Научная статья на тему 'ЧЕТ ТИЛНИ КАСБИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА ЎРГАТИШ'

ЧЕТ ТИЛНИ КАСБИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА ЎРГАТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
20
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чет тил / таълим сифати / таълим жараёни / тажриба / амалий аҳамияти. / foreign language / educational sphere / process / experience / practical value

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Эркаев, Э.Т.

Ушбу мақолада таълим соҳасида рўй бераётган ўзгаришлар, таълим сифати, долзарблиги, чет тилни ўқитишнинг амалий аҳамияти ҳақида фикр-мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TEACHING A FOREIGN LANGUAGE AS A PROFESSIONAL FIELD

This article shows the changes in the sphere of education, the quality of education, topicality and practical value of the teaching of foreign languages was described.

Текст научной работы на тему «ЧЕТ ТИЛНИ КАСБИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА ЎРГАТИШ»

ЧЕТ ТИЛНИ КАСБИИ ИУНАЛИШ СИФАТИДА УРГАТИШ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.7336934

п.ф.н. доцент Эркаев Э.Т.

Узбекистан Республикаси Жамоат хавфсизлик университети

Аннотация. Ушбу мацолада таълим соуасида руй бераётган узгаришлар, таълим сифати, долзарблиги, чет тилни уцитишнинг амалий а^амияти уацида фикр-муло^азалар баён этилган.

Таянч сузлар: чет тил, таълим сифати, таълим жараёни, тажриба, амалий ауамияти.

Аннотация. В данной статье представлен анализ изменений в образовательной сфере, качество, актуальность, практический значимость при обучении иностранных языков.

Ключевые слова: иностранный язык, образовательная сфера, процесс, опыт, практический значимость.

Abstarct. This article shows the changes in the sphere of education, the quality of education, topicality and practical value of the teaching offoreign languages was described.

Key words: foreign language, educational sphere, process, experience, practical value.

Маълумки, чет тилни амалий эгаллаш шу тилда нутрий куникма ва малакаларни х,осил килиш демакдир. Куникмалар лексика, грамматика, талаффуз буйича, малакалар эса тинглаб тушуниш, гапириш, укиш, ёзув фаолиятларида шакллантирилади.

Оддийрок айтганда, чет тилда гапириш, тинглаб тушуниш, укиш ва ёзувни нут; фаолияти турлари сифатида эгаллаш алох,ида машкларни талаб этади. Чунончи, тил ва нут; бирликлари х,исобланмиш суз, жумла, матн кабиларни урганишда машкларнинг бажарилиши методик жихдтдан узини оклайди

Бу эса касбий йуналиш доирасида тил билиш, сузлашув куникмаларига эга булиш ва ижтимоий-маданий ва коммуникатив-мулокот малакаларини такомиллаштиришга хизмат килади. Нутк фаолиятини ташкил килувчи унсурлар - тинглаб тушуниш, гапириш, укиш ва ёзув куникмаларини ривожлантириш масалаларига алох,ида эътибор берилади ва тегишли куникма ва малакалар такомиллаштирилади. Чет тилни амалий урганишда тор илмий сохддаги хорижий манбалардан ахборот олиш, умумпедагогик, ижтимоий-сиёсий ва мутахассисликка оид (масалан: хдрбий техника, кишлок хужалигига оид) матнларни лугатсиз ва лугат ёрдамида укий олиш ва урганилган материал асосида огзаки сух,батлашиш ва узгаларга ахборот бера олиш малакаларини ривожлантириш кузда тутилган.

Талабаларнинг тил тажрибаси уч тилдан йигилган билим, куникма ва малакалар (компетенция) мажмуаси (синтези) булиб, унинг хджми, кулланиш кулами, узаро богликлиги масалалари методиканинг тил тажрибасини х,исобга олиш приципига киради. Тил тажрибасини х,исобга олиш деганда, талаба шу кунгача узбек, рус, чет тил (инглиз, испан, немис ёки француз тилидан) олган билим, куникма ва малаканинг х,озир урганаётган чет тил материалини узлаштиришга салбий (интерференция) ёки ижобий (транспозиция/фацилитация) таъсири тушунилади. Масалан, чет тилдаги "артикл" аталмиш грамматик х,одисани ургатиш чогида, унинг узбек тилида мавжуд эмаслиги туфайли мазкур грамматик категорияга оид артикл тушунчаси шакллантирилади. Окибатда укувчи/талабанинг тил тажрибаси энди чет тилдаги "янгилик" билан бойийди [1].

