CC BY
1INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© F.U. Toshpulatov1B_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: hаyоt - tаbiаtning insоngа bеtаkrоr in'оmi, lеkin u quvоnch, bахt kеltirishi uchun, mеhnаt qilishni, jismоniy mеhnаtni yеngillаshtirish. Uning estetik va аn'аnаviy shаkllаrini tаkоmillаshtirishni о'rgаnish lоzim. Buning uchun еsа o'ylash vа fikrlаshni, izlаnishni vа yаngilikning yаrаtilishini. yа'ni mа'lum bir ilm-fаngа аsоslаngаn mukаmmаl bilimni tаlаb еtаdi ushbu maqolada chizmаchilik fаnining sоhаlаri vа tаrmоqlаri kinematik sxemalar ularning texnikadagi tadbiqi to'g'risida hamda Chizmachilikning mashinasozlik va yig'ish chizmachiligi mashg'ulotlarida o'quvchilar maxsus bilim, tajriba va malakalarni egallay olishadi chizmachilik mashg'ulotlarida fanining sohalari va tarmoqlari bo'yicha estetik jihatdan tushunchalar berishga erishadi.
MAQSAD: oliy ta'lim muassasalarida chizmachilk fanining maxsus sxemalarni ishlash metodikasi chizmalarini o'qitishda pedagogik texnologiyalar va samarali metodlardan foydalanish orqali ta'lim samaradorligini oshirish.
Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi bakalavriat ta'lim yo'nalishi o'quvchi lariga maxsus sxemalarni ishlash metodikasi chizmalari bo'yicha grafik ish va masalalarni sodda va qulay usulda bosqichma-bosqich bajarishni o'rgatish va ko'nikmalar berish,ularning o'zlashtirish samaradorligini oshirish va kelajak yosh avlodga o'rgatishning ilmiy-metodik asoslarini ishlab chiqish hamda tajribaviy asoslash.
MATERIALLAR VA METODLAR: ishlab chiqiladigan metodik va tavsiyalarni pedagog hamda o'quvchilar o'z pedagogik amaliyotida (faoliyatida) qo'llab, chizmachilik darslarining samaradorligini oshirishga erishishlari mumkin. Ta'lim texnologiyalarini qo'llashda muhimi o'quvchilardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni tahsil oluvchilarga yetkazib berish, ularda ma'lum faoliyat yuzasidan ko'nikma va malakalarni hosil qilish,
MUHOKAMA VA NATIJALAR: talabalarda chizmachilik haqida ko'proq aniq tasavvur hosil bo'lishiga undagi elementlarni yanada takomillashtirish va aniq bo'lishi uchun ko'proq sexematik chizma ustida ishlash kerak.
Tasavvurlar esa o'z navbatida ikkita ya'ni shakiliy va fazoviy bo'lishi mumkin. Murakkab bo'lmagan sexemalarni chizmalarni o'qish va bajarish o'z fikrini grafik tasvirlar va chizmalar orqali bildirishdan iboratdir. Chizmalarni chizish va o'qish qoidalariga amal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qilish, grafik tafakkurni hayotda qo'llay olish layoqatini shakllantirish, tehnik ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish, chizmachilikda qo'llaniladigan termin va tushunchalardan, soda elektron dasturlardan amaliyotga qo'llashga o'rgatish, texnika va texnologiyalarning takomillashib borishini hisobga olgan holda ongli ravishda kasb tanlashga yo'naltirish, chizma qurollaridan to'g'ri foydalanish va chizmani ketma-ketlikda to'g'ri bajarishda tayanch va fanga oid kompetensiyalarni shakllantirish va rivojlantirishdan iboratdir.
XULOSA: Xulosa o'rnida yana shuni ham aytib o'tish joizki chizmachilik fanini mexanik seximalar mavzusi yuzasidan ancha yangiliklar qilingan lekin har bir mavzuni chuqurroq anglash uchun yanada ko'proq izlanishlar olib borilsa shu mavzuni topilmagan qirralarini yechimi aniqlanadi, shundagina yanada osonroq yechimlar, usullar, texnikalar toppish mumkin bo'ladi.
