Научная статья на тему 'ЧОРВАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ЧОРВАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
94
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЎСТИРИШДАГИ ҲАЙВОНЛАР / БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ / АУДИТ / ИЧКИ НАЗОРАТТИЗИМИ / БАҲОЛАШ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эралиев А.К.

Мақолада ўстиришдаги ҳайвонлар ҳисоби ва аудитининг ташкилий-услубий жиҳатлари ёритилган. Ўстиришдаги ҳайвонлар ҳисоби ва аудитини ташкилэтиш ва ўтказиш бўйича хулосалар шакллантирилган ҳамда таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE METHODOLOGY OF ACCOUNTING AND AUDIT IN LIVESTOCK ENTERPRISES

The article covered organizational and methodological issues of auditing of animals on the growing. Formed conclusions and prepared the organization and recommendation on the accounting and auditing of the animals on the growing.

Текст научной работы на тему «ЧОРВАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ВА АУДИТИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Эралиев А. К. ассистенты СамИСИ

ЧОРВАЧИЛИК КОРХОНАЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ХДСОБИ ВА АУДИТИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация: Мацолада устиришдаги уайвонлар уисоби ва аудитининг ташкилий-услубий жиуатлари ёритилган. Устиришдаги уайвонлар уисоби ва аудитини ташкилэтиш ва утказиш буйича хулосалар шакллантирилган уамда таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: устиришдаги уайвонлар, бухгалтерия уисоби, аудит, ички назораттизими, бауолаш.

Eraliev A.K assistant SamlES

IMPROVING THE METHODOLOGY OF ACCOUNTING AND AUDIT

IN LIVESTOCK ENTERPRISES

Abstract: The article covered organizational and methodological issues of auditing of animals on the growing. Formed conclusions and prepared the organization and recommendation on the accounting and auditing of the animals on the growing.

Keywords: breeding animals, accounting, auditing, internal control system, evaluation.

Кириш. Озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда кишлок хужалиги, жумладан чорвачилик сохаси мухим роль уйнайди. Республикамиз ахолисининг чорвачилик махсулотларига булган эхтиёжини кондириш ва сохани ривожлантириш масалаларига Президентимиз ва хукуматимиз томонидан хам катта эътибор каратилмокда.

Узбекистон Республикасининг Президенти Ш.Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномасида чорвачиликни ривожлантиришга етарлича шароит яратиш масаласига тухталиб «Чорвачилик сохасига тухталадиган булсак, корамол ва парранда сонини купайтириш, бу борада сифат ва махсулдорликка эришиш учун етарли шароит яратишимиз зарур»[1] деб таъкидлаб утдилар.

Чорвачиликда ишчи ва махсулдор хайвонлар асосий восита сифатида узок муддатли активлар таркибида, устиришдаги хайвонлар эса жорий активлар таркибида хисобга олиб борилади. Устиришдаги хайвонлар хисоби хамда аудитини

т^ри ташкил этиш эса долзарб масалалардан бири хисобланади.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили.

Иктисодчи олим Ю.И.Зюзин [4] устиришдаги хайвонларнинг биологик активлар таркибида эканлигига эътибор каратади ва уларни аудиторлик текширувдан утказиш максадига тухталиб: «Мажбурий аудиторлик текшируви утказишда биологик активлар билан боFлик муомалалар аудитининг максади биологик активлар билан боFлик муомалаларнинг бухгалтерия хисоботлари ва унинг тушунтириш кисмида ишончли акс эттирилишига нисбатан фикр шакллантиришдан иборат».

Тадкикот методологияси

Тадкикот давомида биологик активлар ва улардан олинадиган махсулотлар хисоби ва аудитининг методологиясини урганиш максадида илмий-тадкикот фаолияти олиб боришнинг иктисодий-статистик, анализ ва синтез, таккослаш каби усуллардан фойдаланилди.

Та^лил ва натижалар

Устиришдаги хайвонлар аудитининг максади корхона бухгалтерия хисоботи маълумотларининг ишончлилиги ва текширилаётган операцияларнинг амалдаги бухгалтерия хисобини юритиш тартиби туFрисидаги меъёрий хужжатларга мувофиклиги буйича хулоса такдим этишдан иборат. Шундай экан, 50-сон «Аудиторлик далиллари» номли АФМСга мувофик молиявий хисоботни тузишдаги барча асосларни тасдиклаш учун зарур булган аудиторлик далилларини туплашни уз ичига оладиган, текширувнинг махсус вазифаларини шакллантириш зарур.

