CC BY
2
Получена: 2 ноября 2021 / Принята: 15 февраля 2022 / Опубликована online: 28 февраля 2022
DOI 10.34689/SH.2022.24.1.002 УДК 616.24-002
COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ ЖАГДАЙЫНДА ПНЕВМОНИЯМЕН АУЫРАТЫН НАУКАСТАРДА РЕСПИРАТОРЛЫК КОЛДАУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Венера К. Исраилова1, https://orcid.org/0000-0001-7778-9618 Галым К. Айткожин1, https://orcid.org/0000-0001-8787-922X Мирхошим М. Мирсалиев1, https://orcid.org/0000-0001-5166-6169 Дана А. Кожамбердиева2, Умида М. Ахмеджанова1
1 «С.Ж. Асфендияров атындагы Казак ¥лттык Медицина университет» КЕАК, Анестезиология жэне реаниматология кафедрасы, Алматы к-, Казакстан Республикасы;
2 ШЖК МКК «Калалык клиникалык аурухана №1», Алматы к-, Казакстан Республикасы.
ТYЙiндеме
Kipicne: Коронавирустык инфекцияныч пандемиясы (COVID-19) белсендтк шычында болып тур. Пандемия басталганнан берi бул нозологияны TYC^y тез есуде. фарп уакытта аукымды рандомизацияланган зерттеулер жYргiзiлсе де, емiр CYPУ негiзiнен демеyшi емдеyдi камтамасыз етуге байланысты болып тур. Демеyшi емдеу бойынша агымдагы усынымдар баска вирустык пневмония мен сепсистi емдеу жемндеп нускаулыктарга негiзделедi. Дегенмен, COVID-19 баска пневмония мен сепсиске Караганда бiрнеше мачызды аспектiлер бойынша баскаша етуде.
Максаты - авторитеттi макалалар базасына енген, коронавирустык инфекция COVID-19 кезшдеп респираторлык колдау такырыбындагы д8лелi жогары макалаларды саралау мен TYЙiндеy.
lздecтipу стратегиясы: lздестiрy жYргiзiлген базалар - PubMed, Google Scholar, Scopus, Embase. Макалалардыч бастапкы саны - 325 (соныч iшiнде кайталанатын макалалар саны 188), Макалалардыч атауы мен абстракттары зерттелдi - 137 (соныч iшiнде 63 макалала келесi себептермен саралаудан етпедi - салыстырмалы тобыныч аз болуы, макаланыч атауы мен зерттеу максатыныч с8йкессiздiгi). Толыгымен зерттелген макалалар саны - 74 (соныч iшiнде 39 макалала келесi себептермен саралаудан етпедi - наукастардыч рандомизациясыныч болмауы, зерттеуде методологиялык кателiктердiч болуы). Зерттеуге енген макалалар саны - 35.
Нэтижеск ЖТЖ бар наукастарды емдеу^ч негiзгi мiндетi агзаныч жетшкл оксигенациясын камтамасыз ету болып табылады, ейткенi ауыр гипоксемия емiрлiк мачызды органдар мен жYЙелердiч ауыр ж8не жиi кайтымсыз функционалдык бузылуына 8келед1 COVID-19 бар наукастарда оксигенотерапия мен респираторлык колдаудыч басталуы реанимацияга дейнп кезечде жYзеге асырылуы тиiс. ЖТЖ терапиясыныч еч кол жетiмдi 8дю жедел оксигенотерапия болып саналады.
Корытынды: COVID-19 пандемиясы тыныс алуды колдаудыч, оныч iшiнде Ие©ЖЖ мен ©ЖЖ каyiптерi мен пайдасын кечейтiлген ж8не жан-жакты талдауды талап етедi. Оксигенотерапия мен Ие©ЖЖ заманауи нускаларымен респираторлык колдауды орындау медицина кызметкерлерiнiч жуктыру каyпiн, инфекцияныч аyрyханаiшiлiк таралуын, COVID-19 бар коморбидт наукастарда денсаулык сактау ресурстарыныч ж8не аурулардыч клиникалык спектрУч болуын мукият багалауды талап етедк
TYurndi свздер: COVID 19, респираторлык колдау, пневмония, екпен жасандыжелдету, жедел респираторлы дистресс синдромы.
Abstract
FEATURES OF RESPIRATORY SUPPORT FOR PATIENTS WITH PNEUMONIA IN THE CONTEXT OF THE COVID-19 PANDEMIC
Venera Israilova1, https://orcid.org/0000-0001-7778-9618 Galym Aitkozhin1, https://orcid.org/0000-0001-8787-922\ Mirkhoshim Mirsaliyev1, https://orcid.org/0000-0001-5166-6169 Dana Kozhamberdiyeva2, Umida Akhmejanova1
1 JSC "Asfendiyarov Kazakh National Medical University", Department of anesthesiology and resuscitation, Almaty c., Republic of Kazakhstan;
2 City Clinical Hospital №1, Almaty c., Republic of Kazakhstan.
Introduction: The coronavirus infection (COVID-19) pandemic is at its peak. Since the beginning of the pandemic, the understanding of nosology has been growing every day. Although large randomized trials are underway, treatment is based on supportive care. Current recommendations are based on the treatment of other viral pneumonias and sepsis. But the course of COVID-19 is very different from them.
Aim - analysis of articles on respiratory support for coronavirus infection COVID-19 published in the most authoritative evidence-based sources.
Search strategy: the search was carried out in the following databases - PubMed, Google Scholar, Scopus, Embase. The initial number of articles - 325 (including duplicate articles - 188), titles and abstracts of articles - 137 were studied (including 63 articles were excluded for the following reasons - lack of a comparison group, inconsistency of goals and titles of articles). Fully studied articles - 74 (including 39 articles were excluded for the following reasons - the lack of randomization of patients, the presence of methodological errors). The number of articles included in the study is 35.
Results: the main task in the treatment of acute respiratory failure is adequate oxygenation, since hypoxia can lead to severe and irreparable functional disorders. In patients with COVID-19, oxygen therapy and respiratory support should begin prior to admission to intensive care. The most accessible in the treatment of acute respiratory failure is oxygen therapy.
Conclusions. The COVID-19 pandemic requires an expanded and comprehensive analysis of the risks and benefits of respiratory support, including NIV and mechanical ventilation. Respiratory support with modern options for oxygen therapy and NIV will require a careful assessment of the risks of infection of healthcare workers, nosocomial spread of infection, the availability of healthcare resources and the clinical spectrum of diseases in comorbid patients with COVID-19.
Key words: COVID 19, respiratory support, pneumonia, mechanical ventilation, acute respiratory distress syndrome.
Резюме
ОСОБЕННОСТИ РЕСПИРАТОРНОЙ ПОДДЕРЖКИ ПАЦИЕНТОВ С ПНЕВМОНИЕЙ В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ COVID-19
Венера К. Исраилова1, https://orcid.org/0000-0001-7778-9618 Галым К. Айткожин1, https://orcid.org/0000-0001-8787-922\ Мирхошим М. Мирсалиев1, https://orcid.org/0000-0001-5166-6169 Дана А. Кожамбердиева2, Умида М. Ахмеджанова1
1 НАО «Казахский национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова», Кафедра анестезиологии и реаниматологии, г. Алматы, Республика Казахстан.
