Научная статья на тему '“ЧОРЖОУ ТЕКТОНИК ПОҒОНАСИ КЕСМИНИНГ ГЕОЭЛЕКТРИК ХУСУСИЯТИ УГЛЕВОДОРОД ТУТҚИЧЛАРИНИ ҚИДИРИШНИНГ БЕЛГИЛАРИ (Денгизкуль кўтарилмаси мисолида)”'

“ЧОРЖОУ ТЕКТОНИК ПОҒОНАСИ КЕСМИНИНГ ГЕОЭЛЕКТРИК ХУСУСИЯТИ УГЛЕВОДОРОД ТУТҚИЧЛАРИНИ ҚИДИРИШНИНГ БЕЛГИЛАРИ (Денгизкуль кўтарилмаси мисолида)” Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
66
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М. М. Мирқосимов, Д. Д. Жумаев

Мавзунинг долзарблиги. Ҳозирги пайтда Бухоро-Хива нефтгаздорли вилоятида катта хажмдаги геолого-геофизик қидирув ва тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Бундан кўзланган асосий максад эса ҳудудда аниқланмаган янги конларни очишдан иборатдир. Соҳага замонавий ѐндашув, замонавий техника ва технологиялар орқали маълумотларни сифатли интерпретация қилиш кенг қўлланилмасдан қолаяпти. Замонавий технологияларни тадбиқ этиш орқали маҳсулдорлигини оширишиз мумкун. Мавзунинг долзарблиги ҳам айнан шунда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ЧОРЖОУ ТЕКТОНИК ПОҒОНАСИ КЕСМИНИНГ ГЕОЭЛЕКТРИК ХУСУСИЯТИ УГЛЕВОДОРОД ТУТҚИЧЛАРИНИ ҚИДИРИШНИНГ БЕЛГИЛАРИ (Денгизкуль кўтарилмаси мисолида)”»

"ЧОРЖОУ ТЕКТОНИК ПОГОНАСИ КЕСМИНИНГ ГЕОЭЛЕКТРИК ХУСУСИЯТИ УГЛЕВОДОРОД ТУТЦИЧЛАРИНИ КВДИРИШНИНГ

БЕЛГИЛАРИ (Денгизкуль кутарилмаси мисолида)"

М. М. Миркосимов

Мирзо Улугбек номидаги Уз Миллий Унверситети магистратура 2-боскич

талабаси

Д. Д. Жумаев

Ассистент Мирзо Улугбек номидаги Уз Миллий Унверситети магистратура 2-

боскич талабаси

АННОТАЦИЯ

Мавзунинг долзарблиги. Хрзирги пайтда Бухоро-Хива нефтгаздорли вилоятида катта хажмдаги геолого-геофизик кидирув ва тадкикот ишлари олиб борилмокда. Бундан кузланган асосий максад эса худудда аникланмаган янги конларни очишдан иборатдир.

Сохага замонавий ёндашув, замонавий техника ва технологиялар оркали маълумотларни сифатли интерпретация килиш кенг кулланилмасдан колаяпти. Замонавий технологияларни тадбик этиш оркали махсулдорлигини оширишиз мумкун. Мавзунинг долзарблиги хам айнан шунда.

КИРИШ

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Тадкикот олиб борилаётган майдон купгина геологик-геофизик ишлар билан яхши урганилган. БХР геологик тузилишини урганиш дастлаб 1936 йилда Зубов Н.П., Суваров С.П, 1949-йилда Миранов Ю.К.,Чернов В.И., лар тамонидан изланишлар олиб борилган.

Диссертация ишининг максади. Олиб бораётган тадкикот ишимнинг асосий максади геофизиканинг электроразведка тадкикотларнинг кулланилиши оркали олинган натижалар худудда бургиланган кудуклардаги геофизик маълумотлар ва мавжуд фонд материалларини тизимли умумлаштириш асосида Денгизкуль кутарилмасини чукурлик тузулишини урганиш ва углеводород хомашёсига истикболли майдонларни аниклашдан иборат.