Фикримизча, аудитнинг ушбу вазифалари куйидагилардан иборат:

- аник санадаги хисоб ва хисоботларда акс эттирилган устиришдаги

хайвонларнинг хакикатда мавжудлиги ва уларга нисбатан

хукукларнинг хужжатлар билан тасдикланганлигини текшириш;

- текширилаётган даврдаги устиришдаги хайвонларнинг харакати буйича операцияларнинг хакикатда содир булганлигини аниклаш;

- ушбу турдаги активларнинг бухгалтерия хисоби ва хисоботлардаги

кийматини бахолашнинг меъёрий хужжатлар талабларига мувофик

туFрилигини текшириш;

"Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали.

- устиришдаги хайвонлар билан боFлик операцияларнинг хисоб регистрлари ва хисоботларда аник акс эттирилишини назорат килиш;

- урганилаётган операцияларнинг бухгалтерия хисоботларида туркумланиши,

такдим этилиши ва баён килиниши туFрилигини тасдиклаш.

Устиришдаги хайвонлар буйича операцияларни аудиторлик текширувидан утказиш бошка активлар аудитидан, унда мохиятига кура текширувда кулланиладиган аудиторлик амалларининг таркиби ва мазмуни билан фарк килади.

Устиришдаги хайвонлар харакати буйича операциялар, коидага кура, мунтазам равишда амалга оширилади ва биологик активларнинг биотрансформацияланиш

жараёнларига хос булган куйидаги хилма-хил ва узига хос хусусиятлари билан фаркланади:

- олинган насл ва кушилган вазннинг кирим килиниши;

- устиришдаги хайвонларни ёш-жинси буйича гурухдан-гурухга утказилиши;

- устиришдаги хайвонларнинг сотилиши, суйилиши ва харом улиши;

- устиришдаги хайвонларни ахолидан харид килиш.

Х,исобнинг ушбу объектини текшираётган аудитор маълум даражада зоотехния сохасида хам билимларга эга булиши зарур. Жумладан, устиришдаги хайвонлар турлари буйича олинган бир бош наслнинг суткалик уртача усиш ва уртача вазни,

устиришдаги хайвоннинг уртача тирик вазни ва шу кабиларни билиши. Айрим холларда норматив маълумотномалар ва зоотехник маслахатлари талаб килиниши мумкин.

Устиришдаги хайвонлар хисоби буйича операцияларни аудиторлик текширувидан утказиш методикаси хам аудиторлик фаолияти миллий стандартларида белгиланган аудитнинг умумий принципларига асосланади хамда учта боскични уз ичига олади: режалаштириш, аудиторлик далилларини туплаш,

текширув натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш. 3-сон «Аудитни режалаштириш, 9-сон «Мухимлик ва аудиторлик таваккалчилиги» ва 31-сон «Хужалик юритувчи субъект фаолияти билан танишув» номли стандартларига мувофик устиришдаги хайвонлар аудитига

самарали ёндашувни ишлаб чикиши учун аудитор режалаштириш боскичида мижоз корхонадаги ички назорат тизимининг самарадорлигини урганиши ва унинг ишончлилигини бахолаши лозим. Ушбу бахолаш текширув жараёнида тасдикланиши ёки тузатишлар киритилиши мумкин. Ички назорат тизимини бахолаш учун аудитор олдиндан анкета-саволнома тайёрлаб кузатиш, ходимлардан суров утказиш,

аудиторлик текшируви утказилаётган корхонада тизимли, дастлабки хисоб ва бошка хужжатларидаги маълумотларни куриши, тестлар утказиши максадга мувофик.

Фикримизча, ички назорат тизими самарадорлигини ва аудиторлик рискини бахолаш учун ушбу объект буйича саволномага куйидагиларни киритиш мумкин.

