CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ХИМИЯ. БИОЛОГИЯ.
ГЕОГРАФИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ХИМИЯ. БИОЛОГИЯ.
ГЕОГРАФИЯ
JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. CHEMISTRY. BIOLOGY. GEOGRAPHY
e-ISSN: 1694-8688
№1(4)/2024, 116-125
БИОЛОГИЯ
УДК: 582.521.:581.5
DOI: 10.52754/16948688 2024 1(4) 15
Y4TYK РЯСКАНЫ (LEMNA TRISULCA L.) БИОИНДИКАТОР КАТАРЫ
КОЛДОНУУ
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ РЯСКИ ТРОЙЧАТОЙ (LEMNA TRISULCA L.) КАК БИОИНДИКАТОР USE OF TRIFOLIATE DUCKWEED (LEMNA TRISULCA L.) AS A BIOINDICATOR
Каримов Болотбек Акимович
Каримов Болотбек Акимович Karimov Bolotbek Akimovich
б.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.б.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Biological Sciences, Associate Professor, Osh State University bolotkarimov@,mail. ru
_ORCID: 0009-0000-1944-7839_
Мирзабдикодирова Шохиста Махаммаджоновна
Мирзабдикодирова Шохиста Махаммаджоновна Mirzabdikodirova Shohista Mahammadjonovna
магистр, Ош мамлекеттик университети
магистр, Ошский государственный университет _master student, Osh State University_
Акылбай кызы Нурзада
Акылбай кызы Нурзада Akylbay kyzy Nurzada
магистр, Ош мамлекеттик университети
магистр, Ошский государственный университет master student, Osh State University
ОшМУнун Жарчысы. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
Y4TYK РЯСКАНЫ (LEMNA TRISULCA (L.) БИОИНДИКАТОР КАТАРЫ
КОЛДОНУУ
Аннотация
Макалада биотестирлввдвгY морфологиялык ыкманы колдонуп, металл иондорунун жардамы менен Lemna trisulca^m биоиндикациялык касиети жвнYндв баяндалат. Ал Y4Y^ ар кандай концентрациядагы поллютанттардын биометрикалык кврсвткYчтвргв (хлороз, некроз) тийгизген таасирин талданган; металл иондорунун рясканы влYмгв учуратуучу жана минималдуу (босого) концентрациясы белгиленген; металл иондорунун 0,01; 0,025 жана 0,1 мг/мл концентрациясында рясканын тамырларынан бвлYHYШY жана жалбыракчаларынын катмарланышы аныкталган. Lemna trisulca - фитотестер катары, зыяндуу заттардын таасирине сезгич келип, металлдардын 0,001 ден 0,1 мг/мл чейинки концентрациясында реакцияга жвндвмдуу жана биоценоздун компоненттерин булгоочу заттар (поллютантар) менен булгануусун текшеруудв ийгиликтYY колдонууга болору айтылат. ИзилдввлврдYн анализи кврсвтквндвй YчтYк ряскага цинк (Zn) жана темир (Fe) стронцийге (Sr) салыштырмалуу кYчтYY уулуу таасир этишет. Дээрлик бардык металлдардын максималдуу концентрациясында (0,1 мг/мл) ряскалар ачык жашыл тYCYн жоготушат. Эритмедеги туздун концентрациясынын твмвндвшY менен металлдардын зыяндуу таасирлери начарлайт.
Ачкыч свздвр: YчтYк ряска (Lemna trisulca), биоиндикация, хлороз, некроз, поллютант.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ LEMNA TRISULCA (L.) КАК БИОИНДИКА ТОР
Аннотация
В статье описаны биоиндикативные свойства Lemna trisulca к ионам металлов с использованием морфологического метода биотестирования. С этой целью: анализировали влияние различных концентраций загрязняющих веществ на биометрические показатели (хлороз, некроз); установлены летальные и минимальные (пороговые) концентрации ионов металлов; 0,01 ионов металлов; при концентрациях 0,025 и 0,1 мг/мл наблюдалось отделение от корней и отслоение листьев. Lemna trisulca - фитотестер, чувствительный к воздействию вредных веществ, способный реагировать при концентрациях металлов от 0,001 до 0,1 мг/мл, что его можно успешно использовать при тестировании загрязненности компонентов биоценоза
загрязняющими веществами. Анализ исследований показывает, что цинк (Zn) и железо (Fe) оказывают более сильное токсическое действие, чем стронций (Sr). При максимальной концентрации (0,1 мг/мл) практически всех металлов ряски теряют ярко-зеленый цвет. По мере уменьшения концентрации соли в растворе вредное воздействие металлов усиливается.
