CC BY
23
%асанов Абдуцамол,
доктори илмуои филология, профессор, мудири кафедраи забони тоцикии ДДХ акад. Б.Гафуров
ЧАНД ВИЖАГИИ ЗАБОНИИ ЯК ТАРЧУМАИ ТАФСИРИ АХДИ СОМОНИЁН
Садаи да[умро бардак; «асри заррини фар[анги эронй» хондаанд, зеро ма[з дар ин даврон осоре ба табъ расидаанд, ки пояи устувори забону адабиёти форсй-тохикй ба шумор омада, а[ли адаби даврони баъдй, ки во;еан меъморони сухан ма[суб мешаванд, бино[ои дигари каломи бадеъро бар [амин асос бунёд ни[одаанд. Дурусттар ин аст, ки осори эходнамудаи он[о бино [ам набуда, балки тазйину ороиши [амон кохи сухан аст, ки бунёд ва бунёни онро Фирдавсй барин абармардони сухан гузоштаанд. Ин аст, ки аз мутолиаи осори он[о «... тарзи та[рири ширинтар аз ;анд ... ба хубй дидаву фа[мида мешавад» (2,с.534). Гузаштагони мо «ин забонро ба ма;оме расонидаанд, ки метавонад да;и;тарин маонй ва латифтарин э[сосот ва ами;тарин афкорро ба фасе[тарин вах[ таъбир ва ба бадеътарин сурату ;олаб баён кунад» (4,с.397). Дар ин хода забони осори тархумавии а[ди Сомониён ма;оми хосса ва мав;еи шоистаеро ишгол менамояд, ки яке аз он[о «Тархумаи Тафсири Табарй» аст. Асари мазкур дар радифи се осори мансури ин даврон чун «Му;аддимаи «Шо[нома» -и Абумансурй, «Тархумаи Таъри-хи Табарй», «{удуд-ул-олам мина-л-машрик; ила-л-магриб» - и мах[ул-муаллиф аз хумлаи ;адимтарин насри форсии дарй [исобида шуда, му[акки;он забони онро «форсии дарии соддаву латиф» (3,х.авв., с.265), «бисёр салису соддаву шево» (7,с.63), «бе[тарин сармояву гаронмоятарин ганхина... барои [ифзу густариши забони форсй» (1,с.603), «фар[анги форсии бисёр ганиву решадор дар кишвар[ои форсизабон» (1,с.605), «аз ганитарин мутуни форсии ;адим аз [айси луготу таркиботи форсй» (5,с.634) ба шумор овардаанд, ки во;еан дуруст аст.
Ва;те ки нусхаи арабии ин китобро, ки бо номи «Ч,омеъ-ул-баён фй тафсири-л-К,уръон» маш[ур аст, аз Багдод оварданд, он чи[ил мус[аф будааст ва, тавре ки Ё;ути {амавй таъкид менамояд, асли китоб дар сй
[азор вара; будааст (ниг.9, с.738-739). Замони тархума шудани тафсири номбурда ба таври аник; маълум нест. Зо[иран, тархумаи он дар як замон бо «Таърихи Табарй» хараён гирифта, шояд дар [удуди соли 352 [.;. - 963 м. ё соле пешу пас анхом ёфта бошад. Тархумаи мазкур ибтидо дар чорда[ мухаллад гирд омада, баъдан онро [афт мухаллад кардаанд (ниг.3, х. дувв.,с.34). Таърихи ба порсй тархума гардидани китоби мазкур дар огози он чунин омадааст: «Ва ин китоб тафсири бузург аст аз ривояти Му[аммад ибни Ч,арир ат-Табарй, ра[мату-л-ло[и алай[и, тархума карда ба забони порсй ва дарии ро[и рост. Ин китоб набишта ба забони тозй ва ба аснод[ои дароз буд. Ва биёварданд суи амири саййиди музаффар Абусоле[ Мансур ибни Ну[ ибни Наср ибни А[мад ибни Исмоил, ра[мату-л-ло[и алай[им ахмаъин. Пас душ(х)вор омад бар вай хондани ин китоб ва иборат кардани он ба забони тозй ва чунон хост, ки мар инро тархума кунад ба порсй. Пас, уламои Мовароунна[рро гирд кард ва ин аз эшон фатво кард, ки «раво бошад, ки мо ин китобро ба забони порсй гардонем». Гуфтанд: «Раво бошад хондан ва набиштани тафсири К,уръон ба порсй мар он касро, ки у тозй надонад. Ва дигар он буд, к-ин забони порсй аз ;адим боз донистанд аз рузгори Одам то рузгори Исмоил (а). {ама пайгомбарон ва мулукони замин ба порсй сухан гуфтандй...» (17,х.1,с.4).
Ба ин тари;, «иддае беш аз бист нафар» аз уламову фу;а[ои Мовароунна[р (18,с.562) аз минта;а[ои Бухоро, Балх, Самарканд, Испи-хоб, Фаргона ва монанди ин[о (17,х.1,с.4) ба тархумаи тафсири мазкур пардохтанд. Зиёдии тархумон[ои асарро аз [амин нукта пай бурдан мумкин аст, ки дар асар таъсири гуиш[ои минта;а[ои гуногуни Мова-роунна[ри таърихй э[сос мегардад, ки он, бешуб[а, аз та[ти таъсири шева ё ла[хаи худ мондани мутархимон гуво[й меди[ад. Ин и;дом то дарахаест, ки тархумаи баъзе сура[о мисли «Анфол» (х.1,с.489-502), «Тавба» (х.1,с.504-527), «На[л» (х.1,с.698-713), «Исро» (х.1,с.719-731), «Ка[ф» (х.1,с.739-752), «Марям» (х.1,с.765-772), «То[о» (х.1,с.787-79б), «{ах» (х.1,с.847-855) сартопо бо истифодаи фаровони аносири гуишй хараён гирифтааст. Чун далел метавон ин хо чанд хумларо зикр кард, ки дар он[о пешванд[ои [исса[ои номй ва феълй, калима[ои ёрирасон, пасванд[ои калимасоз ба гунаи гуишй мавриди истифода ;арор гирифтаанд: То бардоранд гуно[[ои эшон тамом рузи растахез ва аз база[[ои он кас[о, ки гум кунанд аз тав[иди эшон ведонишй, бад - он чй мекунанд аз гуно[он (х. 1,с. 701). Ва дуст доштед, кй ве худованди сило[ будан бибудй он корвон ба ганимат шуморо (х. 1. с. 490). Ва [ар кй баргардонад бар эшон он руз паси пушти хешро, магар фогардандае бувад мар корзор карданро вопано[андае бувад во суйи гуру[е ба дурустй бозгашт ба хашме аз Худой. Ва вошуданго[и у - дузах ва бадо
вогаштанго[[о (х.1, с.491). Ва Худой биёфаридаст шуморо аз он чй офаридаст соявон[о ва кардаст шуморо аз ку[[о, гор[о ва хой[о ва кард шуморо пиро[ан[о ... (х.1, с.707). Ва пайкор кунанд он кас[о, ки кофи-ронанд ба ве[уда ба куфру ширк... (х.1, с.746). Ва агар вохо[анд Банй К,урайза, ки дастон оранд бо ту, бифиреванд туро ба сул[ кардан во ту. (х.1, с.499).
