CC BY
9ЭОЖ: 616.127 DOI: 10.24412/2790-1289-2023-1-83-92
ГГАХА: 76.29.30.
COVID-19 САЛДАРЫНАН ТУЫНДАГАН ЖYРЕК-KАНТАМЫР ЖYЙЕaНЩ ПАТОЛОГИЯЛЫК, АС^ЫНУЛАРЫ
*А.Е. Аманова, Н.Н. Правин
«Казахстан - Ресей медициналык, университета» МЕББМ, Казахстан, Алматы
ТYЙiндi
Б^л макалада Covid - 19 бYкiл элемдiк пандемия салдарынан дамыган жэне пайда болган жYрек-кантамыр жYЙесiнiн жалпы акаулары, сонымен катар, олардын пайда болу себеш^ мен алдын алу жэне емдеу шаралары жайында карастырылады. Covid-19 дан туындаган миокардит этиологиясы, клиникалык кврiнiсi, диагностикасы мен емдеу эдктерг Covid-19 кезiндегi тахикардия кврiнiстерi мен белгiлерi,сонымен катар тромбоз пайда болу себептерi мен оларды алдын алу жайында талданылатын болады.
Ктт свздер: коронавирус, гипоксия, атеросклероз, инфекция, миокардит, артериялыц гипертензия, тахикардия, аритмия, тромбоз.
Шршпе. Бастапкы кезде квптеген галымдар СОУГО - 19 тек вкпе тшше эсер етедi деп болжады, ал журек жумысымен байланысты квптеген аскынулар тек гипоксиянын (оттегi ашыгуы) жэне айкын кабыну процесiнiн салдары болып табылады деген т^жырымда едi. Алайда, SARS-CoV-2-нiн агзага эсер ету механизмдерi зерттелгендiктен, вирустын жасушаларга енiп, АСЕ2 акуызына косылатыны дэлелдендi.
Б^л акуыз эндотелийде (кан тамырларын тYзететiн жасушалар), сондай-ак вкпеде, жYректе жэне баска ор-гандарда кездеседi.
Вирус б^л жасушаларга енiп, оларды iшiнара б^зады жэне жYрек тiнiне закым келпред^ жYрекке кан берудi азайтады, б^л кабыну каупiн арттырады.
Егде жастагы наукастарда жYрек жэне кан тамыр-лары наукастын жасына байланысты взгеретшш жиi байкай аламыз, оларда холестериндi бляшкалармен закымдалган кезде, тамыр кабыргасыньщ б^зылуы байкалады. Бiрак, ковидтiн свзаз кез келген жYрек-кан
тамырлары патологиясынын дамуына алып келетiнiне кYмэн жок: артериялык гипертензия, атеросклероз, жYректiн ишемиялык ауруы. Барлыгы бiртiндеп пайда болады. Ковидтiн квптеген ерекшелiктерi бар: ол жYЙке жYЙесiне, асказан-iшек жолдарына, микротамырларга, сонын iшiнде квзге, жалпы иммунитеттщ кYЙiне жэне психикалык кYЙге эсер етедг Эаресе жYректiн патоло-гиясы бар наукастар Yшiн коронавирустын салдары вте ауыр болып келедi. Онын ен ауыр зардаптарынын бiрi - миокардит - инфарктка ^ксайтын жYректщ кабынуы, жYрек жеткiлiксiздiгi, жYрек ыргагынын б^зылуы жэне баска да жYрек-кан тамырлары патологиялары дамуы мумкш. Сонымен катар, аскынулар симптомсыз ауырган адамдарда да пайда болады. Б^рын сонды жYрек ау-руларына шагымданбагандар арасында да кездесуi мYмкiн. Адам ауруды женiл квтередi, айыккан сон бэрш ^мытып кеттедi, бiрак бiрнеше уакыттардан кейiн ол кенеттен кеудедегi ауырсыну тYрiнде, аритмия тYрiнде симптомдардын ^шеюш сезiнедi.
Сурет 1. Covid-19, ЖYрек цан-тамырлар асцынуы / респираторлыц вирустыц инфекцияныц салдары [1].
Сонымен, жYрекке коронавирустан кешнп ен каушп аскынулардын бiрi ол - миокардит. ЖYректiн б^лшыкет тiнiне эсер ететiн кабыну процес ^зак уакыт бойы кврiнбеуi мумкш, бiрак нэтижесiнде ол кYPделi мэселелердiн себебi болады.
Клиникалык квршютердщ ауырлыгы жYрек б^лшыкетшщ закымдану дэрежесше байланысты.
ЖYрек б^лшыкетшщ кабынуынын себебi температу-ранын жогарылауы, дененiн улануы болуы мYмкiн.
1ц1 журнал казахстанско-российского медицинского университета
Кесте 1. Коронавирустыц инфекцияныц фонында вм1рге цаут твнд1ретт ЖYрек патологиялары нашарлауы немесе б1р1нш1 рет пайда болуы mymkíh [2].
АУРУ TYPÍ Клиникалык K'epiMÍci Даму мехамизмi
Аритмия Жылдам немесе баяу жYрек согысы, бiркелкi емес пульс Синус ыргагы мен жYрек согу жиiлiгiнiн бузылуы (ЖСЖ)
Типпк емес инфаркт Кеудедеп жедел ауыгрсыну, терi жамылгысыныц бозаруы, естен тану Сакталган коронарлык тамыгрлармен коректенудщ жетiспеyшiлiгiнен жYрек тiндерi вледi
Миокардит Енпгу, интенсивтi тершендiк, жвтел, кеyденiц катты ауыгруы Коронавирустык инфекцияныц козд^гргышыныц ену фонында журек булшыкеп кабынуга ушыграйды
Созылмалы-жYрек жеткlлiксiздiгi Элаздж, ентiгy, iсiнy, бас айналу Журек «соргы» рвлше твтеп бере алмайды, сондыктан органдар мен тiндер гипоксиядан зардап шегедi
Коронавирустан кешнп журектщ аскынуы жэне олардьщ белгiлерi барлыгына бiрдей кауш твндiрмейдi. Кдуш тобына карт адамдар мен бурын инсульт немесе инфаркт алган, гипертония немесе атеросклерозбен ау-ыгратын наукастар жатады.
Зерттеудщ взектШгк Коронавирустык инфекциянын ец женiл тYрi квптеген ЖРВИ аурулары Yшiн - кызба, мурын бггелу жэне элсiздiк белгiлерiмен кврiнiс береди Аскынуыныц салдарынан квптеген iшкi органдар зар-дап шегедi. SARS-CoV-2 коздыргышы ец алдымен ты-ныс алу жYЙесiне эсер етiп, сондай-ак жYрек пен кан та-мыгрларына да вз зардабын тигiзбей кетпейдi. Квптеген пациенттер мынандай белгiлерге шагымданады - енпгу, твстiц артындагы ауырсыну, ауа жепспеушшп сезiмi туындайды. Бул белгшермен кYресy Yшiн толык дема-луды камтамасыз ету жэне дэрiгердiц кецесше жYгiнiп, усыныстарын орындау кажет.
