Научная статья на тему '“ЧИНОР ТАГИДАГИ ДУЭЛ” ФИЛЬМИДА ХАРАКТЕР МАСАЛАСИ'

“ЧИНОР ТАГИДАГИ ДУЭЛ” ФИЛЬМИДА ХАРАКТЕР МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
189
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
кинематография / комедия / жанр / режиссёр / актёр / сценарист / характер / фильм / фольклор анъана / миллий колорит / халқона қаҳрамон / кинематограф / комедия / жанр / режиссер / актер / сценарист / персонаж / фильм / фольклорная традиция / национальный колорит / народный герой.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Муҳайё Мухторова

Ушбу мақолада ўзбек кино санъатида комедия жанрининг ривожланишида ўз ўрнига эга бўлган сценарист Рихсивой Муҳаммаджоновнинг “Чинор тагидаги дуэл” фильмидаги ўзига хос характерлар таҳлил этилиб, фильмнинг бадиий ҳамда ғоявий хусусиятлари, ижодий компонентларнинг ютуқлари ҳамдабугунги кинематографиямизда тутган ўрни борасида муҳим фикрлар билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОС ХАРАКТЕРА В ФИЛЬМЕ “ДУЭЛЬ ПОД ЧИНАРОЙ”

В данной статье анализируются особые характера фильма “Дуэль под чинарой” сценариста Риксивоя Мухаммадджанова, имеющий значительную роль в развитии комедийного жанра в узбекском кинематографе, а также рассматриваются художественные и идейные особенности фильма, достижения его творческих компонентов и значение в нашем современном кинематографе.

Текст научной работы на тему «“ЧИНОР ТАГИДАГИ ДУЭЛ” ФИЛЬМИДА ХАРАКТЕР МАСАЛАСИ»

Oriental Journal of Social Sciences

ORIENTAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

r

SUPPORT

SCIENCE journal homepage:

https://www.supportscience.uz/index.php/oiss

A QUESTION OF CHARACTER IN THE MOVIE "DUEL UNDER THE PLANE TREE"

Mukhayo Mukhtarova

Doctoral student

Institute of Art studies Academy of sciences of the Republic of Uzbekistan Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE_

Abstract: This article analyzes the special characteristics of the film "Duel under the Plane Tree" by screenwriter Riksivoy Mukhammadjanov, which has a significant role in the development of the comedy genre in Uzbek cinema, and also examines the artistic and ideological features of the film, the achievements of its creative components and the significance in our modern cinema.

Key words: cinematography, comedy, genre, director, actor, screenwriter, character, film, folklore tradition, national flavor, folk hero.

Received: 25.03.22 Accepted: 30.03.22 Published: 01.04.22

"ЧИНОР ТАГИДАГИ ДУЭЛ" ФИЛЬМИДА ХАРАКТЕР МАСАЛАСИ

Мух;айё Мухторова

Таянч докторант

УзРФА Санъатшунослик институти Тошкент, Узбекистон

_МА^ОЛА Х,А^ИДА_

Калит сузлар: кинематография, комедия, жанр, режиссёр, актёр, сценарист, характер, фильм, фольклор анъана, миллий колорит, халкона ках,рамон.

Аннотация: Ушбу маколада узбек кино санъатида комедия жанрининг ривожланишида уз урнига эга булган сценарист Рихсивой Мухдммаджоновнинг "Чинор тагидаги дуэл" фильмидаги узига хос характерлар тах,лил этилиб, фильмнинг бадиий хдмда гоявий хусусиятлари, ижодий компонентларнинг ютуклари хдмда бугунги кинематографиямизда тутган урни борасида мух,им фикрлар билдирилган._

ВОПРОС ХАРАКТЕРА В ФИЛЬМЕ "ДУЭЛЬ ПОД ЧИНАРОЙ"

Мухайё Мухтарова

Докторант

Института искусствознания Академия наук Республики Узбекистан Ташкент, Узбекистан

О СТАТЬЕ

Ключевые слова: кинематограф, комедия, жанр, режиссер, актер, сценарист, персонаж, фильм, фольклорная традиция, национальный колорит, народный герой.

