Научная статья на тему 'COVID-19 ЭТИОЛОГИЯЛИ ПНЕВМОНИЯДА ЦИТОКИН СПЕКТРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ'

COVID-19 ЭТИОЛОГИЯЛИ ПНЕВМОНИЯДА ЦИТОКИН СПЕКТРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
118
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Коронавирус инфекцияси / пневмония / цитокинлар / Covid-19. / Coronavirus infection / pneumonia / cytokines / Covid-19.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Феруз Юсуфович Назаров

Коронавирус инфекцияларига қарши кураш муаммоси нафақат тиббиёт, балки бутун инсоният учун энг долзарб ҳисобланади. Цитокинларнинг роли организмдаги иммунопатологик ўзгаришлар механизмларини батафсил тушуниш учун катта аҳамиятга эга. Амалиётда цитокин ҳолатининг ролини ўрганиш жуда қийин, чунки у вирусли агентга индивидуал, бирламчи реакциясини акс эттиради, бу жараённинг табиатини баҳолаш ва коронавирус, шу жумладан, кўплаб вирусли инфекцияларда касаллик натижаларини прогноз қилиш имконини беради, шунингдек, терапия самарадорлигини объектив баҳолаш имконини беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Феруз Юсуфович Назаров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHANGES IN THE CYTOKINE SPECTRUM IN COVID-19 ETIOLOGICAL PNEUMONIA AND THEIR IMPORTANCE

The problem of fighting coronavirus infections is the most pressing not only in medicine but for all of humanity. The role of cytokines is of great importance for a detailed understanding of the mechanisms of immunopathological changes in the body. It is very difficult to study the role of cytokine status in practice because it reflects an individual, primary reaction to a viral agent, which allows to assess the nature of the process and predict disease outcomes in many viral infections, including coronavirus, as well as objective evaluation of therapy effectiveness.

Текст научной работы на тему «COVID-19 ЭТИОЛОГИЯЛИ ПНЕВМОНИЯДА ЦИТОКИН СПЕКТРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ»

COVID-19 ЭТИОЛОГИЯЛИ ПНЕВМОНИЯДА ЦИТОКИН СПЕКТРИДАГИ УЗГАРИШЛАР ВА УЛАРНИНГ АХДМИЯТИ

Феруз Юсуфович Назаров

Самарканд давлат тиббиёт институти ички касалликлар пропедевтикаси

кафедраси

АННОТАЦИЯ

Коронавирус инфекцияларига карши кураш муаммоси нафакат тиббиёт, балки бутун инсоният учун энг долзарб хисобланади. Цитокинларнинг роли организмдаги иммунопатологик узгаришлар механизмларини батафсил тушуниш учун катта ахамиятга эга. Амалиётда цитокин холатининг ролини урганиш жуда кийин, чунки у вирусли агентга индивидуал, бирламчи реакциясини акс эттиради, бу жараённинг табиатини бахолаш ва коронавирус, шу жумладан, куплаб вирусли инфекцияларда касаллик натижаларини прогноз килиш имконини беради, шунингдек, терапия самарадорлигини объектив бахолаш имконини беради.

Калит сузлар: Коронавирус инфекцияси, пневмония, цитокинлар, Covid-19.

CHANGES IN THE CYTOKINE SPECTRUM IN COVID-19 ETIOLOGICAL PNEUMONIA AND THEIR IMPORTANCE

Feruz Yusufovich Nazarov

Samarkand State Medical Institute, Department of Propaedeutics of Internal Medicine

ABSTRACT

The problem of fighting coronavirus infections is the most pressing not only in medicine but for all of humanity. The role of cytokines is of great importance for a detailed understanding of the mechanisms of immunopathological changes in the body. It is very difficult to study the role of cytokine status in practice because it reflects an individual, primary reaction to a viral agent, which allows to assess the nature of the process and predict disease outcomes in many viral infections, including coronavirus, as well as objective evaluation of therapy effectiveness.

Keywords: Coronavirus infection, pneumonia, cytokines, Covid-19.

