Научная статья на тему 'ЧИГИТЛИ ПАХТАНИ ТОЗАЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ФАКТОРЛАР ТАҲЛИЛИ'

ЧИГИТЛИ ПАХТАНИ ТОЗАЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ФАКТОРЛАР ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
2
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Пахта / чигит / майда / тозалаш / тўрли / ифлослик / ускуна / тўрли сетка / чигит / пахта тозалаш. / Cotton / seeds / fine cleaning / mesh / dirt / equipment / mesh sieve / seeds / cotton cleaning.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Жўраев Даврон Амир Ўғли, Маллаев Орифжон Самад Ўғли

Яратилган янги тозалагичда тўрли юзанинг ёй узунлиги максимал тарзда бўлишига эришилди. Инновацион вертикал тозалагичдан ўтган чигитли пахта таркибидаги ифлослик миқдорига тўрли сетка юзаси, чигитли пахта ифлослиги ҳамда ускунанинг иш унумдорлиги таъсирини ўрганиш мақсадида тўлиқ факторли тажриба ўтказиш услубида ўрганилди. Олинган натижалар инновацион тозалаш ускунасини амалда жорий қилиш учун тавсиялар ишлаб чиқишда фойдаланиш имконини беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF FACTORS AFFECTING INCREASING THE EFFICIENCY OF SEED COTTON CLEANING

The maximum length of the arc of the mesh surface at the new cleaner is achieved. As a result of conducting full factorial experiments on an innovative vertical cleaner, the influence of the mesh surface area, contamination of seed cotton and plant performance on the degree of seed cotton contamination after cleaning has been studied. The obtained results make possible to issue recommendations on the practical use of a vertical seed cotton cleaner.

Текст научной работы на тему «ЧИГИТЛИ ПАХТАНИ ТОЗАЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ФАКТОРЛАР ТАҲЛИЛИ»

Scientific journal Construction and Education ISSN 2181-3779, volume 3, Issue 2 2024

QISQA XABARLAR

УДК 677.051.152.8

ЧИГИТЛИ ПАХТАНИ ТОЗАЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШГА ТАЪСИР

ЭТУВЧИ ФАКТОРЛАР ТА^ЛИЛИ

Жураев Даврон Амир угли PhD., dotsent: Термиз мухандислик-технология институти, Узбекистон, Термиз.

djurayevdavron27@mail.com

Маллаев Орифжон Самад угли PhD., dotsent: Термиз мухандислик-технология институти, Узбекистон, Термиз.

orifionmallavev@gmail.com

Аннотация. Яратилган янги тозалагичда турли юзанинг ёй узунлиги максимал тарзда булишига эришилди. Инновацион вертикал тозалагичдан утган чигитли пахта таркибидаги ифлослик микдорига турли сетка юзаси, чигитли пахта ифлослиги хамда ускунанинг иш унумдорлиги таъсирини урганиш максадида тулик факторли тажриба утказиш услубида урганилди. Олинган натижалар инновацион тозалаш ускунасини амалда жорий килиш учун тавсиялар ишлаб чикишда фойдаланиш имконини беради.

Аннотация. В новом очистителе достигнуто максимальное значение длины дуги сетчатой поверхности. В результате проведения полных факторных экспериментов на инновационном вертикальном очистителе было изучено влияние площади сетчатой поверхности, засоренности хлопка-сырца и производительности установки на степень засоренности хлопка-сырца после его очистки. Полученные результаты позволяют выдать рекомендации по практическому использованию вертикального очистителя хлопка-сырца.

Abstract. The maximum length of the arc of the mesh surface at the new cleaner is achieved. As a result of conducting full factorial experiments on an innovative vertical cleaner, the influence of the mesh surface area, contamination of seed cotton and plant performance on the degree of seed cotton contamination after cleaning has been studied. The obtained results make possible to issue recommendations on the practical use of a vertical seed cotton cleaner.

Калит сузлар: Пахта, чигит, майда, тозалаш, турли, ифлослик, ускуна, турли сетка, чигит, пахта тозалаш.

Ключевые слова: Хлопок, семена, мелкая очистка, сетка, грязь, оборудование, сетчатое сито, семена, очистка хлопка.

Key words: Cotton, seeds, fine cleaning, mesh, dirt, equipment, mesh sieve, seeds, cotton cleaning.

