Научная статья на тему 'Дәрілік шикізат ретінде Echinops albicaulis Kar. Et. Kir өсімдігінің фармакогнозиялық белгілері'

Дәрілік шикізат ретінде Echinops albicaulis Kar. Et. Kir өсімдігінің фармакогнозиялық белгілері Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
191
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Echinops albicaulis / дәрілік өсімдік / анатомия / фармакогнозия / жапырақ / сабақ / Echinops albicaulis / лекарственное растение / анатомия / фармакогнозия / лист / стебель

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — А. Б. Омархан, Н. З. Ахтаева, Л. Киекбаева, Ю. А. Литвиненко

Мақалада Малайсары шатқалынан 2016 жылы гүлдеу кезеңінде (маусым-шілде) жинақталған Echinops albicaulis дәрілік өсімдігі жапырағы мен сабағының фармакогнозиялық белгілері көрсетілген. Анатомиялық ерекшеліктері: түктерінің типтері, жапырағының эпидермалық ерешеліктері, жапырағының анатомиялық құрылысы, сабағының анатомиялық құрылысы, жабындық ұлпа, өткізгіш шоғы, схизогенді клетка, механикалық ұлпа.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — А. Б. Омархан, Н. З. Ахтаева, Л. Киекбаева, Ю. А. Литвиненко

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФАРМАКОГНОСТИЧЕСКИЕ ПРИЗНАКИ КАК ЛЕКАРСТВЕННОГО СЫРЬЯ РАСТЕНИЯ ECHINOPS ALBICAULIS KAR.ET. KIR

В статье показаны фармакогностические признаки, то есть анатомические особенности листа и стебля лекарственного растения Echinops albicaulis, собранного во время цветения (июнь-июль) из ущелье Малайсары. Анатомические особенности: типы трихом, эпидермальные особенности листа, эпидермальные особенности листа, анатомическое строение стебля, покровная ткань, проводящие пучки, схизогенные клетки, механическая ткань.

Текст научной работы на тему «Дәрілік шикізат ретінде Echinops albicaulis Kar. Et. Kir өсімдігінің фармакогнозиялық белгілері»

Э0Ж: 581.5(235.216).

А.Б. Омархан1, Н.З. Ахтаева1, Л. Киекбаева2, Ю.А. Литвиненко2

эл-Фараби атындагы Казац ¥лттыц Университету Алматы С.Д. Асфендияров атындагы Казац ¥лттыц Медициналыц Университету Алматы

ДЭР1Л1К ШИК1ЗАТ РЕТ1НДЕ ECHINOPS ALBICAULIS KAR.ET. KIR 0СШД1ПНЩ ФАРМАКОГНОЗИЯЛЫЦ БЕЛГ1ЛЕР1

Мацалада Малайсары шатцалынан 2016 жылы гулдеу кезецтде (маусым-шшде) жинацталган Echinops albicaulis дэршк еамдт жапырагы мен сабагыныц фармакогнозиялыц белгiлерi керсетлген. Анатомиялыц ерекшелiктерi: туктершц типтеру жапырагыныц эпидермалыц ерешелiктерi, жапырагыныц анатомиялыц цурылысы, сабагыныц анатомиялыц цурылысы, жабындыц улпа, еткзгш шогы, схизогендi клетка, механикалыц улпа. Tyürndi свздер: Echinops albicaulis, дэршк еамдк, анатомия, фармакогнозия, жапырац, сабац.

Kipicne.

Зерттеу жумысыньщ мацсаты Echinops albicaulis дэршк еамдтнщ жерусл мушелершщ фармакогнозиялыц белгшерш аныцтау. Зерттеу жумысыньщ езектыш ресми медицинага енпзшмеген еамджтщ 6ipi Echinops albicaulis. бамджтщ дэрiлiк шикiзат ретiндегi перспективтшгш аныцтау Yшiн, фармакогнозиялыц белгiлерiн зерттеу мацызды.