Лозим ба тазаккур аст, ки тархума[ои тафосир дар гузашта дар радифи осори ба забони модарии шоиру нависандагон таълифгардида дар инъикоси боигарии забони ниёгонамон на;ши сазовореро бозидаанд. Чунончи, ;исме аз чунин осор лафзи «бисмилло[»-ро ба да[ гуна тархума намудаанд (ниг.1, с.603).
Дар доираи як ма;ола махоли он нест, ки рохеъ ба тамоми вижаги[ои лугавй ва сарфию на[вии ин асари гаронмоя ба хонандаи гиромй ахборе дода шавад. Аз ин ру, ин хо лозим медонем, ки ба нукта[ои бештар холиби он ба хотири халби тавахху[и шогирдон ба пажу[иш[ои оянда чанд ишора карда шавад.
1. Аввалин вижагие, ки ба назар мерасад, вухуди ду услуби баён дар «Тархумаи Тафсири Табарй» аст. Хонанда [ангоми мутолиа метавонад байни забони тархумаи сураву оят[ои куръонй ва забони ;исса[о тафовут[ои хиддиро аз истифодаи вожа[о сар карда, то корбурди ;олаб[ои калимасозй, ибораорой ва хумлапардозй мушо[ида намояд. Агар осори тархумазадагй дар забони тархумаи сураву оят[о бисёр ба назар расад, пас забони ;иссаву ривоят[о аз чунин таъсир то андозае озод аст. Ин [олат на тан[о дар хои хузъ[ои хумла э[сос мешавад, балки боз [ангоми ба хои шахси дувуми хамъ овардани шахси сеюми хамъи феъл, барои ифодаи як фоил ба кор бурдани як феъли тан[ову як феъли хамъ дар айни як хумла ва монанди ин[о дида мешавад: Ё он кас[о, ки бигаравиданд (бигаравидед - {.А.), магиред кофиронро. Ва у [аме рагбати шумо кунад ва мегуяд, ки шумо ба талаби у омадааст, то уро ба Мадина барй (х.1, с.314). Агар чунин аст, ки уро бихо[ед бурд, чунинки ман шуморо васият кардам, битавонед доштан ва нагузорй, ки уро ранхе ва даромадагие бошад аз [ех навъ (х.1,с.314).
Дар тархумаи оят[о дар асари мазкур таъсири хумлабандии забони арабй то дарахаест, ки [ангоми баргардони хумлаи форсй-тохикй ба арабй ивази хои хузъ[ои хумла лозим намешавад (5,с.640). Аз та[лили сохтори хумла[ои осори ин давра, ба хусус тархума[о, метавон ба нати-хае расид, ки а[ли адаби даврони Сомониён сарфи назар аз он ки аз исти-фодаи вожа[ои и;тибосии арабй [ар чй бештар худдорй кардаанд, вале дар хумласозй дар аксар маврид та[ти таъсири забони арабй мондаанд, дар даврони баъдй бошад, [одисаи акс руй додааст, яъне ;олаби хумласози[о [ар чй бештар дар заминаи табиати забони худй сурат
гирифт, аммо шумори луготи бегона ру ба афзоиш овард. Вобаста ба ин масъала ёдрас кардани як нуктаи дигар айни маврид аст. Агар забони «Тархумаи Тафсири Табарй» бо «Тархумаи Таърихи Табарй», ки [ар ду ;ариб дар як замон баргардон шудаанд, му;оиса карда шавад, тафо-вут[ои чашмрасеро байни он[о метавон мушо[ида намуд. Осори тархума дар баргардони «Тафсири Табарй», аз руи мушо[ида[ои мо, назар ба «Таърихи Табарй» ба маротиб беш аст, зеро теъдоди луготи куръонй дар он афзалият дошта, мутархимон дар маврид[ои ало[ида ба мухиби ниёз-мандй вожа[ои ахиби форсй-тохикиеро ба [айси муродифи калимоти куръонй мавриди истифода ;арор додаанд: Афсускунон (ришхандкунон), рузи бузург (;иёмат), тарскорон (ал-хошиъин), гумонмандон (ал-мумта-рин), душманозагй, душманонагй (удвон), ро[ёфтатар (а[до): Чун гушода шуд Шуморо, сайд кунед (ва бармадород шуморо душманозагии гуру[е), ки дур кунанд шуморо аз мазгити [аром. (1, с.330). Эй он кас[о, ки бигаравидед, чун сухан ба ни[онй гуид бо Шумо, ма сухан ба ни[онй гуид ба база[ ва душманозагй ва нофармонии пайгомбар (х.2, с.583).
2. Забони ;исса[ои марбут ба пайгомбарон, ки дар асари мавриди та[лил мавхуданд, метавонад барои услубшиносии таърихй маводи арзишманде ди[ад. Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» як силсила ;исса-[ои ба рузгори пайгомбарон иртиботдошта дар чанд маврид такрор шу-даанд. Масалан, аз руи мушо[ида[ои мо, ;исса[ои Мусо, Сулаймон, Ибро[им, [одисаи ;асд ба хони пайгамбар ва да[[о ривоят[ои дигар дар чандин маврид зикр гардидаанд, вале [ар дафъа бо услуби дигар, корбасти вожаву ифода[ои гуногун, истифодаи ;олаб[ои мухталифи баён ба ;алам омадаанд. К,иёси порча[ои ало[идаи чунин ;исса[о мета-вонад бисёр тафовут[ои баёнро ошкор созад.