Диссертация иши куйидаги вазифаларни ечимини топади.

1. Худуднинг геологик тузилиши буйича фонд материалларини туплаш, тахлил килиш ва дала кузатув ишлари натижаларини умумлаштириш хамда диссертациянинг умумий кисмига тегишли бобларини тайёрлаш;

2. Углеводород захираларини аниклашда геологик-геофизик маълумотлардан фойдаланиш услубияти;

3. Денгизкуль кутарилмасида юра даври ёткизикларини батафсил урганиб, истикболли горизонтларни ажратиш;

4. Олиб борилган геофизик ишлар натижасида истикболли майдонларни ва палеозой ёткизиклари юзасининг чегарасини аниклаш.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикот методикаси. Бухоро хива регионида куплаб тадкикотлар олиб борилган ва бориляпти. Барча геологик ва геофизик маълумотлар тахлил килинди. Электроразведка ГМТЗ, маълумотлари ёрдамида интерпретация ишлари олиб борилди ва бургу кудук маълумотлари билан умумлаштирилган холда геологик кесимлар курилди. Мавжуд хариталар янги маълумотлар билан тулдирилди. "WINKLIN" дастурига барча сифатли геоэлектрик хариталари тузилди.

Тадкикотнинг объекти. Тадкикот обьекти БХР нинг Денгизкуль кутарилмаси хисобланади.

Тадкикот усуллари. БХР нинг Денгизкуль кутарилмасини геологик-тектоник тузулиши ва нефтгаздорлиги урганишда асосий эьтибор геофизик усуллардан электроразведка (ГМТЗ ) хамда кудукларда геофизик тадкикотлар (ГИС) маьлумотларидан фойдаланилган.

Илмий янгилиги. Тадкикот натижаларидан олинган геофизик маьлумот асосида, БХР палеозой даври ёткизикларини мураккаб тектоник тузилишига эга эканлиги хамда БХР Денгизкуль кутарилмасида нефт ва газ уюмлари мавжудлиги яна бир бор тасдикланди

Электроразведка дала ишларини утказиш методикаси ва техникаси

Электроразведка усули - кидирув геофизикасининг энг асосий усулларидан бири булиб, ер остида табиий ва сунъий электр майдонларини урганишга асосланган.

Хар хил тог жинслари ва маьданлар электр токи утказишда турлича каршилик курсатади. Айни вактда уларнинг атрофида хар хил кучли электр кучланиш майдонлари хосил булади. Бундан ташкари, ер остидаги маъданли казилма конлар атрофида физик-кимёвий жараёнлар туфайли табиий электр

токлари пайдо булиши мумкин. Улар хам ер остида электр майдони хосил килади. Ер юзидан электр майдонларни урганиб шу майдонларга богланган казилма конлар мавжудлигини аниклаш мумкин. Электроразведка усули хамма геологик текширувларда жуда кенг кулланади. Бу усул билан геологик хариталарни тузишда геологик тузилмали текширувлар утказилади, купгина казилма конларни излашда вакидиришда - конларнинг жойлашишини, катталигини, жойлашиш чукурлигини аниклаш, гидрогеологик ва мухандисликгеологияси текширувларида - купгина геологик масалаларни

ечиш мумкин.

Электроразведка ишларида бажариладиган энг асосий масала -текширилаётган районнинг геоэлектрик кесимини урганиш ва тузишдан иборат. Жинсларнинг электр хоссаларини билган холда куйилган геологик масалани геоэлектрик кесим ёрдамида ечиш мумкин.