Максаты: Covid-19 салдарынан дамыган квптеген жYрек акауларын зерттеп, пайда болу себептерiмен та-нысу. Не себептi бул аурудыц жас талгамай каншама адамныц вмiрiн жаншып, аман калгандарыныц денсаулыгына нуксан келтiрiп, квптеген созылма-лы аурулардыц басты коздыргышына айналгандыгын мецгерyiмiз кажет. Короновирустыц эсерiнен жYректегi миокардит, артсриялык гипертензия, тахикардия, арит-
мия т.б. пайда болуыньщ тYп тамырын тауып, олармен кYресу жолдарын карастьгру.
Непзп зерттеу материалы. Миокардит. Кардиомиоциттердщ некрозымен миокардтын кабынуы. Миокардит эртYрлi себептермен (мысалы, жукпалы ау-рулар, кардиотоксиндер, препараттар, саркоидоз сиякты жYЙелiк б^зылулар) туындауы мумкш, бiрак кебшесе идиопатиялык болып табылады.
Симптомдар эртYрлi болуы мYмкiн жэне олардын салдары шаршауга, ентiгуге, iсiнуге, жYрек согуын жэне кенеттен елiмге алып келуi мумкш. Диагнозды аныктау жYрек-кан тамырлары кауш факторлары болмаган жагдайда калыпты емес электрокардиограммадагы симптомдар мен клиникалык мэлiметтерге, жYрек биомаркерлерiне жэне кардиологиялык бейнелеуге негiзделген. Эндомиокард биопсиясы миокардиттщ клиникалык диагнозын растайды. Емдеу себебше бай-ланысты, жалпы шаралар жYрек жеткiлiксiздiгi мен аритмияны емдеуге арналган препараттарды жэне си-рек хирургияны колдану болып табылады (мысалы, колка шшк баллонды соргы, сол жак карыншаны колдау к¥рылгысы, трансплантация). Иммуносупрессия миокардиттiн кейбiр тYрлерiнде колданылады (мысалы, жогары сезiмталдык миокардит, алып жасушалы миокардит, саркоидоз миокардит).
Калыпты журек
Мнокарли i
Сурет 2. Цалыпты журек жэне миокардит кез1ндег1 ЖYрек [3].
Биопсиямен дэлелденген миокардит эдетте лимфо-циттерден, нейтрофилдерден, эозинофилдерден, алып жасушалардан (макрофагтар), гранулемадан немесе жа-сушалар коспасынан туратын кабыну миокард инфильтраты болып табылады.
Миокардиттщ патофизиологиясы элi де квп зерттеyдi талап етедi. Миокардтыц закымдалуына экелетiн меха-низмдерге мыналар жатады:
Инфекциялык немесе баска кардиотоксикалык агент эсерiнен кардиомиоциттердiц тiкелей закымдануы;
Инфекциялык немесе баска кардиотоксикалык агентке аутоиммундык реакциядан туындаган миокард закымдануы.
Миокардтыц кабынуы диффузды немесе ошакты болуы мумшн. Кдбыну миоперикардиттi тудыра-тын перикардка таралуы мYмкiн. Миокардтыц тар-
тылу дэрежес жэне iргелес перикардка кецеюi симптомдардьщ TYpiH аныктауы mymkih.
Диффузды тартылу жYрек жеткiлiксiздiгiне, аритмияга, кейде кенеттен журек влiмiне экелуi MYMKiH. Фокальды закымдану жYрек жеткiлiксiздiгiн тудыруы ыктималдыгы аз, бiрак; аритмияга жэне кенеттен журек влiмiне экелуi мYмкiн. Перикардтыц тартылуы кеудедегi ауырсынуга жэне перикардитке тэн баска белгшерге экеледi. Кейбiр емделушiлер миокардтын ошакты да, диффузды закымдануымен де асимптоматикалык болып калады.
Миокардит этиологиясы. Миокардит инфекциялык немесе инфекциялык емес себептерден туындауы мYмкiн. Квптеген жагдайлар идиопатиялык болып та-былады.
Ж:укпалы миокардит Ke6iHece Америка К¥рама Штаттарында жэне баска дамыган елдерде вирустьщ этиологияга ие. АКШ-тагы ен кеп таралган вирустык себептер - парвовирус В19 жэне адамнын 6 типп герпес вирусы. Дамушы елдерде жукпалы миокардит кeбiнесе ревматикалык кардитпен, Чагас ауруымен немесе ЖИТС-пен байланысты. COVID-19 кезiнде SARS-CoV-2 инфекциясынын салдарынан миокардтын тiкелей закымдануы болуы мYмкiн, онын симптомдары жещл кеудедегi жайсыздыктан фульминантты миокардитке дешн eзгередi [4].
Инфекциялык емес себептерге кардиотоксиндер, кейбiр препараттар жэне кейбiр жYЙелiк б:узылулар жа-тады. Дэрiлiк миокардит жогары сезiмталдык миокардит деп аталады.
Кесте 2. Миокардит ce6enmepi [5].
Аутоиммунды аурулар Гигант жасушалы артерит; Полиангиитпен гранулематоз; ЖYЙелi кызыл жегi; Такаясу артеритi
Бактериялык инфекциялар Грам-терю таякшалар; Лайма ауруы; А тобындагы стрептококктар; Стафилококктар; Туберкулез
Кардиотоксиндер Алкоголь; Кокаин
Дэрiлер Клозапин; Пенициллин; Тиазидп диуретиктер
Саныраук¥лак инфекциялары Бластомикоз; Кандидоз; Кокцидиоидомикоз; Гистоплазмоз
Кабыну аурулары 1шектщ кабыну аурулары; Саркоидоз
Паразиттiк инфекциялар Амебиаз; Чагас ауруы; Токсоплазмоз
Вирустык инфекциялар Coxsackie B вирусы; ВИЧ Адамнын герпес вирусы 6; Тумау вирусы; Парвовирус В19; SARS-CoV-2 инфекциялары
Гигант жасушалы миокардит - фульминантты агымы бар миокардиттщ сирек тYрi. Этиологиясы анык емес, бiрак аутоиммунды механизмдi камтуы мYмкiн. Биопсия квп ядролы алып жасушаларды аныктайды. Гигант жасушалы миокардитпен ауыратын наукастар кардиогендiк шокка ушырайды жэне жш теракты карыншалык аритмия немесе толык атриовентрикулярлык блокада болады. Гигант жасушалы миокардиттщ болжамы нашар, бiрак жYрек жеткiлiксiздiгi немесе теракты аритмиясы бар сау пациентте оны болдырмау манызды, вйткенi иммуносупрессивтi терапия вмiр CYPудi жаксартуга квмектесуi мYмкiн.
Миокардиттщ Kepmicrepi мен белгiлерi. Миокардиттщ клиникалык кврша эртYрлi. Пациенттерде ми-
нималды клиникалык кeрiнiстер немесе фульминантты журек жеткiлiксiздiгi жэне eлiмге экелетiн аритмиялар болуы мумюн. Симптомдар миокардиттiн этиологиясына да, миокард закымдануынын ауырлыгына да байланысты.
ЖYрек жеткшказдтнщ белгiлерi шаршау, ентiгу жэне iсiнудi камтуы мYмкiн. Пациенттерде сырыл-дар, мойын веноздык пульсациясынын жогарылауы жэне гану тYрiнде с:уйыктыктын шамадан тыс жуктелу белгiлерi болуы мумкш.