Зерттеу материалдары мен эдiсгерi Echinops albicaulis есiмдiгi Жощар Алатауыныц он^стж-батыс сiлемдерiне жататын Малайсары шатцалынан 2016 жылдыц маусым-шiлде айларында жинацталды. Малайсары шатцалы Жощар Алатауыныц оцтуслк-батыс сiлемдерiнде орналасцан. Анатомиялыц зерттеу Yшiн Echinops albicaulis дэрiлiк еамдт жапырагынын, жэне цургац массасы, жапырагы мен сабагыныц фиксацияланган шикiзаты цолданылды. Анатомиялыц цурылыс ерекшелiктерiн сипаттауда жалпыга ортац терминология цолданылды. Сабац пен жапырацтыц анатомиялыц кесiндiлерi ТОС-2 муздатцыш цурылгысы бар микротом кемегiмен жасалды.

Echinops L. (лацса) туысы Asteraceae Dum. (^рдел^лдшер) туцымдасына жатады жэне таралу аймагы Евразия мен СолтYстiк Африканы цамтитын 120-дан астам есiмдiктер TYрiн бiрiктiредi [1]. Echinops L. (лацса) туысы еамджтершщ экстрактыларыныц гепатопротекторлы, цабынуга царсы, фунгицидтi, цышцылдануга царсы белсендшк цасиеттерiне ие екенi белгiлi [2-4]. Echinops L. (лацса) туысыныц TYрлерiнде хинолды алколоидтар, секвитерпеноидтар, флавоноидтар, тритерпендер жэне тиофендер аныцталган [5]. Лацсадан алынатын препараттарды перифериялыц жарацат кезiндегi, беттiк нервтщ салдануында, плекситте, миопатияда, тамырлы дистония кезшдеп астеникалыц жагдайда, умытшацтыцта, сэулелiк зацымдану кезiнде ЖYЙке-булшыцет

талшыцтарыныц стимуляторы ретшде цолданылады. Эхинопеин керу нервганщ атрофиясы кезiнде эффективтi [7].

Ресми медицинага енгiзiлмеген лацса туысы еамджтердщ бiрi Echinops albicaulis- Asteraceae туцымдасына жататын кепжылдыц шептесiн, эндемик есiмдiк. Казацстан Республикасында Кызылорда облысында, Бетпацдалада, Мойынцумда, Кызылцумда (солтYстiк), Аралда, Балхашта кездеседi [1].

Зерттеу жумысыныц мацсаты дэршк шиюзат ретiнде Echinops albicaulis еамдтнщ вгетативтiк, жерYстi MYшелерiнiн фармакогнозиялыц белгшерш аныцтау.

Дэрiлiк шикiзат ретiнде еамджтщ

фармакогнозиялыц ерекшелiктерiн аныцтау, еамджтщ цурамындагы химиялыц заттардыц табигатын, жинацталу ерекшелжтерш, оларды белiп алу жолдарын дамытуга MYMкiндiк бередi. Осыган байланысты, еамджтщ жерYстi жэне фармакогнозиялыц белгiлерiн зерттеу, дэршк еамджтщ дэршк шиюзат ретшдеп мацызын арттыруга Yлкен эсерiн типзедь Зерттеу материалдары жэне эдiстерi Echinops albicaulis еамдт Жощар Алатауыныц оцтустж-батыс сiлемдерiне жататын Малайсары шатцалынан 2016 жылдыц маусым-шiлде айларында жинацталды. бамджтщ бул аймацтагы цоры Ботаника жэне фитоинтродукция институтыныц есiмдiктер биоресурстары лабораториясыныц зерттеулерi нэтижелерi бойынша аныцталды [6-7]. Анатомиялыц зерттеу Yшiн Echinops albicaulis дэршк еамдт жапырагыныц фиксацияланган жэне цургац шикiзаты, сабагыныц фиксацияланган шиюзаты цолданылды. Сабагы мен жапырагыныц фиксациясы Страсбургер-Флемминг эдiстемесi бойынша 70% спиртте ЖYргiзiлдi (спирт, глицерин, су, 1:1:1). Жапырац белiктерi хлорогидрат-су (1:1) ерiтiндiсiнде агарганга дейiн 5-10 мин цайнатылды, зерттеу обьектiлерi заттыц шыныдагы глицерин тамшысына орнатылып, препараттыц иненщ кемепмен екi белiкке белiндi. Обьект жабындыц шынымен жабылып, екi жагынанда бiрiншi микроскоптыц кiшi YЛFайтцышымен (х 180), содан кешн Yлкен улгайтцышымен (х 720) МС-300 (MICROS, Austria) микроскопыныц кемегiмен дэрiлiк есiмдiк шиюзатыныц микроскопиялыц жэне

микрохимиялыц техникасы бойынша жасалып, царалды (Pharmacopeia of республики Kazakhstan 1th ed. 2008).

