CC BY
10УДК 373.1.02
ДАНАЛЬЩ ПЕН ДАРАЛЬЩ ТАГЛЫМЫ
Ацдатпа
Макал ада дацкты жауынгер Бауыржан Мо-мышулыныц эскери кызмет1 талдауга алынып, оныц кемелше жеткен кэсшкой эскери маман бо-лып калыптасуына эсер еткен елеуш факторлар аньщталады.
Аннотация
В статье анализируется военная деятельность легендарного героя Бауыржана Момышулы, выявляются существенные факторы, повлиявшие на профессиональное становление военного специалиста.
Annotation
The article analyzes the military activity of the legendary hero Bauyrzhan Momyshuly, identifies significant factors that influenced the professional development of the military specialist.
Бауыржан Момышулыныц ¥лы Отан согысы-q ныц алгапщы кундершен бастап-ак езш бШмд1, щ тэж1рибел1, ысылган офицер ретшде керсете ^ бшгеш кепшЫк кауымга аян. Оньщ ел басына
< кун туган кезде б1рден-ак езш кемелше келген
^ кэсшкой эскери маман денгешнде керсете алуы-
й: ныц сырын ашып, купиясын бшу уппн, эрине,
с оныц согыска дешни жауынгерлш OMip жолына
§ оралу кажет[1]. к
< Батырдыц ерлЫ Эзшхан Нуршайыковтыц s «Акикат пен ацыз» романында тамаша бейне-и ленген. Баукец жас кезшен бшмге куштар адам и болган. Абай мен Пушкинд! nip тутып, орыс, ^ француз, испан классиктершш романдарына ден § койган. KiTan окуга кумарлыгы жылдан-жылга о арта ту ein, К^иыр Шыгыста эскерде жypгeннiц с езшде тунде KiTan окып, аккумулятордыц ку-3 атын тауысканы да бар. Соныц салдарынан гаЙ упвахтага айдала жаздаган. Уакыт ете келе 61ЛШ1
< терец колбасшы Бауыржан талай жayынгepдiц ^ журепне от жакты.
1932 жылдары Алматыда бипкп банк кызмет-
Адиятова А. Т.,
К,останай ауданы «Тобыл меюпеп-гимназиясы» ММцазац mini мен эдебиет пэшнщ мугаллмл
Адиятов И.,
К,МПУ тарих факультетшщ 1 курс студентi
Heai33i сездер: Бауыржан Момышулы, эскери цызмет, аты ацызга айналган батыр, фактор, цалыптасуы, эскери маман.
Ключевые слова: Бауыржан Момышулы, военная деятельность, легендарный герой, фактор, становление, военный специалист.
Keywords: Bauyrzhan Momyshuly, military activity, legendary hero, factor, formation, military specialist.
кер1 ретшде кезге тусш, Ленинград кала-сына бткттк курсына о куга аттанады. Эз юш бес саусактай бшетш маман оку-мен б1рге каланын, кержт1 жерлерш шар-лауга ден кояды. Эйткеш бул шаЬар мэ-дениеттщ гажайып ортасы екеш белплг Бауыржан енер десе 1шкен асын жерге коятын жан едг ¥лы шаЬардьщ каси-етп жерлерш - театрлар, муражайлар, кермелерд1 аралайды. Б1рде экскурсовод эйелден Пушкин поэмасынын, узшД'сш ести сала, ацсары со л туындыга ауады. Содан «Мыс салт атты» поэмасын туш бойы шлпрш, тугел1мен жаттап шьщты.
Мектепте окып жургенде кабинеттщ кабыргасына шшген эскери адамдардын, портрет! не кызыккан балалар оздерш улы перзенттерге тецеп, соларга елш-тейпш белгшг Баукецнщ катарластары таласып: «Мен Буденныймын», «Мен Во-рошиловпын», «Мен Блюхермш» деп мэз болады. Сол маршал Блюхердщ оз1 Ба-уыржаннын, устазы эр1 жакын адамы болады . Ьуиыр Шыгыста эскери мшдетш аткарган Момышулына жэне 306- пол-ктын, букш командасына алгыс жарияла-нып, маршал Блюхер Василий Константинович оган оз колынан сагат тапсырды. Тэж1рибел1 офицер Блюхер талантты колбасшымыздын, тиянактылыгын, адал-дыгы мен бшпрлшн багалап, Кызыл Ту ордешмен марпатталуына мурындык болган. Шэк1рт1 де Василий Константиновичи «эскери экем» деп курметтей-тш, эр1 басшынын, берген буйрьщтарын экесшщ ак батасындай кабылдап, мул-тжслз орындайтын.
Киыр Шыгыстагы жылдары Бауы-ржаннын, командирл1к кемелденуше сол кездеп басшылары улкен ыкпал етш оты-рыпты. Содан болуы керек онын,: «Кудай меш кисык кып жаратса да, алдымнан ылги жаксы командирлерд1 кезде ст1рдЬ>, -деп эскери устаздарын жогары багалауы [2,6.215-217].
«Эз басым сол Киыр Шыгыс табигаты-нын, тамаша дукеншде согылган шегемш
деп есептеймш. Киыр Шыгыс дукеншде мындаган «шегелер» согылды. Мен со-лардын, б1р1 ганамын. ¥стасыз уста ду-кеш болмайды гой. Меш, менщ тустаста-рымды болат «шеге» етш, сомдап соккан уста Блюхер болатын! Мен оз ем1р1мнен Ьуиыр Шыгысты б1р минут болш тастай алмаймын» деп ез1 тэл1м алган мектебш еш уакытта есшен шыгарган емес. Осын-дай ортада шындалып, устаздардан тэл1м алган батыр ел басына кун туган кезде майдан шебше аттанады. Атакты генерал Панфилов 8-гвардиялык дивизиянын, аскар таудай экеш болып, о л кезде Баукен, полк командиршщ орынбасары едг Пан-филовтын, эрб1р накыл созш жадында сактаган шэшрп басшынын, буйрьщтарын булжытпай орындап, солдаттардын, кобш аман сактап калады.