Аннотация: В данной статье анализируются особые характера фильма "Дуэль под чинарой" сценариста Риксивоя Мухаммадджанова, имеющий значительную роль в развитии комедийного жанра в узбекском кинематографе, а также рассматриваются художественные и идейные особенности фильма, достижения его творческих компонентов и значение в нашем современном кинематографе._

КИРИШ

Узбек киноматографиясининг комедия жанрида узига хос "почерк"га эга булган сценаристлардан бири Рихсивой Мухдммаджонов ижодида томошабинлар кунглидан жой олган куплаб фильмлар мавжуд. Жумладан, "Чинор тагидаги дуэл", "Суюнчи", "Абдуллажон", "Тангалик болалар" каби комедиялар йиллар давомида томошабинларга кадрдон фильмлар булиб келмокда. Умрбокий фильмлар суратга олиш учун аввало сценарий пишик ва пухта ёзилган булиши, шунингдек, "Адабий сценарий устида ишлаш жараёнида булажак фильмнинг жанрини аниклаш шарт. Зеро, фильм композицияси, образлар талкини, фильм темпо-ритми, стилистикаси хдмма хдммаси шунга боглик. Режиссёр мушохддаларининг мазмуни, унинг сценарий устида муаллиф билан, ёки бир узи ишлашининг мох,ияти -ках,рамонлар характерлари, улар хатти-хдракатларининг сабаблари, диалоглар аниклиги, лундалиги каби аник натижаларни кузлайди. Зеро, режиссёр келгусида фильмнинг бошка таркибий жихдтларини айнан шунга буйсундиради".

АСОСИЙ ЦИСМ

Хусусан, Мелис Абзаловнинг "Чинор тагидаги дуэл" фильми шундай хдмфикрлик билан ишланган самимий кулгу ва юморга бой характерлар умумлашмасидан иборат картиналар сирасига киради.

Фильм Нортой исмли ёш чупон йигитнинг шахдрга укишга кириш учун кетиши, бирок имгих,ондан "йикилгач", тугилиб усган кишлогига кайтиб келиши, аммо буни тенгдошлари орасида тан олишга уялиб, хдммани, хдтто отасини х,ам "укишга кирганман" деб алдаб юриши, яхши курган кизига мухдббати, отасини уйлантириш истаги, ферма мудирининг давлат

мулкини талон-тарож килиш режасини рад этган отасининг хакорат килиниши, Нортойнинг мудирни чинор тагига дуэльга чакириши каби вокеалар атрофида кечади.

Бир карашда фильм сюжети оддийгина бир йигит хаётини акс эттиргандек булади. Бирок фильмдаги хар бир кахрамоннинг уз "хакикати", уз характери бор. Нортой нима сабабдан укишга кирдим деб алдайди? Ахир у ёмон йигит эмасди... Бирок кишлогида хар учраган инсон унга "Укишга кирдингми, укишга кирдингми?" каби саволларни беравериши уни ёлгонга мажбур килади. Шу саволларсиз хам тушкунликка тушган, укишга кира олмаганлигидан виждони кийналаётган Нортойга дустининг онаси (Амина Фаёзова) айтган "Билардим, киролмаслигингни" деган гапи кучли зарба булади ва у узининг укишга "кирганлигини" исботлаб куйгиси келади.

Нортойнинг бироз чапани, шу билан бирга бутун кишлогидаги одатий турмуш тарзига аллакачон куникиб булган инсонларга карши уларок янгиликка интилувчан, кизикувчан, кишлогига хам уша янгиликни тадбик этишни истаган усмир йигит характери фильм давомида очилиб боради.