КИРИШ

COVID-19да цитокинларнинг ролини урганиш умуман вирусли инфексияларнинг патогенези ва коронавируснинг патогенлик хусусиятини тушунишнинг асосий нукталаридан биридир [1]. COVID-19да упка зарарланишининг юкори булиши вируснинг эпителиал хужайраларга, шу

жумладан эндотелийга тропиклиги билан изохланади, бу фонда COVID-19 ва пневмониянинг характерли клиник манзарасини аниклайди [6].Коронавирус инфекцияларига карши кураш муаммоси нафакат тиббиёт, балки бутун инсоният учун энг долзарб хисобланади[7]. Цитокинларнинг роли организмдаги иммунопатологик узгаришлар механизмларини батафсил тушуниш учун катта ахамиятга эга[3,9]. Клиник амалиёт учун цитокин холатининг ролини урганиш жуда кийин, чунки у вирусли агентга индивидуал, бирламчи реакцияни акс эттиради, бу жараённинг табиатини бахолаш ва коронавирус, шу жумладан, куплаб вирусли инфекцияларда касаллик натижаларини прогноз килиш имконини беради, шунингдек, терапия самарадорлигини объектив бахолаш имконини беради[5].Бундан ташкари, тизимли яллигланиш жавобини урганишнинг истикболли йуналишларидан бири эндотелиоцит активланиш жараёнларини тавсифловчи ва лейкоцитлар ва эндотелиал хужайраларнинг узаро таъсирини кучайтирувчи кондаги адгезион молекулаларининг эрувчан шаклларини аниклашдир [4,8]. Упка капилляр утказувчанлигининг ортиши, шунингдек, ортикча цитокин индуксияси ва эндотелиал шикастланиш АРДС ривожланишининг асосий механизмларидир [2].Турли муаллифларнинг маълумотлари шуни курсатадики, пневмонияда нокулай курс ва прогнозда мухим патогенетик богланиш хужайра воситачилигида иммун химоя (ИЛ-2) маркерларининг депрессияси фонида цитокин ишлаб чикариш ( яллигланишга карши ИЛ-10) эрта гиперактивация хисобланади [10]. Бирок, COVID-19 фонида пневмонияда цитокин профилининг хусусиятлари ва хужайралараро адгезион молекулаларнинг даражаси деярли урганилмаган [5].

Максад: коронавирус инфекцияси патогенезида цитокинларнинг ролини урганиш.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тадкикот Самарканд вилояти юкумли касалликлар шифохонасига 2020 йилнинг июлидан сентабрига кадар кабул килинган 75 нафар пневмония билан мураккаблашган коронавирус инфексиясига чалинган беморларни клиник-лаборатория текширувидан утказишга асосланган. Барча текширилган беморлар касалликнинг огир-енгиллигига кура 2 гурухга булинди. 1-гурухга касалликнинг огир шакли булган 22 нафар, касалликнинг уртача огирликдаги 53 нафар бемор киритилди. Умумий клиник, лаборатория ва инструментам тадкикот усулларидан ташкари барча беморлар пневмония мавжудлигини тасдиклайдиган МССТ тадкикотидан утди, яъни музли шиша белгилари аникланди.Шу билан бирга 1-гурухдаги уртача 88±1,4% ни ташкил этди. Иккинчи гурухда эса 94±1,8%. Бундан ташкари, 1-гурухдаги упканинг зарарланиш фоизи уртача 64,2±2,8% ни ташкил этиб, бу KT-III-ст га тугри келади ва 2-гурухда 38,8±3,4% назорат гурухи

