CC BY
38
ТУЙ1НД1
Созылмалы бYЙрек ауруларын (СБА) анык;таудаFы кептеген лабораторлы; биомар-керлер, клиникалы; колдануда аурудын ерте сатыларын айк;ындауда колданыла алмайды.
Фибробласттардын есу факторы - 23 (FGF23), бYЙрекпен фофаттардын экскреция-сын кYшейтип, кальцитриолдын синтезiн темендететiн негiзгi остеоцитарлы; гармон бо-лып табылады. Бул бYЙректiк эсерлер миндетти тYPде Klotho корецептерi аркылы жYредi. Берiлген «минералды; метоболизм» белгiлерiнен баска, Klotho мен FGF23 денгешнщ керi корреляциясы, наукастардын эртYрлi топтарында жYрек ;ан-тамыр аурулары кдуш катершщ езiнше маркерi ретшде белгшендь
FGF23 калыптасуынын жоFарылауы жэне онын Клото концентрациясынын темендеуi созылмалы бYЙрек аурулары бар наукастарда организмде жYрек-к;ан та-мырлары аскынулары алFашк;ы белгiлерi болып табылады. FGF-23 жэне Клото морфогенетикалы; акуыздарын колдану, себебi ол жYрек-к;ан тамырлары кауштершщ жана кластерш калыптастырады.
Ктт свздер: FGF-23 морфогенетикалыц ацуыздары жэне Клото, созылмалы буйрек ауруы, журек-цан тамырлары асцынулары, журек-цан тамырлары цауттерг.
SUMMARY
The article discusses clinical and experimental data indicating that increased FGF23 formation and a decrease in its coreceptor Klotho are early signs of impaired mineral metabolism in the body in patients with chronic kidney disease. A decrease in serum and urine Klotho levels, followed by an increase in serum FGF23, serves as an early biomarker of renal dysfunction and may also be a predictor of the risk of cardiovascular complications. The use of morphogenetic proteins FGF-23 and Slot is an important area of research that is of practical importance for modern health care, since it establishes a new cluster of cardiovascular risks.
Key words: morphogenetic proteins FGF-23 and sKlotho, chronic kidney disease, cardiovascular complications, cardiovascular risks.
ЭДК: 582.683.2:581.4 D01:10.24411/2415-7414-2019-10021
ОТАНДЫК ДЭР1Л1К 9С1МД1К ШИК1ЗАТЫН (PSORALEAE DRUPACEAE) СТАНДАРТТАУ МЭСЕЛЕЛЕР1
— Т.Р. Парманкулова, 2 С.Е. Келшханова, 1 Т.М. Нурманбетова
1 Казак; медициналы; Yздiксiз бшм беру университет^ Алматы каласы 2 Казак ултты; медицина университет^ Алматы каласы
ТУЙ1НД1
Отанды; ендiрiстiн дэрiлiк калыптарын жасау Yшiн манызды кездердiн бiрi дэрiлiк есiмдiк шикiзаты (ДЭШ) болып табылады. ДЭШ (мэдени тYPде еаршетш жэне жа-байы есетiн) колданудын мiндеттi шарттары онын сапасынын нормативт1к талаптарFа сэйкестiгi жэне дэлелденген фармакологиялы; белсендiлiгi болып табылады. Казахстан РеспубликасындаFы Мемлекетпк Фармакопея (КР МФ) ДЭШ сапасын реттейтш
*nurpharma@mail.ru
нормативтш кужат Еуропалык фармакопеямен (ЕФ) Yйлестiрiлген, сонымен катар эрбiр дэрiлiк шиюзатка монографияларда жеке бвлiктермен кeрсетiлген вздершщ улттык талаптары бар.