2 ГКП на ПХВ «Городская Клиническая Больница №1», г. Алматы, Республика Казахстан.
Введение. Пандемия коронавирусной инфекции (COVID-19) на пике активности. С начала пандемии понимание нозологии растет с каждым днем. Хотя на сегодняшний день ведутся крупные рандомизированные исследования, лечение основывается на поддерживающей терапии. Текущие рекомендации основываются на лечении других вирусных пневмоний и сепсиса. Но течение COVID-19 в значительной степени отличается от них.
Цель - анализ статей по теме респираторной поддержки коронавирусной инфекции COVID-19, опубликованных в наиболее авторитетных источниках с доказательной базой.
Стратегия поиска: поиск осуществлялся в следующих базах - PubMed, Google Scholar, Scopus, Embase. Начальное количество статей - 325 (в том числе повторяющиеся статьи - 188), изучены названия и абстракты статей - 137 (в том числе 63 статьи исключены по следующим причинам - отсутствие группы сравнения, несоответствие целей и названия статей). Полностью изученные статьи - 74 (в том числе 39 статей исключены по следующим причинам - отсутствие рандомизации пациентов, наличие методологических ошибок). Количество статей вошедших в исследование - 35.
Результаты. Основная задача в лечении острой дыхательной недостаточности - адекватная оксигенация, так как гипоксия может привести к тяжелым и непоправимым функциональным нарушениям. У пациентов с COVID-19 оксигенотерапия и респираторная поддержка должна начинаться до поступления в реанимацию. Самым доступным в терапии ОДН является оксигенотерапия.
Выводы. Пандемия COVID-19 требует расширенного и всестороннего анализа рисков и пользы проведения респираторной поддержки, в том числе НИВЛ и ИВЛ. Респираторная поддержка современными вариантами оксигенотерапии и НИВЛ потребует тщательной оценки рисков заражения медицинских работников, внутрибольничного распространения инфекции, наличия ресурсов здравоохранения и клинического спектра заболеваний у коморбидных пациентов с COVID-19.
Ключевые слова: COVID-19, респираторная поддержка, пневмония, искусственная вентиляция легких, острый респираторный дистресс-синдром.
Библиографическая ссылка:
Исраилова В.К., Айткожин Г.К., Мирсалиев М.М., Кожамбердиева Д.А., Ахмеджанова У.М. COVID-19 пандемиясы жавдайында пневмониямен ауыратын наукастарда респираторльщ колдау ерекшелiктерi // Гылым жэне Денсаульщ сактау. 2022. 1 (Т.24). Б. 14-21. doi 10.34689/SH.2022.24.1.002
Israilova V., Aitkozhin G., Mirsaliyev M., Kozhamberdiyeva D., Akhmejanova U. Features of respiratory support for patients with pneumonia in the context of the COVID-19 pandemic // Nauka iZdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2022, (Vol.24) 1, pp. 14-21. doi 10.34689/SH.2022.24.1.002
Исраилова В.К., Айткожин Г.К., Мирсалиев М.М., Кожамбердиева Д.А., Ахмеджанова У.М. Особенности респираторной поддержки пациентов с пневмонией в условиях пандемии COVID-19 // Наука и Здравоохранение. 2022. 1 (Т.24). С. 14-21. doi 10.34689/SH.2022.24.1.002
Kipicne
Коронавирустык инфекцияныщ пандемиясы (COVID-19) белсендтк шыщында болып тур. Пандемия басталганнан 6epi бул нозологияны TYciHy тез есуде. ^аарп уакытта аукымды рандомизацияланган зерттеулер жYргiзiлсе де, емiр CYpy негiзiнен демеушi емдеу^ камтамасыз етуге байланысты болып тур. Демеушi емдеу бойынша агымдагы усынымдар баска вирустык пневмония мен сепсист емдеу женiндегi нускаулыктарга негiзделедi. Дегенмен, COVID-19 баска пневмония мен сепсиске Караганда бiрнеше ма^ызды аспектiлер бойынша баскаша етуде.
Максаты - авторитетт макалалар базасына енген, коронавирустык инфекция COVID-19 кезщеп респираторлык колдау такырыбындагы д8лелi жогары макалаларды саралау мен тYЙiндеу.
lздecтipу стратегиясы: lздестiру жYргiзiлген базалар - PubMed, Google Scholar, Scopus, Embase. Макалаларды4 бастапкы саны - 325 (соныщ iшiнде кайталанатын макалалар саны 188), Макалаларды 4 атауы мен абстракттары зерттелдi - 137 (соныщ iшiнде 63 макалала келес себептермен саралаудан етпедi -салыстырмалы тобыныщ аз болуы, макаланыщ атауы мен зерттеу максатыныщ с8йкессiздiгi). Толыгымен зерттелген макалалар саны - 74 (соны4 iшiнде 39 макалала келес себептермен саралаудан етпедi -наукастардыщ рандомизациясыны4 болмауы, зерттеуде методологиялык кателiктердi4 болуы). Зерттеуге енген макалалар саны - 35.
COVID-19 клиникалык KepiHici.