USE OF LEMNA TRISULCA (L.) AS A BIOINDICATOR
Abstract
The article describes the bioindicative properties of Lemna trisulca to metal ions using the morphological method of biotesting. To this end: the effect of various concentrations of pollutants on biometric parameters (chlorosis, necrosis) was analyzed; lethal and minimum (threshold) concentrations of metal ions were established; 0.01 metal ions; Separation from the roots and leaf detachment were observed at concentrations of 0.025 and 0.1 mg/ml. Lemna trisulca is a phytotester sensitive to the effects of harmful substances, capable of reacting at metal concentrations from 0.001 to 0.1 mg/ml, which can be successfully used in testing the contamination of components of the biocenosis with pollutants. Analysis of studies shows that zinc (Zn) and iron (Fe) have a stronger toxic effect than strontium (Sr). At a maximum concentration (0.1 mg/ml) of almost all metals, duckweed loses its bright green color. As the salt concentration in the solution decreases, the harmful effects of metals increase.
Ключевые слова: ряска тройчатая (Lemna trisulca), биоиндикация, хлороз, некроз, загрязнитель.
Keywords: triple duckweed (Lemna trisulca), bioindication, chlorosis, necrosis, pollutant.
Вестник ОшГУ. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
Киришуу
Соцку мезгилде айлана-чeйрeнYн абалын аныктоодо физикалык-химиялык методдор менен бирге эле тирYY организмдердин индикациялык мYмкYнчYЛYктeрYн колдонуу менен биологиялык мониторинг жYргYЗYY езгече мааниге ээ болууда.
Бир нече жылдан бери топурактын жана суунун саапатын текшерYYДe Lemnaceae тукумунун eкYлдeрYн колдонулуп келишYYДe. Ряскаларды биотест катары колдонуудагы негизги артыкчылыгы болуп, алардын кeбeЙYY ылдамдыгынын тездиги жана морфологиялык тYЗYЛYштeрYHYн жeнeкeйлYГY эсептелишет [1, 2].
Ряскалар эц алгач суунун пестициддер менен булгануусун текшерYY YЧYн фитотест катары колдонулган. Ал YЧYн: eсYY ылдамдыгы, тамырларынын узундугу жана саны, жалбыракчанын аянты, фотосинтез реакциясы жана башка физиологиялык жана морфологиялык мYнeздeмeлeр сыяктуу кeрсeткYчтeр баалоо YЧYн колдонулган. Учурда ряскалардын тYрлeрYн колдонуп, оор металлдардын, нефть продуктуларынын, радионуклиддердин жана башка айлана-чeйрeнY зыяндуу заттардын уулуулугун аныктоо YЧYн биотесттер жYргYЗYЛYYДe [3, 4].
Агроценоздору зыяндуу заттардын ичинен оор металлдардын туздары eзгeчe орунду ээлейт. Жаратылышта eсYмдYктeрдYн тYрлeрY гана эмес, айрым сорттору, атYГYЛ клондору да белгилYY бир зыяндуу затка сезгичтиги менен айырмаланары баарыбызга маалым. Зыяндуу заттардын жалпы таасиринин натыйжалуулугун аныктоо YЧYн атайын биотесттер колдонулуп, анда рясканын eнYп-eрчYY энергиясын, тамырдын eсYш тездигин жана зыяндуу заттын таасири астында eсYмдYктeрдYн сезгичтигин морфометриялык жана биохимиялык параметрлердин eзгeрYY децгээли аркылуу баалоого болот [5]. Зыяндуу бирикмелерди таасир эттирген соц eсYмдYктeрдYн депрессия децгээли физиологиялык методдор менен аныкталат.
