Научная статья на тему 'АХБОРОТ-БОШҚАРУВ ТИЗИМЛАРИНИНГ ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАДҚИҚОТ МАСАЛАСИНИНГ ҚЎЙИЛИШИ'

АХБОРОТ-БОШҚАРУВ ТИЗИМЛАРИНИНГ ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАДҚИҚОТ МАСАЛАСИНИНГ ҚЎЙИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
367
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
конфиденциал / оптоэлектроники / биокристаллар / сунъий интеллект / лингвистик / компенсациялаш / конструктив / дискретлаштириш. / confidential / optoelectronic / biocrystals / artificial intelligence / linguistic / compensatory / constructive / discretization.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов, Алимардон Бахтиярович Нарбаев

Замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида ишлаб чиқаришни автоматлаштириш тизимлари эволюциясининг босқичлари ва таъсирлари ишлаб чиқилган. Дастурий таъминот ишончлилигини ортиш жараёнини моделлаштириш омиллари ва воситалари белгилаб олинган. Тадқиқотнинг фан соҳасидаги илмий ишларнинг илмий-техникавий таҳлили асосида ечилиши зарур масалалар ва уларни бажариш бўйича мезонлар ишлаб чиқилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов, Алимардон Бахтиярович Нарбаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EVALUATION OF THE QUALITY OF SOFTWARE OF INFORMATION MANAGEMENT SYSTEMS AND RESEARCH ISSUES

Stages and effects of the evolution of production automation systems based on modern information and communication technologies have been developed. Factors and tools for modeling the process of increasing software reliability have been identified. Based on the scientific and technical analysis of scientific research in the field of science, the issues that need to be addressed and the criteria for their implementation have been developed.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ-БОШҚАРУВ ТИЗИМЛАРИНИНГ ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАДҚИҚОТ МАСАЛАСИНИНГ ҚЎЙИЛИШИ»

АХБОРОТ-БОШКАРУВ ТИЗИМЛАРИНИНГ ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ СИФАТИНИ БАХОЛАШ ВА ТАДЦЩОТ МАСАЛАСИНИНГ ЦУЙИЛИШИ

Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов

Тошкент дaвлaт техникa yниверситети "Ишлаб чикариш жaрaёнлaрини автоматлаштириш" кaфедрaси профессори

Алимардон Бахтиярович Нарбаев

Тошкент дaвлaт техникa yниверситети

"Ишлаб чикариш жaрaёнлaрини автоматлаштириш" кaфедрaси мaгистри

АННОТАЦИЯ

Зaмонaвий aхборот-коммyникaция технологиялaри aсосидa ишлaб чикаришни aвтомaтлaштириш тизимлaри эволюциясининг боскичлари Ba тaъсирлaри ишлaб чикилган. Дaстyрий тaъминот ишончлилигини ортиш жaрaёнини моделлaштириш омиллaри Ba воситaлaри белгилaб олингaн. Тадкикотнинг фaн сохдсидаги илмий ишлaрнинг илмий-техникaвий тахдили aсосидa ечилиши 3apyp мaсaлaлaр Ba yлaрни бaжaриш буйича мезонлaр ишлaб чикилди.

Калит сузлар; конфиденциал, оптоэлектроники, биокристаллар, сунъий интеллект, лингвистик, компенсациялаш, конструктив, дискретлаштириш.

EVALUATION OF THE QUALITY OF SOFTWARE OF INFORMATION MANAGEMENT SYSTEMS AND RESEARCH ISSUES

Djalolitdin Pakhritdinovich Alimardon Bakhtiyarovich Narbaev Mukhitdinov

Professor of "Automation of Production Master of the Department of "Automation

Processes" Tashkent State Technical of Production Processes" Tashkent State

University Technical University

ABSTRACT

Stages and effects of the evolution of production automation systems based on modern information and communication technologies have been developed. Factors and tools for modeling the process of increasing software reliability have been identified. Based on the scientific and technical analysis of scientific research in the field of science, the issues that need to be addressed and the criteria for their implementation have been developed.

Keywords: confidential, optoelectronic, biocrystals, artificial intelligence, linguistic, compensatory, constructive, discretization.