Эр тYрлi авторларды4 пiкiрiнше, наукастардыщ орташа жасы 46-дан 56 жаска дейiн; барлык наукастарды4 15%-ы 65 жастан аскан; негiзiнен ер адамдар басым болды - 51,4-73,2%. Бала жасындагы наукастарда COVID-19 белгiлерi сирек кездестк 14 жаска дейiнгi наукастар 1%-дан аз болды [14]. О4TYстiк Кореяда шамамен 7000 жавдайдыщ тек 6,3%-ы 20 жаска дейiнгi наукастар болды [17]. Ауруды4 е4 кеп таралган коморбидтi фоны 31,2%-дан 81% дейЫ гипертензия болды [22]. Chen N. жэне эр'ттестер [3] COVID-19 бар наукастарда цереброваскулярлык ж8не жYрек-кан тамырлары ауруларыны4 жиiлiгi 40,3%-га керсетп. Сондай-ак, авторлар кант диабетiнi4 10%-дан 21 %-га дейiнгi жогары житИн атап еттi [31, 27]. Дегенмен, алдыщгы созылмалы екпе ауруларыны4 Yлесi, корей зерттеушiлерiнi4 пiкiрiнше, 1-ден 2,8%-га дейiн болды [23], бул Кореяда осы патологияны4 орташа статистикалык таралуынан аспады. Инфекцияны4 клиникалык керiнiстерi езгермелк же4iл ("симптомсыз") TYрiнен ауыр "кенеттен" агымына дейiн болады [26]. ^ытайда шамамен 43 000 наукастарды зерттеу керсеткендей, наукастарды 4 82%-ында ауруды4 же4т ж8не орташа ауыр TYрi болган, 13%-ында ауыр агым байкалган, наукастардыщ 5%-ында каркынды терапияны кажет ететЫ кYPделi жавдайларга жеткен [35]. COVID-19 е4 жиi клиникалык керiнiстерi ретще кызба (86,7%), жетел (66,8%), 8лшдк ж8не шаршау (37,1%), какырыкты4 кетуi (34,4%), ентiгу (17,6%), тамакты4 ауырсынуы (12,9%), бас ауруы (12,6%), миалгия (12%), есЫен тану (8%) керсеттдк Сонымен катар, асказан-iшек керiнiстерi пайда болды: диарея (3,7%), кусу (5,2%) [15, 22]. "Кеудедеп ауырлык" ж8не
диспноэ сезiмдерi сипатталды [5]. Авторлар тумау сиякты жогаргы тыныс жолдарыньщ закымдану белгiлерiнi4 сирек кездесетiнiн атап erri. Holshue M. I. жэне бiрлескен авторлар [4] ауруды4 алгашкы жавдайларыныщ клиникалык кeрiнiсiнi4 динамикасын тыныс белгiлерi (жетел), содан кейiн шщ ыщгайсыздыгы, диарея, жYрек айну, кусу деп сипаттады. COVID-19 наукастарыны4 шамамен 11%-ында безгектi4 болмауы бул ауруды SARS-CoV туындаган ауыр жедел респираторлык синдромнан жэне MERS-CoV туындаган Таяу шыгыс респираторлык синдромынан ерекшелендiрдi, онда жогары температурасыз наукастарды4 Yлесi тиiсiнше шамамен 1% жэне 2% курады [9]. SARS-CoV жэне MERS-CoV-тен айырмашылыгы, COVID-19 кезiнде калтырау сиякты жYЙелiк симптом аз байкалды [12].
Кептеген авторлардыщ пiкiрiнше, катар жYретiн патологиясы бар (гипертензия жэне баска жYрек-тамыр аурулары, кант диабетi, ©СОА) егде жастагы наукастарда ауруды4 агымы ауыр болды, кeбiнесе жедел респираторлык дистресс синдромы (ЖРДС), септикалык шок, метаболикалык ацидоз мен коагулопатияны4 киын тYзетiмдерi [7, 12, 16]. M.A. Lake (2020) мэлiметтерi бойынша, аурудыщ белгiлерi басталганнан госпитализацияга дейiнгi орташа аралык шамамен 7 кYндi курады. Ауруханага жаткызылгандардыщ 31%-ы ©ЖЖ-га муктаж болды [6]. D. Wang, et al. (2020) мэлiметтерi бойынша, клиникалык кeрiнiстердi4 басталуынан бастап ЖРДС дамуына дейiнгi орташа кезе4 шамамен 7-8 кYндi курады. Наукастарды4 жай-кYЙiнi4 нашарлауы IL-6 кабынуга карсы цитокин плазмасындагы ауруды4 6-дан 14 тэулiкке дейЫп кезе4iнде eсуiмен байланысты болды [19]. Ауру симптомдарыныщ басталуынан бастап ©ЖЖ-га ауысуга жэне eлiммен аякталуга дейiнгi орташа уакыт аралыгы тиюнше 10 жэне 23 кYндi курады [14]. Наукастар саны 6y^ элемде [4, 7], оныщ iшiнде ^азакстанда тапжылмай eсуде. COVID-19 ауыр агыммен жэне eлiмнi4 жогары де4гейiмен сипатталады [29, 9]. COVID-19 е4 шп кездесетiн аскынуы вирустык пневмония болып келед^ ол жедел тыныс жетюпеуштИы4 (ЖТЖ) жэне жедел респираторлык дистресс синдромыныщ (ЖРДС) дамуына экеледi жэне шп жавдайда оксигенотерапия жэне респираторлык колдау кажет [7, 8]. ЖТЖ ОРИТ-ке жаткызылган COVID-19 ауыр тYрiмен ауыратын наукастарды4 eлiмiнi4 непзп себебi болып табылады. Q. Ruan et al. авторлары тобыныщ мэлiметтерi бойынша COVID-19 наукастарды4 87%-ында ЖТЖ eлiмнi4 негiзгi себебi болып табылады [17]. Келес зерттеуде [25] гипоксемия COVID-19-бен ауруханага жаткызылган наукастарда колайсыз нэтиженi4 негiзгi болжаушысы екендiгi шрсеттген; мысалы, артериялык кан оттегiмен каныккан кезде (SpO2) < 89% eлiм 68,5%, ал SpO2 > 90%-да 1,2% болган. ЖРДС жэне ауыр пневмония жавдайында - ерте интубация жэне ©ЖЖ наукастарды4 eмiр сYPуiн жаксартады [10]. Бiрак Англия мен А^Ш-та жYргiзiлген зерттеулер нэтижелерi бойынша COVID-19 кезще ©ЖЖ-де наукастарды4 eлiмi eте жогары жэне 64-87%-ды курайды [5, 14]. Наукастарда оксигенотерапия мен респираторлык колдаудыщ ерте басталуы реанимацияга дейiнгi
кезечде басталуы керек, ал наукастарды ОРИТ, трахея интубациясы ж8не ©ЖЖ ауыстыру кажеттУп азаяды, бул ез кезепнде н8тиженi жаксартады [17].
Оксигенотерапия бойынша Heri3ri усынымдар.
W.J. Guan et al. Зерттеу н8тижелерi бойынша оксигенотерапияга SARS-CoV-2 бар наукастардыч 41,2%-ы муктаж болды; наукастардыч 35,6%-ы ОРИТ-тен тыс оттеп алды [14]. Гипоксемиялык ЖТЖ бар наукастарды емдеудiч непзп мiндетi агзаныч оксигенациясын камтамасыз етуден турады, ейткенi ауыр гипоксемия органдар мен жYЙелердiч ауыр ж8не жи кайтымсыз функционалдык бузылуына 8келедi, сондай-ак ыктимал елiмге 8келедi [14, 18]. ЖТЖ емдеудщ жетекшi 8дiсi оксигенотерапия (О2-терапия) болып табылады [12]. O2-терапия жYрriзудiч басталуына Sр02<90% немесе оттепнщ парциалды кысымыныч (PaO2)<60 мм рт.ст. керсеткiштерi керсетiлiм болып табылады, бул ретте белгiлi бiр елшемдердi басшылыкка алу керек:
• оксигенотерапияны жYргiзу Yшiн ете кажетт жавдай тыныс алу жолдарыныч еткiзгiштiгi болып табылады;
• егер 02-терапияны колдану керсеткiштерi болса, онда оны респираторлык колдаудыч баламасы ретiнде колдануга болмайды;
• SрО2-91-95%, PaO2-63-80 мм рт.ст. керсеткiштерiн устап туру очтайлы болып табылады (©СОА ж8не тыныс алу жYЙесiнiч баска созылмалы ауруларында SрО2 87-92%, PaO2-56-65 мм рт. ст.) [33, 18, 21].