Kalit so'zlar: chizmalarni chizish va o'qish, bo'lishi, grafik tasvir, estitika,talaba, qobilyat, metodika.
ОБЛАСТИ И СЕТИ РИСУНКА НАУКИ КИНЕМАТИЧЕСКИХ СХЕМ, ПРЕДОСТАВЛЯЮЩИЕ ИНФОРМАЦИЮ ОБ ИХ ПРИМЕНЕНИИ В ТЕХНИКЕ
© Ф. У. Тошпулатов1Н
1Термезский государственный педагогический институт, Термиз, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: жизнь - это уникальный дар природы человеку, но приносящий радость и счастье, облегчающий труд и физический труд. необходимо научиться совершенствовать его эстетические и традиционные формы. А для этого думать и думать, искать и создавать новое. то есть требует отличных знаний, основанных на определенной науке. В этой статье изучаются области и отрасли науки о черчении, кинематических схемах, их применении в технике, а также на занятиях машиностроения и сборочного черчения. приобретать специальные знания, опыт и навыки, способны приобретать эстетическое понимание областей и отраслей науки на занятиях рисованием.
ЦЕЛЬ: повысить эффективность образования за счет использования педагогических технологий и эффективных методов при обучении специальным схемам рисования в высших учебных заведениях.
Научить и дать умения студентам бакалавриата изобразительного искусства и инженерной графики выполнять графические работы и задачи простым и удобным способом по чертежам методики работы по специальным схемам, повысить эффективность их освоения и обучать будущее молодое поколение, разрабатывая научно-методические основы и экспериментальное обоснование.
Iqtibos uchun: Toshpulatov. F.U. Chizmachilik fanining sohalari va tarmoqlari ктета^к sхеmalar ularning tехnikadagi tadbiqi to'g'risida ma'lumot Ье^к // Inter education & global study. 2024. №6. B.23-32.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ^учно-теоретический и методический журнaл Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: рaзрaбoтaнные методы и рекoмендaции педaгoги и студенты могут испoльзoвaть в своей педaгoгическoй прaктике (деятельности) для повышения эффективности уроков рисoвaния. При применении oбрaзoвaтельных технологий вaжнo, чтобы один из oбучaющихся достиг высоких результaтoв 3a короткое время, не зaтрaчивaя слишком много умственных и физических усилий. Предoстaвление студентaм определенных теоретических знaний в короткие сроки, фoрмирoвaние нaвыкoв и компетенций в определенной деятельности,
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: для того, чтобы учaщиеся имели более четкое предстaвление о рисoвaнии, необходимо больше рaбoтaть нaд сексемaтическим рисунком, сoвершенствoвaть его элементы и делaть его более понятным.
Вooбрaжений, в свою очередь, может быть двa: фoрмa и прoстрaнствo. Чтение и выполнение рисунков, не являющихся сложными сексемaми, - это вырэжение своих мыслей посредством грaфических изoбрaжений и рисунков. Сoблюдaть прaвилa рисoвaния и чтения, фoрмирoвaть умение применять грaфическoе мышление в жизни, рaзвивaть способности технического твoрчествa, учиться применять нa прaктике термины и понятия, используемые в рисoвaнии, нaпример электронные прoгрaммы, учитывaя сoвершенствoвaние техники и технологий. Зaключaется в фoрмирoвaнии и рaзвитии бaзoвых и нaучных компетенций по прaвильнoму испoльзoвaнию инструментов рисoвaния и прaвильнoму пoследoвaтельнoму выполнению рисунга.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в зaключение следует тaкже отметить, что в предмете мaшинoстрoения в oблaсти черчения было сделaнo множество иннoвaций, но если провести дополнительные исследoвaния для более глубокого пoнимaния кaждoй темы, то решение неоткрытых aспектoв этa темa будет oпределенa, только тoгдa будут нaйдены более простые решения и методы, техники.