Айлана-чeйрeнYн булганышына сырткы белгилерин eзгeртYY менен реакция кылган организмдерди колдонуу бир топ артыкчылыктарга ээ. Бул кымбат жана эмгекти талап кылган физикалык-химиялык анализдин методдорун колдонууну бир кыйла кыскартууга же ал тургай жок кылууга мYмкYндYк берет. Биоиндикаторлор булгануунун биологиялык маанилYY таасирлерин бириктиришет. Алар болуп жаткан eзгeрYYлeрдYн ылдамдыгын, экосистемалардагы ар кандай ууландыргыч заттардын топтолуу жолдорун жана орундарын аныктоого, ошондой эле адамдар YЧYн канчалык децгээлде коркунучтуу экендиги жана конкреттYY заттардын же алардын айкалыштарынын пайдалуу биотасы жeнYндe жыйынтык чыгарууга мYмкYндYк берет.
Учурда суулардын булганышы глобалдык экологиялык мYнeзгe ээ болууда. Суулар булгоочу заттардын негизги "кампаларынын" бири болуп саналат, анткени eндYPYштYк жана тиричилик саркынды суулары кeп сандагы уулуу заттарды жана кошулмаларды кармап, алар тирYY организмдерге жана адамдардын ден-соолугуна терс таасирин тийгизишет. Аларга: пестициддер, боектор, жер семирткичтер, оор металлдар, радионуклиддер жана башкалар кирет.
Агроценозду булгоочу заттардын ичинен оор металлдардын туздары eзгeчe орунду ээлейт [6]. Ошондуктан, булгоочу заттардын концентрациясына ряскалардын реакциясынын YЙрeнYY менен биотестирлeeдe колдонуу ыкмаларын иштеп чыгуу актуалдуу маселелерден болуп саналат.
ОшМУнун Жарчысы. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
Биздин изилеенун максаты биотестирлеедегу морфологиялык ыкманы колдонуп, металл иондорунун жардамы менен Lemna trisulcaнын биоиндикациялык касиетин аныктоо болуп саналат. Ал учун: ар кандай концентрациядагы поллютанттардын биометрикалык керсеткучтерге (хлороз, некроз) тийгизген таасирин талдоо; металл иондорунун рясканы елумге учуратуучу жана минималдуу (босого) концентрациясын белгилее; металл иондорунун 0,01; 0,025 жана 0,1 мг/мл концентрациясында рясканын тамырларынан белунушун жана жалбыракчаларынын катмарланышын аныктоо жургузулду.
Материалдар жана методдор
Изилдеенун объектиси катары токтоп турган сууларда кездешкен суу есумдугу - учтук ряска (Lemna trisulca L), ал эми изилдее предметтери катары рясканын морфологиялык белгилерине таасир кылуучу металл иондорунун (Fe3+, Zn2+, Sr2+) уулуу касиеттери тандалып алынды.
Бул изилдее иштин принциби - уулуу заттардын таасирине кабылган учурда ряскада журген морфологиялык езгеруулерду (хлороз, жалбыракча бетинин некрозу жана катмарланышы) каттоо, рясканын елумун жана есуу темпиндеги езгеруулерду контролдук группа менен салыштырып аныктоого негизделген.
Рясканын жардамы менен биотестирлее органдык децгээлде жургузулду б.а зыяндуу заттын таасири астында ряска есумдугунун морфологиялык нормадан четтеелерун белгиленип, хлороз, саргаруу, жалбырактардын соолушу жана башка конкреттуу реакциялар фиксирленди.