O2-терапиясын бакылау кезiнде авторлар келес усыныстарды бередi:
• гипоксемия кезще пульсоксиметрия аркылы SpO2 дечгешне Yнемi мониторинг жYргiзу кажет;
• оксигенотерапияны тагайындау кезiнде артериялык канныч газ курамын талдауды, кейiннен ингаляциялык коспадагы оттегiнiч концентрациясын (FiO2) бакылай отырып, мYмкiндiгiнше жиi орындау керек;
• гиперкапния (семiздiк/гиповентиляция синдромы, ©СОА, нейромускулярлык аурулар) каупi бар наукастарда PaO2, РаСО2, рН керсеткiштерiн аныктау Yшiн артериялык канныч газ курамына талдау жYргiзу талап етiледi;
• кайта талдауды оксигенотерапия басталганнан немесе FiO2 м8нi езгергеннен кейiн 30-60 минуттан кейiн тагайындауга болады [14, 24].
Жогары агынды OTTeri терапиясы.
Жогары агынды оксигенотерапия (ЖАОТ) - бул оттеп терапиясыныч 8дiсi, оны пайдалану кезЫде кыздырылган ж8не ылгалданган оттеп ауа коспасын мурын канюлясы аркылы агынныч жогары жылдамдыгымен (60 л/мин дейЫ) жеткiзуге болады, ал FÍO2^Í 100%-га дейiн камтамасыз етуге болады [28]. ЖТЖ жавдайында тыныс алудыч еч жогары жылдамдыгы жогары ж8не кебiнесе д8стYрлi оттегi курылгыларымен жетштетЫ оттегi агынынан асып тYседi, бул ауа жетюпеуштИыч субъективтi сезiмiне 8келедi [24, 32]. ЖАОТ пайдалану кезще керсетiлген шектеулер тегiстеледi. ЖАОТ-га непзп керсетюш гипоксемиялык ЖТЖ (PaO2/FiO2-150-300 мм рт.ст.) болып табылады. [28, 33]. ЖАОТ косымша
физиологиялык артыкшылыктары мыналар болып табылады [22, 28]:
• газды кондициялау кезiнде ауа жолдарыныч Ke6yiHe жол берiлмейдi, мукоцилиарлык функция жаксарады, секрецияны жумылдыру жечiлдетiледi жэне ателектаздардыч пайда болуы твмендейдi;
• оттеп агыныныч жогары дечгейiнде мурын мен орофаринстен CO2 шайылу 8серi камтамасыз етiледi, функционалды "жансыз кечюш" пен тыныс алу твмендейдi;
• ЖАОТ квмепмен тыныс алу жолдарында оч кысымныч (PEEP) твмен дечгей пайда болады, бул вкпенiч сочгы экспираторлык квлемiнiч улгаюына ж8не уйыктап жаткан альвеолалардыч ашылуына 8келедi. Агынныч жылдамды^ы 35-60 л/мин болган кезде наукастыч ашык ауызбен демалуы кезще 2-3 см су ст. орташа кысымы пайда болады наукастыч ауызын жауып тыныс алу кезiнде ж8не 5-7 см су ст. пайда болады;
• ингаляциялык газды жылытуга ж8не ылгалдандыруга байланысты метаболикалык жYKтеме жок, вйткенi газ ЖАОТ жетюзтмес бурын очтайлы тYPде салкындатылады. O2-терапиясын жYргiзу кезiнде келесi аскынулар пайда болуы мYмкiн:
• O2 жогары концентрациясы шырышты ж8не вкпе эпителийУч жечiл трахеобронхиттен диффузды альвеолярлы закымга дейiн закымдалуына 8келуi мYмкiн [31];
• жогары FiO2 кврсеткiштерi кезще абсорбциялык ателектаздар ж8не O2-индукцияланFан гиперкапния дамуы мYмкiн [11].
Инвазивтi емес желдету бойынша усынымдар.
Жедел гипоксемиялык ЖТЖ кезiнде инвазивтi емес вкпен желдетудi (Ие©ЖЖ) пайдаланудыч негiздiлiгiн д8лелдейтЫ деректер жеткiлiктi тYPде бiртектi емес [14, 11]. COVID-19 наукастарын баскаруFа арналFан алFашкы нускаулыктарда Ие©ЖЖ вкпеыч одан 8рi закымдалуына 8келуi мYмкiн тыныс алу квлемiнiч ж8не транспульмональды кысымныч жоFары дечгейiмен бiрге жYPуi мYмкiн деген кауiпке байланысты инвазивт емес тыныс алуды колдау туралы усыныстар болFан жок [14, 21, 30]. Инвазивт емес тыныс алуды колдау 8дiстерi де усынылмады, вйткен олар SARS-CoV-2 вирусыныч таралу каупЫ арттыруы мYмкiн аэрозоль тудыратын процедуралар болып табылады [32]. ^рп уакытта COVID-19 пандемиясы кезiнде Ие©ЖЖ пайдалануды колдайтын деректер бар [4]. Италия мен ^ытайдан келген есептерге с8йкес, Ие©ЖЖ KолданFаннан кейiн квптеген наукастардыч жаFдайы жаксарды. Атап айтканда, Италияда Ие©ЖЖ алFан наукастардыч 48% ы Ие©ЖЖ муктаж болFан жок [14, 18, 24].
ИебЖЖ кезiнде колданылатын режимдер.
ЖТЖ наукастарыныч квпшiлiгiнде келес Ие©ЖЖ режимдерi колданылады [16]:
• тыныс алу жолындаFы оч кысыммен кенеттен тыныс алу (continuous positive airway pressure - СРАР);
• тыныс алуда кысымды колдау (pressure support -PS);
• кысым бойынша регуляциясы бар косалкы-бакылаушы режим (pressure assisted/controlled ventilation, P-A/C ретiнде жиiрек белгiленедi);
• оч кысымныч 2 дечгейi бар режим (bi-level positive airway pressure - BiPAP);
CPAP режимiнде наукас ездiгiнен (кенеттен) тыныс алады, ал тыныс алу циш бойында атмосфералык кысымга катысты белгiлi бiр оч кысым сакталады. PS режимi кемеш болып табылады, респиратордагы наукастардыч тыныс алу ^шЫе жауап ретiнде тыныс алу жолындагы кысымныч белгiленген дечгей жасалады, дем шыгару агымы белгУ бiр м8нге дейiн темендеген кезде токтайды (мысалы, шарыктаулы агынныч 25%) [14]. Непанен, BiPAP режимi PS-экспираторлык кысым (EPAP) режимiнен ерекшеленбейд^ дем шыгару сочындагы оч кысымга (PEEP) с8йкес келедi, ал инспираторлык кысым (IPAP) PEEP + PS косындысына с8йкес келедi. P-A/C режимi кемекшi болып табылады, бiрак шге кепiлдендiрiлген ЧДД (back-up rate) орнатуга мYмкiндiк бередi. Егер наукасты ч стихиялык ЧДД белгiленген дечгейден темен болса, респиратор автоматты TYPде бакыланатын режимге ауысады [14]. Кептеген портативтi респираторларда бул режим Spontaneous-Timed mode (S/T) деп аталады, ол непзЫен кепiлдендiрiлген ЧДД бар PS болып табылады. Осы деректердi есепке алу кезще жедел интубация [22] талап еттмейпн жавдайларда, сондай-ак гемодинамиканыч ж8не ауыр метаболикалык ацидоздыч елеyлi бузылуынсыз наукастыч Ие©ЖЖ жYргiзyдi карастыру усынылады [10].