Муаммони х,олати. Бозор иктисодиётининг асосий талабларидан бири, ишлаб чикаришда ракобатбардош махсулот етиштириш учун, мавжуд технологик жараёнларни такомиллаштира бориб, махсулот таннархини камайтиришдан иборатдир.

Корхоналарни модернизация килиш, техник ва технологик кайта жихозлашни янада жадаллаштириш, замонавий, мослашувчан технологияларни кенг жорий этиш зарур.

Маълумки, бугунги кунда Республикамизда ишлаб чикариш хажмининг салкам 40% ни пахта тозалаш саноати ташкил этади. Х,озирги кунда пахта тозалаш саноати корхоналари 90 олдида ишлаб чикарилаётган махсулот сифатини жахон андозаларига мос келадиган меъёрда таъминлаш долзарб муаммодир. Ушбу муаммони хал этиш йулида кейинги йилларда пахта саноати корхоналарида мувофиклаштирилган, технология талабларига жавоб берадиган янгидан - янги пахтани дастлабки ишлаш курилма ва дастгохлари жорий этилмокда.

Qurilishm^a4imJlmyjurnal^

3-jild, 2-son 218

https://jurnal.qurilishtalim.uz

ЗавпйАо]оигпа1 Сот1гисИоп апёЕёисаНоп 18БЫ2181-3779, уо1ите 3, Ъте 2 2024

О^А ХАВАКЬАЯ

Пахта тозалаш тармогининг х,озирги боскичидаги ривожланишида катта ахдмиятга эга булиб, тадбик этилаётган техникавий ва технологик тадбирлар, йигиб - териб олинган пахта хом -ашёсини нобудгарчиликка йул куймай, уни табиий хусусиятларини юкори даражада саклаб колган х,олда уз вактида дастлабки ишлашни ва олинган мах,сулотни истеъмолчиларга узлуксиз етказиб беришни таъминлаб бориши шарт.

Пахта тозалаш корхоналаридаги мавжуд курилма ва жих,озларнинг иш унумдорлигини ортиши, олинаётган мах,сулот сифатининг яхшиланиши куп жихдтдан курилмалар учун куйилган техник талабларнинг бажарилишига, технологик регламентнинг тугри танланишига боглик булади. Мавжуд технологик х,олатларни тах,лил этиш, мукобил вариантларни танлаш, пахтани табиий хусусиятларига таъсир этувчи омилларни аниклаш ва уни бартараф этиш йулларини топиш маколананинг мохиятини ташкил этади.

Ишлаб чикаришдаги мавжуд 1ХК русумли чигитли пахтани майда ифлосликлардан тозалаш машиналарида козикчали барабанлар оркали чигитли пахта булакчалари турли сирт устига урилиши натижасида ундаги ифлос кушилмалар ажралади ва турли сирт тешиклари оркали ташкарига чикиб кетади. Ускунанинг хдкикий иш унумдорлиги куйидаги тенглама оркали х,исобланади [1]:

\6L-Fp, -п-(р

Ь - турли юза узанлиги, мм;

Б - титиладиган пахтанинг кундаланг кирким юзаси,м2

рх - чигитли пахтанинг зичлиги, кг/м3 ;

^ = 0,25^0,30 - турли сетка сиртидан фойдаланиш коэффициенти;

ф - тозалагичдан фойдаланиш коэффициенти, ф=0,3^0,35;

Т - чигитли пахтанинг тозалагич ичида туриш (булиш) вакти, сек.

Майда ифлосликлардан тозаловчи машиналардаги асосий камчиликлардан бири, бу турли юзанинг фойдали коэффициенти, яъни ифлосликлар ажралиш зонаси камлигида. Бу курсатгич мавжуд 1ХК ^=0,25^0,30 - турли сиртдан фойдаланиш коэффициенти пастлиги тозалаш ускунасининг камчиликларидан бири булиб келмокда.

Тажриба утказиш методикаси. Буни олидини ошиш максадида турли сеткадан фойдаланиш коэффициентини ошириш учун янги инновацион тозалаш ускунасини конструкциясини таклиф килинмокда (1 -расм).

Тадкикотлар олиб бориш инновацион тозалаш ускунасининг лаборатория варианти ишлаб чикилди (1-расм) [2].

Лаборатория ускунасида тозалаш жараёни кечадиган ишчи кисим эни 300 мм килиб. Шу юзани тозалаш учун айланувчи ишчи кисмлар консол валларга урнатилган. Турли юза ва бошка элементлар унинг ён кисмига мах,камланган.

