Научная статья на тему 'ДАЛАЛАРДА ПУШТАЛАР ҲОСИЛ ҚИЛИШ БИЛАН БИР ВАҚТДА ЎҒИТ СОЛИШ МАШИНАСИ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ'

ДАЛАЛАРДА ПУШТАЛАР ҲОСИЛ ҚИЛИШ БИЛАН БИР ВАҚТДА ЎҒИТ СОЛИШ МАШИНАСИ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
27
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
минерал ўғитлар / қўлланилиши / технологияси / ўғит қувурлари / тепалик / ўғитнинг сингиши / ўсимликларнинг озиқланиши. / минеральное удобрение / внесение / технология / тукопровод / окучник / усвоение удобрений / питание растений

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Маматов Ф.М., Батиров З.Л., Тоиров И.Ж.

Мақолада ўғитларни бир вақтнинг ўзида қўллаш ва уни амалга ошириш учун яхшиланган чизел-култиватор-ўғитларни қўллаш билан ўрим-йиғим йиғиб олинган далаларда мавжуд бўлган тизмалар ўрнига янги тизмалари ва мавжуд пушталар ўрнига янги пушталар ҳосил қилиш технологияси келтирилган. шунингдек, кескич асосий параметрларини асослаш бўйича назарий тадқиқотлар натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Маматов Ф.М., Батиров З.Л., Тоиров И.Ж.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье приведена технология формирования новых гребней вместо существующих гребней и новых борозд вместо существующих борозд на полях с убранной гуза-паёй с одновременным внесением удобрений, описание усовершенствованного чизель-культиватора-удобрителя с гребнеобразователями для осуществления данного процесса, а также результаты теоретических исследований по обоснованию основных параметров чизеля.

Текст научной работы на тему «ДАЛАЛАРДА ПУШТАЛАР ҲОСИЛ ҚИЛИШ БИЛАН БИР ВАҚТДА ЎҒИТ СОЛИШ МАШИНАСИ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ»

УДК. 631.333.55

Маматов Ф.М., Батиров З.Л., Тоиров И.Ж.

ДАЛАЛАРДА ПУШТАЛАР ^ОСИЛ ЦИЛИШ БИЛАН БИР ВАЦТДА УГИТ СОЛИШ МАШИНАСИ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ

Маматов Ф.М.-т.ф.д., профессор, Батиров З.Л. - т.ф.д., доцент, Тоиров И.Ж. - т.ф.н., доцент (Карши мухандислик-иктисодиёт института)

В статье приведена технология формирования новых гребней вместо существующих гребней и новых борозд вместо существующих борозд на полях с убранной гуза-паёй с одновременным внесением удобрений, описание усовершенствованного чизель-культиватора-удобрителя с гребнеобразователями для осуществления данного процесса, а также результаты теоретических исследований по обоснованию основных параметров чизеля.

Ключевые слова: минеральное удобрение, внесение, технология, тукопровод, окучник, усвоение удобрений, питание растений.

The article presents the technology for the formation of new ridges instead of existing ridges and new furrows instead of existing furrows in fields with harvested guza-pai with simultaneous application of fertilizers and an improved chisel-cultivator-fertilizer with ridge formers for its implementation, as well as the results of theoretical studies to substantiate the main parameters of the chisel .

Key words: mineral fertilizers, application, technology, fertilizer pipeline, hiller, fertilizer absorption, plant nutrition.

Республикамиз кишлок хужалиги экинларини етиштиришда мех,нат ва энергия сарфини камайтириш, ресурсларни тежаш, ерларни илгор технологиялар асосида экишга тайёрлаш ва юкори унумли кишлок хужалик машиналарини ишлаб чикиш юзасидан кенг камровли чора-тадбирлар амалга оширилиб, жумладан далаларни экишга тайёрлашда пушта олиш ва бир вактда минерал угитларни катламлаб солиш оркали кам энергия сарфлаб, барча технологик жараёнларни сифатли бажарилишини таъминлайдиган техника воситаларини ишлаб чикишга алох,ида эътибор каратилмокда. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида, жумладан «...2030 йилга кадар ялпи ички мах,сулот хджмини икки баробардан зиёд купайтириш, ...2017-2020 йилларга мулжалланган экин майдонларини оптималлаштириш, ер ва сув ресурсларидан окилона фойдаланиш, замонавий интенсив агротехнологияларни жорий этиш» вазифалари белгилаб берилган. Ушбу вазифаларни амалга оширишда, жумладан минерал угитлар сарфини тежаш х,исобига кишлок хужалик экинларининг таннархини пасайтиришни таъминлайдиган, пушта олиш билан бир вактда минерал угитларни катламлаб соладиган комбинациялашган машиналарни техник ва технологик жихдтдан такомиллаштириш мух,им масалалардан бири х,исобланади.