Интубирленбеген наукастардагы прональды позициясы бойынша усынымдар.
Прональды позиция (наукастыч iшпен жаткан кYЙi) ЖТЖ аскынган COVID-19 наукастарын емдеуде кечiнен колданылады. Эдетте прональды устаным ©ЖЖ жаткан орташа ауыр ж8не ауыр агымдагы ЖРДС (PaO2/FiO2<150 мм рт.ст.) бар наукастарда колданылады [14]. Прональды позицияны пайдалану кезiнде оксигенацияныч жаксаруы салдарынан ЖРДС кезiнде елiм-жiтiмдi темендетуге болады [20, 12, 33]. Прональды позицияны оксигенотерапия немесе Ие©ЖЖ алатын интубирленбеген наукастарда да колдануга болады [7,8,19]. Прональды позицияны оксигкотерапиямен ж8не Ие©ЖЖ Yйлестiре ерте колданган кезде орташа ауырлыктагы ЖРДС бар кептеген наукастарда интубация кажеттУпн болдырмауга болады; Оксигенотерапияга немесе Ие©ЖЖ PaO2/FiO2 прональды позициясы косылган кезде алдычгы керсетгаштермен салыстырганда 25-35 мм рт.ст. артады [21, 27]. Алдын ала деректер бойынша, оксигенотерапия немесе Ие©ЖЖ кабылдайтын COVID-19 бар наукастарда пронацияны ерте пайдаланган кезде оксигенация параметрлерi жаксарады, кечiрдек интубациясына ж8не ©ЖЖ-га кажеттiлiк темендейдi, ж8не, мYмкiн, елiм-жiтiм темендейдi [24, 31]. Прональды позицияны кенеттен тыныс алуы бар наукастары канагаттанарлык TYPде кетередi. Прональды позицияныч мшдет SpO2-дi 92-96% диапазонында (©СОА кезЫде-88-92%) устау болып табылады.
COVID-19 аскынуы мен влiмi.
COVID-19 аскынуына ЖРДС (29%) ж8не кайталама инфекциялардыч (10%) дамуы кiредi [21]. Сондай-ак, сепсис, бYЙрек пен бауырдыч жедел закымдануы
туралы м8лiметтер бар [22, 26]. Huang C., et al. жYректiч жедел закымдануы жи байкалды, бул вирустыч жYрек булшыкетiне тропикасы ж8не наукастарда айтарлыктай жYрек каyпi туралы айтуга болады. ^ытайдыч Ухань каласындагы COVID-19 алгашкы толкыны 71 333 жавдайды камтыды ж8не 1 775 адамныч елiмiне себеп болды, дегенмен кеп жавдайда ауру орташа ауыр TYрiнде болды. 44672 жавдайдыч шнде шамамен 5%-ы ауыр агымга ие болды ж8не бул жавдайлардыч жартысына жуыгы елiммен аякталды [16]. Орташа алганда, 8ртYрлi авторлардыч пiкiрiнше, COVID-19 елiм-жiтiмi 4%-дан аспады, бул SARS-CoV (шамамен 10%) ж8не MERS-CoV (шамамен 37%) коронавирустарынан туындаган аурулардагы елiм-жiтiмнен 8лдекайда аз [19]. Бiрак алдын-ала зерттеулер SARS-CoV-2-ден 12-ден 16%-га дейiн пневмониядан болатын елiмдi аныктады [16], бiрак кейiнгi зерттеулер 1,3-4,2% аймагында елiм-жiтiмдi керсеттi [28]. ДД¥ COVID-19-дан елiм-жiтiмге баска, шамамен 2,8% сандарды бередi [14]. Эр TYрлi зерттеулерде келтiрiлген елiм-жiтiм керсетюштерщеп айтарлыктай айырмашылык, еч алдымен, 8дюнамалык себептерге ие. ©лiм жавдайларын талдау керсеткендей, 70 жастан аскан кайтыс болган наукастарда алгашкы клиникалык керУстер мен елiм-жiтiм (шамамен 10 ^н) жас наукастардагы елiм-жтммен салыстырганда (шамамен 21 кYн) кыска мерзiмде болды [22]. Аса акпараттык ретроспективтi зерттеyдi И.М. Сеченов атындагы Бiрiншi МММУ базасындагы COVID-19 ересек наукастарга арналган федералды кашыктыктан Аанестезиология ж8не реаниматология консyльтативтiк орталыгында профессор П.В. Глыбочко бастаган галымдар тобы жYргiздi. Зерттеуге SARS-CoV-2 пневмониясыныч белгУ н8тижелерi бар (кез-келген себептерден кайтыс болу немесе толык калпына келфу), жедел респираторлык дистресс синдромымен (ЖРДС) аскынган, 16 жылдыч 3 наурызынан 2020 мамырына дейiн зерттелген барлык наукастар кiрдi. ©лiмнiч кауп факторлары Кокстыч кепфакторлы регрессиялык моделЫ колдана отырып талданды. Зерттеуге 1521 наукас, 863 (56,7%) ер адам ж8не 659 (43,3%) 8йел адам фдк Медиана жасы - 62 жас. 922 (60,5%) наукас М8скеу облысы мен М8скеу стационарларыныч ОРИТ-де, Ресей Федерациясыныч 70 ечiрiндегi 600 (39,4%) емдеу мекемелерiнде болды. 995 (65,4%) наукастарда SARS-CoV-2 инфекциясы ПТР-мен расталды. 995 (65,4%) наукас кайтыс болды, 527 (34,6%) аман калды. ©лiмнiч негiзгi себептерi ЖРДС (93,2%), жYрек-кан тамырлары аскынулары (3,7%) ж8не екпе эмболиясы (1,0%) болды. Оксигенотерапияда болган наукастарда елiм-жiтiм темен болды (10,1%) ж8не инвазивтi емес (36,8%) немесе инвазивт (76,5%) екпе желдеткшне ауыстыруга тура келген наукастарда айтарлыктай жогарылады. ©лiм каyпi жасына карай ест ж8не 50 жастан аскан жас топтарында ер адамдар 8йелдерге караганда ед8yiр жогары болды. Бiр факторлы модельдерде елiм-жiтiмнiч дамуымен байланысты аурулар артериялык гипертензия, ЖИА, инсульт, атриальды фибрилляция, 2 типт кант диабетi, семiздiк ж8не катты iсiктер болды, алайда жынысы мен жасына карай TYзетyмен барлык белгiлерi бойынша курылган
кепфакторлы модельде тек ЖИА статистикалык мачыздылыгын сактап калды (каушерге катысты [KK] 1,257, 95% сeнiмдi аукым [СА] 1,064-1,485, p=0,007), 2 типтi кант диабет (KK 1,300, 95% СА 1,131-1,494, p<0,0001).