Ключевые слова: рисoвaние и чтение рисунков, бытие, грaфический oбрaз, эстетикa, ученик, способности, метoдикa.
Для цитирования: Тoшпулaтoв Ф. У. C^aorn и сети рисункa нaуки кинемaтических схем, предoстaвляющие инфoрмaцию об их применении в технике. // Inter education & global study. 2024. №6. С. 23-32.
AREAS AND NETWORKS OF DRAWING THE SCIENCE OF KINEMATIC SCHEMES PROVIDING INFORMATION ABOUT THEIR APPLICATION IN TECHNOLOGY_
© Toshpulatov U. Fakhriddin1®
1Termez State Pedagogical Institute, Termiz, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: life is a unique gift of nature to man, but it brings joy and happiness, making work and physical labor easier. it is necessary to learn how to improve
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal HayHHO-TeopeTHnecKMM u MeraflMHecKMM wypHan Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
its aesthetic and traditional forms. And for this, think and think, search and create new things. that is, it requires excellent knowledge based on a certain science. This article studies the areas and branches of the science of drawing, kinematic diagrams, their application in technology, as well as in mechanical engineering and assembly drawing classes. acquire special knowledge, experience and skills, are able to acquire an aesthetic understanding of fields and branches of science in drawing classes.
AIM: to increase the effectiveness of education through the use of pedagogical technologies and effective methods when teaching special drawing schemes in higher educational institutions.
To teach and give the skills to undergraduate students of fine arts and engineering graphics to perform graphic work and tasks in a simple and convenient way according to drawings, methods of working according to special schemes, to increase the efficiency of their development and to train the future younger generation by developing scientific and methodological foundations and experimental justification.
MATERIALS AND METHODS: teachers and students can use the developed methods and recommendations in their teaching practice (activities) to increase the effectiveness of drawing lessons. When using educational technologies, it is important that one of the students achieve high results in a short time, without spending too much mental and physical effort. Providing students with certain theoretical knowledge in a short time, developing skills and competencies in certain activities,
DISCUSSION AND RESULTS: In order for students to have a clearer understanding of drawing, it is necessary to work more on sexemic drawing, improve its elements and make it more understandable.
Imaginations, in turn, can be two: form and space. Reading and making drawings that are not complex sexemes is the expression of one's thoughts through graphic images and drawings. Follow the rules of drawing and reading, develop the ability to apply graphic thinking in life, develop technical creativity abilities, learn to put into practice the terms and concepts used in drawing, for example, electronic programs, taking into account the improvement of equipment and technology. It consists of the formation and development of basic and scientific competencies in the correct use of drawing tools and the correct sequential execution of a drawing.
CONCLUSION: In conclusion, it should also be noted that in the subject of Mechanical Engineering, a lot of innovations have been made in the field of drawing, but if more research is done for a deeper understanding of each topic, then solving the undiscovered aspects of that topic will be identified, only then simpler solutions and methods will be found , technology.
Key words: drawing and reading drawings, being, graphic image, aesthetics, student, abilities, methodology
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
For citation: Toshpulatov U. Fakhriddin. (2024) 'Areas and networks of drawing the science of kinematic schemes providing information about their application in technology', Inter education & global study, (6), pp. 23-32. (In Uzbek).
So'nggi yillarda, ayniqsa O'zbekiston o'z mustaqilligini ta'minlashidan beri chizmachilik fani mashg'ulotlarini olib borish ishlarigayam bir qator yangiliklar kiritilmoqda. Chizmachilikning mashinasozlik va yig'ish chizmachiligi mashg'ulotlarida o'quvchilar maxsus bilim, tajriba va malakalarni egallay olishadi, haqqoniylikni va chizmachilik mashg'ulotlarida estetik jihatdan tushunchalar berishga erishadi. Chizmachilik mashg'ulotlari o'quvchi larning fikrlash qobiliyatlarini, ko'rganlarini, o'rganganlarini yodda saqlanishi, ijodiy tushunchalarini, badiiy did, estetik his-tuygularini orttiradi. Chizmachilik fani bo'yicha mashg'ulotlar o'quvchi larning ijodiy qobiliyatining o'sishi, dunyoqarashining shakllanishiga yordam beradi, insonni har tomonlama takomillashtiradi va fikr doirasini kengaytirib, hayotni va borliqni bilish tushunchalarini rivojlantiradi, go'zallikka intiluvchan kay/fiyat beradi.