Нортой характеридаги янгиликка интилувчанликни фильмнинг хар бир эпизодида учратиш мумкин. Жумладан, фильмда сомон ташиш бахси. Нортой узини курсатиб куйгиси келганлигидан огир булишига карамасдан 2 та бог сомонни кутариб кетади. Бирок Парпининг 3 бог сомонни кутарганлигини куриб кучи етмаса-да енгилгиси, яхши курган кизининг олдида изза булгиси келмайди. "Гап кучда эмас, гап аклда" - деб узини оклаб хам куяди.

Рашид Маликовнинг текис килиб устирилган сочлари, узун буйи ва уша вактдаги озгин киёфаси бироз найнов, бошкалардан ажралиб турувчи, узгалар наздида галатирок булган Нортой киёфасини тулик акс эттиришга хизмат килган. Рашид Маликов Нортой образини куюнчак, янгиликка интилувчан, кизикувчан киёфа билан бир вактда, романтик ва комик характерда ижро этади. Зеро, Тиркаш буванинг "келнойингни мен эмас, аслида келнойинг мени олиб кочган" деган сузларидан каттик таъсирланиб, Угилойни олиб кочмокчи булган эпизод бунга мисол була олади. "^ахрамон характерининг негизини ташкил этувчи содда мугомбирлик, бегараз айёрлик, хазил-мутойиба, кулгига келганда барчадан ортда колдириш сингари хислатлар узида ёркин миллийликни акс эттирганди. Бир карашда Нортой образи халк огзаки ижодиётидаги Афанди-ю, Шум болаларни эслатади". Ва айнан шу характер билан томошабинга кадрли кахрамонга айланади.

^ишлок ахолиси эса бир колипда котиб колган, ривожланишларни тугри кабул килмайдиган халк. Шу боисдан хам Нортойни "У жинни, хар бир куйнинг кулогига радио урнатиб чикаяпти" каби гаплар билан коралашга уринишади.

Фильм хакида чукуррок мулохаза килинса, юккорида айтилганидек укишдан йиккилиб кайтган йигитгина эмас, балки янгиликларга эхтиёжи баланд, кизиккон, турли мавжуд стереотипларни ёриб чиккишга интилувчан ёш йигитнинг мухаббати учун курашини хам курамиз. Зеро, фонтанда чумилиш, совчиликка одатларга зид уларок узининг бориши, Угилойни угирлашга тараддуд куриши-ю, отасини уйлантириб куйиш истаги буларнинг акси.

Фильмда Нортойнинг кизикувчан, янгиликка ташна, романтик характери ва кишлок ахолисига сингиб кетган оддий, содда, барига бефарк, бокибегам характерлари уртасида конфликт кузатилади.

"Вокеалар ривожи бир карашда утакетган мугомбир ва дангаса, енгилтак булиб туюлган Нортойнинг нечоглик мехрибон, хакиккатгуй мавриди келганда нохаклик ва нопокликка карши беаёв кураша олиш кудратига эга шахс эканини курсатади". Фильм якунида эса курамизки, у бир умр халол мехнат килиб, тер тукиб, фарзандларини халол лукма билан вояга етказган ёлгиз отасини асрашни, унга тиргак булишни жуда хам истаган мехрибон фарзанд.

Фильм хар кандай шароитда хам халоллик йулидан огмай яшаган чупон ва Нортой сингари адолатли, хакикатгуй, узгача дунёкарашдаги инсонлар матонати хакида.