Жапырац пен сабацтыц келденец кесiндiсi ТОС-2 муздатцыш цурылгысы бар микротомныц кемепмен жасалды. Анатомиялыц кесшдшердщ цалыцдыгы 1015 мкм болды. Анатомиялыц цурылымыныц суреттерi МС-300 (MICROS, Austria) микроскопыныц кемегiмен TYсiрiлдi.

Анатомиялыц цурылысты ерекшелжтерш сипаттауда жалпыга ортац терминология цолданылды (Барыкина Р., 2004) [8]. Зерттеу нэтижелерь

Жогаргы эпидермис кепбурышты, тыгыз орналасцан паренхималыц клеткалардан турады. Жапырацтыц жогаргы эпидермисiндегi устьица аппараты аномоцитт типтi (грекше anomos-ретсiз). Себебi, устьица аппаратыныц TYЙiстiргiш клеткаларын цоршап турган клеткалар, эпидермистщ басца клеткаларынан пшМ бойынша ерекшеленбейдi.

1-эпидермис клеткалары; 2-устьица аппаратынын, тушспрпш клеткасы; 3-устьица сацылауы.

Сурет 1 - Жогаргы эпидермис х40

Жогаргы эпидермисте туктер кеп. ТYKтерi жай, узын, ат;арады. ЕсИторБ аШсаиШ eсiмдiгi ;умды жерлерде

бiр клеткалы. ТYKтердiн, кеп болуы, eсiмдiктi шектен eсетiндiктен, TYктi болып келедi (сурет 2).

тыс ;ызып кетуден са;тайды, ;органыштык; ;ызмет

Сурет 2 - Жогаргы эпидермистщ жай TYктерi х40

Тeменгi эпидермисте де TYктер ете кеп, киiздi, а; клеткалы. Кррганыштык; ;ызмет ат;арып, еамджт

TYстi. Тeменгi эпидермси TYктерi де узын, жай, бiр шектен тыс ;ызып кетуден са;тайды (сурет 3).

Сурет 3 - Теменп эпидермис TYктерi (х40)

Тeменгi эпидермис кепбурышты, тыгыз орналас;ан Эпидермисиндегi устьица аппараты аномоцитт

паренхималы; клеткалардан турады. Жогаргы типтi. Эпидермистщ 1 мм2 ауданындагы устьица

эпидермиспен салыстырганда, тeменгi эпидермис аппаратынын, орташа саны 8,5±0,8 (сурет 4). клеткаларынын, шекаралары аны; жэне жасыл TYстi.

1-эпидермис клеткалары; 2-устьица аппаратынын, TYЙiстiргiш клеткасы; 3-устьица сацылауы.

Сурет 4 - Теменп эпидермис х40

бамджтердщ зат алмасуы процесi барысында шыгарылган заттар, кебшесе аморфты ;атты денелер ретiнде немесе кристалдар TYрiнде са;талып, клетка ;осындылары деп аталады. Жапыра;тын,

тeменгi жэне жогаргы эпидермисiнен жасалган препараттарда, ине тэрiздi кристалдар бай;алды. Биологиялы; актива заттар eсiмдiкте кристалдар TYрiнде жина;тала алады (сурет 5).