Осы м8лiмeттep бойынша кeлeсi корытынды жасауга болады: респираторлык колдау Yшiн ОРИТ аударылган COVID-19 бар наукастардыч елiм-жiтiмiнiк нeгiзгi кау^т факторлары ЖРДС ауырлыгы, еч алдымен ©ЖЖ кaжeттiлiгi, жасы Yлкeн, еркек жынысы, сондай-ак ЖИА, сeмiздiк ж8не 2 типтi кант диaбeтi болды.
Бipaк бул деректер Xiaobo Yang жэне оньц эр'ттестер жYpгiзгeн баска зерттеуге кайшы кeлeдi. COVID-52 расталган 710 наукастыч 19-ы Кытайдыч Ухань каласындагы реанимация белiмiнe TYстi. 52 наукастыч 29-ы (56%) ОРИТ TYскeн кезде Ие©ЖЖ болды, оныч 22-d (76%) одан 8pi оpотpaхeaльдi интубация мен ©ЖЖ талап erri. ОРИТ-теп елiм-жiтiм ©ЖЖ кажет eтeтiндep арасында 29-дан 23 (79%) болды. Осы зерттеу н8тижeлepi бойынша Xiaobo Yang ж8не оныч 8piптeстepi наукастыч вирустык клиpeнсi болган кезде жогары агынды мурын канюлясын немесе Ие©ЖЖ колдануды усынбайды. Пневмониямен аскынган вирустык инфекциясы бар наукастарга Ие©ЖЖ усынылмайды, ейткен инвaзивтi емес желдету уакытша болса да, оксигенацияны жаксартады ж8не осы наукастардагы тыныс алу булшыкeттepiнiч жумысын темендетед^ бipaк бул 8дiс аурудыч табиги агымын мiндeттi TYPдe езгepтпeйдi. Сочында, реанимация белiмiндe COVID-19 наукастарында Ие©ЖЖ колдану дау тудырады. Chen T. жэне бiрлескен авторлар 112 кайтыс болган наукастардыч арасында 100% жавдайда ЖРДСбар eкeндiгi туралы хабарлады [22]. Z. Wu жэне J.M. McGoogan ез зерттеулерЫде Кытайдыч ауруларды бакылау ж8не алдын-алу орталыгыныч м8лiмeттepi бойынша COVID-19 инфекциясыныч 44673 жавдайын талдап, ауруханага жаткызылган барлык наукастардыч 41%-ы ж8не инфекцияныч ауыр агымы бар наукастардыч 70%-дан астамында тыныс алу жетктшздИыч бeлгiлepi бар екеын кеpсeттi. Бул жавдайда инвaзивтi ж8не инвaзивтi емес желдету инфекцияныч ауыр агымыныч 38,6% жавдайында колданылды, 5 наукаска (2,8%) экстракорпоралды мембраналык оксигенация колданылды [9]. COVID-19, тыныс алу жетктгаздИыч каут факторларына арналган кептеген жарияланымдарда авторлар егде жасты (>60 жас), ер жынысты ж8не кант диабед кaтepлi iсiк ж8не иммун тапшылыгы сиякты катар жYpeтiн аурулардыч болуын атап еттi [22, 26, 30, 34]. Наукастыч жавдайыныч нашарлауы ете тез жYPyi мYмкiн: реанимацияга TYскeн кезде наукастардыч кепшiлiгiндe ауыр д8peжeлi ЖРДС салдарынан екпeнi инвазивт желдету Yшiн aбсолюттi кеpсeткiштep болган, ал бipкaтap наукастар накты TYPдe клиникалык елiм жавдайында кабылданган [3, 8, 12, 20].
Корытынды
COVID-19 пандемиясы тыныс алуды колдаудыч, оныч шнде Ие©ЖЖ мен ©ЖЖ ^m^pi мен пайдасын кeчeйтiлгeн ж8не жан-жакты талдауды талап eтeдi. Оксигенотерапия мен Ие©ЖЖ заманауи нускаларымен
респираторлык колдауды орындау медицина кызметкерлерУч жуктыру каупЫ, инфекцияныч ауруханаiшiлiк таралуын, СОУЮ-19 бар коморбидт наукастарда денсаулык сактау ресурстарыныч жэне аурулардыч клиникалык спектрiнiч болуын мукият багалауды талап етедi [5, 7].
ЖТЖ бар наукастарды емдеудiч негiзгi мiндетi агзаныч жеткiлiктi оксигенациясын камтамасыз ету болып табылады, ейткен ауыр гипоксемия вмiрлiк мачызды органдар мен жYЙелердiч ауыр жэне жи кайтымсыз функционалдык бузылуына экеледi. СОУЮ-19 бар наукастарда оксигенотерапия мен респираторлык колдаудыч басталуы реанимацияга дейЫп кезечде жYзеге асырылуы тиiс. ЖТЖ терапиясыныч еч кол жетiмдi эдю жедел оксигенотерапия болып саналады. ^осымша физиологиялык артыкшылыктар жогары агымды оттеп терапиясы кезiнде байкалады - мукоцилиарлык функция жаксарады, функционалды "жасанды кечюш" азаяды, ал тыныс жолдарында оч кысымныч аз дечгейi пайда болады. Ие©ЖЖ кезiнде газ алмасу жаксарып кана коймай, тыныс алу аппаратына жYктеме азаяды жэне тыныс алу булшьщеттерУч жумысы темендейдi. МYмкiн, ездИнен тыныс алатын COVID-19 наукастарында прональды позицияны колданган кезде оксигенация жаксарады, трахея мен ©ЖЖ интубациясына кажетттк темендейдi.
Дорыта келгенде, келесi усыныстар жYЙелi тYPде кептеген дэлелi жогары дерек кездерiнде кездеседi:
Инфузиялык ем - Гипотониялык кристаллоидты ерiтiндiлер, крахмал непзЫдеп ерiтiндiлер колдануга усынылмайды. Наукастардi нелдiк немесе шамалы терiс баланс келемще жYргiзу жаксы нэтиже керсетп.
Ие©ЖЖ (Инвазивтi емес екпенi жасанды желдету) -Бiрiншiлiк респираторлык емыч эффективтiлiгi болмаганда - оксигенотерапия, Ие©ЖЖ^ч бастапкы тактикасы колданылады; сондай-ак Ие©ЖЖ-ге альтернатива болып табылатын - назальды жогары агымды оттегi терапиясы.
©ЖЖ (©кпен жасанды желдету) Ие©ЖЖ эффективт эсерi болмаганда — ягни, гипоксемия, метаболикалык ацидоз, тыныс алуды ч жиiлеуi керсеткiш болып табылуы мYмкiн.