ЕФ жэне МФ КСРО XII басылымдары кейде шиюзатты стандарттауFа, онын сапа кврсетюштерше, бакылау эдiстерiне, сандык кврсеткiштердi регламенттеуге жэне т. б. эртYрлi тэсшге ие. Шиюзаттын мундай тYрлерiне CYЙектi аккурай швбi жатады, ол ме-дицинада бурыннан колданылып, Казакстан халкы арасында танымал болды. КР МФ-да ДЭШ монографияларын, аккурай швптерш жасау жэне енгiзу тужырымдамасына сэйкес КР МФ-да XII басылымнын КСРО МФ-де сипатталмаFан ДЭШ тiзбегiне жатады, ол сондай-ак жакын жэне алыс шет елдердiн фармакопеясында да жок. Сондыктан оны зерттеу, Улттык фармакопеялык макаланы эзiрлеу - взектi мэселе болып табылады. Бул ретте осы ДЭШ-ты зерттеудiн элемдiк тэжiрибесiн де ескеру кажет. Эрине, бул ен алды-мен ДДУ фармакопеясынын (ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымынын) талаптары [1] жэне де Еуропалык елдердiн Фармакопеясынын талаптары. Сондыктан есю басылымнын CYЙектi аккурай шикiзатына фармакопеялык макаланы эзiрлеу кезiнде негiз калаушы ретiнде бурыюты мемлекет стандарты орынды емес пайдаланды.
Ктт свздер: фармакологиялыц белсендшт, шитзат, фармакопея, мемлекеттт стандарт.
Жумыстын, максаты.
Казакстан Республикасынын Мемлекеттiк Фармакопеясына енпзу Yшiн монография усынысымен CYЙектi аккурай шиюзатынын сапасына койылатын жал-пы талаптарды эзiрлеу Yшiн элемнiн жетекшi фармакопеясынын талаптары-на акпараттык - талдамалык шолу жа-сау кажет. [2] ДЭШ фармакопеялык макаланын негiзгi бвлiмдерiнiн бiрi шикiзаттын морфологиялык жэне анатомиялык диагностикалык белгiлерi келтiрiлген «сырткы белгшер» жэне «микроскопия» бвлiмдерi болып табылады. ТYрлi кездердегi барлык норматив!« кужаттарда аккурай шикiзаты тек жемю ретiнде сипатталFан жэне микроскопия бвлiмiнде тек урыктын микроскопиялык белгiлерi кел^ршед^ сондыктан отандык дэрiлiк шикiзаттын диагностикалык белгшерш кенейту максатында бiз косымша жапыраFынын, сабаFынын жэне урыFынын эпидермисш карастырдык. [2 -4] Мысалы, Британдык дэрiлiк всiмдiктер фармакопеясында «Макроскопия» жэне «Микроскопия» бвлiмдерiнде сабак пен жапырактын, гYлдердiн, жемiстер мен тукымдардын микроскопиялык белгiлерi аныкталFан. Сондыктан фармакопеялык макаланын тшсп бвлiмдерiн толыктыру максатында шиюзаттын морфологиялык жэне анатомиялык курылысын зерттеу
взектi мэселе болып табылады. СYЙектi аккурай - эндемиялык Ортаазиялык - Иран, Орта Азия елдершде жэне вз елiмiздiн Ощустш Казакстан облысында едэуiр аумакты вседь Казакстанда ол Каратау, Каржантау жоталарында, Эгем жэне Талас аудандарында, Мойынкум жэне Кызылкум кумдарында, сондай-ак Шу - 1ле тауларынын таулы бвктершде кездеседi. СYЙектi аккурай тYрлi экологиялык жаFдайларда вседi,бiрак негiзiнен тау Yстi жазыFы мен тау бвктерiнде всед^ кейде дерлiк таза жазык жерлерде кездеседi. Жер шоFырында жэне бай дакылдардын егiстiктерiнде, суармалы, шартты суар-малы жерлерде, сондай - ак кунарлыFы аз кумдарда, твмен кабатты буталар арасын-да, кудыктарFа жакын, топыраFы женiл жайылымдарда, кумды твбелер арасында жиi кездеседь Квбiнесе швлдi жэне жусан всетш жерлерде кездеседi. [4]