3. Робита бо забон[ои ку[ан ва миёнаи эронй. Чунин вижагии асарро метавон ба гуру[[ои зайл таксимбандй намуд:
а) Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» теъдоди зиёди вожа[о бо имлои забон[ои ку[ан ё миёнаи эронй забт шудаанд, ки он[о дар осори дигари ин давра ва аср[ои минбаъда ба назар намерасанд: мазг (эр.б. mazga -х.1, с. 52; х.2 с.61, 182, 233, 313), фурух (>фуруг) (х.1,с.410), дек (эр.б. daika -х.1, с.537; х.2, с.124-125), бу^ишк (эр. м. winjisk -х.1, с. 423): ... шамшери Абдурра[мон бар сари Алй, разийа-л-л-Ло[у ан[у, омад ва ба устухони сар бигзашт ва ба мазга сар бирасид (х.2, с.233). Ва он хо мазгите буд аз санг ва он хо намоз кард ва он хо нони дек пухтанд... (1, с.537).
б) Баъзе калима[о мувофи;и талаффузи яке аз забон[ои миёнаи шимолй-гарбии эронй, мисли портй ба кор рафтаанд. Чунончи, дар асар калимаи хурус дар чанд хой ба гунаи хуру[ забт гардидааст: Дар осмони ча[орум мургеро дидам сапедтар аз ох бар мисоли хуру[е... (х.1, с.169).
Хибрил, алай[и-с-салом, гуфт: «Ин хуру[е сапед аст.» (х.1, с.169). Хумла хуру[они замин овози у бишнаванд... (х.1, с.169)
Тавре ки маълум аст, s-и эронии ;адим дар забон[ои шимолй-гарбии эронй ба h, вале дар шохаи ханубй-гарбй ба s мегузарад: mas-mеh, kas-kеh, winas-winah хros-хroh (ниг. 14, с.253)
Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» фа;ат дар як маврид шакли хурус истифода шудааст (х.1, с.733).
в) Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» баъзе вожа[ое ба кор рафтаанд, ки агарчи баъд[о аз доираи таркиби лугавии забонамон берун рафтаанд, вале дар забон[ои маъмули дунёи имруза гардиши фаъол доранд. Маса-лан, дар ин асар калимаи хак, ки он худ гунае аз вожаи чак аст, дучор меояд. Гуфт: «Он хак биёр, ки Юсуф бихаридй аз бародарон». Молик он Хак биёвард ва пеши эшон бин[од. Эшон он хак бардоштанд ва бархон-данд. Ниго[ карданд, хатти хеш андар он хак бидода буданд (х.1, с. 647).
Чак ё хак дар ин а[д ба маънои муо[ада ё тасдицнома истифода мешудааст. Баъдтар ин вожа гунаи муарраби сак, шак, шок-ро пазируфта, ба занни ;авй, ба воситаи забони арабй ба забон[ои аврупой, мисли англисй ( ^ек), франсавй (chеq), русй (чек) инти;ол ёфтааст (4, х.5, с.6856, 7198; 19, х.4, с.324).
г) Дар асари мавриди та[лил баъзан ба калима[ои ёвар [амро[ гаш-тани бандакхонишин[о ба назар мерасад, ки он, бешуб[а, та[ти таъсири забони порсии миёна ё па[лавй ба ву;уъ омадааст: Ва Алй бар вай [амла кард ва як пои у то буни рон азаш бияндохт (х.1, с.238). Пас, Осия фармуд, ду ташт биёварданд ва яке хаво[ир[о дараш кард. (х.1, с.163).
4. Як вижагии «Тархумаи Тафсири Табарй» ин аст, ки дар асар хонанда бо ;айд[ои зиёди забоншиносй бармехурад. Чунин ;айду ишора[оро аз ли[ози маъно метавон ба ду бахш худо намуд: а) ;айд[ои этимологй. Мувофи;и [исоби мо, дар тамоми [афт мухаллади асари мавриди та[лил дар нузда[ [олат чунин ;айд[о ба мушо[ида мерасанд: Алиф, лом, мим (х.1, с. 37-38; х.2. с. 176), {авво (х.1, с. 46), Арафот (х.1, с. 536,675), Толут (х.1, с.134), Мосух (х.1, с. 174), {авориён (х.1, с.196), Ма-се[ (х.1.с.211), Сари Чо[и Бадр (х.1, с.212), Му[аммад (х.1. с.282, 691); (х.2, с.176, 180), Хамшед (х.1, с.354; х.2, с. 311), Озар (х.1,с.400), {аштод-хона (х.1, с.601; х.2, с. 317), Яъгуб (х.1, с.615), Исроил (х.1.с.616, 650), Зул-автод (х.1, с.630), Хизр (х.1, с.758), Одам (х.1, с.774), Ажди[ог (х.2, с. 60), Салотулвусто (х.2, с.381). Масалан, мусаллам аст, ки чанде аз сура[ои К,уръон бо [арф[о огоз мегарданд (алиф, лом, мим; алиф, лом, ро; то, [о; то, син, мим; йо, син...) Дар бораи [уруфи алиф, лом, мим мутархимон овардаанд, ки «... ин алиф ва лом ва мим аз [уруфи муъхам аст ва андар [уруфи муъхам бисёр хилоф аст. Гуру[е гуянд: «Алиф номи Худованд аст, чунонки гуй Алло[. Алиф нахустин [уруф бошад аз Алло[ ва лом
номи Хибрил аст, чунонки лом бозпасин [арф бошад аз номи Хибрил. Ва мим Му[аммад аст, чунонки мими миёнагй аз Му[аммад» (х.1, с.37).
Ё ки дар хои дигар муфассирон рохеъ ба асли калимаи Му[аммад овардаанд: «Ва чунин гуянд, ки сурати Одам бар мисоли Му[аммад буд, сала-л-ло[у алай[и, аз ба[ри он ки Худой, азза ва халла, Одамро, алай[и-с-салом, биёфарид аз ба[ри пайгомбари мо, алай[и-с-салом, офарид, аммо сари у бар мисоли мими аввал аст аз номи Му[аммад ва ду дасти у мисоли [о аст аз номи Му[аммад. Ва шикам ва пушташ бар мисоли мими дигар аст аз номи Му[аммад. Ва он ду пойи у бар мисоли дол аст» (х.1, с. 282, 691; х.2, с. 176, 180).