Магнитотеллурик усул

Куёшдан ерга томон йуналган зарядли зарраларнинг кучли окимлари ернинг ионосферасидаги газларнинг атомлари ва молекулаларини вайрон килади ва шунинг хисобига ток уюрмалари хосил булади. Уларнинг таъсирида ер кобигида табиий электромагнит майдони хосил булади. Бу магнитотеллурик майдон деб аталади. Магнитотеллурик майдон магнит таркибий Н - кисми ва электрик таркибий Е - кисмдан иборат. Магнитотеллурик майдоннинг кейинги таркибий кисми электр майдони теллурик майдон деб аталади, текширув усулини эса теллурик ток усуллари (ТТУ) деб аталади. Электр майдони ва магнит майдонини бир вактнинг узида урганиш магнитотеллурик зондлаш (МТЗ) ва магнитотеллурик профиллаш (МТП) усулларини яратишга олиб келди. Магнитотеллурик майдонлар жуда паст частотага эга булиб, ер остига унлаб ва юзлаб километр чукурликгача етиб боради. Шунинг учун магнитотеллурик усуллар катта чукурликларни урганишда кул келади. Теллурик токларини ерда мавжудлигини улчаш асбобига уланган икки электродли MN курилма ёрдамида пайкаш мумкин. Асбоб курсатгичининг четга огиш катталиги шу вактнинг узида кабул килувчи MN чизиги йуналиши буйича турган теллурик ток майдоннинг кучланганлик микдорини курсатади.

Теллурик токларини вакт мобайнида узгариши теллурик ток майдонларини вариациялари деб аталади. Уларни даврий ва нодаврийлик вариацияларига ажратиш мумкин. Даврий вариациялари маълум даражада тургун даврлари билан тавсифланади ва узун даврийлик, киска даврийлик ва уртача даврийлик вариацияларига булинади.

Элекроразведканинг МТЗ усули

МТЗ усулида дала ишларида Канадада ишлаб чикарилган V5 System 2000 электрокидирув комплекси аппаратура ва жих,озларидан фойдаланилди.

V5 аппаратурасининг марказий элементи MTU улчагичининг MTU-5 (2 та электрик канал 2Е ва 3та магнит канал 3Н) ва MTU-2E (2 та электрик канал 2Е) модификациялари булиб хдсобланади.

MTU модификацияларини хдр хил комбинацияларда кулланилиши куйилган геологик вазифани бажариш учун кул келади. Маълумотларни оцифровкаси 24-битли АЦП ёрдамида амалга оширилади. GPS системаси улчагичларнинг бирваракайига ишлаши учун кулланилади, бунинг учун бутун дунё (Гринвич) вакти - иТСдан фойдаланилади.

Улчагичда прибор ишини текшириш, улчов маълумотларини олиш ва улчаш учун керак буладиган маълумотларни киритиш учун дала компютери (ноутбук)га улаш параллел ЕСР-порти жойлашган. Кулланилаётган аппаратураларда улчаш тугагандан сунг иш натижалари ва улчаш курсаткичларини ички хотирани алмаштирилади ва шу йул билан маълумотлар тезда дала компютерига кучирилади, параллел ЕСР-порти

2-расм. V5 system 2000 электроцидирув прибори

билан бу жараён 30 мин вакт талаб килади, юкоридаги усул билан эса 0.5 мин да бажарилади. Улчагичларни ток билан таъминлаш махсус батареялар оркали амалга оширилади.

У5 комплектига GPS-антенна, камшовкинли кутбланмаган электрод тури РЕ-2 ва ЛЬСБ-84А, магнит датчиги тури МТС-50 (2000с - 400 Гц), улаш кабеллари ва кабул линияси проводалари киради.

Улчагичларни бир-бири билан улайдиган алока кабели булмаганлиги уларни тадкикот майдонида алохида алохида жойлаштириш имконини беради, факат иш жараёнига халакит берадиган ЛЭП, трубопровод, хар хил категорияли йуллар, берилган пикетга боришда кийинчилик тугдирадиган ирригация иншоотлари, махсус машиналарда бориб булмайдиган жойлар ва ахоли тигиз пунктлар иш олиб боришга тускинлик килиши мумкин. Цифрли погонали фильтрлар хамма гармоник халакит тулкинларни сундириб фойдали сигналларни кабул кила олиши ахоли пунктлари якинида хам ахши кузатувлар олиб бориш имконини беради.