КИРИШ

Замонавий ахборот-бошкарув тизимлари (АБТ) ларининг дастурий таъминоти сифати сезиларли тарзда унинг ишлаши ишончлилиги оркали аникланади. Йирик, урта ва кичик компаниялар ишлаб чикаришни ёки мижозларга хизмат курсатишни тухтаб колишига олиб келадиган дастурий узилишлар, конфиденциал маълумотларни чикиб кетишига олиб келадиган лойихалаштирувчиларнинг хатоликларига боглик жуда катта молиявий ва репутацион хавфларга учрайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Замонавий хисоблаш тизимларининг дастурий таъминотини яратишдан максад, бир томондан, куп процессорли машиналарнинг мавжуд курилмаларини бир текис юклашга, бошка томондан эса, олдинги яратилган амалий дастурларнинг изчиллиги ва юкори ишончлилигини таъминлашга имкон берадиган воситаларни ишлаб чикишдан иборат. Шунга кура, амалий дастурий таъминотда янги муаммолар вужудга келади, улар билан эса куйидагиларга катъий зарурат пайдо булади:

- ечиладиган масалаларнинг янги физик ва математик моделларини яратиш;

- хисоблаш тизимлари янги архитектураларининг техник ва математик имкониятларини хисобга оладиган масалаларни ечиш усуллари ва алгоритмларини ишлаб чикиш;

- хисоблаш машинаси интеллектуаллаштириш воситаларини ишлаб чикиш. Истикболли хисоблаш машиналарни ишлаб чикувчиларининг олдида турган муаммолар куйидагилардан иборат:

- янги принципларни (оптоэлектроники, юкори хароратдаги ута утказувчанлик, биокристаллар ва бошкалар) ишлатадиган янги архитектураларни ишлаб чикиш;

- машиналарнинг юкори ишончлилиги ва яшовчанлигини таъминлаш, таркибий кисмлари чекланган ишончлиликка эга булган хисоблаш машиналарида масалаларни ишончли ечилиши усулларини яратиш;

- сунъий интеллект элементлари оркали юкори ишончли тизим дастурий таъминотини ишлаб чикиш;

- янгидан ишлаб чикиладиган хисоблаш машинаси архитектурасида маълумотларга ишлов бериш янги моделлари, алгоритмлари ва усулларини яратиш;

Замонавий дастурий комплекслари тури синфлари фойдаланиш интерфейсларини (ФИ) тахлил килиш умуман соханинг ривожланишини тутиб турувчи сезиларли муаммоларнинг мавжудлигини курсатади. Халкаро

стандартлар ва куп жихатдан ФИ компонентларини ривожлантириш ягона концепциясининг йуклиги, охирги фойдаланувчилар талабларининг ортиши, шунингдек дастурий таъминот ишлаб чикувчилари орасидаги ракобат кураши автоматлаштирилган тизимларни ишлаб чикиш ва жорий этишни мураккаблашишига ва уларни купайтирилишини камайишига олиб келди [1].

МУХ,ОКАМА

Кайси объектлар орасида узаро таъсирлашини интерфейс аникдар экан, интерфейс куйидаги аппаратлар, аппаратлар-дастурий, дастурий ва ФИлари гурухларига булиниши мумкин. [2]

Ахборот-бошкариш тизимларида курсатилган интерфейслар гурухлари орасидаги узаро таъсирлашиш 1.1- расмда тасвирланган.

ФИ энг яхши ишлаб чикилган хисобланади ва узига янада катта эътиборни тортади [3, 4].

Аппаратлар Аппаратлар- Дастурий Фойдаланиш

интерфейса дастурий интерфейс интерфейси

интерфейси

1.1- расм. Х,исоблаш тизимининг таркибий кисмлари орасида фойдаланиш интерфейсининг тутган урни ФИнинг сифати хозирги боскичда куп жихадан умуман дастурий комплекснинг сифатини ва униг фойдаланувчиларда муваффакият козонишини аниклайди, бу ишлаб чикувчиларни ФИ муаммоларини урганишда ва фойдаланиш интерфейсларини ишлаб чикишда сезиларли воситаларни сарфлашга мажбурлайди.