ЖYректi тексергенде Yшiншi (S3) немесе тeртiншi (S4) жYрек дыбысын аныктауга болады. Кдрыншалардын ^лгаюы бар емделушiлерде митральды жеткiлiксiздiктiн, сондай-ак трикуспидтi жеткiлiксiздiгiнiн систолалык шуы болуы мYмкiн.
is
0лiмге экелетш аритмиямен байланысты кенеттен журек eлiмi кейде индикативтi белгi болып табылады. Наукастар алдын ала дiрiлдеу немесе естен тану жагдайларын кетере алады. Пациенттерде перикардтыц катарлас кабынуы болган кезде олар перикардитке тэн кеудедегi ауырсынуды кeрсетуi мумкш. ТYтiккен немесе eткiр прекордиальды немесе ретростерналды ауырсыну мойынга, трапеция булшыкетше (эшресе сол жакта) немесе иыкка таралуы мYмкiн. Ауырсыну жещлден ауырга дейiн eзгередi. Отырганда жэне алга ецкейгенде ауырсынуды басуга болады. Ишемиялык ауырсынудан айырмашылыгы, перикард ауруы эдетте кеуде куысыныц козгалысы, жетелу, тыныс алу немесе жутыну аркылы кYшейедi. Перикардиальды эффузиясы бар наукастарда перикард Yйкелiсiнiц Yйкелiсi естiледi.
Кейбiр клиникалык нэтижелер миокардиттiц накты себебш кeрсетуi мYмкiн. Жукпалы миокардиттiц алдын-да кызба, миалгия жэне накты патогенге байланысты баска белгiлер болуы мYмкiн. ДэрЫк препараттармен байланысты миокардит немесе жогары сезiмталдык ре-акцияларына байланысты миокардит бeртпемен бiрге жYруi мYмкiн. Лимфа тYЙiндерiнiц улгаюы негiзгi этиология ретшде саркоидозды кeрсетуi мYмкiн.
Фульминантты жYрек жеткiлiксiздiгi жэне аритми-ялар алып жасушалык миокардиттiц кeрсеткiшi болуы мYмкiн. Миокардит жедел, субакуталык немесе со-зылмалы болуы мYмкiн. Аурудыц эрбiр кезецi Yшiн арнайы мерзiм белгiленбеген. Жедел кезец бiрнеше ^нге созылады, ал субакуталык кезец бiрнеше аптадан бiрнеше айга дейiн созылады. Егер миокардит бiрнеше
айдан кешн жойылмаса, созылмалы миокардит деп аталады. Кейбiр жагдайларда миокардит кецейтiлген кардиомиопатияга экелуi мYмкiн.
Миокардит диагностикасы:
• Электрокардиография (ЭКГ) жэне жYрек фермент-терiн аныктау;
• ЖYректi бейнелеу;
• Кейде эндомиокард биопсиясы;
• Себептерш аныктауга арналган сынактар.
ЖYрек жеткiлiксiздiгi немесе аритмия симптом-дары байкалса, жYрекке кауiп факторлары жок сау емделушiлерде миокардитке ^джтену керек. ЭКГ, жYрек ферменттерiнiц децгеш жэне кардиологиялык бейнелеу миокардитке тэн емес, бiрак тиiстi клиникалык жагдайларда диагностикалык болуы мYмкiн.
Миокардитпен ауыратын наукастарда ЭКГ калыпты немесе калыпты емес болуы мYмкiн. ST сегментшщ аномалиялары жиi кездеседi жэне миокард ишемия-сына уксауы мYмкiн. Кейде ST сегментшщ кeтерiлуi байкалады, бiрак анагурлым тэн белгiлерге ST-T толкыныныц спецификалык емес eзгерiстерi жатады. Пациенттерде баяу eткiзгiштiк жэне жYрекшелiк немесе карыншалык аритмиялар, соныц iшiнде синусты тахикардия, карыншалык тахикардия жэне карыншалык фибрилляция болуы мумкш.
Жедел миокардитпен ауыратын наукастарда жYрек ферменттершщ децгейi калыпты емес болуы м^кш ЖYрек тропонинi жэне креатинкиназа-МБ (креатинкиназаныц журек изоферментi) кардиомиоциттердiц некрозына байланысты жогарылауы мумкiн.
Сурет 3. Миокардитпен жэне перикардиальды эффузиямен ауыратын науцастыцМРТ сурет1 [6].
ЖYректiц сурет миокардитпен ауыратын наукастарда патологияны аныктауы мумкiн. Ерте немесе жещл ми-окардитте эхокардиограмма калыпты болуы м^кш. ^абыргалардыц жиырылу кабшетшщ жергiлiктi бузылыстары болуы мумкiн (миокард ишемиясын имитациялайтын). Сол жак карыншаныц кецеюi мен систолалык дисфункциясын да кецейтшген кардио-миопатия ретiнде карастыруга болады. Диастолалык релаксацияныц эхокардиографиялык кeрсеткiштерi жиi
калыпты емес. Миокардит диагностикасында жYректiц МРТ мацыздылыгы артып келеда. Миокардитпен ауыратын наукастарда жYректiц МРТ-сы эпикардиальды жэне ортацгы миокард кабыргаларында гадолиниймен кеш кYшейтудiц тэн Yлгiсiн кeрсетуi мумкiн (ишеми-ядан айырмашылыгы, гадолиниймен кеш ^шейту эдетте миокард кабыргасыныц жэне эпикардтыц ортацгы кабыргасына дейiн созылатын субэндокарди-альды тYрде жYредi). ЖYректiц МРТ - де миокардиттщ
баска диагностикалык белгiлерi канка булшыкепмен салыстырганда миокард iri^i мен миокардтын гиперемиясынын болуы болып саналады.
Кeршi миоциттердщ некрозы бар миокардта кабыну инфильтратын аныктайтын эндомиокард биопсиясы миокардит диагностикасынын алтын стандарты бо-лып табылады. Дегенмен, бул сынак iрiктеу кателiгiне байланысты миокардит диагностикасы Yшiн тeмен сезiмталдыкка ие. Сондыктан биопсиянын он нэтижесi миокардиттiн диагностикасы болып табылады, бiрак терiс нэтиже оны жокка шыгармайды. Сонымен катар, биопсиянын аскыну каупi бар, сонын шщде миокардтын жарылуы мен eлiмi бар, сондыктан ол жYЙелi тYPде орындалмайды. Эндомиокард биопсиясы фульминантты жYрек жеткiлiксiздiгi, карыншалык аритмия немесе жYрек блокадасы жагдайында немесе нэтижелер емде-уге эсер ететiн болса (мысалы, алып жасушалы миокар-дитке кудш болса, хирургиялык емдеу eлiмдi азайтуы мYмкiн болса) жасалуы керек.
Этиологиялык диагностикасы. Миокардит диагнозы койылганнан кейiн зерттеулер жYргiзiледi, онын максаты аурудын этиологиясын аныктау болып табы-лады. Вирустык инфекция жэне миокардит белгiлерi бар жас, бурын сау ересектер эдетте кен аукымды тексерудi кажет етпейдi. Вирустык жэне идиопатиялык миокардиттщ дифференциалды диагностикасы киын, кымбат жэне жалпы клиникалык манызы аз.
Жалпы кан анализi жогары сезiмталдык реакциясы-нан туындаган миокардитте болатын перифериялык эо-зинофилияны багалау Yшiн пайдалы.
Ишемияны болдырмау Yшiн жYрек катетеризация-сы орынды болуы мYмкiн, себебi миокардит миокард инфарктiсiн немесе миокард ишемиясын имитациялауы мYмкiн.