Денгизкул майдонида МТЗ профилларнинг геоэлектрик хусусиятлари маълумотларини кайта ишлаш ва талкин килиш.

Иш майдони БХНГВ Чарджоу погонасининг жануби-шаркий кисмида жойлашган булиб, у Кемачи-Зекры 1П, 102-Уртабулак, Памук-1П, Янгиарик жойлашган кудуклар Ш,5М2.5А градиент зонд ёрдамида бажарилган(1-жадвал). Иш жойининг геоелектрик кесими каршилик катталиги ва калинлиги жихатидан сезиларли фаркга эга булган куп сонли катламлар билан тавсифланади. ^аршилик кисмининг узаро богликлиги натижасида куйидаги электр каршиликлар ажратилади:

Кузатилган чукур бургулаш кудукларини биргаликда тахлил килиш, шу жумладан, параметрли ва моделли МТЗ эгри чизиклари максадга йуналтирилган ГГ ни ишончли тарзда кузатиб бориш ва уларни табакалаштиришга имкон беради. Текшириш чукурлигининг частотали аналогларидан (МТП да кайд этилган узгаришларнинг Т даври) Нэф нинг самарали чукурликларига утиш ва геоелектрик кисмининг айрим элементларини чукурликда микдорий боглаш учун тугридан-тугри ва тескари муаммолар МТЗ нинг барча нукталари учун хал килинди. Олинган МТЗ маълумотлари иш майдони учун Нэф = богликликларни куриш учун

ишлатилади.

Электр хоссалари буйича иш майдони участкасининг аник фаркланиши, мос ёзувлар геологик горизонтларининг минтакавий мувофиклиги катламларнинг сезиларли калинлигидаги электр кидирув ишларини урнатиш

учун кулай шароит яратади. ГИС материалларининг тахлили шуни курсатадики, хар бир майдоннинг геоэлектрик характеристикаси кесмада мумкин булган маълумотлар базасида ГМТЗ назарий эгри чизиклари узгариши мумкин, шунинг учун хар бир ГМТЗ зондлаш учун WinCLink: 8катламли Востик ва 45 катламли Оссам моделлари амалга оширилади.

МТ-майдонини моделлаштиришда, дастлабки маълумотлар сифатида, биз иш жойида бургиланган чукур разведка кудукларини электркаротаж материаллари ва геологик тадкикотнинг эгри чизикларидан фойдаланганмиз.

Эгри чизик моделларини хисоблаш ва узаро боглаш буйича бажарилган ишлар натижасида урганилаётган майдонлар учун вакт ва электрик чегараларнинг ётиш чукурлиги орасида узаро богликлик аникланилган.

Иш жойидаги каршилик кисмининг узаро богликлиги натижасида 7-8 та геоэлектрик горизонтлар ажратилади:

- биринчи горизонт паст каршиликли горизонт неоген-юкори палеоген чукинди жинслари билан ифодаланади;

- иккинчи горизонт калинлиги ва каршилик киймати жихатидан яхши сакланиб турадиган катламлар сенон, турон ва сеноман ярусларига тугри келади;

- учинчи горизонт Алб ва Апт боскичлари юкори каршилик кийматлари катламларига тугри келади;

- туртинчи горизонт юкори юра катламига каршиликнинг юкори кийматига эга булган, туз-ангидрит катлами;

- бешинчи горизонт келловей-киммеридж карбонат ёткизиклари, уларнинг каршилиги 5 Ом • м дан 140 Ом • м гача узгариб туради каршиликнинг узгариши коллектор жинсларининг сув ёки нефтгаз билан туйинганлигига боглик;

- олтинчи горизонт терригенли куйи-урта юра конлари;

Кудукларда кузатилган чукур бургулаш ишларини тахлил килиш, шу

жумладан параметрли ва геологик ёткизикларнинг ГМТЗ эгри модел чизиклари максадли геологик горизонтларни (ГГ) ишончли равишда кузатиб бориш ва уларни табакалаштиришга имкон берди. Магнитотеллурик майдоннинг самарали чукурликларга (Нэф) ва геоелектрик кесманинг маълум элементларини микдорий боглаш учун кайд этилган узгаришларининг Т даврининг чукурлигини корреляция килиш учун барча ГМТЗ нукталари тугридан-тугри ва тескари муаммоларни хал килишда амалга оширилади.