НАТИЖА

Буюртма ва купайтириладиган дастурий комплекслар турли синфларидан дастурий таъминотда фойдаланиш интерфейсларининг урни, инсон-компьютер мулокотининг аниклаштирилиши, фойдаланиш интерфейсларининг таснифланиши, стандартлаштириш масалалалари ва ФИнинг унификацияланишининг холати, ФИ асосий хусусиятларининг таснифланиши билан ФИнинг ишлатилиши эргономик томонлари йуналишлари буйича лойихалаштириш ва ишлатиш масалаларига куллаганда ФИнинг холати хамда

ривожланиши йуналишларини тахлил килиш куйидаги асосий жихатларни ажратиб курсатишга имкон беради:

1. Дастурий комплексларни инсон фаолиятининг кундалик амалиётига оммавий жорий этиш, ДТдан фойдаланувчилар сонини кенгайтириш ва таркибини узгартириш фойдаланувчиларни ахборот ресурслари билан оператив узаро таъсирлашишини таъминлайдиган асосий таркибий кисмлардан бири сифатида ФИга сифат жихатдан янги талабларни куяди.

2. Фойдаланиш интерфейсининг курилиши куйидаги узаро богланган омилларни хисобга олинишини талаб килади:

- инсон-машина узаро таъсирлашиши хусусиятлари: мувофиклик, олдиндан билишлик, яхлитлик, дустоналик, мослик, объектга йуналтирилганлик, созланувчанлик, эргономиклик;

- ДТнинг купайтирилувчанлиги: оммавий кулланиши, купайтирилиши, буюртма килиниши, бир марталик ишлатилиши;

- ФИнинг стандартлаштирилиши ва унификацияланиши илгари сурадиган талаблар;

маълумотларни матнли ёки график, визуал берлиши шакли; дастурий таъминотнинг функционал йуналтирилганлиги: операцион тизимлар, ишлаб чикиш воситалари, амалий дастурий таъминот, ахборот-тахлилий тизимлар;

- ишлатиладиган инсон-машина узаро таъсирлашиш техник воситалари.

3. Иловаларни тезкор ишлаб чикиш мавжуд воситалари махсуслаштирилган интерактив воситалар ва тизимлар кулланадиган ишлаб чикиш жараёнини автоматлаштириш асосида фойдаланиш интерфейсини яратиш ва кастомизациялашни тезлаштиришни таъминлайди.

Анъанавий тарзда режалаштириш ва карорларни кабул килиш учун SGRM (Software Growth Reliability Model) - дастурий таъминотнинг ишончлилигини ортиши моделлари ишлатилади, уларда ишончлилик тестлаш вактига пропорционал ортиши кузда тутилади, процессордан фойдаланиш давомийлиги улчанади. Бунда ишончлиликни ортиши t вакт давомида /л(1) кутиладиган хатоликлар сонига боглик равишда M(t) узилишлар интенсивлиги атамаларида ифодаланади:

мо=d т (1.2)

t вакт давомидаги хатоликлар сони N(t) кабул килинади ва хатоликлар аникланиши билан тузатилиши кузда тутилади. Асосга топилган ва тузатилган хатоликлар сони мавжуд хатоликлар сонига пропорционал булишини кузда

тутадиган экспоненциал модель олинади. Курсатиш мумкинки, Д куйдагича аникланади:

k

Д =—' (1.3)

SQ -

r

бу ерда S - код таркибидаги курсатмалар сони; Q - коднинг хар бир курсатмаларидаги объектли курсатмалар сони; r - компьютер курсатмани

п

бажарилиши даражси; к - хатоликларга учраш коэффициенти дейилади ва 1x10"

п

дан 10x10" гача узгаради; t вакт процессор вактининг бажарилиши секундларида улчанади:

N(t) = N(0)exp(-frt) , (1.4)

бу ерда N(0) - хатоликларнинг бошлангич сони; t вакт давомидаги умумий хатоликлар сони:

ju(t) = N(0) -N(t)= N(0) (1-e(-m), (1.5)

Умумий холда:

j(t)= Po(1-exp(-pit)), (1.6)

бу ерда Д0 - аникланиши мумкин булган умумий хатоликлар сони. Созлаш вактида янги хатоликлар килинмаслиги кузда тутилади.