Чет тилда матн устида ишлаш жараёнида янги сузларни урганишда куйидаги техника мос келади:

- барча янги сузларни, энг яхшиси карточкаларга ёзиб бориш; хар бир суз битта карточкага ёзилади (олд томонига немисча - орка томонига узбекча);

- карточкаларга имкон кадар купрок сузга алокадор ва мазмун жихатидан боглик матнлар ёзилиши лозим: мисоллар, чизмалар, грамматик маълумотлар, фонетик эслатмалар, хатто чет тилдаги ёрдамчи воситаларни ёзиб куйиш мумкин;

- доимо карточкаларни бирма-бир куздан утказиш лозим, узлаштирилган карточкаларни четга куйиш, хали узлаштирилмаганларини яна ёдлаш лозим булади; хаттоки узлаштирилган сузларни хам вакти-вакти билан такрорлаб туриш лозим;

- карточкаларни хар хил гурухларга ажратиш, жуфт сузлар (масалан: синонимлар, антонимлар) сифатида семантик каторда урганиш, кушимча маълумотлар оркали тулдириш ва б. [3:9].

Бир ва ундан ортик тилни эгаллашдан катъий назар талабада (хар кандай кишида хам) муайян тил тажрибаси хосил булади. Тил укитишда уларни нуткий, лисоний ва лингвистик таркиблар тарзида талкин килинади. Нуткий таркиб деганда, мулокот малакаси, яъни ахборот етказиш ва узгалар фикрини идрок этиб тушуниш, лисоний тарафида эса ахборот олиш ва бериш максадида тил ходисаларидан фойдаланиш ва, нихоят, "лингвистик жихат"дан тил ходисаларига доир билимлар назарда тутилади. Х,ар уч кисм бир бутун "тил билиш" тушунчасини хосил килади [1].

Нуткий мавзулар урта мактаб шароитида ("Теварак-атроф", "Мамлакатимиз", "Тили урганилаётган мамлакат" хакида) чегараланган булса, олий укув юрти талабалари мазкур мавзулардан ташкари уз сохасида хам мулокот юрита олиши керак. Чет тил олий укув юртида эса нуткий мавзулар чегараланган эмас, чунки талабалар эркин мулокот олиб боришни, хдтто огзаки/ёзма таржима кила олишни урганадилар [1:357].

Нолисоний олий укув юртида матнни укиш иккита даражадан иборатлиги хусусида фикр-мулохазалар билдирилган: 1) тилни тушуниш даражаси; 2) мазмунни тушуниш даражаси. Биринчи даражада тил бирликлариниг узаро богликлиги содир булади. Иккинчи даражада эса рецептив - узга шахс нуткини идрок этиб, яъни укиб ёки тинглаб тушунишга эришилади. Биринчи йуналиш матн мазмуни хакида кискача маълумотга эга булади. Иккинчи йуналишда эса олинган маълумотни кайта куриб чикиш имкониятига эга булади [6].

Чет тилни амалий урганишда нутк мавзуларини танлаш алохида урин эгаллайди. Чунончи, нуткий мавзуларни танлашда, албатта, укитиш методикасининг муайян мезонларига асосланади: (1) мавзулар нутк малакаларини шакллантириш учун хизмат килиши лозим; (2) укитиш шароити ва имкониятларининг мавжудлиги хисобга олинади; (3) мавзуларни танлашда узлаштиришнинг рецептив ва (ре)продуктив хусусиятларига эътибор каратилади. Бинобарин, огзаки нутк ва укиш учун алохида мавзулар танланади.

Чет тилда нутк фаолиятининг репродуктив (гапириш, ёзув) ва рецептив (тинглаб тушуниш ва укиш) турларини эгаллаш бир-биридан фарк киладиган методикани куллашни талаб этади. Бу эса чет тилни амалий эгаллашда мухим ахамият касб этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Jalolov J.J. Chet til o'qitish metodikasi: Chet tillar oliy o'quv yurtlari (fakultetlari) talabalari uchun darslik. - Toshkent: O'qituvchi, 2012. - 432 b.

2. Концепция непрерывного образования по иностранному языку// газета Учитель Узбекистана". -1993. 28 июля -3 августа. - С. 2-3.

3. Куп тиллилик нима учун керак? Warum Mehrsprachigkeit?. -T., 2017.

4. Эркаев Э.Т. Булажак чет тил муаллими таълимида кулланадиган таржима машкларининг лингводидактик таснифи: Пед. фан. ном....дис. автореферати. -Тошкент, 2008. - 23 б.

5. Шарапова С.И. Методика обучения студентов неязыкового вуза чтению профессиональных текстов с целью порождения различных форм вторичных высказываний (немецкий язык). Автореф. дис. ... канд. пед. наук. Ярославль, 2010. - 26 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.