Зерттеу эдктерь Зерттеу объектiсi ретiнде всiмдiктiн эртYрлi морфологиялык бвлiктерi колданылды: жапырактары, сабактары мен жемiстерi. Рsoraleae drupaceae дэршк всiмдiгiнiн жапырактарынын, сабактары мен жемiстерiнiн мофологиялык-анатомиялык курылысын зерттеу Yшiн 2017 жылдын жазында Ощуспк Казакстан облысында гYлдену жэне жемю беру кезенiнде шикiзат дайындалды. ЖиналFан Yлгiлер кептiрiлiп,
>е
О &
'в
а к
3
§ £
йЗ
гербарий жасалды. Макроскопиялы; зерт-теулер ^Р МФ жэне МФ XI эдютемеа бой-ынша жYргiзiлдi [3,4]. Шиюзаттын, сырт;ы белгiлерi курган ДЭШ кYндiзri жары;та зерттелдi, арнайы та;тага орналасты-рып, он есе Yлкейтумен лупанын астын-да жэне жан - жа;тын эр тYрлi жагдайда му;ият ;аралды. Элшемдерi сызгыштын кeмегiмен аны;талды. Шикiзат кeлемi ту-ралы объектив ар;ылы 10 тYрлi eлшемдердi пайдаланып, eлшендi. Содан кейiн орташа мэнмен есептелдь ТYсi ;урга; шиюзатад (жапыра;тар Yшiн жогаргы жэне тeменгi жа;тарынын тYсi, тамырлар Yшiн - сырт;ы бетi жэне жана сыныгы аны;талды) жэне кYндiзгi жары;тандыруда орнатыл-ды. ^урга; шикiзаттын жапыра;тарын сауса;тармен ыс;ылау кезiнде иiсi бай;алды. ДЭШ дэмi ;урга; шикiзатты шайганда аны;талды. Микроскопиялы; эдiспен зерттеу авдурайдын жапырагынын, сабагынын жэне урыгынын анатомиялы; ;урылысынын ерекшелштерш аны;тау ма;сатында жYргiзiлдi. Сонымен ;атар оптикалы; микроскоптар ;олданылды. Тексеру кезiндегi жары; 60 - 400 есе улгайтылып, ;аралган. [5]
Мундай жагдайларда eсiмдiктердiн
анатомиялы; белriлерi аны;талады. Микроскопиялы; анатомиялы; -диагностикалы; белгiлердi ^Р МФ жэне XI басылымнын МФ эдiстемелерi бойын-ша аны;тады. Жумыс уа;ытша микропре-параттарда орындалды жэне «ЛОМО Мик-мед - 1» жары; микроскоппен ;аралды; зерттеу нэтижелерi «SCIENCELAB 10.0 MPix Со1ог CM0S digita1 самега» мен су-реттеу ;урылгысы «РА - 6» кeмегiмен са-лынды.
Нэтижелер мен корытынды. Ма-
кроскопия. Кeп жылды; eсiмдiк, бшктш 60-80 см, бута;танган. Кeптеген тшелей, ;алын шашты саба;тары бар. Жапыра;тары кезектi, тeменденген сайын шашты. ГYлдерi а;шыл - кYлгiн ;ыл;аламдарга жиналган, жапыра;тары кeп. Сэуiр айы-нан тамыз айына дейiн гYлдейдi, жемютер шiлде - ;ыр^йекте пiседi.
Жапыра;тары ;арапайым немесе Yшбурышты, эдетте ;ыс;а кескiш, дeнгелек немесе жумырт;а тэрiздi, узындыгы 2-5 см, iрi тiстi, уса; нYктелi бездерi бар ;алын кептiрiлген. Желiлi-ланцеттi, шашты. Тeменri жапыра;тары Yшбурышты, одан жогары ;арапайым, дeнгелек немесе сопа; узындыгы 3 - 4 см, ей 2-3 см, болады (сурет 1).
>е
О &
а к
3
Жогаргы бвлггг Твменгг бвлггг
Сурет 1. Psoraleae drupaceae жапырагыныц морфологиясы
Желш-ланцетп, шашты. Тeменгi жапыра;тары Yшбурышты, одан жогары бeлiгi ;арапайым, дeнгелек немесе сопа;ша, узындыгы 3 - 4 см, еш 2-3 см. (сурет 2). Сабагы тузу, бута;ты, а; шашпен
;оныр желектерi бар. Саба;тар талшы; жасауда ;олданылады, ол берiк, ;атты, бiра; сынгыш келедi. Эсiмдiктiн барлы; бeлiктерiнде эфир-майлы мен желiмдi шайырлары бар.