Узилишлар интенсивлиги учун ифода куйидаги куринишга эга:

Щ= Pofrexp(-frt), (1.7)

Экспоненциал модель кулланишда осон, ДО ва Д1 параметрлар тестлаш жараёни бошлангунча аникланади.

SGRM ёндашиш куйидаги холларда максадга мувофик:

- тестлаш бошлангунча, бунда дастлабки тестлаш режасига эга булиш зарур. Экспоненциал ёки логарифмик модель кулланганида талаб килинадиган узилишлар интенсивлиги киймати, MTTF ёки хатоликлар зичлигига эришиш вактини бахолаш мумкин. t вакт киши-соатларда улчанади ва лойихаларни бажарилиши тажрибаси асосида аникланадиган мос коэффициентга купайтирилиши керак;

- тестлаш вацтида, бунда SGRM асосида керакли ишончлилик даражасига эришиш учунзарур буладиган тестлаш вакти бахоланади.

ХУЛОСА

SGRMнинг кулланиши алгоритмининг асосий кадамлари куйидагилар: 1. Маълумотларни туплаш. Узилишлар интенсивлиги хакидаги маълумотлар купинча силликланиши керак буладиган куплаб хатоликлар ва "шовкинларни" уз ичига олади. Тестни интервалларга булишни уз ичига оладиган

маъумотларни гурухлаштиришдан фойдаланилади. Бунда хар бир интервалдаги узилишлар интенсивликларининг уртача киймати хисобланади.

2. Моделни танлаш ва параметрларни аницлаш. Моделнинг танлашнинг энг яхши усули бу бундай лойихаларни бажаришда тупланган тажрибага таяниш хисобланади. Бунда купинча параметрларни экстраполяциялаш учун экспоненциал ва логарифмик моделлар ишлатилади. Биринчи тестлар маълумотлари куп сонли хатоликларга эга булади. Тетслашнинг олдинги боскичларида параметрлар реал кийматларидан кучли огиши ва улар стабилланмагунча ишлатилиши мумкин эмас.

3. Кушимча тестларнинг сони хацида тахлилни бажариш. Тугри келадиган модель асосида узилишларнинг интенсивлиги маълум даражасига эришиш учун зарур буладиган кушимча тестлар сонини бахолаш мумкин. Бунда тестлаш учун зарур буладиган минимал вакт хисобланади.

SGRM самарадорлиги мухим параметрларидан бири булиб, Св тармокланиш камраб олиш коэффициентига чизикли боглик булган Cd хатоликларни камраб олиш коэффициенти хизмат килади. Тармокланиш камраб олиш коэффициенти дастурнинг барча булиши мумкин булган тармокланиш йуллари канчалик самарали "камраб олинганлигини" курсатади:

Cd = -а + ЬСв, Св> 0. (1.8)

Ифода (1.8)да а ва b параметрларнинг кийматлари дастури таъминотнинг улчамларига ва хатоликлар бошлангич зичлигига боглик. Камраб олиш коэффициентларидан фойдаланишнинг афзаллиги шундан иборатки, улар дастур канчалик пухта тадкик килинишига тугридан-тугри боглик булади.

REFERENCES

1. Карминский С.А. Исследование и разработка класса пользовательских интерфейсов заказных и тиражируемых программных комплексов, Автореф., дисс., к.ф.-м.н., Москва. 1997. - С. 19.

2. Весли Меллинг П. Корпоративные информационные архитектуры: и всё таки они меняются. // Журнал СУБД. - Москва. № 4., - 1995. - С. 45-59.

3. Мелюхин И.С. К конкурентоспособности и эффективности через информационные технологии. // Журнал «Информатика и вычислительная техника». - Москва, № 4. - 1994. - С. 80-95.

4. Мелюхин И.С. Рынок электронных информационных продуктов и услуг в России: Состояние и тенденции развития. // Журнал «Информатика и вычислительная техника». - Москва, № 4. - 1994. - С. 28-41.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.