YчтYк ^ ряска менен иштеедегу тажрыйбалык шарттар:_
Температура 17-280С
Жарыктын сапаты Табигый жарык, электролампа
Жарыктын интенсивдуулугу 86дБ/ш2/сек
Эритменин саны 15 мл
Тесттелген учтук рясканын саны 200 жалбыракча
Тажрыйбанын кайталануусу 3 жолу
Тестирлееде Lemma trisulcaнын 7 кундук еерчуу цикли уйренулду. Тажрыйбанын журушунде текшерилуучу заттын концентрациясы керсетулген эритмелер, ал эми контрол учун кадимки азыктык суюктук Петри идиштеринин ар бирине 50 мл ден куюлду. Болжол менен бирдей елчемдегу, дени сак есумдуктер тандалып алынып пинцеттин жардамы менен ар бир идишке 5 даанадан салынды. Тажрыйба 7 кунге созулду. Тажрыйбанын аягында ар бир идиштеги есумдуктердун саны эсептелди. Lemma й^и1санын жалбыракчалары ете майда болгон учурда лупа колдонулду. Булгандыргычтын таасири астында ряска есумдугунун нормадан морфологиялык четтеесу хлороз, саргайуу, жалбырактардын соолушу жана башка белгилуу реакциялар менен коштолгон. Бул учурда тест-объекттин есушу женунде маалыматтарды журналдарга жазып, кайсы есумдуктердун тусу езгергендугун белгилеп, тамырлардын бар же жок экендигин жазып, есумдуктердун жалпы керунушун суреттедук.
Изилдеенун жыйынтыктарынын талкуусу
Ряскалар уруусунун турлерунун ичинен кичи ряска фитотестер катары колдонулушу мумкун, анткени ал токсиканттардын, анын ичинде оор металдардын таасирине жогорку
Вестник ОшГУ. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
сезгичтиги менен, "экологиялык дрозофила" болуп саналат. Биогендик элементтердин бир кыйла бeлYГYн сицирYY менен ряска суу объектилеринин эвтрофикация децгээлин тeмeндeтeт, ошондуктан бул eсYмдYктY колдонуп, суу объектилериндеги суунун сапатын контролдоого болот.
ИзилдeeлeрдYн анализи кeрсeткeндeй, цинк (Zn) менен темир ^е) стронцийге (Sr) салыштырмалуу эц кYчтYY уулуу таасир берет. Ошондой эле, тажрыйбанын жетинчи кYHYндe рясканын денесин тYЗгeн жалбыракчалардын толук ажырап кетишине стронцийдин себеп болгону аныкталды. Муну менен эле биргеликте, YчтYк рясканын тамырлары стронцийдин 0,1% концентрациясында-30% га, 0,1%да- 70%, ал эми металлдын максималдуу 1,0%да - 100% eсYмдYктeн ажырап тYштY.
Тажрыйба кeрсeткeндeй, бардык металлдардын (Fe3+, Zn2+, Sr2+) 1,0мг/мл концентрациясында жети кYндeн кийин рясканын биометрикалык кeрсeткYчтeрY: контролдукка салыштырмалуу стронцийде 10,0%га, цинк менен темирде 26,7% жана 43,3% га тeмeндeгeн. Цинк ^п) менен темир (Fe) эц алгач YчтYк рясканын жалбыракчасынын транспорттук фотосинтезин бузууга жетишет. Мисалы, металлдардын иондорунун 0,001 мг/мл жана 0,1мг/мл концентрациясында жалбыракчалар жашыл тYCYн жоготушат, т.а. тYCCYЗдeнYшeт. 0,01мг/л дозасында eсYY чекиттеринин аймагында хлорозго ыктоо байкалган.
1-сурет. Fe3+ - 0,01 мг/мл (5-сутка). Жалбыракчалар топтолгон, ачык жашыл. 30% кыйналуу
чегинде.
2-сурет. 2и2+ - 0,001 мг/мл (5-сутка). Жалбыракчалар ачык жашыл. 30% eлYшкeн.
ОшМУнун Жарчысы. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
3-CYрвт. 8г2+ - 0,001 мг/мл (5-сутка). Жалбыракчалар ачык жашыл.. 20- 30% eлYшкeн. Жалбыракчанын тYCY чекесинен борборду кездей жоголо баштаган.