3
йз
Сурет 2. Psoraleaedrupaceae всгмдгггнгц сабагы (1-эфир-майлы безшелер)
Юшкентай гYлдерi бар, 4-7 мм узьшдьны, ;ыск;а тютп, ;оныр тостаFаншасы бар, YЗындыFы 3-5 мм, узын тYктермен жэне нYктелi бездерi, онын, тiстерi тYтiктi, ;ыс;а, ланцеттiк, теменп бвлiгi Yзын, екi бYЙiрлерi ;ыс;а, екi жоFарFы белiгiнiн жартылай жерлерi бiр - бiрiмен бiрлесiп ескен; а;шыл-
кYлгiн гYл шоFыры, ;ыс;а аналы; жалау, YЗындыFы 7 мм жуы;, Yшы кYлгiн да;тары бар, сэл Yзындау, бiр - бiрiмен араласып еседi. Кднаттары ;ыс;а (сурет 3). Жемюь кептiрiлген жа^а; тэрiздi, бiр тY;ымды боб, YЗындыFы 5 - 6 мм, еш 2,5 - 3,5 мм, кшз CYP тYCтi-кептiрiлген, 1 - дэндi бYрша; кдбыщшасына ескен Yса; тY;ым (сурет 3).
ГYлдерi ТY;ымы Дэнi
Сурет 3. Psoraleae drupaceae репродуктивт1 бвл1ктер1
Микроскопия. Дорсовентраль-ды тYPдегi жапыра;. Екi эпидермистiн жасушалары бар. Кутикула кей жерлер-
де ;абаттасып кеткен. ТYктердiн негiзгi диагностикалы; манызы ею жаFынан да кеп (;арапайым, жYмырбасты) (сурет 4).
Сурет 4. Р. Drupacea квлденец кес1нд1с1 (х180) 1 - жогаргы эпидермис, 2 - твменгг эпидермис, 3 - баганалы мезофилл,
4 - кеуект1 мезофилл
<а>
>е
О &
а
а
^
а
3 £
йз
Тeменri эпидермисте бiр жасушалы, созылган ;арапайым трихомалары басым. Жогаргы эпидермисте ^птеген ;оныр безшелерi жэне бiр жасушалы ;арапайым тYктерi бар (сурет 4). Бiр жасушалы трихо-малар, eткiр Yстi жэне eрескел бетi бар сэл шлген. Баганалы жэне кеуект тiндердiн ор-наласуы тэн. Баганалы жалпа; Yш ;абат;а жататын, перпендикуляр узын созылган жасушалардан турады. Кеуекп мезофил
борпылда;, жасушалары созылган жэне жазы;ты;та жат;ан, жапыра;тын бетiне параллель жат;ан тYрлi пiшiндi жасушалардан турады. Жапыра;тын тарамдарын-да механикалы; талшы;тардын Yлкен топ-тары бар (сурет 4), жогаргы жэне тeменri эпидермис астында эфирлi майлы орындар мен да;тары бар. Эфир майлы безшелер, мбшесе жапыра;тын жогаргы жагында орналас;ан (сурет 5).
Сурет 5. Р. drupacea жапырацтарыныц пластинкаларыныц квлденец кес1нд1с1 (х720) 1-жогары эпидермис, 2-баганалы мезофилл, 3-эфир майлы туктер, 4-безшелер
Жапыра;тын беткейлш препараты. бар. Аузы уса; сопа;, пара;тын екi
Эпидермис жасушалары eте уса;, сэл ;исы; жагында орналас;ан, тeменгi жагында
контурмен. Жасушалар ;абыргасынын кeп. Екi тормен ;оршалган, мeлшерi кeп
жогаргы жагында ай;ын ;алынды;тар жасушалардын бiрi (суреттер 6,7).