Тозалаш жараёнини куз билан кузатиб бориш учун унинг олд кисми шаффоф органик ойна билан ёпилди. Инновацион тозалагичнинг янгилиги тозалаш жараёни кечадиган турли юзанинг ёй узунлиги максимал тарзда булишига эришилди. Вертикал тозалагичдан утган чигитли пахта таркибидаги ифлослик микдорига турли сетка юзаси, чигитли пахта ифлослиги хдмда ускунанинг иш унумдорлиги таъсирини урганиш максадида тулик факторли тажриба утказиш услубида урганилди [3]. Утказилган тажриба синов ишларига кура 3 та кирувчи факторлар танлаб олинди.

Турли сетка юзаси - Х1

Маълумки, турли сетка юзаси пахтани майда ифлосликлардан тозалаш самарадорлигига маълум таъсир килади.

БаеШАе]оигпа1 Сот^иеЫоп апёЕёиеа^оп 18БЫ2181-3779, уо1ите 3, Ьте 2 2024

ОКОА ХАВАКЬАЯ

Чигитли пахта

1-Расм. Вертикал усулда чигитли пахтани майда ифлосликлардан.тозалайдиган

ускунанинг схемаси

1 - таъминлагич: 2 - козикчали барабан; 3 - турли юза; 4 - шнек.

Вертикал тозалагичдан утган чигитли пахта таркибидаги ифлослик микдорига турли сетка юзаси, чигитли пахта ифлослиги хамда ускунанинг иш унумдорлиги таъсирини урганиш максадида тули; факторли тажриба утказиш услубида урганилди [3]. Утказилган тажриба синов ишларига кура 3 та кирувчи факторлар танлаб олинди.

Турли сетка юзаси - Х1

Маълумки, турли сетка юзаси пахтани майда ифлосликлардан тозалаш самарадорлигига маълум таъсир килади.

Турли сетка юзаси катталашиши майда ифлосликлардан яхши тозалашга олиб келади. Агарда турли сетка юзаси кичиклашиб кетса чигитли пахта таркибида ифлосликларни ошиб кетишига хамда майда ифлосликлардан тозалаш ускунасининг тозалаш самарадорлиги меъёр даражасида таъминланмаслигига олиб келади. Шунинг учун турли сетка юзани амалий тажрибаларда максимал 0,8 м2 минимал 0,4 м2 булган хар хил вариантлари танлаб олинди.

Чигитли пахта ифлослиги - Х2

Кирувчи фактор сифатида олинган чигитли пахта ифлослиги технологик талабларга кура жинлаш ускунасида келаётганда уртача 2% дан ошмаслиги керак. Шундай экан чигитли пахта ифлослиги хар бир технологик машиналарга келишида аникланиши керак. Еарамлашда турган хар хил ифлосликдаги чигитли пахтани бир хил курсаткичларга олиб келиш жуда мураккаб масалалардан бири, шунинг учун келаётган пахтани ифлослигини билиш, тозалаш ускунасини танлашга хамда такомиллаштирилган тозалаш ускунасидан чиккан чигитли пахта таркибидаги ифлосликни аниклашда мухим хисобланади, яъни киришда 5,5% дан 16,7% булган курсаткичларда ифлосликлар текширилди.

Иш унумдорлиги - хз

Пахта тозалаш корхоналарида ишлаб чикаришга бир хил меъёрда чигитли пахтани бера олмаганлиги хамда хар бир ускунага келадиган пахта махсулотлари массаси хир хил булганлиги сабабли ускунага бериладиган пахта махсулотлари массаси хар хил булганда

ОипШНуа^аЧтАШлу^гпа^

3-рМ, 2^оп 220

https://iurnal.qurilishtalim.uz

Scientific Journal Construction and Education ISSN 2181-3779, volume 3, Issue 2 2024

QISQA XABARLAR

иш унумдорлиги узгариб туриши илмий асосланган. Шу сабабли ускунани иш унумдорлиги ифлосликлардан тозалаш даражасига таъсири юкори булади. Олиб борилган амалий изланишларимизда уснунанинг иш унумдолигини минимал 0,5 тонна/соат максимал 1,17 тонна/соат килиб танлаб олинди. Режалаштириш усулини асослаш.

Вертикал тозалагичдан сунг чигитли пахта таркибида колган ифлосликлар турли сетка юзаси, чигитли пахта бошлангич ифлослиги хдмда унинг иш унумдорлигига таъсирини урганиш учун керак булган математик моделларни куришни куриб чикамиз (1-жадвал).