4^рет. Бе3+ - 0,1 мг/мл (2-сутка). Жалбыракчалардын 50% жашыл, 50% тYCCYЗ.
5-CYрвт. 2п - 0,1 мг/мл (2-сутка). Жалбыракчалар топтолгон, ачык жашыл.
Вестник ОшГУ. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
6-CYpeT. Sr* - 0,1 мг/мл (2-сутка). Жалбыракчалар ачык жашыл. 50% eлYшкeн. Ткандардын тYCCYЗДвнYШY eTKepYY4Y тYЙYвдeрдeн башталат.
Изилденген металлдар уулуу эффектке ээ, бул y4tyk рясканын eсYШYн токтотууга таасирин тийгизет. Цинк жана темир иондорунун бардык концентрациясы eсYмдYктeрдY eлYмгe дуушар кылды. Стронций ионунун 0,01мг/л концентрациясы минималдуу, калгандары eлYмгe алып келген.
Ряска - эркин CYЗYYЧY гидрофит, ал суудан керектYY азык заттарын алат, андыктан тигил же бул элементтин топтолушунун интенсивдYYЛYГY биринчи кезекте бул элементтин суудагы концентрациясына жана айлана-чeйрeнYн рН децгээлине кeз каранды. Цинк, айрыкча темир амфотердик бирикмелер болгондуктан, чeйрeнYн реакциясын нейтралдуу (рН 7) ден кYчтYY кислотага (рН 3,5) eткeрYп, биздин шартта ряскатe кошумча стресс пайда кылды. Стронций чeйрeнYн реакциясынын eзгeрYШYнe эч кандай таасир берген эмес.
Ошентип, YчтYк ряска (Lemma trisulca) фитотестер катары, ууландыргыч заттардын таасирине жогорку сезгичтиги менен, металлдарга алардын концентрациясында 0,1 ден 1 мг/л чейинки концентрацияда зыяндуу заттар менен реакцияга жeндeмдYY жана биоценоздун компоненттеринин булгануусун текшерYYДe ийгиликтYY колдонулушу мYмкYн.
Мындан тышкары, биз Lemma trisulca L.нин металлдарга болгон реакциясын изилдедик. Тажрыйба оор металлдардын туздарынын суу эритмелери: ZnSO4, CoSO4, BaCL2, MnCL2 менен жYргYЗYЛДY.
Суу чeйрeлeрYндe оор металлдар Yч тYрдe: калкыган, коллоиддик жана эриген абалда болот. Жер YCTYндeгY суулар менен оор металлдарды ташуу негизинен токтоп турган абалда жYрeт. Топурактын катуу фазасы менен тец салмактуулуктагы суу экстрактындагы оор металлдардын концентрациялануу децгээли тeмeнкYдeй жооп бере алат: топурактагы металлдар eз алдынча катуу фазалуу бирикмелер тYPYндeбY же алар eз-eзYнчe катуу фазаларды тYЗYшпeйт жаан-чачын, бирок топурактын компоненттеринде адсорбцияланат. Туздардын суу эритмесиндеги биоиндикатордун жYPYм-турумун талдоо ар бир металл боюнча реакцияларды изилдeeгe мYмкYндYк берди.
Учурдагы ГОСТ 17.4.02 - 83 боюнча биз изилдеген металлдар айлана-чeйрeгe уулуу таасир этYY даражасына ылайык 3 класска бeлYнeт:
1-класс - Zn: 2-класс - Co: 3-класс - Ba, Mn.
Биздин тесттерде ар кандай концентрациядагы: минимумдан (0,001 мг/мл) максимумга чейин (0,1 мг/мл) оор металлдардын туздарынын суудагы эритмелери изилденди. Бул учурда рясканын морфологиялык реакциялары изилденип, eсYY коэффициенттерин эсептee жYргYЗYЛДY (1-таблица).