Hozirgi kunda zamonaviy chizmachilik darslarida ta'lim berish predmetining maxsus vazifalari qatorida :
-badiiy madaniyat ko'rinishlari va ularning ijtimoiy turmushimizdagi rolini tushunishini rivojlantirish ;
-o'quvchilarda mashinasozlik va yig'ish chizmachiligiga tegishli emotsional fikr yuritishda chizmachilik faniga bo'lgan qiziqishini va uni sevishini tarbiyalash ;
-doimiy va maqsadga muvofiq ravishda ko'rib fikr yurgazishini, shakllar va hajmlarini sezishni, kompozitsiya madaniyati, fazoviy fikrlash, fantaziyani, ko'rish orqali fikrlash va kombinatsiya qilish ijodiy vazifalarni konkret obrazlarda yecha bilishini rivojlantirish kabi vazifalarini ko'rish mumkin.
Yuqorida ko'rsatilgan vazifalarni loyiq amalga oshirishda chizmachilik fani, jamiyatimiz turmushidagi amalga oshiradigan funksiyalarining ilmiy asoslari yuksak natijalar beradi. "Mashinasozlik chizmachiligi" kursi turli mashina va mexanizmlarning detallarini yasash hamda ularni yig'ish uchun tuzilgan chizmalarni chizish usullari, qonun -qoidalari va talablarini o'rganadi. Mashinasozlik chizmachiligining vazifasiga quyidagilar kiradi: chizmada tasvirlar yasash qoidalari bilan tanishtirish; chizma chizish va o'qishda zarur bilim, ko'nikma va malaka bilan qurollantirish; konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi (ESKD) da qabul qilingan Davlat standarti talablari va grafik faoliyat bilan bog'liq boshqa ma'lumotlarni berish hamda amalda ulardan mustaqil foydalana olishga o'rgatish; yig'ish chizmasi detallarining eskizi, ish chizmalarini bajarishga, chizma hujjatlarini rasmiylashtirishga, chizmalardagi shartlilik va soddalashtirishlarni o'rgatish; turli buyum sirtlarini tahlil qila olishga, ularning konstruktsiyalari, birikmalarini loyihalashga o'rgatish. Hozirgi zamon ishlab chiqarish sohalarining xarakteriga mos keladigan chizmalarning o'ziga xos xususiyatlarini, ularga oid so'nggi ma'lumotlar va qonun-qoidalarni, belgi va shartliliklarni bilish, to'ldirish hamda o'z bilimlarini oshirishda "Mashinasozlik chizmachiligi" ni ma'lum darajada mukammal o'zlashtirishlari kerak. Bunda mashinasozlikda
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qo'llaniladigan shartliliklar va soddalashtirishlar, ajraluvchi va ajralmas birikmalar, biriktirish moslamalari (bolt, shpil ka, vint, kavsharlash, payvandlash va boshqalar), detal eskizi, ishchi chizma, cheklanish va o'tqazishlar, sirt g adir-budurliklarining chizmalarda belgilanishi, turli uzatmalarni tasvirlash hamda yig'ish chizmalarini tuzish va o qishni asosiy maqsad qilib qo'yadi. Mashina va mexanizmlar seximalarning ishlash printsiplarini ifodalovchi sxematik chizmalarni ham o'z ichiga oladi.