Баска жагдайларда диагнозды аныктау Yшiн миокард тшшщ биопсиясы кажет болуы мумкш. Миокард тшшен кышкылга тeзiмдi бактерияларды бояу, егер туберкулездi жокка шыгармаса кажет (туберкулездi миокардит агрессивтi болуы мумкш жэне кортикосте-роидты терапиямен жылдам дамуы мYмкiн). Миокард Yлгiлерi саркоидозда пайда болатын гигант жасушалы миокардит пен гранулемаларга тэн алып жасушалардын болуына зерттеледi.
Баска сынактарга ревматикалык сынактар, эдеттегi биохимиялык сынактар, кореклк ортадагы культуралар, аутоиммундык сынактар жэне кажет болган жагдайда
АИТВ-га тесттер, гистоплазмозга комплементтi бекiту немесе Лайма ауруы титрлерi (эндемиялык аймактарда) жэне Коксаки вирусына, тумауга карсы антиденелерге арналган сынактар кiредi, вирус жэне стрептококк.
Миокардитт емдеу шаралары:
• ЖYрек жеткiлiксiздiгi мен аритмияны емдеу
• Негiзгi ауруды емдеу
Журек жеткшказдшн емдеу симптоматикалык жещлдету Yшiн диуретиктер мен нитраттарды камтиды. Же-дел жYрек жеткiлiксiздiгi жагдайында колка гшшк баллон-ды соргы (IABU), сол жак карыншаны колдау курылгысы (LVAD) немесе трансплантация кажет болуы мумкш. ЖYрек жеткiлiксiздiгiнiн узак мерзiмдi медициналык емi ангиотензин тYрлендiретiн фермент (А0Ф) тежегiштерiн, бета-блокаторларды, альдостерон рецепторларынын антагонистерiн, ангиотензин II рецепторларынын блока-торларын (ARBs) немесе ангиотензин рецепторларынын блокаторлары мен неприлизин тежегiштерiнiн (ARBs) комбинациясын камтиды. ЖYрекшелiк жэне карыншалык аритмия антиаритмиялык терапиямен емделедi. ЖYрек блокадасын уакытша кардиостимулятормен емдеуге бола-ды, бiрак eткiзгiштiк бузылыстары сакталса, туракты кардиостимулятор кажет болуы мумкш.
1леспе журек жеткшкиздш жэне аритмия жагдайында жукпалы миокардит эдетте демеушi еммен емделедг Вируска карсы терапия вирустык этиологияларды ем-деуде пайдалы екендiгi дэлелдендг Бактериялык этио-логияны антибиотиктермен емдеуге болады, бiрак бул, мYмкiн, жедел инфекциялык кезендi коспаганда, тиiмдi емес. Паразитпк инфекцияны тиiстi антипаразиттiк пре-параттармен емдеу керек.
Жогары сезiмталдык реакциясынан туындаган миокардит коздыргышты немесе кардиотоксиндi жэне кортикостероидты терапияны дереу токтату аркылы емделедг
Гигант жасушалы миокардитпен ауыратын наукастар иммуносупрессанттармен, эдетте кортикостероидтар-мен жэне циклоспориндермен емдегенде жаксы eмiр суру профилiне ие болады. Саркоидоздан туындаган миокардитл кортикостероидтармен емдеуге болады.
Коронавирустан кешн журекл калай калпына келтiруге болады? Коронавирустан кешн журектщ аскыну белгiлерiнiн бар-жогына карамастан, дененi калпына келтiру ушш уакыт кажет. Дененiзге тезiрек бешмделуге кeмектесу Yшiн сiз бiркатар ережелердi сактауыныз керек.
Кесте 3. Коронавирустан кешн жyректi цалпына келтiру диагностикасы.
жаман эдеттерге кайта оралмау; диетаны реттещз, майлы тагамдардан бас тарту; су режимш сактадыз - кунше кемшде 1,5-2 литр су iniy; цан кысымын yHeMÎ елшеу; ашьщ ауада KeöipeK уакыт етюзу.
т
Ковид - 19 кезшдеп тахикардия. Ересек адамнын калыпты жYрек согу жишп минутына 60 - 90 соккы. Бул мелшерден асып кету патологиялык жагдай ретiнде карастырылады - тахикардия. Бул кебiнесе коронавирус инфекциясы бар наукастарды аландатады.
Коронавирустан кейiнгi тахикардия белгшерг
• бас айналу;
• кысым керсеткiштерiнiн нормадан ауыткуы -улгаюы да, темендеуi де мYмкiн;
• кеудедегi ауырлык сезiмi;
• туншыгу.
Диагностикалык кезеннiн кYPделiлiгi журек-кан та-мырлары жеткiлiксiздiгiнiн белгiлерiмен вирустык инфекция керiнiстерiнiн уксастыгында. Егер кумэндансаныз, наукастын импульсiн санау керек.
Тахикардия!мыI себептерь COVID-19-даFы жYрек дисфункциясы эртYрлi себептерге байланысты болуы мYмкiн. Олардьщ iшiндегi негiзгiлерi:
• кез келген этиологиянын миокардиттерi - вирустык, бактериялык, саныраукулак;
• патогендш метаболиттермен токсикалык закымдану;
• жукпалы агенттерге жалпы реакция;
• ауру каушне байланысты стресс.
Температуранын жогарылауы жэне баска да белгiлерi
бар коронавируспен тахикардия тек журек-кантамыр жYЙесiнiн гана емес, сонымен катар эндокриндш бездердiн де созылмалы патологиясынын ершуiнiн нэтижесi болуы мYмкiн [7].
Не ктеу керек?
Тiптi бiр рет тахикардия шабуылы арнайы шара-ларды колдануды кажет етедi. Наукаска жедел жэрдем шакырылып, дэрiгерлер келгенше онын жагдайы жiтi бакыланады. Наукастын тар кшмш шешiп, тесекке жаткызу керек. Белменi таза ауамен камтамасыз ету кажет.
Коронавирустык инфекция фонындагы жYрек согысынын объективтi физиологиялык себептерi болуы мYмкiн - езiнiзге жэне жакындарынызга аландаушылык, емдеуден корку. Бул жагдайда тахикардия уакытша жэне терлеудщ жогарылауымен бiрге жYредi. Жылулык, жетел шабуылдары болуы мYмкiн, бiрак дене темпера-турасы калыпты диапазонда калады. Бул жагдай дэрi - дэрмеказ ездiгiнен калыпка келтiрiледi. Наукасты колайлы жагдайлармен камтамасыз ету жеткiлiктi. Коронавирустан кешнп жYрек проблемалары сирек емес. Олар созылмалы патологиясы жок жастарда да пайда болуы мYмкiн. Тахикардия екпесiнде аскынган ауыр COVID-пен ауыратын наукастарды аландатады. Пневмония кезшде кан айналымындагы каннын келемi ар-тады. Бул жYрек согу жишгшщ жогарылауына экеледi. Кдлган эсерлер узак уакыт сакталуы мYмкiн. Тахикардия калыпты журек кызметi калпына келгенше бузылады. Кдлпына келтiру уакыты жаракаттын ауырлыгына байланысты. Женiл жэне орташа ауырлыктагы COVID-ты бастан еткерген наукастар сауыгудан кейiн 1-2 айдан кешн калыпты емiрге оралады. ЖYрек талшыктарынын терен закымдалуымен накты кезендi атау мYмкiн емес.