Максималдуу концентрацияда (0,1 мг / мл), дээрлик бардык металлдарда, YчтYк ряска ачык жашыл тYCYн жоготкон. Жалбыракчаларынын кургашы, кичирейиши, тамырларынын YЗYЛYп TYШYШY жана башка спецификалык реакциялар байкалды, бул eсYмдYктeгY бардык маанилYY функциялардын, анын ичинде фотосинтез процессинин токтолушуна алып келди.
ОшМУнун Жарчысы. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
Таблица 1. YчтYк рясканын ^етта trisulca L.) оор металлдарга реакциясы.
Металл Концентрация (мг/мл) Тесттик реакциялар
Жалбыракчанын тусу Жалбыракчанын ажырашы Жалбыракчанын реакциясы
Zn 0,1 Ачык-жашыл жYрбeйт кургабайт
Со 0,1 Ачык-жашыл жYрбeйт кургабайт
Ба 0,1 Кочкул кYрeц жYрeт кучтуу кургабайт
Mn 0,1 сары-жашыл жYрбeйт чекелери кургабайт
Zn 0,025 сары-жашыл жYрбeйт кургабайт
Со 0,025 КYрeц жYрeт кургабайт
Ба 0,025 сары-жашыл жYрбeйт соолуп барат
Мп 0,025 сары-жашыл жYрбeйт соолуп барат
Zn 0,001 кYрeц-жашыл жYрбeйт жалбыракчасы бырышат
Со 0,001 Ачык-жашыл жYрeт соолуйт
Ба 0,001 Жашыл жYрбeйт соолуп барат
Мп 0,001 сары-жашыл жYрбeйт азыраак соолуйт
Эритмедеги туздун концентрациясынын тeмeндeшY менен уулуу таасири начарлайт. Бирок, барий (Ва) туздарынын эритмелеринде, минималдуу туз концентрациясы болгондо дагы, ряскаларга чоц зыян келтирилгендиги байкалат, бул алардын эц чоц коркунучтуулугун керсетет (2-таблица).
Эритмедеги Zn тузунун азайышы менен зыяндуу заттардын таасири дээрлик байкалбайт жана эц аз eсYШY байкалат. Концентрация азайганда eсYY темпи жогорулайт.
Тажрыйбалардын соцунда стандарттык статистикалык эсептeeлeрдY жана алынган натыйжаларга талдоолорду жYргYЗДYк. Бул учурда булганыч эмес шарттарда (контролдук) YчтYк рясканын eсYп-eeрчYY процессине салыштурмалуу текшерYYлeр жYргYЗYлДY. Тест объектиси менен болгон бардык eзгeрYYлeрдY CYрeттeeнYн мааниси eтe маанилYY, анткени сыналган организм кандай жооп кайтарарын тYШYHYY YЧYн, контролдук eсYмдYктeрдY карап чыгуу пайдалуу. Эксперименттин башында eсYмдYктeр кандай реакция жасаарын, кийинчерээк эмне болоорун, айрым eсYмдYктeр YЧYн реакция жYрeбY же бYTYндeй топ реакция жасайбы-деген максатта тажрыйба жYргYЗYY максаттуу болот.
Таблица 2. Ряска уруусунун ^етпасеае) eкYлдeрYн изилдeeнYн натыйжалары (металл туздарынын эритмелери 0,001 мг/мл).
Металл всум дук саны Жалпы жалбыракчанын саны Жабыркаган жалбыракчанын саны Жабыркаган жалбыракчанын %
Кичи ряска (Ьвшпа ш1пвг Ь.)
Fe 15 31 6 19,3
Zn 15 34 8 23,5
8г 15 32 7 21,8
YчтYк ряска (Ьвшша М^'ика Ь.)
Zn 15 56 10 17,8
Со 15 58 12 22,2
Ба 15 54 16 29,6
Мп 15 54 11 20,3
Вестник ОшГУ. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
ИзилдeeлeрдYн жыйынтыгы кeрсeткeндeй, оор металлдардын туздарынын суудагы эритмелери eсYмдYктeргe аз eлчeмдe болсо дагы eз таасирин тийгизишет. Демек, оор металлдардын туздарынын суу экстракттары менен алынган маалыматтар YчтYк ряска (Lemma trisulca L.) белгилYY бир зыяндуу затка биоиндикатор катары eз реакциясын жYргYзe алат деп тыянак чыгарууга мYмкYнчYЛYк берет.