<а>
>е
О &
а
а
^
а
§ £
йЗ
1 - эфирмайлы безшелер 2 - ;арапайым трихомалар
Сурет 6. Р. Drupacea жапырагыныц жогаргы эпидермис1 (х720)
Сурет 7. Р. Drupacea жапырагыныц твменг1 эпидермис1 (х720)
Урыщтын микроскопиясы. Урыщтын келденен кесiндiсiнде кутикуласы бар бiр ;атарлы эпидермис керiнедi. Эпидермис астында YPьщтардаFы iрi секреторлы сыйымдылы; бар.
Урыщтын эпидермисшщ бiркелкi ;алындатылFан ;абыгы бар. УлFаЙFан кез-де (х720) Yры; к^рылысынын белшектерi
керiнедi: сырт;ы эпидермис жасушала-ры денгелек немесе сэл созылатын, iшкi эпидермис жасушалары - ;атты тангенал-ды созылатын, жY;а ;абырFалы. Негiзгi паренхиманын жасушалары арнада жY;а ;абырFалы баFаналы орналас;ан. Дэндi белiгi созылFан, элсiз ;алындатылFан жа-сушалардан эндоспермадан тYрады.
А(х180)
Б(х720)
Сурет 8. Р. Drupace ¥рыц микроскопиясы, А ,Б 1-- эпидермис, 2 - эндосперм
Жапыр;тын диагностикалы; бел-плерк эпидермис жасушалары ете Yса;, сэл бYрылFан контуры бар;жоFарFы эпидермисте кептеген безшелер жэне бiр жасушалы трихомалардын болуы, Yшымен сэл шлген жэне ;атты тума бетi бар; теменп эпидермисте бiр жасушалы, созылFан ;арапайым тYктер ба-сым; жапыра; пластинкасында эфирлiк схизогендiк орындар бар.
Уры;тын диагностикалы;
белгiлерi: сырт;ы эпидермис жасуша-
лары денгелек немесе сэл созылFан, сырт;ы ;абырFасы ;алындалFан; эндосперм белт денгелек-кепбYрышты жа-сушалардан тYрады.
АталFан белгiлердiн жиынтыFы зерттелетiн зат Psoraleae drupaceae есiмдiк белiктерiн бiлдiредi.
^орытынды:
1Даза;станнын онтYCтiгiнде
есетiн Psoraleae drupaceae (сYЙектi а;;урай) Ортаазиялы; - Иран тYрiне тэн негiзгi морфологиялы; - анатомиялы;
>е
О &
а
а
^
а
§ £
йЗ
диагностикальщ белгшер аныщталды. МФ фармакопеялыщ бабынын тиiстi 2. АлынFан нэтижелер CYЙектi бвлiмдерiн эзiрлеу кезiнде пайдалану авдурайдын дэрiлiк шикiзатына ^Р Yшiн YCынуFа болады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. WHO website URL:http://www.who/int/cardiovascular_diseases/en.[Дата обраще-ния];01.02.2017.
2. ВФС РК 42-760-2002 на ЛРС псоралеи костянковой.
3. Государственная фармакопея РК. Т1. - Алматы, Жибек жолы, 2008.
4. Постановление правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2013 года №1497 «Об утверждении Концепции индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2015-2019 годы»
5. Самылина И.А., Ладыгина Е.Я. Изучение плодов псоралеи костянковой и других видов рода псоралея, Томск. - 2015. - 105 с.
6. The International Pharmocopeia. - WHO Geneva. - V. 1-4.
АННОТАЦИЯ
Одним из важнейших источников для производства лекарственных растений отечественного производства является лекарственное растительное сырье (ЛРС). Обязательными условиями использования (культивируемых и дикорастущих) являются ее соответствие нормативным требованиям и доказанная фармакологическая активность. Государственная фармакопея (МФ РК) в Республике Казахстан регулирует качество DHP, согласованное с Европейской фармакопеей (EF), и имеет свои национальные требования к индивидуальному лекарственному сырью в отдельных монографиях.