Тажрибалар «Paxtasanoat ilmiy markazi» АЖнинг экспериментал цехида ишлаб чикилган инновацион тозалагичнинг вертикал лабораториясида тозаланган чигитли пахта таркибилаги ифлосликларни аниклаш максадида тажрибалар утказилди. Тажриба утказилган лаборатория курилмасини майда ифлосиликлардан тозловчи ишчи кисми 1 -расмда келтирилган.

1-жадвал

Тажрибанинг режалаштириш шарти_

№ Фактории и г ними, белгиси Кодлаш-тирилгаи белгиси Факторнинг хакикий кийматлари узгарнш иралиги

-1 0 + J

l Турли сетка юзаси , м" 0,4 0,6 0,8 0,2

2 Чигитли пахтанинг бошлангич ифлослиги, % ХУ 5,5 11,1 16,7 5,6

3 Иш унумдорлиги, тонна/соат Хз 0,5 0,835 1,17 0.335

2-жадвал

Тажриба натижалари

№ ранд. Фактор ла р V,

Xl хг хл Yu Y,j Y,3

1 - - - 3,2 3,4 3,1

2 + - - 2,98 2,9 3

3 - + - 9 9,1 9,2

4 + + - 8,1 К,18 8,2

5 - - + 3,6 3,63 3,72

6 + - + 3,49 3,5 j 3,48

7 - + + 9,5 9,7 9,6

8 + + + 7,8 7,8 J 7,82

Тажрибаларни утказиш услублари ва олинган натижаларни тахлили

Х,ар бир утказиладиган тажриба режа асосида тартиб буйича утказилди. Х,ар бир тажрибани утказишга уртача 1 соат вакт ажратилди. Х,ар бир утказилган тажрибадан сунг ушлаб тозаланган ифлосликлар масса умумий огирлиги улчаниб, сарф этилган вакт микдори аникланиб борилди. Буни асосида узатиш курилмасини иш унумдорлиги аникланиб борилди.

Тажрибаларни утказишдан асосий максад турли юзаси кенгайган инновацион тозалагич оркали тозаланган чигитли пахта таркибидаги ифлосликларни аниклашдан иборатдир. Тажриба натижалари ва уларни тахлили. Тажриба асосида олинган натижалар ЭХМ да кайта ишланиб регрессной тенгламалар олинди. Улар куйида келтирилган:

YR = 6,0008 + 0,3950*, + 2,6667Д-2 + 04375*, I 0Д2875хх2 -0,0917Х,Х3 + ОДед - 0,1208jr,jc2jc3

Qurilish va Ta'lim ilmiy jurnali 3-jild, 2-son https://jurnal.qurilishtalim.uz

ЗавпйАо]оигпа1 Сот^иеЫоп апёЕёиеаНоп 18БЫ2181-3779, уо1ите 3, Ьте 2 2024

ОКОА ХАВАКЬАЯ

Моделнинг охирги куринишини олиш учун коэффициентларни ахдмиятлигини текширамиз. Бунинг учун Стюдент критериясини формулаларидан фойдаланамиз.

= 0,0022153;

N ^л

= л1$(у) = л!0,0022153 = 0,0166406

',0166406

= 0,0497735

л/ДГ 1 л/8

Стюдент критериясининг жадвалдаги к;иймати

Демак Ьо, Ъг, Ъ2, Ьз > АЬ коэффицинтларни хисобий кийматлари жадвалий кийматдан катта, шунинг учун бу коэффициентлар ахдмиятли, колган коэффициентлар эса ахдмиятсиз. Натижада куйидаги моделини х,осил киламиз:

Уя =6,0008 + 0,3950х, + 2,6667х2 +0,1375^ + 0,0,2875.^ -0,0917^ +0Д*2х3 -0Д208х1х2;с3

Регрессия натижаларини х,амма коэффицентлари кабул килинганлиги сабали тенгламамиз адиквант хисобланади.

Турли юза майдони чигитли пахтадаги ифлослик микдорига таъсири 2-расмда келтирилган.

сетка юзаси,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2-расм. Турли юза майдони тозалангандан кейин олинган чигитли пахта таркибидаги ифлосликка таъсири

Олинган натижалардан куришимиз мумкинки, турли юза эни канчалик катта булса, чикаётган чигитли пахта таркибидаги ифлосликлар шунчалик паст булар экан. Оланган натижага кура турли сетка юза ошган сари чиккан чигитли пахта таркибидаги ифлосликлар камаяр экан, яъни бошлангич ифлослик 3 гр булганда факат турли сетка юзасини ошириш оркали тозалнган чигитли пахта таркиби 7% га, 4,8 гр 10% га 6,3 гр 16% га, 7,8 булганда 20% гача ифлосликлардан тозалар экан.