Чупон - Хамза Умаров хам уз навбатида углининг карорини куллаб кувватлайди. Хамза Умаровнинг бу образи бир олам орзу-хаваслар билан Нортойнинг укишга киришини кутган мехрибон, гамхур, жонкуяр ота характерига эга. "Студентлар шундай шляпа кияр эмуш", деб Нортойга шляпа олиб келиб бериши, кейинрок эса "студентлар шундай сумка тутар эмуш" деб сумка совга килиши чупоннинг мехрибон ота характерини очиб берган булса, фильм якунида "Билардим киролмаганлигингни" дейишидан англашиладики, у ута сабрли ва матонатли. У фарзандини уришиб, алдаётганлигини юзига солиб, хакикатни очиб ташласа буларди. Аммо чупон - Хамза Умаров бундай килмайди. У фарзанди Нортойни уз айбига икрор булишини, хакикат йулига кайтишини, ёлгонни буйнига олишини сабр билан кутади. Хамза Умаровнинг вазмин киёфаси, ички хотиржамлиги, сузлаш услуби, овоз техникаси, актёрлик махорати урушда бир оёгини йукотган, урушдек дахшат ичидан тирик кайтган, фарзандларини бир куз билан вояга етказаётган мехрибон ота киёфасини тулик очиб беради.

Фильмда адолат ва халоллик куплаб эпизодларда таргиб этилади. Зеро, чупоннинг раиснинг таклифини рад этиши, Нортойнинг раис билан дуэлга чикиши каби эпизодлар бунга мисол.

Шу билан бирга фильмда урушнинг асоратлари хам турли эпизодларда бериб кетилади. Хусусан, Хожимуроднинг урушдан чулок булиб кайтганлиги, уша мудхиш

уруш сабабли хамон баъзи одамларга кулгу булаётганлиги, урушнинг яна куплаб инсонлар такдирига шундай мунгли таъсири, уруш тугаган булишига карамасдан инсонларнинг характерлари ва кусурлари уртасида хам конфликт кетаётганлиги ёритилади. Уша раисга ухшаган "ишбилармонлар" ва Хожимуродга ухшаган халол инсонларнинг муносабатларида буни куриш мумкин.

Фильм халоллик ва адолатлиликни, тугри сузликни, покликни енгил кулгу ва романтик хислар билан бирга таргиб килиш баробарида уз даврида мавжуд булган айрим "ишбилармон" раисларнинг кирдикорлари-ю, "дохиёна режалари"ни очишда, уларнинг бундай ишбилармонлиги канчадан-канча халол инсонларнинг кунглини синдириш билан бирга жамиятдаги урнини хам йукотаётганлигини курсатиб утишда ойна вазифасини бажаради. Аслида энг катта фожеа хам айнан мана шунда! Кишиларда узаро ахиллик йуклиги, факатгина узини уйлаш, бунинг учун эса колганларнинг тинчлигини бемалол хатарга куйишга тайёр Хожимурод каби инсонларнинг орамизда мавжудлигидир.

Фильмда ифода этилган баъзи комедик эпизодларда Рихсивой Мухаммаджоновнинг уз услубига эга булган чукур мантикий фикрларни бериб кетиш техникаси хам кузатилади. Бунга Нортойнинг журнални вараклаб утиргандаги эпизодда муковадаги Софи Лоренга нисбатан Тиркаш буванинг "Ким бу?" деб берган саволига "Юрадиган кизим. Яхшими? Х,ар куни олиб кетгин деб хат ёзади менга. Таппиям киламан, сигирам согаман, сен билан бирга булсам булгани дейди".

Тиркаш буванинг "Сен хам севасанми?" саволига "Унчалик эмас, лекин у жинни булиб колай деяпти" - дейди. Тиркаш бува "Х,а, шунакаси булади. Аёл кишини унчалик севмасанг, ула бизани шунчалик куп севади" - дейди. Ёки Зокир (Жалол Юсупов)нинг "Сенга очигини айтсам, хозир кизлар сенга ухшаган укимаганларни севиб колишяпти. Ромео ва Жульеттани курганмисан? Жульетта Ромеони севадими? Севади! Ромео мактабгаям бормайди. Бир марта хам дарс килиб утирганини курмадим. Жульетта шунака йигитни яхши куради. Яхши курганидан захар ичиб улади. Билдинг!" каби муаллифгагина хос булган пурмаъно фикрлар комик шаклда кахрамонлар тилидан бериб кетилади.