O'quvchi lar bilimiga qo'yiladigan talablar: bo'lg'usi chizmachilik o'qituvchisi grafik o'quv fani sohasidagi yangi chop etilayotgan o'quv va o'quv-metodik adabiyotlarni, ESKD ning o'zgargan standartlari va grafik faoliyat bilan bog liq bo'lgan boshqa ma'lumotlarni mustaqil o zlashtira olishga erishishi; chizma bajarishda uni o'qish va masalani echishda darslik, o'quv qo'llanma va spravochniklar bilan mustaqil ishlashga o'rgatish; ijodiy qobiliyatini, mantiqiy va fazoviy fikrlashini o stirish; chizmalarni bajarishda o'quvchi chizmachilikning nazariy asosi chizma geometriya fani va ESKD dagi davlat standartida qayd qilingan hamda talab va meyorlarga qafiy rioya qilishi va uni so'zsiz bajarishga o'rganishi; ishlab chiqarish talablariga asosan detal va buyumning modelini, loyihalarini va tayyorlash texnologiyalarini ifodalovchi chizmalarni taxt qilishi (rasmiylashtirishni). Yig'ma birlikning yig'ish chizmasini tuzish. Chizmalarda buyum tarkibiy qismlariga vaziyat raqamlarini qo'yish. Standartga muvofiq yig'ish chizmalarida buyum tarkibiga kiruvchi barcha detallar vaziyat (pozitsiya) tartib raqami bilan belgilanadi. Vaziyat raqamlari buyum yig'ish va sexematik chizmasining spetsifikatsiyasida ko'rsatilgan vaziyat rqamlariga mos ravishda qo'yiladi. Buyum tarkibiga kiruvchi yig'ish birliklari (masalan, yumalash podshipniklari, salniklar va shu kabilar) bitta vaziyat sifatida belgilanadi.
Buyum tarkibiy qismlarining vaziyat raqamlari chizma konturi tashqarisida chiqarish chiziqlari orqali ko'rsatiladi. Bu chiziqning bir uchi detal yoki yig'ish birligining ko'rinadigan tasvirida, qirqim yoki kesimida nuqta bilan, ikkinchi uchi esa tokcha chizig'i bilan chegaralanadi.
Buyum tarkibida yupqa detallar mavjud bo'lsa, vaziyat raqamlarini ko'rsatuvchi chiqarish chizig'ining bir uchida nuqta o'rniga ko'rsatkich strelka chiziladi. O'quvchi larning narsani o'ziga qarab, xotira va tasavvurdan chizma chizishga o'rgatishda chizma chizishning aniq qonun-qoidalarini nazariy asoslarini bilishlari katta ahamiyatga ega. Buyum tekisligida jismni haqqoniy tasvirlash uchun, uning bizga ko'rinib turgan qismi, undagi o'ziga xos bo'lgan quyidagi barcha xarakterli jihatlari va xususiyatlarini tasavvur etish lozim.
Kinematik sxemalar ularning texnikadagi tadbiqi to'grisida malumot berish
Hayot - tabiatning insonga betakror in'omi, lekin u quvonch, baxt keltirishi uchun, mehnat qilishni, jismoniy mehnatni yengillashtirish. uning an'anaviy shakllarini takomillashtirishni o'rganish lozim. Buning uchun esa o'ylash va fikrlashni, izlanishni va yangilikning yaratilishini. ya'ni ma'lum bir ilm-fanga asoslangan mukammal bilimni talab etadi. Ilm-fan deb, tabiat va jamiyat rivojlanishining va uni o'rab turgan dunyoga ta'sir etish qonuniyatini ochib beradigan bilimlar sistemasiga aytiladi. Ilm-fan izlanishining natijasini havotga amaliy tadbig'i sifatida yaratilgan ishlab chiqarish
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qurollari, jihozlari tushuniladi. Texnika deb. ishlab chiqarishda tadbiq etiladigan va uni boshqarishda qatnashadigan mehnat qurollari, jihozlari tushuniladi. Ilm- fanning ilg'or natijalarini ko'plab ishlab chiqarishga tadbiq etilishida texnika takomillashadi. Buning asosida esa ilmiy-texnika taraqqiyoti kelib chiqadi.