Экстракорпоральдi мембраналык оксигенотерапия -Экстракорпоралды мембраналык оксигенация (ЭКМО) кезЫде кектамырлык кан, шын мэнiнде жасанды екпе болып табылатын, мембраналары бар арнайы аппаратка жiберiледi. ^ан оттегiмен каныгады жэне одан кемiркышкыл газы жойылады, содан кешн ол кайтадан баска кектамырга немесе артерияга оралады. Агымдагы деректер бойынша бул эдю жiтi респираторлык дистресс-синдромы бар емделуштер арасында елiм-жiтiмдi темендетуге кемектеседi. Алайда, эдiс емiрдi колдаудыч ресурсты кажетсiнетiндiктен, кымбат тэст болып табылады, ал аскынулар шнде ауруханалык инфекциялар болуы мYмкiн. Ол тыныс алу немесе жYрек жетктшздИ кезiнде кемектесе алады, ал, ол кептеген мYшелердiч немесе септикалык шок ютен шыккан жавдайда кемектеспейдi. ^аз1рп уакытта елiмнiч эртYрлi себептерiнiч аракатынасы белгiсiз болгандыктан, СОУЮ-19 кезiнде ЭКМО колданудан жалпы мYмкiн
болатын пайданы багалау киын. Эпидемия жагдайында ЭКМО колдану пандемия жагдайында да шектеулi. Ресурстары аз елдерде мундай жагдайларда кандагы оттегi дечгешн елшеуге арналган курылгылардыч колданылуы ж8не оттегiмен емдеу кептеген емiрлердi сактап калуга кемектеседi.
Кортикостероидтармен емдеу - SARS-CoV, MERS-CoV жэне SARS-CoV-2 кYштi иммундык жауап бере отырып, цитокиндердщ кеп мелшердегi тасталуына экеледк Иммундык жауап екпенщ жiтi закымдануыныч жэне жiтi респираторлык дистресс-синдромыныч пайда болу себептерУч бiрi болып табылады. Стероидтердi бiр сипаттамалык зерттеуде жедел респираторлык дистресс-синдром пайда болганда тагайындау усынылады. Кортикостероидтар екпеыч келесi закымдануын азайтып, кабынуды басуы мYмкiн. Атап айтканда, олар SARS-CoV жэне MERS-CoV тудыратын инфекцияларды емдеуде колданылган, алайда зерттеу н8тижелерi бойынша. олар елiмдi темендетуге кемектеспейдi. Бiрак агза вирустарды баяу каркынмен жойганын керсеттi. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы инфекцияны емдеу кезЫде кортикостероидтарды пайдалануды усынбайды, ал кортикостероидтарды ч пайдасы мен зиянын накты аныктау Yшiн жYЙелi емдеу кезще косымша зерттеулер талап етiледi. SARS-CoV жагдайында кортикостероидтарды колдану метаанализi корытынды Yшiн жеткiлiктi, сапалы деректер берген тек 4 зерттеулер бар, алайда барлык жагдайлардыч сочында кортикостероидтар зиян келпрдк Дегенмен, кытайлык медицина кызметкерлерi командасы осыган уксас тYсiндiрумен келюпейд^ ейткенi калган 25 зерттеулер карама-кайшы н8тижелер керсеттi, бул зерттеулер осы зерттеулердi тутастай карама-кайшы етедi. Шолулардыч бiрУч м8лiметтерi бойынша, кортикостероидты колданудан не SARS-CoV немесе MERS-CoV жагдайларында да, респираторлык-синцитиалды инфекция немесе тумау жагдайларында да, сочгы пайда туралы ешкандай д8лел жок. Бакылаулар керсеткендей, стероидтарды колдану тумау кезЫде екiншi инфекция жагдайларыныч пайда болуына ж8не елiм-жmмнiч жогарылауына 8кеп соктырды, ал SARS-CoV ж8не MERS-CoV тудыратын инфекциялар кезще тiрi калгандардыч аскынуына алып келетiн иммундык жYЙе вирустарынан агзаны тазарту каркынын б8сечдетедг Кортикостероидтар кандай да бiр пайда 8келетЫдИне ешкандай себеп жок, ал SARS-CoV-2 жагдайында ол денсаулыкка зиян болуы мYмкiн.
Септикалык шок - Кристаллоидты ерiтiндiлермен дереу венаiшiлiк инфузиялык ем, коллоидтык ерiтiндiлерден альбумин, тамыр тонусына 8сер ету Yшiн - норадреналин усынылады.
Реанимация белiмiне ауыстыру керсеткiштерi (критерийлердiч бiреуi жеткiлiктi)
Айкын енпгу;
Цианоз;
Тыныс жиiлiгi> 30 минутына;
Сатурация SpO2 < 90%;
Артериальды кан кысымы < 90 мм с.б.;
Шок (кол-аяктарыныч м8рм8рлiгi, акроцианоз, кол-аяктарыныч точуы;
Лактат 3 ммоль/л кеп);
ОЖЖ дисфункциясы (Глазго кома шкаласы бойынша 15 баллдан аз багалауы);
Жедел бYЙрек жетктшздт (1 сагаттыч iшiнде з8рдiч бел^ < 0,5 мл/кг/с немесе креатининнщ калыпты сандардан 2 есе келемУч жогарылауы);
Коагулопатия (тромбоциттердiч саны < 100 мьщ/мкл).
Авторлардыц Yлесi. Бул мацаланы жазуда барлык, авторлар 6ip^KÍ улес цосты.
Мудделер k¡айшылыы жоц.
Царжыландыру квз'1 - бул зерртеуд! жYргiзу кез'тде сыртцы мекемелер мен медициналыц еклдерден царжыландыру болган жоц.
Бул материал басца басылымдарда жарыц керген жоц жэне езге баспаларда царастырылуда емес.
Эдебиеттер:
1. Al-Lami R.A., Urban R.J., Volpi E., et al. Sex hormones and novel corona virus infectious disease (COVID-19) // Mayo Clin Proc. 2020. 95(8):1710-4.
2. Armstrong R.A., Kane A.D., Cook T.M. Outcomes from intensive care in patients with COVID-19: a systematic review and meta-analysis of observational studies // Anaesthesia. 2020, published online June 30. (accessed: 20.10.2021)
3. Barochiner J., Martínez R. Use of inhibitors of the renin-angiotensin system in hypertensive patients and COVID-19 severity: A systematic review and metaanalysis // J Clin Pharm Ther., 2020, published online Aug 7. (accessed: 22.10.2021)
4. Capuano A., Rossi F., Paolisso G. Covid-19 kills more men than women: an overview of possible reasons // Front Cardiovasc Med., 2020. 7:131.
5. Drucker D.J. Coronavirus infections and type 2 diabetes - shared pathways with therapeutic implications // Endocr Rev. 2020. 41(3):bnaa011.
6. Falaschi Z., Danna P.S.C., Arioli R., et al. Chest CT accuracy in diagnosing COVID-19 during the peak of the Italian epidemic: A retrospective correlation with RT-PCR testing and analysis of discordant cases // Eur J Radiol 2020. 130: 109-192.