Албатта, на [амаи чунин ;айд[о пояи устувори илмй доранд,вале дар маврид[ои ало[ида баъзеи шар[[ои решашиносие, ки дар «Тархумаи Тафсири Табарй» омадаанд, ба [а;и;ати илмй мувофи;ат доранд. Чу-нончи, дар асар асли решаи вожаи Хамшед аз хузъ[ои хам ба маънои «рушной» ва шедо - «Офтоб»-и забони па[лавй дониста шудааст (ниг. х.1, с. 354), ки са[е[ ба назар мерасад, зеро дар забони форсии бостон ин унсури лугавй ба гунаи ута (хам) - хsaеta (шед) мавриди истифода ;арор дошт. Навъи дигари ;айд[ои дар асар омада ба шар[у маънидоди аносири лугавй тааллук доранд. {исоби оморй нишон дод, ки дар ин асар хонанда метавонад дар 65 маврид бо ин гуна ;айд[о дучор ояд (х.1, с. 4,30, 183, 213,244,279, 280, 322, 407,421, 438,445, 446, 785, 839; х.2, с. 25, 38, 63, 85, 86, 87, 94, 113, 117, 121, 123, 124, 161,184, 203, 207, 266, 307, 382, 383, 399, 438, 449, 451, 471, 541, 545, 566, 626, 639, 650, 717, 723, 740, 742, 750).
5. Масъалаи дигар ба истифодаи теъдоди калима[ои [аммаъно ё муродифй дахл дорад. Бояд гуфт, ки боигарии [ар забонро аз ми;дори ин гуна вожаву ифода[о муайян менамоянд. Аз руи мушо[ида[ои пешакй чунин ба назар мерасад, ки «Тархумаи Тафсири Табарй» ганхинаи беба[ои чунин аносири лугавй ма[суб мешавад. Лозим ба таъкид аст, ки дар заминаи ин гуна вожа[о метавон як фар[ангномаи ало[идаи вожа[ои [аммаъноро мураттаб сохт. Масалан, дар сартосари асар сифоти Худои азза ва халла бо истифода аз вожаву ибороте, мисли а[ад, якто, фард, во[ид, безид, бениз, бемисл, бечун, бечигуна, бе[амто, неруманд, арх-манд, кинакуш, дурусткор, ростдовар, бемонанд, ;одир подшо[е (ниг. х.1, с. 282, 499; х.2,с.758) зикр гардида, дар мавриде ишора мешавад, ки «... мар Худовандро, халла халолу[у, наваду ну[ ном аст» (х.2, с.123). Дар худи «Тархумаи Тафсири Табарй» наздик ба бист номи Худо, мисли Эзиди таоло (х.1, с.6, 51, 143, 718; х.2, с.8), Алло[ (х.1, с. 793, 851), Раб(б) (х.1, с. 13, 65, 280), Парвардигор (х.1, с. 13, 30), Ра[мон, Ра[им (х.1, с.16), Худой (х.1, с.30, 718), {а; таоло (х.1, с.32, 65), Офаридгор (х.1, с.58), Худованд (х.1, с.64), {азрати иззат (х.1, с.332; х. 2, с. 9, 47), Раббу-л-иззат
(х.1, с. 100, 317; х.2, с.372), Холик;у-л-арш (х.1, с. 646) зикр шудаанд. Ба ин тарик;, дар асар барои ифодаи маф[уми таваллуд шудан - [афт, барои фавтидан - ча[орда[, барои [алок гардонидан [ашт аносири лугавй мавриди истифода гарор гирифтаанд.
6. Робитаи забони «Тархумаи Тафсири Табарй» бо гуиш[ои [озираи тохикй. Ин гуна вожа[о низ дар асари мавриди та[лил зиёданд. Профессор Абдулманнони Насриддин дар як мак;олаи хеш навиштааст: «Тархума[ои форсии К,уръон аз байни сарчашма[о дар мавриди гуишшиносии таърихй бе[тарин маъхазе ма[суб мешаванд. Дар тархума[ои К,уръон ва шар[[ои форсй мувози[ои гуногуни лугавии ла[ха[ои мухталифе, амсоли Мовароунна[рй, Систонй, Эрони Марказй, {иравии забони форсй ма[фуз мондаанд» (12, с.33-34). Содаву фа[мо будани забони тархумаи рисолаи мавриди та[лилро аз ин нукта низ хуб пай бурдан мумкин аст, ки аксари аносири лугавии дар он истифодашуда то [ол дар забони мардуми тохик дар гардиш гарор доранд. Албатта, [амаи чунин вожа[о имруз аз ли[ози галамрави корбурдашон ягона нестанд: як дастаи он[о дар [амаи шеваю ла[ха[ои тохикй, бахши дигар дар чанде гуиш[о ва силсилаи сеюм дар як ё ду ла[хаи муайян мустаъмал [астанд. Чунончи, агар во[ид[ои лугавии [олй (дар асар ба маънои "дар[ол") за[ра имруз бештар дар гуиши шимолй корбаст мешуда бошанд, пас калимаву ифода[ои навъи ханбидан, як нима тан[о хоси гуиши ханубии забони тохикй ма[суб мешаванд: Ва аз ба[ри он Худой, азза ва халла, уро "Масе[" ном кард, ки [ар кухо даст барни[одй, [ар дарду ранх ва бало, ки будй, [олй шифо ёфтандй ва дуруст гаштандй ба Гудрати {аг(г) таоло (х.1, с.211). Ва чун Абра[а(ро) чашм бар Абдулмутталиб афтод, [олй [урмати уро аз тахт фуру омад ва бар хома бинишаст... (х. 1, с.308). Ва бо он зан [амебуд ва [ех за[ра надоштй, ки берун омадй аз бими Одам (х. 1, с. 350). Ва Худой хо[ад, ки тавба ди[ад бар шумо ва хо[ад он кас[о, ки мутобаат кунанд ша[ват[о, ки биханбед -ханбидани бузург (х. 1, с.253). Пас, Толут мар Довудро гуфт, ки: Ва чун ба осмони панхум расидам, фариштагонро дидам дар он хо, як нимаи эшон аз барф ва як нима аз оташ (х. 1, с.162).