сифатида KT-II-ст га тугри келади. Периферик кон зардобида antiviral (а-ИФН) ва proinflammatory (у-ИФН) интерферонлар даражаси вектор яхши синов тизимлари (Novosibirsk, Россия) ёрдамида ferment immunoassay томонидан урганилди: interferon а ва у, шу жумладан, беморларнинг кон барча иммунопатологик параметрлари.Коронавирус инфекцияси патогенезида цитокин богланишининг ролини аниклаш учун интерферонлар ИФН-а ва ИФН-у, ИЛ-4 даражаси ва проинфламмацион цитокинлар ИЛ-1В, ИЛ-6 даражасини аникладик. Биз томонимиздан олинган маълумотлар кон зардобидаги проинфламмацион цитокинлар даражаси консентрациясининг касаллик шаклига сезиларли богликлигини курсатади. Упка КТ-Ш-Кт зарарланиши касаллигининг огир шакли булган беморларда айникса яккол бузилишлар кайд этилди. Ушбу узгаришлар пневмониянинг уртача огирлигига эга булган беморлар гурухида олинган кийматлардан сезиларли даражада фарк килди. Назорат гурухида иммунопатологик параметрлар нормал булиб колди.Аникланган узгаришлар курснинг уртача огирлигига эга булган беморлар гурухида олинган кийматлардан сезиларли даражада фарк килди. Шундай килиб, текширилаётган беморларда ачитки Тнф-а даражаси огир кечишида сезиларли даражада юкори булса (243.5±23.9 пг / мл назорат гурухи маълумотлари билан таккослаганда-82.4±7.0 пг/мл, п<0.001), унда курснинг уртача огирлигида бу цитокинда факат уртача усиш кайд етилди (118.7±9.3 / мл, назорат п<0.05 пг). К^он зардобидаги ИЛ-ip даражасини урганиш натижаларини тахлил килганда, огир кечувчи беморларда унинг сатхини назоратга нисбатан деярли ун баробар ошиши аникланди -346.7±36.6 пг/мл, 35.8±3.9 пг/мл га карши (П<0.001).Уртача огирликдаги беморларда ИЛ-1В даражасининг назорат гурухи - 110.4±8.3 пг/мл (П<0.001) га нисбатан 3 баробардан ортик ошиши кузатилди. Буларнинг барчаси касалликнинг клиник куриниши, МССТ тадкикотининг кон оксигенацияси курсаткичлари хамда бошка клиник, лаборатория ва instrumental курсаткичларда тасдикланди. Маълумки, ИФН-у активланган TH1 хужайралари ва НК хужайралари томонидан ишлаб чикарилади. Тадкикотларимизда ИФН-у даражаси назорат гурухига нисбатан паст булди. Бундан ташкари, бу пасайиш кузатилади: огир шаклда 74.3±4.9 пг / мл (П<0.001), уртача огирликда 78.5±7.3 пг/мл (П<0.001). ИФН-у даражаси, назорат гурухида эса уртача 131.7± 11.0 пг / мл ни ташкил этди. Назорат билан солиштирганда коронавирус инфекцияси билан беморларнинг кон зардобида яллигланиш цитокинлерин бир катор даражасини тахлил качон, биз касалликнинг огир шаклида TNFa -а ва ИЛ-1В даражасини сезиларли даражада сезиларли даражада ошириш ва албатта уртача огирлигида уларнинг зардоб таркибидаги муътадил усиш кайд этилди. Короновирус инфекциясида ИФН-у нинг дастлабки даражаси назорат гурухига караганда анча паст эди ва унинг шаклига боглик эмас эди. Айникса, конда ИЛ ва TNFa даражасини ва турли

биологик суюкликларда ИЛ-4 концентрацияси короновирус инфекцияси билан огриган беморларда яллигланиш фаолиятининг белгиси сифатида урганиш алохида кизикиш уйготди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Кон зардобидаги ИЛ-4 даражалари хамда барча текширилаётган беморларнинг кон зардобидаги умумий IgE даражасининг узгаришидан куриниб турибдики, беморларнинг периферик конида умумий IgE нинг юкори даражалари аникланади. Энг юкори даража уртача огирликдаги беморларда (362.0±19.5 ME/Л) ва назорат гурухида (308.0±13.5 ME/Л) (103.0±6.12 ME/Л) (п<0.001) бу курсаткич кийматидан сезиларли даражада ортик булган огир касаллик (102.0 ± 19.5 ME/Л) булган беморлар гурухида кузатилади. Шундай килиб, каттик курс билан кон зардобида IgE микдори уртача огирликдаги беморларга нисбатан юкори булади.