Mm woüu jyöyöuöazu vydyK^apnu эAектрокаротаw MabnyMommpu acocuda

^aüma ummm Hamuwampu (EXHrB)

CTpa THip a$HK ckb. 1 n-KeMaHH-3eKpbi ckb.102 -YpTaßy^aK CKB.in -naMyK CKB.in - HHmapbiK

KanHHHHK H (m) KaprnH HHKpK, (üm^m) KanuHHHK H (m) KapmunHK pk, (üm^m) KanuHHHK H (m) Kaprnu HHK pk, (üm-m) KanuHHHK H (m) KaprnHHHK pk, (om-m)

2 3 4 5 6 7 8 9

108 5,0 315 3,0 472 5,0 647 6,0

272 15,0 68 15,0 130 30,0 121 30,0

982 2,5 1038 2,0 1065 4,0 1087 6,0

607 3,5 400 5,0 743 2,0 771 7,0

379 12,0 533 6,0 368 6,0 551 2,5

197 11,0 268 9,0 415 40,0 224 8,0

457 14,0 574 30,0 741 50,0 889 40,0

98 25,0 271 50,0 66 20,0 23 20,0

3100 3466 4000 4313

MacmTa6 1:100000

1-расм. fleH8U3Kym KymapmMacuöa omö öopurnau rMT3 npo$mmpu woumrny

IIP 13150115 KpyK-3an. MaiiMaHaK

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 1*nnn >»<>00 20000 22000 24000 26000 28000 30000 32000 34000 36000 38000 40000 42000 44000 46000 43000 50000 92000 54000 56000 58000 6000C

h, m_

13150115 npo$unu ypeanunaemean yydydnune muMonuu iucMuda wounamean 6ynu6, y3ynnueu 172 km. Upo$un nmusu muMonuu-sapduu iucMuda Hcnannu-Handup KymapunMacunune MapKa3uu ea mapiuu yydydnapu 6yuna6 ymadu ea wany6u-mapida EemKenm 6omuinueunune muMonuu iucMunu seannaudu. 3an. MauManaK 1-connu iydyi Uk 560 npo^unda -2904 m ea muMonda KaMamu 6-iydyi -3230 m nyiypnuKda naneo3ou wuncnapunu onean. IIP 04150115 %raji-iI.PacyjiKyjiyK

Pa3pe31-J HHBcpcHH

04150115 reosneKmpuK npo^unu EemKenm 6omu%nueunum rnp6uu iucMuda Tashkent, Uzbekistan 158 E-mail: carjisor@carjis.org

жойлашган булиб, унинг марказий ва шимолий цисмлари жанубдан шимолга туташув зонасини кесиб утади. Денгизкулъ кутарилимаси ва Бешкент ботицлиги чегарасида жойлашган 1П Янгиарыц цудуги 4290 м чуцурликда

палеозой ётцизицларини очган.

09150115 пастки кенглик профили шимоли-гарбдан жануби-шарцца Денгизкулъ кутарилишининг жанубий цисмини кесиб утади. Профилларнинг гарбий учларида, Рк = 40,0 Омм изолиния палеозой юзасининг -3200 м ^ -3300 м ва ундан юцори даражадаги тузилмаларини эгаллайди. Профиль Чистон, Алан, Култак, Истмоц, Зап. Култак ва Шим. Истмок, Йулдош, Жан. Истмок ва

Спутник майдонларини кесиб утади.

12150115 профили палеозой цатламларига кириб борган иккита цудуц мавжуд: Пк 465 № 1П Памук Пз = 3934 м уамда Пк 665 №1 Янгиарыц Пз = 4290 м. Профилнинг гарбий цисми паст царшилик зоналари билан аниц ифодаланган.

