Научная статья на тему 'ҒЎЗАПОЯСИЗ ПАХТА ДАЛАЛАРИНИ ПУШТАЛИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАЙДИГАН АГРЕГАТ АҒДАРГИЧИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ'

ҒЎЗАПОЯСИЗ ПАХТА ДАЛАЛАРИНИ ПУШТАЛИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАЙДИГАН АГРЕГАТ АҒДАРГИЧИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
47
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / комбинированный агрегат / глубокорыхлитель / отвал / рельеф / почва / хлопковое поле / полувинтовой корпус / resource-saving technology / combined unit / deep dredger / dump / relief / soil / sowing / comb / semi-screw / theoretical

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Тоштемиров С.Ж., Раззақов Т., Эргашев Ғ.Х.

В статье приведены результаты проведенных теоретических исследований по определению параметров отвала глубокорыхлителя с наклонной стойкой, а также конструктивная схема и технологический процесс работы комбинированного агрегата для подготовки почвы к посеву на гребнях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents the results of the theoretical studies carried out to determine the parameters of the dump installed to the deep-bed with an inclined rack, as well as the design scheme and technological process of the combined unit that prepares the soil for sowing on the ridges.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗАПОЯСИЗ ПАХТА ДАЛАЛАРИНИ ПУШТАЛИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАЙДИГАН АГРЕГАТ АҒДАРГИЧИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ»

Инновацион технологиялар/Innovative technologies

УУК 631.31:633.49 Тоштемиров С.Ж., Раззаков Т., Эргашев F.X.

ГУЗАПОЯСИЗ ПАХТА ДАЛАЛАРИНИ ПУШТАЛИ ЭКИШГА ТАЙЁРЛАЙДИГАН АГРЕГАТ АГДАРГИЧИНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ

Тоштемиров С.Ж. - т.ф.ф.д., доцент; Раззаков Т. - т.ф.н., доцент; Эргашев Г.Х. - катта укитувчи (КдрМИИ)

В статье приведены результаты проведенных теоретических исследований по определению параметров отвала глубокорыхлителя с наклонной стойкой, а также конструктивная схема и технологический процесс работы комбинированного агрегата для подготовки почвы к посеву на гребнях.

Ключевые слова: технология, комбинированный агрегат, глубокорыхлитель, отвал, рельеф, почва, хлопковое поле, полувинтовой корпус

The article presents the results of the theoretical studies carried out to determine the parameters of the dump installed to the deep-bed with an inclined rack, as well as the design scheme and technological process of the combined unit that prepares the soil for sowing on the ridges.

Keywords: resource-saving technology, combined unit, deep dredger, dump, relief, soil, sowing, comb, semi-screw, theoretical.

Жах,онда энергия-ресурстежамкор ва иш унуми юкори булган тупрокка ишлов бериш ва уни экишга тайёрлаш машиналарини ишлаб чикариш етакчи уринни эгалламокда. "Дунё микёсида кишлок хужалик экинларини пушталарда етиштириш учун тупрокни пушталаб экишга тайёрланадиган майдон 120 млн. гектарни ташкил этишини х,исобга олсак" [1], тупрокни пуштали экишга тайёрлашнинг энергия-ресурстежамкор технологиялари, иш сифати ва иш унуми юкори булган техник воситаларни ишлаб чикиш мух,им вазифалардан х,исобланмокда. Шу билан бирга даладан бир утишда тупрокка ишлов бериш ва уни пуштали экишга тайёрлаш буйича барча технологик жараёнларни бажарадиган комбинациялашган машиналарни ишлаб чикиш ва куллашга катта эътибор каратилмокда.

Жах,онда далаларни пуштали экишга тайёлашнинг ресурстежамкор технологиялари ва уларни амалга оширадиган техник воситаларининг янги илмий-техникавий асосларини ишлаб чикишга йуналтирилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда. Ушбу йуналишда гузапоясиз пахта далаларини пуштали чигит экишга тайёрлайдиган комбинациялашган агрегатни ишлаб чикиш ва технологик иш жараёнини асослаш, иш органларининг тупрок билан узаро таъсирлашиш жараёнларида ресурстежамкорликни таъминлаш буйича максадли илмий изланишларни олиб бориш долзарб масалалардан х,исобланади.