Корутунду
Lemna trisulca - фитотестер катары, зыяндуу заттардын таасирине сезгич келип, металлдардын 0,001 ден 0,1 мг/мл чейинки концентрациясында реакцияга жeндeмдYY жана биоценоздун компоненттерин булгоочу заттар (поллютантар) менен булгануусун текшерYYДe ийгиликтYY колдонууга болот. ИзилдeeлeрдYн анализи кeрсeткeндeй YчтYк ряскага цинк (Zn) жана темир (Fe) стронцийге (Sr) салыштырмалуу кYчтYY уулуу таасир этишет. Дээрлик бардык металлдардын максималдуу концентрациясында (0,1 мг/мл) ряскалар ачык жашыл тYCYн жоготушат. Бул учурда жалбыракчалардын кургашы, бырышып кетиши, тамырларынын ажырашы байкалат, натыйжада бардык маанилYY функциялардын жоголушу менен бирге фотосинтез процессинин токтошуна алып келет. Эритмедеги туздун концентрациясынын тeмeндeшY менен металлдардын зыяндуу таасирлери начарлайт. Бирок, барий (Ба) туздарынын минималдуу концентрациясы болгондо дагы, рясканын чоц зыянга учурагандыгы байкалды, бул алардын эц чоц коркунучтуу экендигин айгинелейт.
Адабияттар
1. Биоиндикация загрязнения наземных экосистем. / под ред.Р.Шуберта.// М.: Мысль. -1988. -345c.
2. Цаценко Л.В., Пасхалиди В.Г. Рясковые как модельный объект в биотестировании водной и почвенной среды // Масличные культуры. Научно-технический бюллетень Всероссийского научно-исследовательского института масличных культур. - 2018. -Вып. 4 (176). - С. 146-151.
3. Каримов, Б. А. Вегетативное размножение Ряски малой в условиях Кыргызстана / Б. А. Каримов, А. Ж. Дурсунбаева, А. И. Токтосунова // Вестник Ошского государственного университета. Химия. Биология. География. - 2022. - № 1. - С. 45-50. - DOI 10.52754/16948688_2022_1_6. - EDN BIIVAU.
4. Кузнецов, В. М. Ряска - биоиндикатор водоема / В. М. Кузнецов, М. М. Саркулов // Материалы международного научного форума обучающихся "Молодежь в науке и творчестве" (8 апреля 2020 г.) : сборник научных статей в 6 ч., Гжель, 08 апреля 2020 года. Том часть 6. - Гжель: ФГБОУ ВО "Гжельский государственный университет", 2020. - С. 250-252. - EDN IBQQBF.
5. Кургаева, А. В. Использование метода биоиндикации с помощью растений семейства рясковых для оценки экологического состояния рек Ульяновской области / А. В. Кургаева, Е. Г. Климентова // Человек, экология, культура: современные практики и проблемы : сборник научных трудов по материалам Международной молодежной научной конференции, Саратов, 10-12 апреля 2014 года. - Саратов: Саратовский
ОшМУнун Жарчысы. Химия. Биология. География, №1(4)/2024
государственный технический университет имени Гагарина Ю.А., 2014. - С. 288-292. -ББК №00X0?.
6. Зубкова, В. М. Накопление тяжелых металлов (ТМ) ряской малой (Ьетпа ттог) в условиях антропогенного загрязнения реки Ходца / В. М. Зубкова, Ф. Ф. Арсланбекова, Ж. С. Макаханюк // Современная наука: актуальные проблемы теории и практики. Серия: Естественные и технические науки. - 2021. - № 7. - С. 23-28. - Б01 10.37882/2223-2966.2021.07.17. - ББК ЕТККТЯ