Бугунги кунда угитларни асосий ва озиклантириш даврида меъёрида тупрокка солувчи автоматлаштирилган машиналарни ишлаб чикиш, далани экишга тайёрлаш ва угитларни дифференциялашган усулда солиш учун машиналар яратиш, х,осил йигиштириб олинган далаларда минимал ишлов бериш билан бирга угит соладиган комбинациялашган машиналарни ишлаб чикиш, угитларни ишлов берилаётган майдонга юкори даражада белгиланган меъёрда солувчи ишчи кисмларининг конструкцияларини такомиллаштириш, тупрокка ишлов бериш ва угит солиш учун мустах,камлиги юкори ишчи органларни ишлаб чикиш зарурати ошиб бормокда.

Республикамизда гузага минерал угитларни солиш муддатлари ва усуллари буйича М.Мухамеджанов, Г.М.Рудаков, Ф.А.Соколов, Ф.К.Кадирходжаев, А.Х.Хаджиев, В.А.Сергиенко, Т.Хидиров, М.Мамадалиев, С.Хусаинов, А.Шадиев, Е.А.Яшев, А.Абдурахманов, И.Атажанов ва бошкалар шугулланишган [1-7].

Олиб борилган ушбу тадкикотлар натижасида ишлаб чикилган угитни меъёрлаш, тупрокка солиш курилмалари ва угит солиш билан бир йула тупрокни экишга тайёрлайдиган машиналар кишлок хужалигида кулланилмокда ва муайян ижобий натижаларга эришилган. Аммо, мазкур тадкикотларда угитларни тупрокка махдллий катламлаб солиш билан бир вактда тупрокни экишга тайёрлаш технологиялари ва техник воситаларини ишлаб чикиш масалалари етарли даражада урганилмаган.

Таклиф этилаётган технология кузда гузапояси йигиштириб олинган далаларда куйидагича амалга оширилади (1-расм).

Дастлаб мавжуд каторлар уртаси <ц чукурликда ва Ь1 кенгликда юмшатилади (1б-расм). Сунгра мавжуд пуштанинг уртаси 18-20 см чукурликда юмшатилади ва шу чукурликка бир вактнинг узида минерал угитлар эни 15-20 см булган тасма шаклида солинади (1а-расм). Ундан кейин мавжуд каторлар, яъни сугориладиган эгатлар уртасидаги юмшатилган тупрок силжитилиб, мавжуд пушталар урнига янги пушталар х,осил килинади (1г-расм). Бах,орда пушталарга тасмали ишлов берилиб чигит экилади. Натижада кузда хдйдалган тупрок остига угитни сочиб солиш ва бах,орда молалаб бораналашга эх,тиёж колмайди, юкори энергия хджмли палахсаларни агдариб шудгорлаш жараёни эса кам энергия талаб киладиган агдаргичсиз юмшатиш билан алмаштирилади.

вм

1-расм. Пахтадан бушаган далаларда пушталар х,осил килиш билан бир вактда угит солиш

янги технологиясининг технологик схемаси. а - гузапояси йигиштириб олинган далаларнинг дастлабки куриниши, б - мавжуд цаторлар уртасидаги тупроцни юмшатиш, в - мавжуд пуштанинг уртасини юмшатиш билан бир вацтда угит солиш, г - мавжуд пушталар урнига янги пушталар оосил цилиш, д - окосил цилинган янги пушта ва эгатларнинг куриниши.