Та[лилу мугоиса нишон меди[ад, ки бархе аз ин гуна во[ид[ои лугавй дар "Тархумаи Тафсири Табарй" дар ду мувозй истифода гардида, яке аз чунин гуна[о [оло дар гуиши ханубй бидуни тагйири шакл гардиш мекунад, вале мувозии дигар дар гуиши шимолй бо та[аввули хузъии шаклй ба таври фаъол мавриди истифода гарор дорад. Чунончи, дар асари мавриди та[лил дар ихрои вазифаи хонишини со[ибй, ки бо изофат омада, мансубиятро ифода менамояд, мувози[ои они ва ини ба кор рафтаанд: Он га[ чун Худой, азза ва халла, Одамро биёфарида буд, гуфт: "Ё Одам, бидон, ки ман Иблисро аз ба[ри ту
бирондам ва ба лаънат кардам ва Иблис душмани ту аст ва они хуфти ту - {авво" (х. 1, с.46). Гуфт: "Ин бародари ман аст ва вайро наваду ну[ меш [аст ва маро мешаке аст ва тамаъ дар ини ман низ кардааст ва мегуяд, ки : "Ин низ маро де[» (х.2, с.111). К,иёсу му;обалаи корбурди [ар ду мувозй нишон меди[ад, ки шакли они (ниг. х. 1, с.46, 96, 99, 217,620; х. 2, с.57) нисбат ба гунаи ини имтиёз доштааст.
Чанде аз аносири лугавии дар "Тархумаи Тафсири Табарй" мустаъ-мал [оло дар ла[ха[ои тохикй бидуни та[аввулоти шаклу маъно бо [амон гунаву семантикаи ку[анашон побархо мондаанд. Шо[иди чунин андешарони[о метавонад вожа[ои [оит (боги атрофаш девор карда-шуда), холй будан (озод будан), сахт кардан (ма[кам намудан) бошанд: Пас, он хо [оите буд дар па[луи Ба;иъ ва андар он [оит гуристони ху[удон буд. Ва номи он [оит {ашри Кавкаб буд ва миёни он [оит ва миёни гуристони мусалмонон деворе буд. Ва Усмон, разийа-л- ло[у ан[у, бад-он [оит андар дафн карданд, ба па[луи девор (х. 2, с.228). Ва дастуре мехостанд гуру[е аз эшон аз пайгомбар, [амегуфтанд, ки: «Хона[ои мо холй аст ва нест он холй - на [амехостанд, магар гурехтан» (х. 2, с.257). Пас, ба [исор андар шуданд ва дари [исор сахт карданд ва пайгомбар, салла-л-Ло[у алай[и, бист руз бар дари он [исор биншаст ... (х.1, с.551).
Тавре ки ;аблан таъкид гардид, чунин аносири лугавй аз ли[ози доираи густаришашон дар гуиш[ои [озираи тохикй [амсон нестанд. Масалан, аз байни се вожаи тазаккурёфта имруз калимаи [оит бештар дар ла[хаи Исфара маъмул аст. Т.Ма;судов ба маънои "майдон; майдонча" мустаъмал будани вожа[ои [оит, [оитчаро дар ла[хаи ёдшуда ба ;айд овардааст (ниг. 8, с.22, 122; инч. ниг. 21, с.54).
Бахши дигари лексикаи "Тархумаи Тафсири Табарй"-ро он[ое таш-кил меди[анд, ки имруз дар гуиш[ои мухталифи тохикй бо та[аввулоти муайяни шаклй гардиш доранд. Ба силсилаи чунин унсур[ои лугавй сундус (ба шакли сандуф -дар Хуханд), балбала (валавала - дар аксари ла[ха[о), ростон (остона - дар аксари ла[ха[о), баррафтан (барафтан -дар Исфара) набодо (наводо - дар баъзе ла[ха[о), намози шом (намошом - дар аксари ла[ха[о), намози дигар (намозгар ё намозигар -дар аксари ла[ха[о) ва монанди ин[оро метавон мансуб донист: Ва бошад забари эшон хома[ои сундуси сабз ва дебо[ои тунук ... (х. 2, с. 695). Ва дар забон[ои хал; балбала даруфтод, чунонки [ех кас забони хеш бознамедонист (х. 1, с.421). Ва азоби Фиръавн он будй, ки мардум ростон бозхобонидй ва ча[ормех ба даст[ову пой[о фуру бурдй ва уро ба замин бидухтй, то бад-он азоб андар бимурдй (х. 1, с.629). Ва чун Исмоил ба ку[ баррафт, ку[ биларзид ва Исмоил битарсид ва гуфт: " Ё падар, ин ку[ чаро [амеларзад?" (х.1, с.359). Ва Абубакр сахт метарсид, ки набодо, ки касеро хабар бибошад ва эшонро дарёбад (х. 1, с.320). Ва намози шом
буд, ки ба дари хона расида буд ва модараш ба бародараш - {орун ва хо[араш - Марям - [ар се монда буданд ва ба хона буданд ва таоме [амехурданд (х. 2, с.165). Ва он руз он Банй Исроил [ех хал; таом нахурда буданд ва ва;ти намози дигар наздик омада буд ... (х. 1, с.449).
Баъзеи чунин во[ид[ои лугавй имруз "либос"-и туркй ба бар кардаанд. Вожаи суниш аз хумлаи [амин гуна во[ид[ои лугавист. Дар «Тархумаи Тафсири Табарй" калимаи мазкур ба маънои "реза[ои филиззот, зар, о[ан" мавриди истифода ;арор гирифтааст: Ва низ гуянд, ки он зан суниши зар ба хурди {асан дод, то хигараш бад-он андар табо[ шуд ва бад-он андар аз дунё бирафт (х. 2, с.237).
{оло дар забони як ;исм мардуми тохик унсури лугавии суймиш, суймиш кардан дар баёни маънои «ба [ам андаке расидани ду чиз», "каме захмй шудани хисм дар натихаи расидани олот ё асбоби рузгор" ва мо-нанди ин[о ба кор меравад: Корд кам - акак даст - аш - а суймиш карас.