Сурет 5 - Жапыра; эпидермисi пре

Жапырагынын, жогаргы эпидермис клеткалары тертбурышты пшшдъ ;абыргалары ;алын,. Тeменгi эпидермис клеткалары сопа;ша келген, жогаргы эпидермиспен салыстырганда кeлемi жагынан кiшi. Жогаргы эпидермистен темен ;арай екi ;атар болып баганалы мезофилл орналас;ан. Баганалы

вдагы ине тэрiздi кристаллдар х40

мезофилден кешн, борпылда; мезофилл орналасады. Ксилема жапыра;тын, Yстiн,ri бетiне ;арай, ал флоэма астыцгы бетiне ;арай багытталган. Ягни, бул жабы; коллатеральды жо;. Ол склеренхимамен ;апталган (сурет 6).

А: 1-жогаргы эпидермис, 2-баганалы мезофилл, 3-теменп эпидермис, 4 -склеренхима, 5-ксилема, 6-флоэма, 7-колленхима, В: 1-жогаргы эпидермис; 2-теменп эпидермис; 3-екi цатарлы баганалы мезофилл; 4-борпылдак;

мезофилл

Сурет 6 - ЕсИторз а1ЫсаиНз жапырагыныц келденец кесiндiсi (х40)

6ткiзгiш шоцтыц жогаргы жэне теменп жагында эпидермага жанасып колленхима орналасцан. Баганалы мезофиллдщ орналасуы есiмдiктегi фотосинтез ушш кэжетп кун сэулесшщ тусу ерекшелiгне байланысты.

Сабацтыц ец сыртцы цабатын эпидермис цоршаган. Эпидермис бiр цатар орналасцанпаренхималы; клеткалардан турады. Эпидермис клеткаларынан теменiрек, сабацтыц цырларында бурышты; колленхима орналасцан.Сабацтыц анатомиялыц цурылысы ею белiктен турады: алгашцы цабыц жэне орталыц цилиндр. Алгашцы цабыцтыц непзш цабыцтыц паренхима алып жатыр, орталыц

цилиндрдi еткiзгiш шоц пен езек паренхимасы цурайды. ^абыцтыц паренхиманыц непз^ пiшiндерi эртYрлi болатын паренхималыц клеткалардан турады. ЕсИторз аШсаиНз дэршж еамдт сабагыныц анатомиялыц цурылысына, сабацтыц соцгы цурылысы тэн. Флоэма мен ксилеманыц аралыгында камбий улпалары аныц кершедь 6ткiзгiш шоцтыц бул TYрiн, ашыц коллатеральды шоц деп атаймыз. бтюзгш шоцтар жекеленiп, тыгыз орналасцан. Эр етюзпш шоц Yстiнде склеренхима цалпацша TYрiнде дамыган. Алгашцы цабыц пен орталыц цилиндр де схизогендi клеткалар мен цор жинаушы клеткалар айцын керiнедi (сурет 7).

1-эпидермис; 2 - алгашцы цабыц; 3 -схизогендi улпа клеткасы; 4 - эндодерма клеткалары; 5 - склеренхима; 6 -

флоэма; 7 - камбий; 8 - ксилема.

Сурет 7-ЕсИторз аШсаиНз дэршк еамдт сабагыныц микроскопиясы (х10)

6зектiк паренхимада, цор жинаушы клеткалар жацсы дамыган. Сабацтыц келденец кесiндiсiнен осы орталыц цилиндрдегi, улпа клеткаларынада цор

заттары жинацталатындыгын керуге болады. Крр заттары есiмдiкте кристалдар TYрiнде бола алады. 6сiмдiк сабагыныц механикалыц улпалары жацсы

дамыган, бул еамджтщ ортанын, ;олайсыз жагдайларына тетеп 6epyi барысында ;алыптасады.

Механикалы; улпа склеренхима жа;сы дамыган (9).

1 - орталы; цилиндрдi TYзiп турган клеткалар; 2 - друзалар; В - алгаш;ы ;абы;: 1 - алгаш;ы ;абы; клеткалары; 2 -эндодерма клеткалары; 3 - склеренхима; 4 - флоэма; 5 - ксилема (x40).