Хулоса ва таклифлар

Хулоса килиб айтганда, устиришдаги хайвонлар аудитида аудитор томонидан куйидаги объектлар ёппасига текширилиши лозим:

- устиришдаги хайвонларни хисобга олиш буйича сезиларли даражада катта суммадаги амалга оширилган операциялар;

- «риск», «таваккалчиликка мойил» операциялар (устиришдаги хайвонларни лизинг буйича, алмашиш шартномаси буйича олиш);

Устиришдаги хайвонларнинг мавжудлиги, кирими, гурухдан-гурухга утказилганлиги, чикими хисобда уз вактида акс эттирилганлиги аудитор томонидан аудиторлик текшируви дастурига мувофик батафсил текширилиши зарур.

Текширилаётган давр охирига бухгалтерия хисоби ва хисоботида акс эттирилган устиришдаги хайвонларнинг хакикатда мавжудлигини бош сони, OFирлиги ва киймати буйича тасдиклаш максадида устиришдаги хайвонлар инвентаризация килиниши тавсия этилади. Инвентаризация устиришдаги хайвонларнинг алохида турлари ва жинси хамда ёш гурухлари буйича ёппасига ёки танлама усулда утказилиши лозим. Аудиторлик текшируви пайтида инвентаризация утказиш вакти хисобот санаси билан мос келмаслиги мумкин. Бу холатда хисобот санасига (31декабрга) 1110-«Устиришдаги хайвонлар» счёти буйича колдикнинг мос келишини тасдиклаш учун инвентаризация утказилган даврдан хисобот санасигача булган даврга айланма кайднома тузишни назарда тутувчи «тескари хисоб-китоб» усулини амалга ошириш тавсия килинади. Устиришдаги хайвонларнинг сони ва массасида фарклар мавжуд булган холларда уларнинг сабаблари аникланиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. O'Ktamovich, P. L. X., & Boxodirovich, E. F. (2022). RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA BUXGALTERIYA HISOBNI O'RNI. Journal of marketing, business and management, 1(2), 120-124.

2. Po'Latov Xudoyberdi, O. K. (2022). BUXGALTERIYA HISOBIGA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISh YO'LLARI. Journal of marketing, business and management, 1(1), 37-40.

3. Пулатов, Х. У. (2021). ACCOUNTING ACCOUNTS IN WHOLESALE ENTERPRISES. Экономика и социум, (4 -2), 318-323.

4. Пулатов, Х. У. (2021). DIRECTIONS TO IMPROVE TURNOVER ACCOUNTING IN ENTERPRISES OF DIFFERENT ACTIVITIES. Экономика и социум, (5-2), 186-189.

5. Shirinov, U. (2017). The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems. TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR), 6(2and3), 23-31.

6. Shirinov, U. (2020). ACCOUNTING IN THE DIGITAL ECONOMY: SIGNIFICANCE AND ADVANTAGES. International Finance and Accounting, 23.

7. Abduxalilovich, S. U., & Azamat o'g'li, B. A. (2021, March). IMPROVEMENT OF ACCOUNTING OF INCOME FROM

COMMUNICATION SERVICES. In Euro-Asia Conferences (Vol. 3, No. 1, pp. 108-111).

8. Shirinov, U. A. (2018). TELERADIO XIZMATLARINI KO 'RSATUVCHI SUB'EKTLARDA HARAJATLAR HISOBI. Turizm ilmiy-amaliy elektron jurnali, 7(1), 96-100.

9. Uchkun, S., & Dilshod, N. (2022). PROCESS OF IDENTIFYING THE SIGNIFICANT ACCOUNTS IN THE REVENUE CYCLE. Journal of marketing, business and management, 7(1), 32-36.

10. Ширинов, У. А. (2019). Телефон хизматларидан олинадиган даромадлар хисобини такомиллаштириш. Интернаука, (2-2), 83-85.

11. Ширинов, У. А. (2019). Учет расходов в субъектах оказывающих услуги телерадио. Интернаука, (5-2), 19-21.

12. Худайбердиев, Н. У., Ширинов, У. А., & Алибоев, А. (2021). РЕСУРС СОЛЩЛАРИ АУДИТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Интернаука, (7-2), 94-97.

13. Ширинов, У. А. (2021). IMPROVING INCOME ACCOUNTING IN COMMUNICATION ENTERPRISES. Мировая наука, (7), 93-97.

14. Baxromovich, U. K. (2021). Risk Assessment and Internal Control System in Audit. Academic Journal of Digital Economics and Stability, 7, 1-5.

15. Keldiyorqizi, U. S. (2021). The role of international audit standards on the audit of oil and gas companies in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 77(3), 1346-1351.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.