Сурет 4. Тахикардия [8].
Нелжтен тромбоз коронавируспен пайда болады?
Коронавируста тромбоздын накты каушн аныктау киын, кеп нэрсе адамнын жагдайына байланысты болып келедг Ауруханага жаткызылган наукастардын 16-30 пайызында дэрiгерлер артерияларда немесе веналарда кан уйыганын аныктаган.
Тромбоз коронавирустын аскынуы ретiнде ауыр патологиясы бар адамдарда жиi кездеседi. Мысалы, адам ковидпен жансактау белiмiне тYседi, онын тромбозга шалдыгу ыктималдыгы 50 пайыз. Тамырлардагы тыгыз кан уйыгыштары, тромбоэмболиядан баска, кейде инфаркт немесе инсульт тудырады. Сондыктан пандемия кезiнде дэр^ерлер коронавирус белгiлерiн бакылап кана коймай, тамыр тромбозынын кез келген белгшерш де ескерудi усынады. Бул каушп аскынулардын алдын алуга кемектеседi.
Сонымен катар, кан уйыгыштары кан айналымына эсер етед^ сондыктан варикозды жэне баска тамыр ау-рулары бар адамдар кан уйыган кезде ездерш жиi нашар сезiнедi. ДД¥-нын сонгы зерттеулерi бул мэселенiн Yш ыктимал себебiн бiрден аныктады.
Б1|)1нммден, кан тамырларынын iшкi кабыргасынын закымдануы. Тшп кiшiгiрiм жаракаттармен кан калындайды, ауыр кан жогалтудын алдын алу Yшiн табигаттын механизмi жасалган. Дегенмен, кеп мелшерде кан уйыган кезде кан айналымы бузылып, кауiптi аскынулар дамуы мYмкiн.
Екшимден, ауруханага жаткызу кезшде каннын токырауы. Веналардагы кан айналымы непзшен булшыкеттiн жиырылуына байланысты. Жаяу немесе жYгiру кезiнде булшыкеттер тамырларды тарылтады жэне каннын жYрекке карай итер^ше кемектеседi.
Ауруханада наукастар аз козгалады, тамырларда кан жш жиналады жэне онда кан уйыгыштары жиi пайда болады.
Yшiншiден, кан уюынын жогарылауы. Корона-вирусты жуктырган кезде агзада иммундык жYЙенiн жумысына эсер ететiн арнайы акуыз белсендiрiледi. Нэтижесiнде кан калындайды, бул тромбоз каушн арттырады. Коронавируста тромбоздын себептерi арасында Yшiншi фактор ен манызды болып саналады - вирустык шабуылга дененiн реакциясы.
Муньщ 6api калай втедi?
Канда белоктардын тутас жуйес айналады. Олар ви-рустарды, бактерияларды жэне закымдалган жасуша-ларды аныктайды жэне дезинфекциялайды. Калыпты жагдайда бул акуыздар денсаулыкка зиян келпрместен дененi кауiптi элементтерден тазартады. Коронавируспен корганыс жYЙесi тым белсендi жэне тiндердi закымдайды, бул тромбоздын ыктималдыгын арттырады.
Сондыктан кан уйыгыштарынын жишгш азайту eте манызды. Ен алдымен, бул тeменгi аягындагы тромбоз кауш бар адамдарга катысты. Оларга бiрнеше факторлар эсер етедi: семiздiк, 65 жастан аскан наукастар, темек1 шегу, тромбофилия, отырыкшы eмiр салты, катерлi iсiк, бурынгы терен тамыр тромбозы немесе eRre эмболиясы, миокард инфаркпа немесе баска журек-кан тамырлары патологиялары, алкогольдi асыра пайдалану.
Кан уйыгыштарынын пайда болу каушн азайту ушш коронавируспен ауырганнан кейiн терен тамыр тромбозынын алдын алу туралы камкорлык кажет [9].
Коронавирустан кейiн терен веналык тамыр тромбозы калай пайда болады?
Бул аурумен ауыратын наукастарда iсiну жиi диагноз койылады, кeп жагдайда лимфа суйыктыгынын токырауы тек бiр аяк-колда болады, кейде гану екi аякка да эсер етедг
Ауырсыну, ынгайсыздык жиi балтырда пайда болады, содан кешн аяк-колга таралады. Конвульсия кезiнде кeбiрек ауырсыну пайда болады. Терiнiн бо-заруы тiркеледi. Закымдалган аймакта кан айналы-мы бузылады, терi жеткшкл оттегiн алмайды жэне бiрте-бiрте бозарган кeрiнiске, кызаруга жэне аяктын жылу сезiмiне ие болады. Бул белгшер эдетте веноздык кабыргалардын кабынуын адрсетедг
Егер кан уйыгыштары беткейлiк тамырларда пайда болса, патология айкынырак кeрiнедi жэне пациенттiн eмiр суру сапасына катты эсер етедi.
Бул аяктын закымдалган аймагында сезiмталдыктын жогарылауымен сипатталады. Екiншiден, бiтелген тамырдын Yстiндегi тершщ кызаруы. Yшiншiден, закымдалган тамырлар бойында Yздiксiз ауруы. Тeртiншiден, тобыктардын iri^i, аяктын тeменгi бeлiгi. Закымдалган тамырдын жанында температуранын жогарылауы, терi астындагы тамырлардын кенеюi.
Беткей веналардагы кан уйыгыштары exre эмбо-лиясын тудырмаса да, кейде ауыр зардаптарга экелуi мYмкiн. Мысалга, кан уйыгы тамырдагы клапандар-ды бузады, сонын салдарынан варикозды веналар мен каннын токырауына алып келуi мYмкiн.
Тромбоз каупi бар адамдар Yшiн бул аурудын алдын алудын барлык колжетiмдi эдiстерiн колдану манызды, эаресе оларда ковид болса.
Алдын алу шаралары:
> Квбiрек суйыктык iшiнiз. Дене сусызданган кезде кан калындайды, бул кан уйыгышынын пайда болу каушн арттырады. Суйыктыктын кажеттi тэулiктiк доза-сы адамнын салмагына байланысты. 50 кг-да - 1,7 литр 60 кг-да - 2,1 литр, 70 кг-да - 2,4 литр.
> Бiр саFаттан артык бiр орында отырманыз. Веноздык кан айналымы аяктын булшыкеттерiнiн козгалысына байланысты. Адам негурлым узак отырса немесе турса, согурлым тамырлардагы кан токырауга ушырайды. 9зiн-eзi окшаулау кезшде адамдар серу-ендеуге коркады, бiрак тромбоз каупiн азайту Yшiн аурудын ыктимал кeздерiнiн жанында кeшеде бiрнеше сагат журудiн кажетi жок. Tirnri уй iшiнде кыска серу-ендеу тамырдагы канды тездетедi. Орындыктан немесе диваннан турып, YЙiнiздi немесе пэтерiнiздi бес минут бойы араланыз. Муны эр сагат сайын кайталаныз.
> Жаяу жургенде булшыкеттер тамырларды кысады, ал токырау канды журекке итередь Бул веноздык кабыргаларга кысымды тeмендетедi жэне тромбоз каупiн азайтады.