Сурет 8 - A-орталы; цилиндр

Саба;тын орталы; белтн TYзiп турган улпа клеткаларынын, ;ор заттарды жина;тайтындыгын, жогарыда келтiрiлген суреттен керуге болады. ЕсИторБ аШсаиШ еамдтнщ жерYстi MYшелерiнде активтi заттар: алкалоидтар, кумариндер кездеседь Алкалоидтар мен кумариндер еамдж клеткаларында кристалл TYрiнде жина;тала алады. Цорытынды

Устьица аппараты, аномоцитт типтi, ягни, эпидермистщ клеткалары мен устьицаны ;оршап жат;ан клеткалардын, пшт бойынша, айырмашылыгы жо;. Жогаргы эпидермистщ 1мм2 ауданындагы устьица аппаратынын, орташа саны 10,08±1,23. Тeменгi эпидермистщ 1 мм2 ауданындагы устьица аппаратынын орташа саны 8,5±0,8. Жапырагынын, келденен, кесшдюшщ ;урылысы: жогаргы эпидермистен темен ;арай екi ;атар баганалы мезофилл орналасады, баганалы мезофиллден тeменiрек борпылда; мезофилл

орналасады. Этюзгш шогы: жогаргы эпидермиске ;арай ксилема, ал тeменгi эпидермиске жа;ын флоэма орналасады. Бул жабы; коллатеральды шо;. Флоэма мен ксилема сыртынан скелеренхимамен ;апталган. Жогаргы жэне тeменгi эпидермиске жанаса, колленхима орналасады. Сабагынын, анатомиялы; курылысы: негiзгi екi бeлiктен турады алгаш;ы ;абы; жэне орталы; цилиндр. Алгаш;ы ;абы;тын негiзiн ;абы;ты; паренхима мен етгазгш шо;тар TYзедi. 6ткiзгiш шо;тары ашы; коллатеральды типтi, ксилема мен флоэманын, аралыгында камбий орналасады. Орталы; цилиндрдщ негiзiн eзектiк паренхима ;урайды. Орталы; цилиндр бeлiмiнде, саба;тын ;урамында кездесетiн ;ор заттары жина;талады. Кор заттары кристалдар TYрiнде жина;талады. Сонымен ;атар еамджтщ жерYстi MYшелерiнде кездесетш алкалоидтар мен кумариндерде ине тэрiздi кристалдар TYзе алады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Флора Казахстана. - Алма-Ата:1966. - Т.9. - С.179-184.

2 Antioxidant activities of chemical constituents isolated from Echinops orientalis Trauv. / R. Erenler, S. Yilmaz, H. Aksit et al. // Rec. Nat. Prod. - 2014. - P. 32-34.

3 Antifungal activity of thiophenes from Echinopsritro / N. Fokialakis, C.L. Cantrell, S.O. Duke et al. // J. Agric. Food Chem. -2006. - Vol. 54. - P. 1651-1655.

4 In vivo antiplasmodial and toxicological effect of crude ethanol extract of Echinops kebericho traditionally used in treatment of malaria in Ethiopia/Alemayehu Toma, Serawit Deyno, Abrham Fikru, Amalework Eyado/Malaria journal. -2015. - 14.- Vol.5. - 96 р.

5 Comparison of Antimicrobial Activity of Echinops viscosus Subsp. Bithynicus and E. microcephalus Leaves and Flowers Extracts from Turkey/Sevil Toroglu, Dilek Keskin, Cem Vural, Metin Kertmen, Menderes Cenet/International Journal of Agriculture an Biology, 2012. - Vol.14, - № 4. - 56 р.

6 Гемеджиева Н.Г., Курбатова Н.В. Полезные свойства алкалоидосодержащих растений Казахстана // Актуальные проблемы ботанического ресурсоведения. НАН РК- Алматы: 2010. - С. 71-75.

7 Гемеджиева Н.Г. Перспективы изучения и использования казахстанских алкалоидоносных видов рода EchinopsL. // Биотехнология. Теория и практика. - Степногорск: 2008. - №3. - С. 28-36.

8 Барыкина Р., Веселова Т. Справочник по ботанической микротехнике. - М.:2004. - С-322.