Шунингдек, Рихсивой Мухаммаджоновнинг аксарият фильмларида узига хос булган содда, кишлок одамлари кахрамон булса, шу кахрамонларга паралел равишда кичкина ёшли бирок махмадона, зумраша характердаги кахрамон хам киритилади. Зеро, "Чинор тагидаги дуэл"даги Зокир, "Абдуллажон"даги Абдуллажон, "Чол ва набира"даги Ганишер кабилар айнан шундай комик характерли образлар.

Фильм суратга олинганига 46 йил булишига карамасдан бугунги кунга кадар томошабинлар эътиборидан тушмай келишида драматургнинг махорати билан бирга актёрлар ансамблини хам эътироф этиш лозим. Зеро, Аида Юнусова (шифокор), Обид Юнусов (Абдулла раис), Клара Жалилова (раиснинг хотини), Хусан Шарипов (Угилойни отаси), Уктам Лукмонова (Угилойни онаси), Феруза Орифхонова (Угилой), Гани Аъзамов ва Сойиб Хужаев (чойхонадаги чоллар), Асанкул ^уттубоев (Тиркаш бува), Вохид ^одиров (милиционер), Манзура Рахимхужаева (Угилойни дугонаси), Ойбек Назруллаев, Садихон Табибуллаев каби куплаб махоратли актёрлар фильмда узига хос булган характерли ролларни махорат билан ижро этишган. Х.Олимжон шеъри асосида бастакор Е.Ширяев басталаган "Энг гуллаган ёшлик чогимда" деб бошланувчи уша машхур кушик эса сал кам ярим асрдан буён томошабинлар ва хонандалар томонидан такрор ва такрор ижро этилмокда.

ХУЛОСА

Албатта, комедияда кулги шунчаки кунгилочар восита булиб колиши керак эмас. Балки маълум гояга хизмат килиши, бошка жанрларда айтиб булмас нозиклик билан фикрни томошабинга етказиши лозим. "Аслида хам кинокомедия жанри хамиша оммабоп булган. Бундай фильмларга кизикиш доимо баланд. Шундай булса-да, комедия фильм яратиб, муваффакият козониш осон иш эмас. Комедия фильм яратиш ижодкорлардан снайперларга хос аникликни, техникадан нихоятда усталик билан фойдалана билишни, вокеликни таъсирчан ифодалаш махоратини талаб килади". Ушбу фильмнинг замирида хам эътибор берилса, мана шу вазифа уддалангани билан у хамон севимли.

Рихсивой Мухаммаджоновнинг кахрамонлари шундай оддий кишлок кишилари булишига карамасдан инсоний фазилатларга бойлиги, магрур ва халоллиги, шу билан паралел равишда комик, китмир характерга эгалиги билан йиллар давомида томошабинлар калбида яшаб келмокда. Зеро, муаллиф учун бундан юксак мукофот йук.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Абикеева Г. Кино Центральной Азии. - Алма Ата.: ВГИК им. С.А. Герасимова. 2001. - 215 стр.

2. Абулкосимова Х. Кино санъати асослари. - Тошкент.: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2009. - 98 б.

3. Аннотированный каталог художественного кино Узбекистана (1925-2008)- Т:, 2009. 240 стр.

4. Каримова Н. Игровой кинематограф Узбекистана. - Ташкент.: Издательство журнала "San'at". 215 стр.

5. Каримова Н. 1960-1990 йиллар узбек бадиий киносида ёш кахрамон образи (номзодлик диссертацияси) - Т:, 1997 й. 81-бет. (134-бет.)

6. Якубов Б. Кино назарияси // "Fan" нашриёти. Т:, 2022 йил. 46 бет.

7. Узбекистон санъати // "Шарк" нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош тахририяти.Т:, 2001.

8. Каримова Н. Узбек миллий киносининг янги уфклари // San'at. 2016. 2-сон.

9. Мачерет А. Вопросы жанра // Искусство кино. 1954. №11.

10. Тешабоев Ж. Интилганга толъе ёр // San'at. 2014. №4.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.