> Темешш тастаныз. Кeптеген адамдар ушш пандемия кезшде жаман эдеттерi одан эрi дамыды. Мыса-лы, кейбiр адамдар iшкi мазасыздыктан темеш шегудi жиiлете тYCтi. Tемекi шегу кан уйыгыштарынын пайда болу ыктималдыгын арттырады жэне бул эдет коронавируста терен веноздык тамыр тромбозына экелуi мумкш.
> Артык салмакпен куреащз. Кан кeлемi дене салмагынын 7-8 пайызын курайды. Артык салмак сeзсiз веноздык кабыргалар мен клапандардагы кернеудiн жогарылауына экеледi. Тамырларда кан негурлым адп болса, кептелу ыктималдыгы согурлым жогары болады. Артык салмакпен ауыратын адамдарда каннын веналар-да жиналу ыктималдыгы жогары, тромбоз каупi артады. 9кiнiшке орай, алдын алу шаралары эркашан тиiмдi бола бермейдi [10].
Ковид-19 емдеу шаралары:
• КYтiмдi колдау;
• Кейде ауыр аурудын аскыну кауш жогары жещл немесе орташа ауруда: нирматрелвир ритонавир-мен бiрiктiрiлген, молнупиравир, моноклоналды антиденелердi бейтараптандыру, ремдесивир (кыска курс);
• Ауыр ауру ушш ремдесивир; дексаметазон; имму-номодуляторлар.
COVID-19 емi аурудын ауырлыгына жэне аурудын ауыр турше eту ыктималдыгына байланысты.
Ауруларды бакылау жэне алдын алу орталыктары аурудын ауырлыFын келесiдей аныктайды:
Жещл ауру: COVID-19 белгiлерi мен симптомдары (мысалы, кызба, жeтел, тамак ауруы, элсiздiк, бас ауруы, булшыкет ауыруы) бар, бiрак енлгу, ыскырыкты сырылдар.
Аурудын орташа дэрежесi: клиникалык багалауда немесе бейнелеуде тeменгi тыныс жолдарынын ауруларынын белгiлерi бар жэне тещз денгейiнде бeлме температурасында оттепмен каныгуы (SpO2) > 94% бо-латын пациенттер.
Ауыр ауру: тыныс алу жишп минутына (>) 30 ты-ныс алудан жогары, канн^1н оттегiмен каныгуы жэне
т
журнал казахстанско-российского медицинского университета
импульспк оксиметрия (SpO2) < 94% тещз денгейiнде белме температурасында (немесе созылмалы гипоксе-миямен ауыратын наукастарда (>) бастапкы денгейдiн 3%), оттегiнiн парциалды артериялык кысымынын ингаляциялык оттегiнiн (Ра02 / FiO2) Yлесiне катынасы < 300 мм 9нер. немесе екпе инфильтраттары > 50% [11].
Критика. м>1К ауру: тыныс алу жеткiлiксiздiгi, септикалык шок немесе кептеген мYшелер жеткiлiксiздiгi бар наукастар.
Ауыр ауруга кешу каупi жогары, женiл немесе ор-таша ауырлыктагы COVID-19 наукастарын емдеу. Бул емдер амбулаториялык емделушшерде немесе COVID-19-дан баска ауруханага жаткызылган женiл жэне ор-таша ауырлыктагы СОУТО-19 наукастарына арналган. COVID-19 ауруханасына жаткызылган наукастарда ремдесивирден баска емдеу нускалары зерттелмеген.
Емдеу туралы шешiм кабылдау кезiнде жеке вируска карсы препараттардын жэне жергiлiктi айналымдагы штаммдарга карсы моноклоналды антиденелердiн тшмдшп ескерiледi. Емдеу опциялары казiргi уакытта кол жетiмдi деректерге жэне айналымдагы SARS-CoV-2 нускаларына негiзделген тандау репмен тiзiмделген. Емдеу эдiсiн тандау препараттын колжетiмдiлiгiне,
препаратты енгiзу Yшiн колжетiмдi инфракурылымга жэне симптомдардын узактыгын, ыктимал дэрiлiк езара эрекеттесулерiн, бауыр мен бYЙрек функциясынын бузылуын камтитын жеке факторларга негiзделуi ке-рек. Ка^рп уакытта кол жетiмдi емдеу эдiстерiмен бiрiктiрiлген емдеу туралы деректер жок. Сондыктан тек 1 препаратты енпзу керек. [12].
Казiргi уакытта СОУТО-19 емдеу немесе алдын алу Yшiн усынылмайтын кептеген емдеу эдiстерi карастырылды:
Конвалесценттiк плазма (конвалесценттi плазма) казiргi уакытта COVID-19 ауруханасына жаткызылган наукастарды емдеу Yшiн усынылмайды. Бiркатар рандомизацияланган клиникалык сынактар мен кенейтiлген колжепмдшк багдарламасымен байланы-сты аукымды пзшмнен алынган деректер пациенттердiн осы санаты Yшiн айтарлыктай пайда керсетпедi жэне механикалык желдетуге кажеттшктщ жогарылауымен ыктимал байланысты болжайды.
Аурудын женiл жэне орташа дэрежесi бар жэне баска емдеу эдiстерi болмаган жагдайда ауыр ауруга ету каут жогары емделушiге жаткызылмаган емделушiлерде оны колдану карастырылуы мYмкiн.
Сурет 5. Ковид-19 емдеу шаралары [13].
Спецификалык емес иммуноглобулиндi (IVIG) жэне мезенхималык дiн жасушаларын емдеу де усынылмайды [14].
Интерферондарды, киназа тежегiштерiн жэне интерлей-кин тежегiштерiн коса, косымша иммуномодуляциялык емдер де колданылган, бiрак клиникал^гк зерттеулерден тыс кYнделiктi колдануды усыну Yшiн деректер жеткiлiксiз.
Колданылган баска препараттарга азитромицин жэне антиретровирустык препараттар шред^ бiрак олардын клиникалык сынактардан тыс колданылуын растайтын дэлелдер жеткiлiксiз.
АИТВ ретровирусы лопинавир/ритонавир мен безгек-ке карсы хлорохин мен гидроксихлорокиннщ кептеген клиникалык сынактары бул препараттардын пайдасы жок екенш керсеттi.
Хлорокин мен гидроксихлорокинмен байланысты пайданын болмауы мен уыттылыгынын YЙлесуi олардын COVID-19 емдеуге усынылмауына экелдi.
Казiргi уакытта паразиттерге карсы ивермектин препаратынын COVID-19 алдын алу немесе емдеудеп тиiмдiлiгiн колдайтын рандомизацияланган клиникалык зерттеулер жок. АКЩ-тын Азык-тYлiк жэне дэрi-дэрмек баскармасы (FDA) жэне баска уйымдар iрi жануарларга колдануга арналган ивермектин препараттарын дурыс пайдаланбау салдарынан уыттылык туралы ескертулер бердi [15].
COVID-19 белгiлерi бар амбулаториялык наукастарда рандомизацияланган 2 клиникалык сынакта флувоксаминдi серотониндi керi кармаудын селективтi тежегiшi зерттелдi, деректер тYсiнiксiз пайдалы эсердi
жэне зиянньщ жогарылауынын ьщтимал YPДiciн KepceTTi; сондьщтан оны клиникалык зерттеулерден тыс колдану усынылмайды.
2020 жылдын желтоксан айындагы жагдай бойынша NIH жумыс тобы COVID-19 жэне peфpактepлiк гипок-семиямен ауыратын ересектерде экстракорпоральды мембрананы оттепмен камтамасыз eтудi колдануга не-месе карсы туруга усынатын дэлелдер жеткшказ деген корытындыга кeлдi.