Дар гуиш[ои [озираи тохикй на тан[о калима[ои ало[ида, балки боз як даста во[ид[ои фразеологии дар "Тархумаи Тафсири Табарй" мус-таъмал низ ма[фуз мондаанд. Инро метавон дар мисоли ифода[ои рехтаи бу шунидан ([ис кардан бо узви шомма, дарк кардан, пай бурдан), бо Худо андохтан ([оло «ба Худо супурдан» - [ангоми газаб гуфта мешавад), [охати касеро баровардан ([оло «му[ими касеро баровардан» ба маънои "касеро аз вазъи душвор берун овардан"), сухан гардонидан ([оло «гап гардонидан» ба маънои «ба[с кардан»), рост омадан (мувофи; будан), дуруг бофтан (гапи дуруг гуфтан), ба сухан истодан ([оло «ба гапи худ истодан» ба маънои «ваъдахилофй накардан») ва да[[о во[иди дигари устувор мушо[ида намуд: Ва пас эшон [ар кухо буи нон шунидандй, донистандй, ки Илёс он хойго[ аст, ки [ех хал;и дигарро аз галла ва орд [ех намонда буд, магар уро (х. 2, с.370). Ман ин кор бо Худои таоло андохтам ва ин [аволат бо у кардам... (х.2, с.45). Пас, сар бар сухуд ни[од ва дуо кард ва Худои азза ва халларо бад-он номи бузург бихонд ва он тахти Бил;исро бихост ва Худои азза ва халла [охати вай бароварда гардонид ва [амон соат он арши Бил;ис он хойго[ дар пеши Сулаймон, алай[и-с-салом, ни[ода омад... (х. 2, с.138). Мусо он [афтод мард, ки бо вай ба мунохот рафта буданд, биёвард ва аз эшон гуво[й хост ва эшон сухани Худои таоло бигардониданд ва гуво[ии рост бинадоданд (х. 1, с. 70). Пас, Толут он зире[ро бар хумла сипо[и хеш дармепушид ва бар болои [ех яке рост намеомад (х.1, с.136). Ва он зире[ биёварданд ва андар вай пушониданд ва бар болои вай рост омад (х.1, с.136). Ва кист ситамкортар аз он, ки бофт бар Худой дуруг ё гуфт (х.1, с. 89). Ва он кофирони Макка ситамкоронанд ва бар он сухан биистанд (х.2, с.552).
Та[лили дарахаи корбурди чунин во[ид[ои забонй нишон меди[ад, ки [амаи он[о ба таври баробар мавриди истифода ;арор надоштаанд.
Аз байни чунин ифода[ои рехта аз [ама бештар ибораи "бу шунидан " корбаст гардидааст (ниг. х. 1, с.12, 140, 615, 822; х. 2, с.370). Дар иртибот ба истифодаи ифодаи охир ёдрас шудани як нукта айни маврид аст. {оло дар доираи забони адабй гардиш надоштани бу шунидан баъзе му[а;к;ик;онро ба андеша водор кардааст. Он[о аз хониби баъзе шоиру нависандагони муосир истифода шудани ин ифодаро хилофи манти;и баён ба шумор овардаанд (ниг. 6, с. 39; 15, с. 259). Аз маводи фактологии "Тархумаи Тафсири Табарй" "маълум мегардад, ки чунин ифодаи" "хилофи манти;и баён" умри беш аз [азорсола доштааст.
Як вижагии дигари забони асари мавриди та[лил [амин аст, ки дар он як даста вожа[о ба як ё якчанд маъное мустаъмал гардидаанд, ки чунин маъно[о дар забони адабии [озираи тохикй маъмул нестанд, вале дар шеваю ла[ха[ои тохикй басо серистеъмоланд. Ба [айси далел метавон феъли рафтан-ро зикр намуд. Вожаи мазкур дар "Тархумаи Тафсири Табарй" ба маъно[ои зайл истифода гардидааст: а) монанд будан, шабо[ат доштан: . ёрони пайгомбар, алай[и-с-салом, [ама ;авй буданд, валекин лахте ба Хабаша рафта буданд. (3,1,с.270). б) гузаштан, паси сар шудан: Ва чун ду-се рузе рафта буд, хал;и анбу[ бар Исо гирд омада буданд ва дар миён биёбон буд ва [ех ободонй набуд, ки таоме ёфтандй (х. 1, с.377). в) зудуда шудан, бар[ам хурдан: Пас, он га[ Офтобу Мо[тоб - [ар ду аз магриб бароянд ва рушной аз эшон рафта бошад ва дари тавба баста бошанд (х.2, с.660).
Тазаккур бояд дод, ки [оло дар гуиш[ои тохикй [ар се маънои ёдшуда ма[фуз мондааст: а) Писар-аш-ам дадо-ш-ба рафтагй. б) Ва;т рафт. в) Курта-ш-а ранг-аш рафт (бурафт).
Ба силсилаи ин гуна аносири лугавй боз метавон калимаву ифода[оеро, амсоли боло (ба маънои "ку[" - х.1, с.325, 334; [оло «шамо-ли боло» мегуянд), дум(и) (паси, а;иби - х.2, с.485; [оло дар гуиши ханубй: ай думи ман биё), даст (ба маънои "самт": - х.1, с.161; х.2, с.270, 531), задан (ба маънои «горат кардан» - х.1, с.121, 217) баровардан (ба маънои "бино кардан" - х.1, с.145, 681; х.2, с.301, 388) баромадан (ба маънои "бунёд шудан, сохта шудан" - х. 1, с.680) шомил сохт.
Аз зикри чанд нуктаи фав; мусаллам мегардад, ки дастаи муайяни вожаву ибора[ои ку[на дар хараёни инкишофи баъдии забон ро[и ягонаву якхели та[аввулотро паси сар накардаанд ва [ар кадоме та[ти таъсири омил[ои айниву зе[нй зина[ои гуногуни тагйиротро тай намуда, бо [амин вижагии худ дар гуиш[ои тохикй ма[фуз мондаанд.
7. Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» унсур[ои шаклсози сарфию на[вие ба кор рафтаанд, ки баробари умумият доштан бо забони [озира боз байни он[о тафовут[ои назаррасе низ дида мешаванд. Ба таври ихмолй он[оро метавон чунин гуру[бандй намуд: а) замима гардидани
пасванди -он ба калима[ое, ки бо садоноки о ба охир расидаанд: доноон (х.1, с.176, 830), тарсоон (х.1, с. 110; х.2, с.211), уламоон (х.2, с.76), нобиноон (х.1, с.431; х.2, с.103, 245), шикебоон (х.1. с.500; х.2, с.349).
б) Гунаи вижаи зикри шумора[о: ну[у навад (яъне наваду ну[ - х.2, с.376), [афтод [азору [афт [азору [афтсаду як (яъне 77701 - х.1, с.8), се [азор солу сесад сол (3300 сол - х.1, с.82).
Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» калимаи яке барои ифодаи чор шумораи тартибй омадааст: Ва бифармуд, то панх бут ба сурати Хамшед бисохтанд: яке (якум - {.А.) аз зар ва яке (дувум - {.А.) аз о[ан ва яке (сеюм- {.А.) аз руй ва яке (ча[орум - {.А.) аз биринх... (х.1, с.356). Ё ки дар асари номбурда [олат[ои зиёди истифодаи шумораи ми;дорй ба хои шумораи тартибй ба назар мерасад: Ва [ам ба осмони ча[ор (яъне ча[орум - {.А.) яке фаришта дидам боса[м... (х.1, с.734).