Таклиф этилаётган технологияни амалга ошириш учун биз мавжуд чизель-культиватор-угитлагич асосида такомиллаштирилган экспериментам универсал чизель-культиватор-угитлагични ишлаб чикдик.

Машинанинг конструктив схемасига тегишли параметрларга куйидагилар киради: юмшатгичларнинг камраш кенглиги, ишчи органлар орасидаги буйлама ва кундаланг

масофалар.

Ишлаб чикилган машина куйидаги ишчи органлардан ташкил топган: таянч гилдираклар 1, юмшатгичлар 2, угит сошники 4 билан жихозланган юмшатгичлар 3, пушта олгичлар 5 (2-расм).

Таянч гилдирак билан юмшатгич орасидаги буйлама масофани аниклаш учун юмшатгич томонидан деформацияланган тупрокни тусиксиз силжиши шартидан куйидаги ифода олинди

К > 1р + (а + ф), (1)

бунда 1р - юмшатгич панжаси тумшугидан туткичгача булган масофа, м; а] - юмшатгичнинг ишлов бериш чукурлиги, м; а - юмшатгичнинг уваланиш бурчаги, град; ф - тупрокнинг ишкаланиш коэффициента, град.

(1) ифода буйича а]=12 см, а=25°, 1р=12,5см ва ф=25° булганда энг минимал масофа Кк=26,8 см булиши лозим.

2-расм. Такомиллаштирилган унверсал чизель-культиватор-угитлагичининг конструктив

схемаси

] - таянч гилдирак, 2 - юмшатгич, 3 - сошникли юмшатгич, 4 - угит сошниги, 5 -

пушта олгич

Пушта олгич билан юмшатувчи панжа орасидаги буйлама масофа пушта олгич таъсирида силжитиладиган тупрокни олдинги ишчи орган юмшатган тупрок худуди томонга тусиксиз силжиши шартидан аникланди

4 > К + аг^ (аг +Ф\ (2)

бунда 1г -пушта олгич тумшугидан юмшатгич устунигача булган масофа, м; аг-пушта олгичнинг ишлов бериш чукурлиги, м; аг - пушта олгич тумшугининг уваланиш бурчаги, град.

аг=12 см, аг=25°, /г=45 см ва ф=25° кабул килиб, (2) ифода буйича бажарилган хисоблашлар пушта олгич ва юмшатгич орасидаги буйлама масофа камида 62,1 см булиши лозимлигини курсатди.

Пушта олгич билан угит сошникли юмшатгич орасидаги буйлама масофани аниклаш учун куйидаги ифода олинди

в

К > 1С +(у +ф), (3)

бунда 1с - панжа тумшугидан сошникнинг орка кисмигача булган масофа, м; Вм - каторлар ораси кенглиги, м; yg- пушта олгич тумшугини хдракатланиши йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, град.

аг=25°, 1с=33 см ва ф=25° булишини эътиборга олсак (3) ифода буйича катор оралиги кенглиги Вм=90 см булганда Lг=86,69 см, Вм=60 см булганда эса Lг=68,76 см.

Юмшатгич, пушта олгич ва пушталарнинг параметрларини танлаш учун мавжуд пушталар урнига янгисини х,осил килиш учун мавжуд каторлар уртасидан силжитиладиган палахсанинг кундаланг кесими юзасини назарий жихдтдан аниклаш талаб этилади. Олиб борилган тадкикотлар натижаларига кура гузапоялар йигиштириб олинган далаларнинг рельефи синусоида куринишида булади (3-расм).

Баландлиги к булган мавжуд пушта урнига баландлиги Н булган янги пуштани х,осил килиш учун кундаланг кесимининг юзаси £ 1 булган тупрокни мавжуд пуштанинг устки кисмига силжитиш лозим. £ 1 ва £ 2 юзаларнинг тенглиги шартидан 3-расмда келтирилган х,исобий схема асосида куйидаги ифодани оламиз

В

£ = £2 =— (н - к),

1 2 4^

бунда к ва Н - мавжуд ва янги пушта баландлигининг уртача киймати, м; В - каторлар оралигининг кенглиги, м.