COVID-19 аскынулары пайда болган кезде eмдeлуi ке-рек. Ауруханага жаткызылган COVID-19 наукастарында тромбоэмболиялык аскынулардын даму каупi жогары болуы мYмкiн. Жана дэлелдер кол жeтiмдi болган сайын, осы жогарылаган тэуeкeлдi баскару бойынша усыныстар Yнeмi жанартылып отырады. Казipri уакытта емдж антикоагулянттык терапияны, егер оларда D-dimer дeнгeйi жогары болса жэне кан кeтудiн ауыр каупi болма-са, косымша оттeгi кажет eтeтiн, бipак каркынды терапияны кажет етпейтш, жYктi емес ауруханага жаткызылган емделушшерде карастырган жен. Ауыр наукастарда кан кетуден болатын жагымсыз кубылыстардын каут ыктимал пайдадан басым. Барлык баска емделушшерге фармакологиялык антикоагулянттык профилактиканы карастыру керек [16].
Ангиотензин тYpлeндipeтiн фермент (ACE) тeжeгiштepi немесе ангиотензин II рецепторларынын блокаторлары (ARBs) сиякты дэpi-дэpмeктepдi косарланган аурулар Yшiн кажет болган жагдайда жалгастыру керек, бipак COVID-19 кeзiндe басталуы керек.
Кабынуга карсы стероидты емес препараттар-ды (NSAIDs) колдану нашар нэтижелермен байла-нысты eкeндiгi туралы ешкандай дэлел жок жэне ацeтаминофeндi де, NSAID-тepдi де COVID-19 емдеуде колдануга болады.
Интубацияланбаган жэне интубацияланган COVID-19 бар пациенттердщ тыныс алуын баскару гипоксияга бeйiмдiлiгiн ecкepуi керек. Позаны жш езгерту жэне пациeнттiн позициясын езгерту сиякты фармакологиялык емес колдау шаралары тиiмдi болуы мYмкiн.
Наукасты жаксырак баскару тepапeвтiк шeшiмдepдi, сонымен катар колда бар ресурстарды онтайлы пай-далануды жэне медицина мамандары Yшiн байланыс каушн талап eтeдi. Интубация кeзiндe инфекциялык аэpозольдepдiн осы процедураны орындайтын адам-мен байланысы аркылы инфекциянын ерекше каупi бар, сондыктан оны ете сактыкпен жYpгiзу керек [17].
^орытынды. Алынган зерттеу дepeктepiнe CYЙeнe отырып, жогары виpулeнттiлiк SARS-CoV-2 вирусынын екпенщ, жYpeктiн жэне баска органдардын эндотелишнщ жасушалык акуызына eнуiн жэне бектлуш камтамасыз eтeтiнi, жYpeк тiнiнiн шшара бузылуын тудыраты-ны, канмен камтамасыз eтудi азайту жэне кайтымсыз салдарлардын ыктималдыгын арттыру болып табыл-ды. Миокардит узак уакыт бойы дерлж симптомсыз, аурудын агымымен дамиды. Симптомдык кeшeннiн ауырлыгы миокард закымдануынын ауырлыгына байла-нысты. Емделмеген жагдайда аритмия, кардиомиопатия, интракардиальды тромбоз жэне кенеттен eлiм сиякты
аскынулар пайда болады. Коронавируспен ауырганнан кeйiн миокаpдиттiн пайда болуы денсаулыктын бастапкы жагдайына немесе жYpeк-кантамыp жYЙeciнiн бар про-блемаларына байланысты емес, дегенмен катар жYpeтiн жYpeк патологиялары кeзiндe бузылу ыктималдыгы аз-дап артады. Сондай-ак, галымдар аурудын ауырлыгы мен миокаpдиттiн пайда болуы арасындагы байланысты аныктаган жок. Кебшесе жYpeк ауруынын бeлгiлepi жок 25-45 жас аралыгындагы енбекке кабшетл ер адам-дарда жYpeк кызметшщ бузылуы жиi кeздeceдi.
Эдебиеттер ™iMi:
1. Myocarditis. Brian D. Hoit, MD, Case Western Reserve University School of Medicine. June 2022. URL: https:// www.msdmanuals.com/ru/%D0%BF%D1%80%D0%BE% D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE% D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B %D0%B9/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%8 80/oD00/oB50/oD00/oBD0/oD00/oB8%D1%8F%D1%81%D0% B5%D1%80%D0%B4%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0 %BE-%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D 0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9%D1%81%D 0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D1%8B/% D0%BC%D0%B8%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80 %D0%B4%D0%B8%D1%82-%D0%B8-%D0%BF%D0% B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0 %B4%D0%B8%D1%82/%D0%BC%D0%B8%D0%BE% D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%82.
2. Сердце после коронавируса. URL: https:// coronavirus-control.ru/serdcze-posle-koronavirusa. [Serdce posle koronavirusa. URL: https://coronavirus-control.ru/ serdcze-posle-koronavirusa].
3. Тромбы после ковида: Первые признаки этой смертельной опасности. URL:https://sibkray.ru/ news/2127/948856/. [Tromby posle kovida: Pervye priznaki jetoj smertel'noj opasnosti. URL:https://sibkray.ru/ news/2127/948856/].
4. Лекция Covid-19 и острое поражение сердца. Диагностика и тактика лечения. URL: https://youtu. be/_RZ5pMF2ynU. [Lekcija Covid-19 i ostroe porazhenie serdca. Diagnostika i taktika lechenija. URL: https://youtu. be/_RZ5pMF2ynU].
5. Covid-19. Brenda L. Tesini, MD, University of Rochester School of Medicine and Dentistr. [msdmanuals. com].
6. Gupta A., Gonzalez-Rojas Y., Juarez E., et al: Early treatment for Covid-19 with SARS-CoV-2 neutralizing antibody sotrovimab. N Engl J. Med 385(21):1941-1950, 2021. doi: 10.1056/NEJMoa2107934. Epub 2021 Oct 27. PMID: 34706189.
7. Gottlieb R.L., Vaca C.E., Paredes R. et al: Early remdesivir to prevent progression to severe covid-19 in outpatients. N Engl J. Med NEJMoa2116846, 2021. doi: 10.1056/NEJMoa2116846. Epub ahead of print. PMID: 34937145; PMCID: PMC8757570.
8. Beigel J.H., Tomashek K.M., Dodd L.E., et al: Remdesivir for the treatment of Covid-19 - final report. N Engl J Med 383(19):1813-1826, 2020. doi: 10.1056/ NEJMoa2007764. Epub 2020 Oct 8. PMID: 32445440; PMCID: PMC7262788.
m
9. RECOVERY Collaborative Group, Horby P., Lim W.S., Emberson J.R., et al: Dexamethasone in hospitalized patients with Covid-19. N Engl J. Med 384(8):693-704, 2021. doi: 10.1056 / NEJMoa2021436. Epub 2020 Jul 17. PMID: 32678530; PMCID: PMC7383595.
10. Popp M., Stegemann M., Metzendorf M.I., et al: Ivermectin for preventing and treating COVID-19. Cochrane Database Syst Rev. 7 (7): CD015017, 2021. doi: 10.1002/14651858.CD015017.pub2.
Интернет ресурсы: [Internet resursy].