ХУЛОСА

Бухоро-Хива нефт газ вилояти Чорджоу тектоник погонаси Денгизкуль кутарилмаси худудида электрокидирувнинг минтакавий ГМТЗ усуллари оркали юра давригача булган катламларнинг ва фундаментнинг юзасига алокадор булган геоэлектрик чегаралари аникланди.

Ишлар 7 та профилда 1700 ф.н. хажмида, Канаданинг «Феникс» компаниясида ишлаб чикарилган V5 SYSTEM 2000 ускуналарида бажарилди.

Олиб борилган ишлар жараёнида куйидаги натижалар кулга киритилди:

- рху, Рух , фаза импеданси , 1-Д инверсия ва МТ-майдони магнитуда курсаткичлари буйича, геоэлектрик кесимлар тузилди ва улардан фойдаланиб ажратилган геоэлектрик чегаралар корреляция ва стратификация килинди,

1 : 100000 ва 1:200000 масштабда геоэлектрик кесимлар геологик талкин килинди;

- чукур кудукларнинг, шу жумладан палеозой катламларигача бургиланган кудукларнинг электрокаротаж маълумотлари ишланди;

- МТ-майдоннинг геоэлектрик модели тузилди ва кузатилган электрокидирув маълумоти билан таккосланди;

- геоэлектрик кесимда юкори каршиликли электрик горизонти палеозой катламлари юзасининг намоёнланиш диапазон даври урнатилди;

- ГМТЗ дала материалларининг ишлаш технологик схемаси такомиллаштирилди, биринчи марта МТ-майдонининг магнитуда курсаткичларига магнит кузгатувчи объектларнинг таъсири ГМТЗ дала материалларининг ишланилишида кенг кулланилди.

Диссертация ишининг асосий натижалари куйидагича:

1. Тузилган геоэлектрик кесимларни корреляция килиш ва стратификациялаш ва ишланган профиллар йуналишида палеозой катламлари юзаси узгаришини урганиш имконини берди.

2. Юрагача хосил булган катламларнинг шимоли-гарбдан (-3100) жанубий ва жануби-шаркий йуналишларида (-6000мгача) секин-аста чукурлашиб бориши тасдикланди.

3. Геоэлектрик кесимларда палеозой катламларидаги нефт-газга истикболли участкалар буртик антиклиналлар, чукур ёриклар ва геоэлектрик ножинслик аномал зоналари мавжудлиги ва давр диапазонининг мос келишини хисобга олиб ажратилди.

4. ГМТЗ маълумотлари буйича 1Д инверсияли геоэлектрик кесимларига ва МТ-майдони магнитудаларига асосланиб палеозой катлами чегаралари аникланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.Абидов А.А., Абетов А.Е., Киршин А.В., Рзаева В.А. О выделении палеозойской рифтовой структуры Чарджоуской ступени. Т. Докл. АН РУ, 1994 г.

2.Абидов А.А. Позднепалеозойская рифтовая система Бухаро-Хивинского региона как новая региональная структура для поисков месторождений нефти и газа в Узбекистане. Доклад первого заместителя генерального директора НПО «Нефтегазнаука». 1996 г.

ЗДаршиев А. Построение геофизический моделей разведываемых месторождений с целью повышения эффективности геологоразведочных работ в пределах Бухаро-Хивинского нефтегазоносного региона. -Т.: ИГИРНИГМ, 2013.

4.Отчёт Бешкентской электроразведочной партии №01/2015-2016 Г.Юлдашев. 5.Янбухтин И.Р. Характер распространения положительных и отрицательных структур Бухаро-Хивинского региона. Магистратура талабаларнинг илмий ишлари туплами. Тошкент - 2004 й, 77-82 с.

6.Залежи нефти и газа в ловушках неантиклинального типа. Альбом-справочник. Под ред. В.В. Семеновича. М., Недра, 1982 г, 185 с. 7.Интерпретация результатов геофизических исследований нефтяных и газовых скважин. Справочник под ред. Добрынина В.М. М., Недра, 1988, 476 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.