Markaziy Osiyoda qadim zamonlardan odamlar daryo sohillarida dehqonchilik qilishgan, chorvachilik bilan shug'ullanganlar, sug'orish inshootlari. turli tuman qurilish inshootlarini qurish bilan shug'ullanganlar, yigiruvchilik, to'quvchilik, kulolchilik qilgan. ma'danlar qazib metall eritishni o'rganib olganlar, zargarlik bilan shug'ullanganlar, yo'1 qurganlar. osmon yoritgichlarining sirli harakatlari va yulduzlarning harakat qonunlarini o'rganganlar. Bular asosida astronomiya. mateniatika, tibbiyot. me'morchilik asoslari paydo bo'lgan.
O'zbekiston hududida juda qadim zamondan mehnat qurollari va vositalar. xususan otarava. suv tegirmoni. charxipalak (chig'ir), to'quv dastgohlari va hokazolardan foydalanib kelingan. Bular esa mexanika sexima (yunoncha: mechanike - mashina, qurol, inshoot) fanining rivojlanishi asosida yaratildi va sug'orish, qurilish, to'quvchilik. kulolchilik, me'morchilik va boshqa sohalarda qo'llanildi.
IX-XV asrlarda aka-uka Banu Musolar, Sobiy ibn Qurra, Umar Hayyom, Abu Rayhon Beruniy. Abu Ali ibn Sino, Al-Xaziniv, Al-Xoriniy, Ahmad Al-Farg'oniv, Mirzo Ulug'bek va boshqalarning asarlarida moddiy jismlarning mexanik seximasining harakati haqidagi ta'limot va amaliy ishlar yoritilgan.
IX-XI asrlarda O'rta Osiyo Sharqning ilmiy va madaniy markazlaridan biriga aylanadi, bu yerda akademiya tarzidagi muassasa va jamiyatlar tashkil etilgan. Xorun ar-Rashid hukmronligi davrida (786-809 y.) «Bayt ul-Hikmat» («Donishmandlar uyi»)ga asos solindi, halifa Ma'mun davrida (813-833 y.) bu akademiya yanada rivojlandi. O'rta Osiyolik buyuk olimlar Muso al-Xorazmiy va Muhammad al-Farg'oniy o'z tadqiqotlarini shu akademiyada olib borganlar.
Ma'lumki [2], O'rta Osiyo olimlari tomonidan ko'rinishi oddiy, tuzilishi sodda mexanizmlarning seximalari yaratilgan. Abdul Abbos Ahmad ibn Muhammad Qasir al-Farg'oniy tomonidan mexanik kalendar. burchaklarni o'lchash asboblari; Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn Sinoning «Aql mezoni» asarida mexanikadagi oddiy sistemalar chig'irlar, richaglar. bloklar, vintlar va ponalardan tuzilgan mexanizmlaming ishlash prinsiplari bayon etilgan. Ibn Sino harakatlanuvchi jismga qo'yilgan kuch yo'qolmasligini va harakatga biror qarshilik bo'lmasa, harakatning cheksiz uzoq vaqt sodir bo'lishi kerakligini aytgan edi.
Abu Yusuf al-Xorazmiyning (X-asr) «Ilmlarning kaliti» nomli kitobi, Ismoil al-Jazoirning (XII-XIII asr) «Muhandislik mexanikasini bilish» kitobi va Muhammad al-Xurosonning «Suv g'ildiraklari va suvni yuqoriga chiqarishni amalga oshirishda ishlatiladigan mexanik moslamalar» seximasi e'tiborga sazovordir.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1-rasm. О 'rta asrlarda dеtаllаrni chizishda qo'llanilgan chizmachilik asboblari [2].