7. Folegatti P.M., Ewer K.J., Aley P.K., et al. Safety and immunogenicity of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine against SARS-CoV-2: a preliminary report of a phase 1/2, single-blind, randomised controlled trial // Lancet. 2020. published online July 20. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31604-4. (accessed: 18.10.2021)
8. Gottlieb M., Sansom S., Frankenberger C., et al. Clinical course and factors associated with hospitalization and critical illness among COVID-19 patients in Chicago, Illinois // Acad Emerg Med. 2020, 2020. 10.1111. acem.14104 published online Aug 6. (accessed: 18.10.2021)
9. Grasselli G., Zangrillo A., Zanella A., et al. Baseline characteristics and outcomes of 1591 patients infected with SARS-CoV-2 admitted to ICUs of the Lombardy region, Italy. JAMA 2020, published online April 6. doi:10.1001/jama.2020.5394 .
10. Guan W.J., Ni Z.Y., Hu Y., et al. China Medical Treatment Expert Group for Covid-19. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China // N Engl J Med. 2020. 382(18):1708-20.
11. Hermans J.J.R., Groen J., Zwets E, et al. Chest CT for triage during COVID-19 on the emergency department: myth or truth? // Emerg Radiol. 2020. published online Jul 20. (accessed: 23.10.2021)
12. Hippisley-Cox J., Young D., Coupland C., et al. Risk of severe COVID-19 disease with ACE inhibitors and angiotensin receptor blockers: cohort study including 8.3. // Heart. 2020 0ct;106(19):1503-1511. doi: 10.1136/heartjnl-2020-317393. Epub 2020 Jul 31. (accessed: 15.10.2021)
13. Huang C., Wang Y., Li X., et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China // Lancet. 2020. 395(10223):497-506.
14. Jackson L.A., Anderson E.J., Rouphael N.G., et al. An mRNA Vaccine against SARS-CoV-2 - Preliminary Report // N Engl J Med. 2020. published online July 14. doi:10.1056/NEJMoa2022483
15. Li H, Liu L, Zhang D, et al. SARS-CoV-2 and viral sepsis: observations and hypotheses // Lancet. 2020. 395(10235):1517-20.
16. Liang X., Shi L., Wang Y., et al. The association of hypertension with the severity and mortality of COVID-19 patients: Evidence based on adjusted effect estimates // J Infect. 2020. 81(3):e44-7.
17. Lighter J., Phillips M., Hochman S., et al. Obesity in patients younger than 60 years is a risk factor for Covid-19 hospital admission // Clin Infect Dis. 2020. 71:896-97.
18. Logunov D.Y., Dolzhikova I.V., Zubkova O.V., et al. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia // The Lancet 2020; Published Online September 4. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31866-3. (accessed: 14.10.2021)
19. Lurie N., Sharfstein J.M., Goodman J.L. The development of COVID-19 vaccines: safeguards needed // JAMA, 2020. published online July 6. https://doi.org.10.1001/jama.2020.12461. (accessed: 17.10.2021)
20. Petrilli C.M., Jones S.A., Yang J., et al. Factors associated with hospital admission and critical illness among 5279 people with coronavirus disease 2019 in New York City: prospective cohort study // BMJ 2020. 369:m1966.
21. Phelan A.L., Katz R., Gostin L.O. The novel coronavirus originating in Wuhan, China: challenges for global health governance // JAMA, 2020. published online Jan 30. DOI:10.1001/jama.2020.1097. (accessed: 21.10.2021)
22. Pillay T.S. Gene of the month: the 2019-nCoV/SARS-CoV-2 novel coronavirus spike protein // J Clin Pathol. 2020. 73(7):366-9.
23. Quah P., Li A.., Phua J. Mortality rates of patients with COVID-19 in the intensive care unit: a systematic review of the emerging literature // Critical Care. 2020. 24: 285.
24. Richardson S., Hirsch J.S., Narasimhan M., et al. Presenting characteristics, comorbidities, and outcomes among 5700 patients hospitalized with COVID-19 in the New York City area // JAMA. 2020. 323:2052-9.
25. Salehi S., Abedi A., Balakrishnan S., Gholamrezanezhad A. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): a systematic review of imaging findings in 919 Patients // AJR Am J Roentgenol. 2020. 215(1):87-93.
26. Schulze-Hagen M., Hübel C., Meier-Schroers M., et al. Low-dose chest CT for the diagnosis of COVID-19 // Dtsch Arztebl Int. 2020. 117(22-23):389-95.
27. Scully E.P., Haverfield J., Ursin R.L., et al. Considering how biological sex impacts immune responses and COVID-19 outcomes // Nat Rev Immunol. 2020. 20:442-7.
28. Vaduganathan M., Vardeny O., Michel T., et al. Renin-angiotensin-aldosterone system inhibitors in patients with Covid-19 // N Engl J Med. 2020. 82:1653-9.
29. Wang D., Hu B., Hu C., et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel Coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China // JAMA 2020. 323(11):1061-9.
30. Wendel Garcia P.D., Fumeaux T., Guerci P., et al. Prognostic factors associated with mortality risk and disease progression in 639 critically ill patients with COVID-19 in Europe: Initial report of the international RISC-19-ICU prospective observational cohort // E Clinical Medicine. 2020. 4:26.
31. Wu C, Chen X, Cai Y, et al. Risk factors associated with acute respiratory distress syndrome and death in patients with Coronavirus Disease 2019 pneumonia in Wuhan, China // JAMA Intern Med. 2020. 180(7):1-11.
32. Wu Z., Mc Googan J.M. Characteristics of and important lessons from the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: summary of a report of 72 314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention // JAMA. 2020 published online Feb 24. doi: 10.1001/jama.2020.2648. (accessed: 15.10.2021)
33. Xiong T.Y., Huang F.Y., Liu Q., et al. Hypertension is a risk factor for adverse outcomes in patients with coronavirus disease 2019: a cohort study // Ann Med. 2020 published online Jul 27. doi: 10.1080/07853890.2020.1802059. (accessed: 18.10.2021)
34. Zhou F., Yu T., Du R., et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study // Lancet 2020. 395:1054-62.
35. Zhu F.C., Guan X.H., Li Y.H., et al. Immunogenicity and safety of a recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19 vaccine in healthy adults aged 18 years or older: a randomised, double-blind, placebocontrolled, phase 2 trial // Lancet. 2020. published online July 20. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31605-6. (accessed: 18.10.2021)
Контактная информация:
Мирсалиев Мирхошим Мирсаит угли - PhD-докторант 2 года обучения по образовательной программе «Медицина», НАО «Казахский Национальный Медицинский Университет имени С. Д. Асфендиярова», г. Алматы, Республика Казахстан.
Почтовый адрес: A10A5D5, Республика Казахстан, г. Алматы, Ауэзовский район, мкр 3, д. 8, кв. 5. E-mail: mirkhoshim@mail.ru Тел.: 87025092236