Утказилган илмий-техник адабиётлар ва дастлабки илмий изланишлар натижасида гузапоясиз далаларни пуштали экишга тайёрлашнинг янги технологияси ва уни амалга оширадиган комбинациялашган агрегат ишлаб чикилди [2]. Таклиф этилаётган технологияда куйидаги жараёнлар бир йула бажарилади: эгатнинг мавжуд пушталари ён багирлари тупроги ва мавжуд арик, яъни шакллантириладиган пушта остини чизикли чукур юмшатиш билан бирга мавжуд пушталарнинг юкори катламини мавжуд арикка агдариш, мавжуд пушта пастки катлами тупрогини агдарилган пуштанинг юкори катлами устига силжитиш ва эски арик урнида янги пушта шакллантириш. Натижада, эски ариклар урнида ости чукур юмшатилган пушталар, эски пушталар урнида эса янги ариклар х,осил килинади [3].

Таклиф килинган технологияни амалга оширадиган комбинациялашган агрегатнинг конструктив схемаси ва ишчи органлар турини асослаш максадида биз томонимиздан далаларни пуштали чигит экишга тайёрлайдиган агрегатлар конструкциялари буйича тах,лил утказилди. Натижада гузапоясиз далаларни чигит экиш учун пуштали экишга тайёрлаш технологиясини амалга ошириш учун комбинациялашган агрегатнинг конструктив схемаси ишлаб чикилди. (1-расм). Комбинациялашган агрегат рама 1, тракторга такиш учун урнатгич рамага 2, беркитилган таянч гилдираклар 3, устуннинг ишчи кисми унг ва чап кия

Инновацион технологияларЛппоуаНуе 1ееИпо1ое1е8

чукурюмшаткичлар 4 ва 5, чукурюмшаткичларга беркитилган унга ва чапга агдарувчи агдаргичлар 6 ва 7, юмшаткичлар 8 ва пушта шакллантиргичлар 9 дан ташкил топган [1, 4].

^ия туткичли ишчи органларнинг унг ва чап агдаргичлари мавжуд пушта ярмини 10-12 см чукурликда кесиб олиб уни мавжуд арикка агдаради. Агдаргичнинг ишчи юзаси сифатида ярим винтсимон ишчи юза танлаб олинди, чунки у палахсани яхши агдаради ва уни ён томонга нисбатан кам суради.

///

1-расм. Комбинациялашган агрегатнинг конструктив схемаси

^уйидагилар агдаргичнинг сифат ва энергетик курсаткичларига таъсир курсатувчи асосий параметрлари х,исобланади (2-расм):

- агдаргичнинг баландлиги На;

- агдаргичнинг камраш кенглиги Ъа;

- агдаргичнинг ишлов бериш чукурлиги аа;

- агдаргич пастги киррасининг тигини тупрокка кириш бурчаги £а.

Агдаргичнинг асосий параметрларини мавжуд пуштанинг ярмини маълум чукурликда кесиб олиб ён томонга мавжуд арикка агдариш шартидан аниклаймиз. Бир катор олимлар томонидан олиб борилган тадкикотлар натижаларига кура мавжуд ва шаклланадиган пушталарнинг кундаланг кесими рельефини синусоида деб кабул киламиз (2-расм).

Эски арик урнида бу куринишдаги янги пушта х,осил килиш учун эгатнинг чап ва унг пушталарнинг х,ар кайсисини ярмидан Ъа кенгликдаги ва аа калинликдаги палахсалар кесиб олиниб уртага бир-бирига карама-карши агдарилиши лозим. У х,олда агдаргичнинг минимал камраш кенглиги куйидагича булади:

Ъ^ = Вм

г

4

(1)

(1) ифода буйича пахта даласининг катор оралиги кенглиги 90 см, кия туткичли иш органи устунини кдлинлиги 3 см булганда ЪШтп=21 см.

2-расм. Агдаргичнинг камраш кенглигини аниклашга доир схема

Агдаргичинг максимал ишлов бериш чукурлигини ёткизилган палахсани баркарорлиги, яъни оркага агдарилмаслиги шартидан аниклаймиз.

HHHoeamiQH тexнoлoгиялaр/Innovative technologies

К 21 ^^

a max = =-= 16,53см. (2)

1,27 1,27 (2)

Уш6у х,олат эътиборга олинганда палахсани агдарилиш жараёнида тупрокнинг хджми ошади. Юкоридагиларни эътиборга олган х,олда агдаргичнинг максимал ишлов бериш чукурлиги а =12 см, ba=21 см.