В

(4)

1

7 У\

^ \ 0 1г"* X

1 - у

г 3/

С

3-расм. Мавжуд ва х,осил килинадиган пушталарнинг кундаланг кесимлари

(4) ифода буйича к=12 см, Н=30 см ва В=90 см булганда кундаланг кесимлар юзалари £ 1 = £ 2 =128,98 см2 булади.

^аторлар орасидаги тупрокни юмшатиш чукурлиги

а.

Н - к 2 '

(5)

Н=30 см ва к=12 см булганда юмшатиш чукурлиги камида 9 см булиши лозим.

Угит соладиган сошникнинг камров эни буйича угитларнинг бир текис таксимланишига, асосан, яримцилиндрга угитларни бир текис узатиш жараёни таъсир курсатади, у уз навбатида узатувчи кисмнинг параметрларига (баландлиги Нт ва киялик бурчаги Т]т) боглик.

Тадкикотларда цилиндрнинг киялик бурчаги 70° булган х,олда узатувчи кисмнинг баландлиги урганиб чикилган, угитлар учун 97-120 мм булиши лозим.

Сошник гилофининг баландлиги гранулаларнинг максимал кутарилиш баландлигидан катта булиши кераклигини х,исобга олган х,олда, гилофнинг баландлигини аниклаш учун куйидаги ифода олинди

, 1 Уа2 sin2 р D

к =--а-— + —,

2 g2

бунда Va - гранулаларнинг яримцилиндрдан кайтгандан кейинги тезлиги, м/с; ^-кайтиш бурчаги, град.; Цп - воронканинг киялик бурчаги, град.; D - ярим цилиндр диаметри, м; g - эркин тушиш тезланиши, м/с2.

Угит соладиган сошник параметрларининг оптимал кийматларини топиш учун омилли тажрибалар утказилди. Экспериментал тадкикотлар натижаларининг курсатишича, угитлар керакли даражада бир текис таксимланиши учун куйидагилар таъминланиши керак: яримцилиндр диаметри D=40 мм; угит утказгичининг горизонтал чизикка нисбатан киялик бурчаги цт=25°; угитутказкичнинг куйи киррасидан цилиндргача булган масофа Ti=20 мм; угитутказгичнинг кесилган конусининг устки асосига нисбатан урнатиш баландлиги Hm=60 мм.

АДАБИЁТЛАР

1. Batirov Z., Toirov I., Boymuratov F., Sharipov Sh. Layered application of mineral fertilizers with the coulter ripper of a combined unit //IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 1030 (2021). doi: 10.1088/1757-899X/1030/1/012168.

2. Батиров З.Л., Шахобов С.Ш. Машины для внесения удобрений под посевные рядки хлопчатника. Карши: Насаф, 2008. 98 с.

3. Batirov Z., Sharipov Sh., Mahmudov Y.,Azizov Sh.,Mamadiyorov O. Traction resistance of a ripper with a current distribution line // International Scientific Conference "Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering" (CONMECHYDRO - 2021), Tashkent, Uzbekistan, Volume 264, id.04050. doi: 10.1051/e3sconf/202126404050.

4. Batirov Z., Razzakov T., Begimkulov F., Boymuratov F. Technological process of uniform distribution of fertilizers over the width of the coulte// International Scientific Conference "Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering" (CONMECHYDRO - 2021), Tashkent, Uzbekistan, E3S Web of Conferences, Volume 264. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126404051.

5. Mamatov F.M., Bаtirov Z.L, ХаН^ M.S. Chizel-cultivator fertilizer for forming ridges and applying fertilizers. European Sciences review scientific journal. 2018 - №3-4. - P. 267-270.

6. Батиров З.Л., Маматов Ф.М., Мирзаев Б.С, Халилов М.С. Тяговое сопротивление глубокорыхлителя с тукопроводом - распределителем для трехслойного внесения удобрений // "Молодой ученый". - Россия, 2013. - № 11 (58), - С. 252-255. https://moluch.ru/archive/58/8000/

7. Маматов Ф.М., Батиров З.Л., Халилов М.С., Холияров Е.Б. Трехъярусное внесение удобрений тукопроводом-распределителем глубокорыхлителя// Сельскохозяйственные машины и технологии. 2019. https://doi.org /10.22314/2073-7599-2019-13-4-48-53

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.