Генерал-полковник Иван Михайлович Чистяковпен Киыр Шыгыста танысып, тагдыр оларды талай рет жольщтырды.
Атакты Батыр туралы естелтнде: «Оны к . . . щ
ерекше ерл1Г1 мен тапкырлыгы уш1н Пан- ш
филовтын, озгеше жаксы коргенш бшемш. О
Москва тубшде онын, батальоны полктан ^
хабар-ошарсыз куйде жаумен киян-кесьа о
[-ч
урыс журпзген». Осы курдел1 тапсырма- Щ ны орындап, полкке кайтадан косылган
командирге Панфиловтын, сешм1 арта н
тусш, 1941жылдын, караша айында Во- <
локоламск тасжолын душпаннан коргауга §
Баукен, аттанады. Жолбарыстай кайрат- ¡Е
ты, арыстандай айбатты Отан коргаушы- §
нч
ларды баптаган командир душпанмен ^
элденеше рет шайкасып, 1941 жылы ^
желтоксан айында оз полкына косылды. 0
Эрб1р кадамын ойластырган басшы озь 2 не жогары талап коятын. Отбасындагы
ата-ана бала тэрбиесшщ астарын толык ^
ацгарып, жемюш коретшдей, командир- §
ге солдаттардын, экеа болуы уппн аскан ^
шеберлпс кажет. Ко л басшы жауынгерге ^
сешм бщщрш, колдау корсетш, эскери ^
психологияны жет1к мен,геру1 тшс, сонда >;
гана кол астындагылардын, жаудан бет1 и каитпаиды.
ш
Сарбаздардын, мшез-кулкын, ерлпш дуры с багалай бше отырып, киян- ке-ск1 урыстыц арасында олардын, OMipm арашалауынан Бауыржаннын, кереген стратег, тэж1рибел1 колбасшы болуымен катар, суцгыла психолог болганын ацга-рамыз. Эзше артылган мшдеттщ ауырт-палыгын жете тусшген Батыр согыста eici рет ауыр жаракат алганмен, катардан калмаган. Б1рде омырткасына ок када-лып, оны дэр1герге шугыл турде алгы-зып, урыс алацына женеле берген. Жара-сынан кан соргалаган эскербасы жанына баткан ауруды елемей, коластындагы-лардын, куреске деген ж-i repi н камшылап, Жещс кунш жакындатты. Эр сарбаздын, ул-кыздарымен, жакындарымен кайта ка-уышып, бакытты ©Mip cypyi онын, командир ретшде дурыс шенпм кабылдауына пкелей байланысты екенш жете тусшген.
Панфилов дивизиясыныц Талгар пол-кшщ жауынгерлерше эдеби ескертьаш § орнату максатында А.Бек пен Б. Moll мышулы майдан даласында ауызша шарт О жасасып, отаншылдьщ ©Hereci - «Волоко-О ламск тасжолы» деген туындыныц ту-о сауы кесшедг «Атамекецщ сую - онын,
1-й
w тутас муддес1не кызмет ету, осы жол-
g да эркашан кызмет етуге, керек болса,
^ жан пида кылуга дайын туру болып та-
<! былады», -деген накыл ерлердщ бой-
Рч
^ ындагы басты асыл касиет - бшк рухты
Е мецзецщ. Елш шекслз суйген Баукецнщ
К бойында Махамбеттщ epniri, Абайдыц
< даналыгы, Абылайханныц керегендт
^ тогысып, ацыз адамныц болмысы букш
^ элемд1 тамсандырды. Александр Бектщ
® ьатабы агылшын, француз, немю, испан,
Л
грек, фин, араб тшдерше аударылып, аты элемге мушЬур каЬарманымыз Фидель Кастроныц арнайы шакыртуымен Ку-бага сапар nierin, жергЫкп сарбаздар дацкты колбасшы дан тэл1м алган.
Бауыржаннын, эскери маман болып ка-лыптасуына оскен ортасы мен эке-ше-шесшщ онегеci елеугп эсер еткеш хак. Улкендерд1 курметтеуш бала кезшен бойына шщрген батыр устаздарын ку-дайындай сыйлап, олардын, штипатына боленш, OMipimH, соцына дешн тэл1мгер-лерш nip туткан. Рухани казынадан нэр алып сусындауы адами касиеттерш арт-тырып, сарбаздардын, iniKi-жан дуни-eciH тус1не бшдг Пайымы мол Баукец катардагы сарбаздармен тш табысып, абыройы устем, рухы бекем косемнщ созше иланган жауынгерлердщ кайсар-лыгы Жещске жетуге елеугп улес косты. «Бтмдщен шыккан сез талаптыга кез болып», устаздарыныц гибратын ойга жиган кандастарымыз ¥лы Отан согысы жылдары нагыз азаматтьщтыц, ерлжтщ улпсш корсета. Кан кенпп журш, бакытты гумырды сыйга тарткан арыстарымыз халкымен коса мэцп жасайды.
ЭДЕБИЕТ
1. Аманбаев А.Ж. Бауыржан Мо-мышулы эскери ом1рбаяныныц ¥лы Отан согысына дешнп шагы» file:///C:/Users/ ILYAS/Downloads/Vestnik-EAGI-4-2018. pdf (бершген куш: 20.04.2020)
2. Нуршайыков Э. Акикат пен ацыз. Роман-диалог. Алматы: «Атамура», 2004. - 400 б.