Чанд сатр поёнтар дар ин вазифа худи вожаи ча[орум ба кор рафтааст: Ва низ ба осмони ча[орум [ама арво[[ои пайгомбарон он хо дидам (х.1, с.734).
в) Феъл[ои асар низ бо бисёр вижаги[ои истифодаашон аз осори дигари замони Сомониён ё даврони баъдй фарк мекунанд. Чунончи, ба хои феъли бавосита ба кор рафтани феъли бевосита, бар ивази тарзи мафъул корбаст шудани тарзи фоил, ба хои шакли аорист мавриди истифода ;арор гирифтани замони гузаштаи феъл, истифодаи зиёди сигаи дуо, дар фосилаи муайян омадани унсур[ои шаклсози феъл аз вожаи асосй ва гайра[о аз хумлаи он[оянд.
г) Дар вазифа[ои гайримаъмулй ба кор рафтани калима[ои ёвар, мах-сусан пайвандак[о аз вижаги[ои умдаи «Тархумаи Тафсири Табарй» ма[суб мешавад. Истифодаи гайриоддии он[о ба дарахаест, ки баъзе му-[акки;он онро иштибо[и котибон пиндоштаанд. Масалан, истифодаи пайвандаки тобеъкунандаи ки дар вазифа[ои пайвандаки пайвастку-нандаи паи[ами ва (х.2, с.339), хилофии балки (х.1, с. 66, 174, 550), тобеъ-кунандаи зеро (х.1, с.43, 135, 181) метавонад далели ин гуфта[о бошад. Ё корбурди калимаи агар ба вазифа[ои пайвандаки худоии ё (х.1, с.798-799), пайвандаки тобеъкунандаи азбаски (х.1, с. 647), калимаи модалии бояд (х.1, с.483; х.2, с. 136-137) аз хумлаи чунин мухтассоти асар аст.
г) Калимасози[ои нодир. Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» теъдоди зиёди калима[ои сохта, мураккаб ё омехтае дучор меоянд, ки дар адабиёти классикй назири он[о кам ба назар мерасанд. Дар давраи [озираи инкишофи забони тохикй бошад, ин гуна вожа[о ;ариб, ки истифода намешаванд: -го[: бистарго[ (х.1, с.118, 176), гармго[ (х.1, с. 328), - манд: ёрманд (х.1, с.287), [а;манд (х.1, с.508), ого[манд (х.1, с.508); -ина: писарина (х.1, с.485); -зор: пойчазор(кафш - х.2, с.139); - истон: чароистон (чарого[ -х.2, с.720). Дар асар калима[ои ахиби мураккабу
омехта, мисли гуспандсарой (гура - х.1, с.678), бартанй ([оло фурутанй [аст, вале бартанй нест. - х.1, с.719) ба назар мерасанд.
д) Бо гоидаи хамъбандии арабй ба забони тохикй гузаштани вожа[ои арабй. Академик М. Шакурй таъкид кардааст, ки ба ин шакли унсур[ои лугавй (мисли атроф, а[вол) [амро[ намудани пасванди -[о дуруст набу-да, худдорй аз он бе[тар аст (ниг. 22, с.269). У дар хои дигар таъкид кардааст, ки баъзеи чунин хамъ[ои арабй дубораву (ахборот), себора (ахборот[о) хамъ баста мешаванд (ниг. 22, с.269-270). Мушо[ида[о ни-шон меди[анд, ки чунин тарзи истифодаи ин гуру[и аносири лугавй дар таърихи забони тохикй умри беш аз [азорсола доранд: кутуб[о (х.2, с. 301), наво[И[о (х.2, с. 202), уммолон (х.2, с.213, 218), мулукон (х.2, с.57, 59, 63, 193), [аволи[о (х.1, с.638).
Баъзеи чунин калима[о дар «Тархумаи Тафсири Табарй» дар ду ё се шакл омадаанд: атроф (х.2, с.553) - атроф[о (х.1, с.340), а[вол (х.1, с.214, 401; х.2, с.166) - а[вол[о (х.1, с.165), хабар[о (х.1, 286; х.2, с.125, 355) -ахбор (х.2, с.381) - ахбор[о (х.1, с.532; х. 2. с.190, 256), манзил[о (х.2, 341) - манозил (х.2, с.341) - манозил[о (х.2, с.341).
{ангоми бо шумора[о омаданашон чунин калима[о го[ ба шакли тан[о ва го[ ба гунаи хамъ омадаанд: бисту [ашт манзил (х.2, с.341) -бисту [ашт манозил (х.2, с.342) .
Маълум мешавад, ки ин гуна корбурди вожа[ои арабй дар адабиёти классикй маъмул будааст.
Нуктаи дигар ба калима[ое дахл дорад, ки худ маф[уми маконро ифода мекунанд, вале ба он[о такроран пасванд[ои маконсоз [амро[ мегарданд. Яке аз чунин пасванд[о -го[ аст. Дар «Тархумаи Тафсири Табарй» барои адои маф[уми макон, хой, мавзеи зист хое вожаи манзил (х.1, с. 538, 543) ва мавриди дигар калимаи манзилго[ (х.1, с.535, 536, 537; х.2, 308) корбаст гардидааст. Аз ниго[и [усни сухан ба чунин вожа[о за-мима кардани пасванд[ои созандаи маф[уми макон дуруст нест, вале [айратовар аст, ки он[о дар адабиёти классикй густариш пайдо намуда-анд, ки муаллифони фар[ангнома[о аз хусуси барзиёд будани он[о гайду ишора[ои ало[идае доранд (17, с.21-22). Чунин тарзи истифодаи калима-[о дар осори дигари ин давра низ маъмул будааст. Олими эронй Ма[-муди Шафей корбурди чунин шакли калима[оро яке аз вижаги[ои бори-зи забони «Шо[нома»-и Фирдавсй ба шумор овардааст (ниг. 8, с.178).
е) Иборасози[ои хоссаи «Тархумаи Тафсири Табарй». Маълум аст, ки дар таркиби ибора[ои изофии забони тохикй одатан [ангоми дар шумораи хамъ омадани муайяншаванда муайянкунанда дар шакли тан[о истифода мегардад, вале дар асари мавриди та[лил берун аз ин гоида дар бисёр маврид баробари муайяншаванда ба гунаи хамъ истифода гардидани муайянкунанда низ дида мешавад: бузургони хабборон (х.1, с.