Беморларнинг кон зардобида ИЛ-4 даражасини урганишда шунга ухшаш намуна аникданди: ИЛ-4 нинг енг юкори даражаси огир кечувчи (15.1±0.63 пг / мл) беморларга хос булиб, у сезиларли даражада (п<0.001) уртача огирликдаги (12.0±0.38 пг/мл) беморларда бу курсаткич кийматидан ошади. Юкорида айтиб утилган IgE, касалликнинг огир кечиши билан огриган беморларда цитокин сатхи касалликнинг уртача шаклига нисбатан юкори булган. Бу цитокинларнинг барча турлари учун кузатилди. Фарки шундаки, касалликнинг енгил шакллари одатда дастлабки ИЛ-1А ва TNFa усишига олиб келмади.Юкоридагиларга асосланиб, коронавирус пневмонияси кечишининг огирлигига караб ушбу цитокинларнинг консентрациялари уртасида корреляцион тадкикот утказишни кизикарли деб топдик. Корреляцион тахлил кон зардобида ИФН-у ва ИЛ-1В мазмуни уртасида бевосита муносабатлар мавжудлигини аниклаш имконини берди. Бу алоканинг кучи коронавирус инфексиясининг кечишига тескари пропорсионал еканлигини аникладик. Демак, назорат гурухида корреляция коеффициенти бир бирига яккин (р=0.95) булса, 1 ва 2-гурухда корреляция коеффициентининг кийматлари мос равишда 0.59 ва 0.37 ни ташкил этган.Бошка жуфт цитокин таркиб курсаткичлари уртасида сезиларли корреляция коэффициентлари хеч бир гурухда олинмади. Тадкикот натижалари ИФН-у ва ИЛ-1Р концентрацияси уртасидаги муносабатлар мавжудлигини тасдиклаш, ва бу муносабатлар тугридан-тугри ва иммунорегулятор механизмларини бузилишини курсатади касалликлар, албатта огирлигига караб камаяди, ва зардоб инф-у камаяди консентрацияси ИФН-у Th-1 хужайралари ишлаб чикариш оркали воситачилигида ИЛ-1В бузилиши билдиради.

Шу билан бирга Covid-19 да содир буладиган иммунитетнинг макрофаг богламини активлаштириш ИФН-у синтезини сусайтирувчи макрофаглар

томонидан моддалар ишлаб чикаришнинг купайишига ёрдам бериши мумкин. Шундай килиб, биз пневмония билан мураккаб коронавирус инфекцияси билан беморларнинг аксарияти Т-хужайралари тушган мазмунини бор, деб топилди. СД3 + хужайраларининг кам микдори айланма Т-лимфоцитлар ховузининг захираларини камайтиришни ва шунинг учун интенсив иммунитет талаб килинадиган булса, уларнинг етишмаслиги хавфини курсатади. Функционал фаол Т хужайралари таркибида камайиши табиий ёрдамчи ва супрессор вазифаларни амалга махсус фенотиплар мазмунини таъсир килади. Уларнинг сонининг камайиши ёки купайиши салбий таъсир курсатиши ва, эхтимол, яллигланиш жараёнининг патогенетик омилларидан бири булиши мумкинлигига шубха йук. Маълумки, NK хужайралари карама-карши химоя мухим рол уйнайди, ва бир йуналишда ва бошка уларнинг узгаришлар, афтидан, бир неча сабаблар билан изохланади: кисман иммунитет танкислиги, иммунокомпетент хужайралари фаолиятини блокировка токсик булмаган антикорлар кам ишлаб чикариш.Натижалардан куриниб турибдики, тадкикотда ИФН-у ва ИЛ-1В концентрациялари уртасидаги муносабатлар очиб берилган ва бу муносабатлар коронавирус пневмонияси кечишининг огирлигига караб тугридан-тугри ва пасаяди.

ХУЛОСА

Биз томондан олинган натижалар кон зардобидаги проинфламмацион цитокинлар даражаси конwентрациясининг коронавирус инфекцияси шаклига сезиларли богликлигини курсатади.