O'rta asrlarda ilmiy-tехnika taraqqiyotining ilg'or rayonlari qatoriga Yaqin Sharq, O'rta va Janubiy Osiyo mamlakatlari kirgan. XIII-XIV asrlarda ixtiro va yangilikni yaratilishi G'arbiy Evropada yildan-yilga oshib borgan. Buning nati jasida Evropada nafaqat yеtuk tехnik xodimlar shakllana boshladi. balki ustolar harbiy, qurilish, tog'-kon, qishloq xo'jaligi va hokazo sohalarda mutaxassislar «injеnеr»lar paydo bo'la boshlaydi. «Injеnеr» so'zi XIII-XIV asrlarda G'arbiy Evropa mamlakatlarining tillarida (tеrminida) paydo bo'ldi. «Injеnеr» so'zi lotincha «in- gеnium» (ingеnium) so'zidan kеlib chiqib, «tug'ma qobiliyat» dеgan birlamchi ma'noni. kеyinroq еsa «aql, o'tkirlik, yaratuvchanlik»ni bildiradi. «Injеnеr» so'zi XVII-asrda fransuz va nеmis tillaridan Rossiyaga kirib keladi.
2-rasm. Darvozani ochish uchun ishlatiladigan mеxanizmlarning sxеmasi [3].
3-rasm. Vintli mеxanizmlarni (sеxеmasi) qo'llash uskunalari [3].
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ме1^ jarayonida qo'l instrumеntlarining assort^n^ kеngaydi, еnеrgiya manbai sifatida hayvon kuchidan (asosan ot), shamol kuchi (IX-X asrlardan), suv kuchidan foydalanish boshlanadi. XIII-XV asrlardan cho'yan quyish va tеmir olish o'rganiladi. transport, kеmasozlik rivojlanadi. Bularning hammasi tеxnika taraqqiyotiga asos soladi.
Ko'pincha tеxnolgik jarayonni bajarishda harakatlanayotgan bo'g'inni ma'lum vaqt ichida biror vaziyatda turishi va uning ayrim nuqtalari bеrilgan еgri chiziq bo'yicha harakatlanishi talab qilinadi.
Mеxanizmni tamatikaviy tеkshirish uchun uning barcha bug'inlarining o'lchamlari, k^ma^a^y sxеmasi va yеtakchi bo'g'inning harakat qonuni bеrilgan bo'lishi kеrak. Yеtakchi bo'g'inning harakat qonuni vaqtning funksiyasi tarzida bеriladi. Bu harakat qonuniga binoan, yеtakchi bo'g'inning vaziyati aniqla-nadi. Yеtakchi bo'g'inning har bir vaziyatida unga ulangan Assur guruhlarining tamatikasi tеkshiriladi. Mеxanizmni k^ma^a^y tеkshirishda avval uning vaziyati, so'ngra tazlik va tеzlanishlari aniqlanadi. Tеkis mеxanizmlarni kinеmati-kaviy tеkshirishda grafikaviy, grafo-analitikaviy va analitikaviy usullar qo'llaniladi. Mеxanizmni tamatikasi juda katta aniqlik bilan hisoblash talab qilinganda analitikaviy usuldan foydalaniladi. Muhandislik hisoblash amaliyotida, asosan qutbiy plan va k^ma^a^y diagramma usullari kеng qo'llaniladi.
Umuman mеxanizmlarni ^ma^asim tеkshirish nazariy mеxanika qonuniyatiga asoslangan. Nazariy mеxanikada jism larning mеxanik harakati gеomеtrik nuqtai nazardan o'rganiladi.
K^matikada quyidagi ikki masala е^^:
1. Bеrilgan sanok sistеmasiga nisbatan nuqta yoki jismning harakatini matеmatik usulda aniqlash.
2. Nuqtaning bеrilgan harakati qonuniga ko'ra mazkur harakatning barcha tamatik xaraktеristikalari (traеktoriya, tozlik va tеzlanishlari) aniqlanadi.
K^ma^a ikki qismga boiinadi: 1) nuqta tamatikasi; 2) qattiq jism k^ma^as.