81), савмаадорони тарсоон (х.1, с.513), мардони мунофицон (х.1, с.518), фариштагони некон (х.1, с.702), дустони ростгуён (х.2, с.37).
Аз руи мушо[идаи мо, чунин иборасози[о дар асари мавриди та[лил дар чилу ду маврид дучор меояд (ниг. х.1, с. 5, 81, 186, 233, 238, 249, 461, 504, 513, 518, 523, 630, 639, 686, 702, 723, 805, 824; х.2, с. 16, 32, 37, 50, 76, 147, 260, 377, 466, 496, 553, 565, 570, 581, 588, 600, 618, 644, 646, 707, 721, 753). Чунин иборасози[оро тан[о натихаи таъсири забони арабй [исо-бидан дуруст нест, зеро он[о дар матн[ои порсии миёна низ дучор меояд: (senän anösagän; avesän mustomandän brädarän...)
Андешарони[ои фавгро метавон чунин хулоса кард: «Тархумаи Тафсири Табарй» маъхази му[име дар шинохти К,уръон ва гавоиди дин ма[суб ёфта, он инъикоскунандаи робитаи забони рузгори Сомониён бо ду даврони дигар: а[ди тоисломй, аз як тараф ва гуруни вустову замони баъдиин^илобй, аз хониби дигар, ба шумор меояд.
Пайнавишт
1. Азизулло[и Цувайнй. Тарцумаи «Тафсири Табарй» ва таъсири он дар [ифзу густаришизабони форсй//Ёдномаи Табарй. -Те[рон, 1369. - С.601-608.
2. Ба[ор, Му^аммадтацй. Тархумаи «Таърихи Табарй»// Ёдномаи Табарй. -Те[рон, 1369. - С. 531-545.
3. Ба[ор, Му^аммадтацй. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насри форсй. Цнлдцои аввал ва дувум. Чопи дувум. - Те[рон: Интишороти Заввор, 1386.
4. Де[худо, Алиакбар. Луиатнома. Цилди 1. -Те[рон, 1337; цилди5, Те[рон, 1373.
5. Исмоили {окимй. Баррасии адабии «<Тарцумаи Тафсири Табарй»// Ёдномаи Табарй. -Те[рон, 1369. - С.631-643.
6. Камолиддинов Б. {усни баён. -Душанбе: Маориф, 1989.
7. Карими Кишоварз. {азор соли насри порсй. Цилди 1. - Те[рон: Созмони китоб[ои цайбй, 1345.
8. Максудов Т. Лексика ва фразеологияи шева[ои тоцикони Исфара. -Душанбе: Ирфон, 1997.
9. МахдииМщацциц. Тарцумаи Тафсири Табарй»//Ёдномаи Табарй. -Те[рон, 1369. - С. 735-753.
10. Ма[муди Шафей. «<Шо[нома» ё дастури забони форсй бар пояи «<Шо[нома». -Те[рон, 1348.
11. Му[аммадцовиди Саббоииён. Забони тархума дар «Тарцумаи Тафсири Табарй» //Ёдномаи Табарй. - Те[рон, 1369. -С. 385-599.
12. Насриддинов А. Филологическая ценность персидских переводов священного Корана Х-XII вв. // Центрально-азиатский регион: Прошлое и настоящее. -Алматы, 2006. -С. 33-34.
13. Основы иранского языкознания. Новоиранские языки. -М.: Наука, 1983.
14. Саймиддинов Д. Вожашиносии забони форсии миёна. -Душанбе, 2001.
15. Сайфуллоев А. Аркони сухан. - Душанбе: Маориф, 1985.
16. Сиёев Б. Ташаккули цонишищо дар забони тоцикй. - Душанбе, 2002.
17. Тарцумаи Тафсири Табарй. Та[ия, тавзе[от ва таълщоти Н.Ю. Салимов ва дигарон. Цилд[ои 1 ва 2. - Хуцанд: Нури маърифат, 2007.
18. Фаридуни Тацизодаи Тусй. Бархе нукоти дастуриву вожагонй дар «<Тарцумаи Тафсири Табарй»//Ёдномаи Табарй. - Те[рон, 1369.
19. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. Том 4. - М.: Прогресс, 1987.
20. {асанов А. Зикри нуцси сухан дар вожанома[ои ку[ан. -Хуцанд, 2001.
21. {асанов А.А. Унсур[ои лугавй ва сарфию на[вии осори сада[ои Х-ХШ дар гуиши шимолй (бахши Фаргонаи гарбй). -Хуцанд: Нури маърифат, 2003.
22. Шукуров М. {ар сухан цоеву [ар нукта мацоме дорад. - Душанбе, 1985.
А. Хасанов
доктор филологических наук, профессор, заведующий кафедрой таджикского языка ХГУ им. акад. Б.Гафурова
Некоторые языковые особенности одного перевода комментариев Корана
эпохи Саманидов
Ключевые слова: язык фарси-дари, комментарии, историческая стилистика, среднеперсидский язык, говоры, словотворчество, исторический экскурс.
В статье исследуются некоторые языковые особенности одного из древних переводов комментариев Корана эпохи Саманидов.
В статье анализируются вопросы взаимоотношений языка переводческой прозы X века с древнейшими и современными иранскими языками.
Отмечается, что в древнем переводе комментариев Корана - «Тафсири Табари» - наблюдаются некоторые языковые особенности, которые невозможно встретить в других источниках X века.
При анализе выявлена взаимосвязь лексики указанного перевода с современными говорами таджикского языка, установлены пути употребления синонимов, многозначных слов.
A. Khasanov
Some Linguistic Peculiaritis of the Translation of Commentaries to Koran of the
Samanidesл Epoch
Key words: Farsi-Dari language, commentaries historic stylistics, Pekhlevi language (Middle-Persian), vernacular, word creation, historical excursion
The article dwells on some linnguistic peculiarities of one of the ancient translations of commentaries to Koran referring to the Samanides 'epoch.
The author analyzes the issues of interrelations of translated prose language of the X-th century with the most ancient and modern Iranian languages.
It is noted that in the ancient translation of commentaries to Koran - "Tafsiri Tabari" - some linguistic peculiarities non-occurred in other sources of the X-th century are observed. Under analysis the interconnection between the vocabulary of the translation in question and modern vernaculars of the Tajik Language are elicited, the ways of usage of synonyms and polysemantic words are established.