А.Б. Омархан 1, Н.З. Ахтаева 1, Л. Киекбаева 2, Ю.А. Литвиненко2

Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, Алматы Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, Алматы

ФАРМАКОГНОСТИЧЕСКИЕ ПРИЗНАКИ КАК ЛЕКАРСТВЕННОГО СЫРЬЯ РАСТЕНИЯ ECHINOPS ALBICAULIS KAR.ET. KIR

Резюме. В статье показаны фармакогностические признаки, то есть анатомические особенности листа и стебля лекарственного растения Echinops albicaulis, собранного во время цветения (июнь-июль) из ущелье Малайсары. Анатомические особенности: типы трихом, эпидермальные особенности листа, эпидермальные особенности листа, анатомическое строение стебля, покровная ткань, проводящие пучки, схизогенные клетки, механическая ткань. Ключевые слова: Echinops albicaulis, лекарственное растение, анатомия, фармакогнозия, лист, стебель.

AB.Omarkhan1, N.Z.Akhtaeva1, L. Kiekbayeva2, U.A. Litvinenko2

Al-Farabi Kazakh National University, Almaty S.D. Asfendiyarov Kazakh National Medicinal University, Almaty

PHARMACOGNOSTIC SIGNS OF PLANT ECHINOPS ALBICAULIS KAR.ET. KIR AS A MEDICINAL RAW MATERIALS

Resume. In this thesis are shown pharmakognostic signs, that is the anatomical features of the leaf and stem medicinal plant Echinops albicaulis, which collected during flowering (June-July) of the gorge Malaysary. Gorge Malaysary is located on the north-south spur Jungar Alatau. Anatomical features: types of trichomes, leaf epidermal features, anatomical structure of leaf, anatomical structure of stem, tissue, vascular bundles, schizogenic cell, mechanical tissue. Keywords: Echinops albicaulis, medical plant, anatomy, pharmacognosy, leaf, stem.

УДК [615.451.16:546.26]:615.014.2:582.998.4

Р.А. Омарова, У.М. Датхаев, Д.К. Сатмбекова, Г.О. Устенова

Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, факультет фармации и фармацевтической технологии

ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ СХЕМЫ ПОЛУЧЕНИЯ УГЛЕКИСЛОТНОГО ЭКСТРАКТА ИЗ КОРНЯ И

ТРАВЫ CICHORIUM INTYBUS L.

В статье представлены технологические схемы, результаты получения и исследования густого углекислотного экстрактов из корня и травы цикория обыкновенного Cichorium intybus L. семейства Asteraceae, который широко распространен на территории Казахстана и содержит в своем составе набор ценных биологически активных веществ.

Ключевые слова:углекислотный экстракт, Cichorium intybus L., корень, трава.

Создание лекарственных средств из лекарственного растительного сырья (ЛРС) является актуальной тенденцией современной фармации, так как такие лекарственные средства не уступают по фармакологической эффективности синтетическим средствам, но являются более безопасными [1]. Одной из разновидностей лекарственных форм на основе препаратов из ЛРС являются экстракты, которые используются в современной фармацевтической практике как самостоятельное лекарственное средство и как полупродукт для получения лекарственных и косметических форм. Основным доказательством актуальности их исследования и получения являются зарегистрированные в Государственном реестре РК от 10.01.2017 г. экстракты (40 наименований), полученные из различного ЛРС [2]. Перспективным представителем ЛРС является цикорий обыкновенный Cichorium intybus L. семейства Asteraceae, который широко распространен на территории Казахстана и содержит в своем составе набор ценных биологически активных веществ [3-4].

В последние годы актуальным является поиск более перспективных экстрагентов, позволяющих максимально сохранить в полученных экстрактах активные вещества. Кроме того, растворители для экстракции растительного сырья должны обладать определенными свойствами, среди которых наиболее важными являются следующие:

- они должны легко отгоняться из мицеллы (раствора экстрагируемых веществ в экстрагенте);

- температура, при которой отгоняется растворитель, не должна быть выше 40 0С;

- следы растворителя в экстракте не должны оказывать вредного воздействия на качество экстракта;

- растворители не должны допускать разложения биологически активных веществ;

- они должны быть нетоксичными, химически инертными веществами.

Вышеуказанными свойствами обладает широко применяемый в последнее время экстрагент с низкой температурой кипения - сжиженный диоксид углерода [5].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.