Ушбу натижалар Хиндистон пахта технологияси илмий-тадикот института (СГО.СОТ) [3], олимлари томонидан утказилган тадкикотлар билан тасдикланади. Хорижий тадкикотчилар чигитли пахтани ифлосликлардан тозалаш жараёнида козикчали барабанни уровчи турли юза бурчагини оптималлаштириш натижасида юкори тозалаш самарадорлигига эришиши мукинлиги тугрисида хулосалар келтиришган.

РигШзЬ уа Та Ит йт1у щгпаИ

3-рМ, 2-son

Ийр&,://1игпа1.дигШ&,МаНт.т

Ж

Scientific journal Construction and Education ISSN 2181-3779, volume 3, Issue 2 2Q24

QISQA XABARLAR

3-расмда чигитли пахтанинг бошлангич ифлослигини инновацион тозалагичда тозалангандан сунг чигитли пахта таркибида колган ифлосликлар микдорига таъсири урганилган.

5,5 9,3 12,9 16,7

Чигитли пахтанинг бошлаь№ич ифлослигини,

3-pacM. Чигитли naxTa бошлaнFич ифлослигини инновaцион тозaлaгичдaн

тозaлaнгaн ифлосликга тaъсири

3-расмдан хyлоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, чигитли пахта таркибида ифлосликлар канчалик куп булса чиккандаги ифлосликлар хам ошар экан ва бу курсаткич уртача 35% ни ташкил килар экан. Америкалик олимлар Carlos B. Armijo, Kevin D. Baker, Sidney E. Hughs, Edward M. Barnes ва Marvis N. Gillum томонидан утказилган тадкикотлар [4] натижасида бугунги кунда машина терими кенг жалб килиниши хамда чигитли пахтанинг бошлангич ифлослик даражаси юкорилиги сабабли чигитли пахтани тозалашнинг янги усулларини жорий этиш керак деган хулоса беришган.

4-расмдан хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, инновацион тозалагичнинг иш унумдорлиги ошиши билан тозалашдан сунг чиккан чигитли пахта таркибидаги ифлослик микдори хам ошиб боради. Инновацион тозалагичнинг иш унумудорлигини тозаланган чигитли пахта таркибидаги ифлослик микдорига таъсири уртача 15% ни ташкил к;илар экан.

0,72 0,95 1,17 Хз, тонна/соат

Иш унумдорлиги, тонна/соат 4-pacM. Инновацион тозaлaгичнинг иш унумдорлигини тозaлaшгa тaъсири Хулосa: Лаборатория ускунасида олиб борилган куп факторли регрессион тенгламаларни ва олинган натижаларни ишлаб чикариш ускунасини ишчи кисмларини ва геометрик параметрларини танлашда хамда рационал кийматларини аниклашда кул келади хамда инновацион тозалаш ускунасини амалда жорий килиш учун тавсиялар ишлаб чикишда фойдаланиш имконини беради.

Qurilish va Ta 'lim ilmiy jurnali

3-jild, 2-son

https://jurnal.qurilishtalim.uz

Ж

Scientific journal Construction and Education ISSN 2181-3779, volume 3, Issue 2 2024

QISQA XABARLAR

A^ABHET^AP:

1. G.I.Miroshnichenko "Fundamentals of designing cotton primary processing machines". M. Machine Building, 1972, pp.143

2. Application No. FAP 20170134, Cotton Gathering Unit, Intellectual Property Agency of the Republic of Uzbekistan 27.11.2017.

3. Spiridonov A.A. Planning an experiment in the study of technological processes. // "Mechanical Engineering". Moscow. 1981, pp.89-94/

4. Patil.P.G., Anap G.R., Arude V.G. Design and development of cylinder type cotton pre-cleaner. Agricultural Mechanization in Asia, Africa and Latin America. 2014,

5. Carlos B. Armijo, Kevin D. Baker, Sidney E. Hughs, Edward M. Barnes, and Marvis N. Gillum Harvesting and Seed Cotton Cleaning of a Cotton Cultivar with a Fragile Seed Coat The Journal of Cotton Science 2009. №13:pp.158-165

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.