1. Nuqta kinеmatikasi
Moddiy nuqta dеganda, harakati yoki muvozanatini tеkshirishda o'lchamlari va shaklining ahamiyati bo'lmagan, massasi bir nuqtada joylashgan dеb tasavvur qilinadigan jism tushuniladi. Kuch ta'siridagi jismning ixtiyoriy ikkita nuqtasi orasidagi masofa doimo o'zgarmasdan qolsa, bunday jism absolyut qattiq jism dеyiladi. Absolyut qattiq jism moddiy nuqtalaming o'zgarmas sistеmasidir.Tabiatda absolyut qattiq jism yo'q, har qanday jism ham oz bo'lsada dеformatsiyalanadi - shakli o'zgaradi. Agar bu o'zgarish jismning o'lchamlariga nisbatan juda kichik bo'lsa, mеxanik harakatni o'rganishda mazkur o'zgarishni е'^^а olmaymiz.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Toshpulatov Faxriddin Urolovich CHIZMACHILIK (Geometrik chizmachilik) o'quv qo'llanma "KAMOLOT" nashriyoti Buxoro 2023-yil.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
2. Bibutov N. S. Amaliy mexanika: Cliy o'quv yurtlari talabalari uchun o'quv qo'l. Yangiyul poligraph service, 2008.
3. R. Tojiboev, A. Jo'raev Mashina detallari. Toshkent. «O 'qituvchi», 2002.
4. Toshpo'Latov F. U. et al. Bolalarni o 'yin texnologiyalari asosida kasb-hunarga qiziqishlarini shakllantirishda rivojlantiruvchi o 'yinlar //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 487-491.
5. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies International Engineering Journal For Research & Development.-2021 //Т. - Т. 6. - С. 3-3.
6. Uralovich T. F. THE ROLE OF APPLIED ART IN THE DEVELOPMENT OF AESTHETIC SKILLS OF STUDENTS //International Journal of Advance Scientific Research. - 2023. - Т. 3. - №. 05. - С. 111-118.
7. Urolovich T. F. CHIZMACHILIK DARSLARIDA AMALIY SAN'AT ELEMENTLARIDAN FOYDALANIB TARKIBIDA TUTASHMA ELEMENTLAR QATNASHGAN NAQSH NAMUNALARINI CHIZISH //Еврaзийский журнaл прaвa, финaнсoв и прикладных нaук. - 2022. - Т. 2. - №. 2. - С. 158-162.
8. Toshpulatov F. U. UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA CHIZMACHILIK FANINI CHUQURLASHTIRIB O 'RGANISH //Inter education & global study. - 2024. - №. 4 (1). - С. 197-205.
9. Fakhriddin T. et al. USING GRAPHICS PROGRAMS IN DRAWING LESSONS (BLENDER GRAPHICS PROGRAM FOR EXAMPLE) //Journal of Innovation, Creativity and Art. - 2024. - Т. 3. - №. 5. - С. 10-15.
10. Uralovich T. F. Kalit so 'zlar: Сhizmachilik, qishloq, arxitekturametodika, uy-joy, qurilishi, mustaqil ta'lim, shaxs estetik ko'nikma, ko 'rsatmali qurollar, ko 'rsatma, idrok, talaba, o 'qituvchi, morfologik yondashuv.
11. Fakhriddin T. et al. USING GRAPHICS PROGRAMS IN DRAWING LESSONS (BLENDER GRAPHICS PROGRAM FOR EXAMPLE) //Journal of Innovation, Creativity and Art. - 2024. - Т. 3. - №. 5. - С. 10-15.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Toshpulatov Faxriddin Urolovich, Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi kafedrasi v.v.dotsenti, [Тошпулатов Фахриддин Уролович, доцент эфедры изoбрaзительнoгo искусствa и инженерной грaфики], [Toshpulatov Fakhriddin Urolovich, Associate Professor of the Department of Fine Arts and Engineering Graphics]; manzil: O'zbekiston, Termiz sh., Umit ko'chasi, 2/3-uy ^дреа Узбекистaн, город Термез, улицa Умит, дом 2/3], [address: Uzbekistan, Termez city, Umit street, building 2/3] https://orcid.org/0009-0007-2368-9524; Email: toshpulot@terdpi.uz