Агдаргичнинг баландлигини куйидаги формула бyйича аниклаймиз.

На = Vа + Ъ1 . (3)

(3) ифодага а=12 см ва bа=21 см кУйи6 агдаргичнинг минимал баландлиги На=24Д8 см 6Улиши лозимлигини аниклаймиз.

Лгдаргич канотининг узунлигини аниклаш учун унинг юкорида аникланган параметрлари ва мавжуд пуштанинг рельефи асосида у ишлов берадиган палахсанинг шакли ва ^ндаланг кесими юзаси S ни аниклаш лозим (2-расм). Унгга ва чапга агдариладиган палахсалар кyндаланг кесими юзаларининг yзаpo тенглиги (Sy=Su) шартидан келиб чикиб Унгга агдариладиган палахсанинг ^ндаланг кесими юзаси ва огирлик марказини аниклаймиз. Корпус томонидан ишлов берилган палахсанинг ^ндаланг кесими юзаси тypтбypчак ва учбурчакдан иборат.

2-расмга асосан агдаргич ишлов бераётган палахса ^ндаланг кесимининг умумий юзаси

S = S1 + S 2. (4)

Х,исобларни соддалаштириш учун палахсани трапеция ^ринишида кабул киламиз. Мос х,олда тypтбypчак АВСД ва учбурчак ОДС ларнинг юзаси Si ва S2

h

Si = (аа - ~пм)ba, (5)

h

с _ пм Т~

S 2 =~м bа • (б)

Si ва S2 ларнинг кийматларини (5) ва (б) бyйича (4) кУйи6 оламиз

4а - 3h

S Ц^Ц^ (7)

Палахсанинг огирлик маркази координаталарини куйидаги формулалар ёрдамида аниклаймиз

X,S, + Х2 S 2

Xc = 5 2 , (8)

ZiSi + Z 2S 2

Zc = 5 ^ (9)

бунда Xi, X2, Zi ва Z2 - мос равишда тypтбypчак АВСД ва учбурчак ОДС ларнинг огирлик марказларининг координаталари.

2-расмда келтирилган схемадан

Xi = у ; Z = \(aa -Ьпм); (io)

X = —— '7 — а пм /11\ X 2 ~ ; Z2 =-1-• (ii)

í. ; у _3аа - h

з; Z = 3

Si, S2, S, Xi, X2, Zi ва Z2 ларнинг кийматларини (4), (5), (б), (9) ва (iO) ифодалар бyйича (7) ва ( 8) га куйи6 оламиз

Инновацион технологиялар/Innovative technologies

^с =

4ba (3а + 2h )

а У a_пм J

4а - 3h.

Z =2al + hL - 2ааК C 4 а - 3 h„

(12)

3- расм. Агдаргич билан кесиладиган палахсанинг кундаланг кесими юзаси ва огирлик

марказини аниклашга доир схема

Утказилган назарий тадкикотлар натижалари буйича далаларни пуштали чигит экишга тайёрлашда кам энергия сарфлаб юкори иш сифатини таъминлаш учун агдаргичнинг тури ярим винтсимон, камраш кенглиги 0,21 см, унинг ишлов бериш чукурлиги 0,12 см ва унинг минимал баландлиги 0,24 см булиши лозим.

АДАБИЕТЛАР

1. Тоштемиров С.Ж., Раззаков Т.Х., Эргашев Г.Х. Теоретическое обоснование параметров отвала комбинированного агрегата // Асаdemy, 2021. - № 2(65). - С.4-6.

2. Тоштемиров С.Ж. Энергоресурсосберегающие технологии и комбинированный агрегат для подготовки почвы к посеву сельскохозяйственных культур на гребнях // Научный журнал. "Молодой учёный". - Чита, 2017. - № 29. - С. 27-29.

3. Маматов Ф.М., Тоштемиров С.Ж. Новая технология и агрегат для подготовки почвы к посеву хлопчатника на гребнях // Научный журнал. "Молодой учёный". - Чита, 2016. - № 8 (112). - С. 838-840.

4. Toshtemirov S.J, Mamatov F.M., Bаtirov Z.L., Chuyanov D.Sh., Ergashov G'.Kh., Badalov S.M. Energy-resource-saving technologies and machine for preparing soil for sowing // European science revive. - Austria, 2018. - № 3-4. - p. 284-286.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.