Тадкикот натижалари ИФН-у ва ИЛ-1В концентрацияси уртасидаги муносабатлар мавжудлигини тасдиклайди, ва бу муносабатлар тугридан-тугри ва иммунорегулатор механизмларини бузилишини курсатади коронавирус пневмония, албатта огирлигига караб камаяди.Шундай килиб, биз томонидан олинган натижалар метаболик жараёнларнинг бузилиши ва ушбу касалликнинг асоратлари ривожланишига хисса кушадиган аник иммунологик узгаришларни курсатади.

REFERENCES

1. Nazarov F. Y. CHANGES IN CYTOKINE SPECTRA AND THEIR SIGNIFICANCE IN COVID-19 VIRAL INFECTION COMPLICATED WITH PNEUMONIA //Web of Scientist: International Scientific Research Journal. - 2021. -Т. 2. - №. 06. - С. 62-69.

2. Jasur A. Rizaev, Ezozbek A. Rizaev, N.N. Akhmadaliev. October-December 2020, Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology, Current View of the Problem: A New Approach to Covid-19 Treatment. Vol. 14, No. 4. РР 7341-7347.

3. ДадажановУ.Д, МаматкуловаФ.Х., РозибаеваО.Н. Issue 03, 2020, Europen JOURNAL OF Molecular Clinical Medicin с. Features Of Thrombophilia In Covid-19 ISSN- 2515-8260 vol 07, 5119-5205

4. Бекмурадова М. С., Махмудова Х. Д., Назаров Ф. Ю. ДИАГНОСТИЧЕСКАЯ ЗНАЧИМОСТЬ МОЗГОВОГО НАТРИЙУРЕТИЧЕСКОГО ПЕПТИДА ПРИ ВЫЯВЛЕНИИ ХРОНИЧЕСКОЙ СЕРДЕЧНОЙ НЕДОСТАТОЧНОСТИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 1. -С. 810-814.

5. Ibatova Sh. M.Mamatkulova F. Kh. Ruzikulov N.Y. (2020). International Journal of Current Research and Review. The Clinical Picture of Acute Obstructive Bronchitis in Children and the Rationale for Immunomodulatory Therapy - P.152-155..

6. Muhammadieva L.A., Shavazi N.M., Rustamova G.R. (2020). Journal of Advanced Research in Dynamical and Control systems. Diagnosis and Treatment of Developmental Defects of the Bronchopulmonary System in Children. P. 157-161.

7. Khaydarova S., Shavazi N.M. 2020. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control systems.Diagnostic aspects of formation of a protracted course of community- acquired pneumonia in children. Р 147-156.

8. Muhamadieva L.A. Shavazi N.M. Rustamova G.R. 2020. Journal of Adv Research in dynamical and control systems. Diagnosis and Treatment of Developmental Defects of the Bronchopulmonary System in Children. Pg 157-161Vol 12,№5.

9. Ярмухамедова С. Х., Бекмурадова М. С. Особенности диастоличекой дисфнкции правого желудочка у больных артериальной гипертензией на фоне сердечной недостаточности //Национальная ассоциация ученых. - 2016. - №. 1. -С. 18-18.

10. Bobomuratov Turdikul Akramovich. Sharipova Oliya Askarovna. Mamatkulova Dilrabo Hamidovna. Bakhronov Sherzod Samiyevich. Research 12.01.2020. International Journal of Pharmaceutical. «Features of sexual development, state of the pituary gonad system and measures of secondary prevention in sick children with chronic bronchitis» Стр. 377-381.

11. Turdumatov, J., Mardieva, G. (2020). European Journal of Molecular and Clinical Medicine7(2). Clinical and x-ray peculiarities of the course of chronic obstructive pulmonary disease in combination with diabetes mellitusx. 3009-3028

12. Kholzhigitova M.B. 2020. Journal of critical reviews issn- 2394-5125 "The state of changes in the immune system in patients with chronic obstructive bronchitis and the effect of immunotherapy on the dynamics. vol 7, Issue 14, стр 3277-3279.

13. Aralov N. R., Mahmatmuradova N, Ibadova O, Safarova M. 2020. Journal of critical reviews ISSN- 2394-5125 "Causes and differential diagnostic criteria for nonspecific interstitial pneumonia" Vol 7, Issue 09, стр 2484- 2488.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.