11. https://youtu.be/_RZ5pMF2ynU.
12. https://coronavirus-control.ru/serdcze-posle-koronavirusa.
13.https://go.mail.ru/search_images?selected_ image_orig_url=https%3A%2F%2Ftiensmed. ru%2Fnews%2Fuimg_new%2F4f%2Fmyocardit -1215460620.jpg.
14.https://www.msdmanuals.com/ru/%D0%BF%D1%80 %D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8 %D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0% BD%D1%8B%D0%B9/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1 %83%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1 %81%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B5%D1%87%D0 %BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D 0%B4%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9%D 1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D 1%8B/%D0%BC%D0%B8%D0%BE%D0%BA%D0%B0 %D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%82-%D0%B8%D0%B F%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%
80%D0%B4%D0%B8%D1%82/%D0%BC%D0%B8%D0 %BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D 1%82?query=%D0%BC%D0%B8%D0%BE%D0%BA%D 0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%82#top.
15.https://www.msdmanuals.com/ru/%D0%BF%D1%80 %D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8 %D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0% BD%D1%8B%D0%B9/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1 %83%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1 %81%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%B5%D1%87%D0 %BD%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%83%D 0%B4%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B9%D 1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D 1%8B/%D0%BC%D0%B8%D0%BE%D0%BA%D0%B0 %D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%82-%D0%B8%D0%B F%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1% 80%D0%B4%D0%B8%D1%82/%D0%BC%D0%B8%D0 %BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D 1%82?query=%D0%BC%D0%B8%D0%BE%D0%BA%D 0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D1%82#top.
16.https://go.mail.ru/search_images?selected_image_orig_ url=https%3A%2F%2Fdlyaserdca.ru%2Fwpcontent%2Fuplo ads%2F2015%2F12%2F%25D0%2591%25D0%25B5%25D 0%25B7%25D1%258B%25D0%25BC%25D1%258F%25D 0%25BD%25D0%25BD%25D1%258B%25D0%25B92.png.
17.https://go.mail.ru/search_images?selected_image_ orig_url=https%3A%2F%2Fsanprofit.org%2Fwp-content% 2Fuploads%2F2020%2F05%2Fpreview-1171155501.jpg
ПАТОЛОГИЧЕСКИЕ ОСЛОЖНЕНИЯ СЕРДЕЧНО-СОСУДИСТОЙ СИСТЕМЫ, ВЫЗВАННЫЕ COVID-19
*А.Е. Аманова, Н.Н. Правин
НУО «Казахстанско-Российский медицинский университет», Казахстан, Алматы
Аннотация
В данной статье рассмотрены общие проблемы сердечно-сосудистой системы, развившиеся и появившиеся в связи с всемирной пандемией Covid-19, а также их причины и меры профилактики и лечения. Миокардит, вызванный Covid-19, этиология, клиника, методы диагностики и лечения. Будут проанализированы проявления и симптомы тахикардии при Covid-19, а также причины тромбоза и их профилактика.
Ключевые слова: коронавирус, гипоксия, атеросклероз, инфекция, миокардит, артериальная гипертензия, тахикардия, аритмия, тромбоз.
PATHOLOGICAL COMPLICATIONS OF THE CARDIOVASCULAR SYSTEM CAUSED BY COVID-19
* Aiym Amanova, Nariman Pravin
NEI «Kazakhstan-Russian Medical University», Kazakhstan, Almaty
Summary
This article discusses the common problems of the cardiovascular system that have developed and appeared in connection with the global Covid-19 pandemic, as well as their causes and preventive and treatment measures. Myocarditis caused by Covid-19, etiology, clinic, methods of diagnosis and treatment. The manifestations and symptoms of tachycardia in Covid-19 will be analyzed, as well as the causes of thrombosis and their prevention.
Key words: coronavirus, hypoxia, atherosclerosis, infection, myocarditis, arterial hypertension, tachycardia, arrhythmia, thrombosis.
Конфликт интересов. Все авторы заявляют об отсутствии потенциального конфликта интересов, требующего раскрытия в данной статье.
Корреспондирующий автор. Аманова Айым, студент 2 курса, Факультета «Общая медицина», НУО «Казахстан-ско-Российский медицинский университет», Казахстан, Алматы. E-mail: aiym.amanova00@mail.ru.
Вклад авторов. Все авторы внесли равноценный вклад в разработку концепции, выполнение, обработку результатов и написание статьи. Заявляем, что данный материал ранее не публиковался и не находится на рассмотрении в других издательствах.
Финансирование. Отсутствует.
Статья поступила: 23.01.2023.
Принята к публикации: 10.03.2023.
Conflict of interest. All authors declare that there is no potential conflict of interest requiring disclosure in this article. Corresponding author. Amanova Aiym, 2nd year of student, Faculty of General Medicine, NEI Kazakh-Russian Medical University, Kazakhstan, Almaty. E-mail: aiym.amanova00@mail.ru.
Contribution of the authors. All authors have made an equal contribution to the development of the concept, implementation, processing of results and writing of the article. We declare that this material has not been published before and is not under consideration by other publishers. Financing. Absent.
Article submitted: 23.01.2023. Accepted for publication: 10.03.2023.
UCD: 001.891 DOI: 10.24412/2790-1289-2023-1-93-98
IRSTI: 76.29.35.
THE EVOLUTION OF TUBERCULOSIS TREATMENT IN INDIA FROM SANATORIUMS TO PERSONALIZED MEDICINE
*Aryan Singh
NEI «Kazakh-Russian Medical University», Kazakhstan, Almaty
Summary
Tuberculosis (TB) is a serious infectious disease that has affected humans for centuries. The treatment of TB has evolved significantly over the years, from the use of sanatoriums as the primary treatment method to the introduction of antibiotics and the emergence of personalized medicine. Sanatoriums were popularized in the late 19th and early 20th centuries but were limited in their accessibility and cost. The discovery and development of antibiotics, such as streptomycin and isoniazid, led to the widespread adoption of antibiotics as the primary treatment for TB. Personalized medicine is a new approach that targets the specific needs of each patient through genotyping and individualized drug regimens. The future of TB treatment may lie in individualized, personalized approaches. This article is a literature review on the mentioned topic based on Case Studies.
Key word: tuberculosis, sanatoriums, isoniazid, vaccines, NTEP.
Aim: This review will examine the history of tuberculosis treatment with the help of analyzing medical literature, including the development of sanatoriums as a primary treatment method, the introduction of antibiotics, and the emergence of personalized medicine as a new approach to treating the disease.
Tuberculosis (TB) is a chronic infectious disease caused by the bacterium Mycobacterium tuberculosis. It is one of the leading causes of death worldwide, with an estimated 10 million new cases and1.4 million deaths in 2019. India has the highest burden of TB in the world, with an estimated 2.8 million new cases and 480,000 deaths in 2019 [1].
TB is primarily a lung disease but can also affect other parts of the body such as the lymph nodes, bones, and joints. The most common symptoms of TB are a persistent cough, chest pain, and difficulty breathing. Other symptoms may include fever, night sweats, weight loss, and weakness [2].
Case Study: A Patient with Tuberculosis.
This is a hypothetical case in which a typical case and treatment plan of tuberculosis is elaborated for the better understanding of the disease.
Patient Information:
• Patient is a 35-year-old female who presents with a 2-month history of cough, fever, weight loss, and night sweats.