В XII изданиях СССР и Советского Союза иногда предусматривается стандартизация сырья, его качественных показателей, методов контроля, регулирование количественных показателей и т. Д. б. разные подходы. К этим видам сырья относится кора бабочек, которая давно используется в медицине и стала популярной среди казахстанцев. В соответствии с Концепцией разработки и внедрения монографий DP, травы шелковицы в МФ РК, XII издание XF издания Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан относится к цепи DTP, которая не описана в МФ СССР, которой также нет в фармакопее ближнего и дальнего зарубежья. Поэтому его изучение, разработка национальной фармакопейной статьи является актуальной проблемой. В то же время, необходимо учитывать мировую практику этого исследования DHS. Конечно, это в первую очередь требование фармакопеи ВОЗ (Всемирной организации здравоохранения) и требования Европейской фармакопеи. Поэтому ^ прежний государственный стандарт использовался в качестве основы для разработки фармакопейных статей для костной малины старых изданий.
«fi
Ключевые слова: фармакологическая активность, сырье, фармакопея, государ-
•с «
О &
'в
ственный стандарт.
a SUMMARY
а
One of the most important sources for the production of domestically produced medicinal plants is medicinal plant materials (MPM). Mandatory conditions for the use of MPM (cultivated
^ and wild) are its compliance with regulatory requirements and proven pharmacological activity. ^ _
tq The State Pharmacopoeia (MF RK) in the Republic of Kazakhstan regulates the quality of
§
DHP, agreed with the European Pharmacopoeia (EF), and has its own national requirements for individual medicinal raw materials in individual monographs.
In the XII editions of the USSR and the Soviet Union, standardization of raw materials, its quality indicators, control methods, regulation of quantitative indicators, etc., is sometimes provided. Different approaches. These types of raw materials include the bark of butterflies, which has long been used in medicine and has become popular among Kazakhstanis. In accordance with the Concept of development and implementation of DP monographs, mulberry grass in the Ministry of Finance of the Republic of Kazakhstan, the XII edition of the XF edition of the Ministry of Agriculture of the Republic of Kazakhstan belongs to the DTP chain, which is not described in the USSR Ministry of Finance, which is also not in the pharmacopoeia of near and far abroad. Therefore, its study, the development of the national pharmacopoeia article is an urgent problem. At the same time, the global practice of this DHS study must be taken into account. Of course, this is primarily the requirement of the WHO (World Health Organization) Pharmacopoeia [10] and the requirements of the European Pharmacopoeia. There fore the former state standard was used as the basis for the development of pharmacopoeia articles for bone raspberry of old editions.
Key words: pharmacological activity, raw materials, pharmacopoeia, state standard.
UDC: 614.2 DOI:10.24411/2415-7414-2019-10022
MODERN SUBMISSIONS ABOUT NURSING IN MIDWIFERY, BASED ON EVIDENCE
BASED NURSING PRACTICE
1 A. Pulatova , 2 J. Heikkila, n D.Ospanova
1 Kazakh Medical University of Continuing Education, Almaty 2 JAMK University of Applied Sciences, Finland
SUMMARY
Responsibility of nurses and midwives in clinical practice is much important and it should
be evidence based. There is a wide benefit of using evidence-based nursing practice to improve
and update clinical practice and to enhance the quality of care and outcomes for patients.
However, despite a large body of research showing, that nurses and midwives have positive
attitudes towards evidence-based practice, its implementation remains a considerable and
significant challenge. As a way of improving them Health services and government agencies
should make a concerted effort to make time for nurses and midwives to access, appraise and
use evidence-based information. ^
«fi
Key words: nurses, midwives, knowledge of evidence-based nursing practice, obstetrics. §
&
ntroduction: In every country of rates of multiple births and cesarean sections, Lthe world, nurses and midwives play and social factors such as poverty and ¡j an important role in national health care. immigration. In addition, the fact of a shortage The nursing and midwife profession face an of midwives and the increasing age structure of increasing number of medical problems, such midwives means that the profession is facing
I;
a
as an increase in fertility, an increase in the a shortage of staff, so learning and retaining
a'
number of pregnant women over 40, higher them are priorities for obstetrics. fcq
*dinara.ospanova@mail.ru
