CC BY
66
М. Цабборова
НАКШИ ТАХФИФИ ОВОЗ^О ДАР ЗУ^УРИ ВАРИАНТИ ВОЖАХ.О ДАР ОСОРИ ТАРЧУМАВИИ АСРИ X
Вожатой калидй: осори тарцумавии давраи Сомониён, гунанокии вожауо, тахфиф, «Тарцумаи «Таърихи Табарй» ва «Тафсири «Таърихи Табарй»-и Балъамй
Маълум аст, ки дар чараёни ифодаи кали мах,о баъзе овозхои садоноку хамсадохо талаффуз намешаванд ва тадричан онхо дар шакли хаттй низ инъикос меёбад. Ин гуна ихтисор гардидани овоз-хои алохидаро «тахфиф» меноманд ва вожаи ба ходисаи мазкур дучоромадаро «мухаффаф» мег^янд. Албатта, дойр ба тахфиф, махз ихтисоршавии чй гуна овозхо «тахфиф» номида мешавад, шароит-хои ба тахфиф дучор гардидани унсурхои лугавй мухаккикон андешахои гуногунро изхор намудаанд, ки опх,оро забоншинос А. Хдсанов дар тадк,ик,оташ як андоза чамъбаст кардааст (ниг. 5, с. 73-75). Mo ин чо тащо пайрави ин акида буданамонро ишора намудан мехохем, ки тахфиф на факдт ихтисоргардии садоноку хамсадохо. балки хичохои алохидаро низ дар бар мегирад. Маводи аз таърихномаи Табарй ва тарчумаи «Тафсири Табарй» гирдомада махз аз хдмин пиюх, ба риштаи тахлил кашида шудааст.
Тахфиф дар вожахои аслии точикй. Тахлил ва мукоисаи тамо-ми вохидхои лугавии ба тахфиф дучоргаштаи асархои мавриди тахлил нишон медихдд, ки дар забони адабии асри X асосан вожахои аслан точикй тахфиф ёфта, калимахои иктибосй ба ин гуна тахдввулот камтар дучор шудаанд. Инро аз руи теъдоди унсурхои лугавии худиву икдибосй ба таври равшан муайян кардан мумкин аст. Фаркд ин ду i урухи вожахо боз дар хамин аст, ки ходисахои алохидаё дар доираи калимахои тахфифёфтаи иктибосй бавукуьомадаро наметавон дар доираи вохидхои лугавии аслии точикй пайдо кард. Ба сифати мисол ин чо танхо яке аз
— 42 -Ç НОМАИ донишгох )
чунин ходисахоро ишора намудан мехохем. Дар аввали калимахои иктибосй тахфиф ёфтани садонокхо зиёд дучор мешаванд, хол он ки ин х,одиса дар доираи вожах,ои аслии точикй хеле кам дида мешавад. Ё ки дар охири вожахои аслии точикй дар киёс бо мавкеъ-хои дигари фонетикй хамсадохо бештар ба тахфиф дучор омадаанд, вале дар байни унсурхои лугавии иктибосй он камтар мушохдда мегардад ё ки танхо хдмсадох,ои алохида аз талаффуз фуругузор мешаванд. Бино бар ин, маводи гирдомада моро водор сохт, ки вожах,ои мухаффафшудаи таърихномаи Табарй ва тарчумаи «Тафсири Табарй»-ро ба тарики зер тахдил намоем.
Тахфифи садоноки огози вожахо. Чи хеле ки ишора шуд, чунин тарзи тахфиф дар асархои мазкур камтар ба назар мерасад. Дар мисолхои гирдовардаи мо асосан садоноки а-и огози вохидхои лугавй тахфиф шудааст. Ба сифати мисол ин чо ёдовар шудани вариантхои калимаи Анушервон ва Нушервонро зарур медонем. Аз нуктаи назари таърихи пайдоишашон аслан хар ду шакл гунаи тахфифёфта хисобида мешаванд, чунки асли ин вохдди лугавй сурати Анушаравон (равони човидонй)-ро доштааст, вале тадричан тахфиф ёфта будааст. Mo ин чо аз руи киёси хар ду шакл варианти Анушервонро нисбат ба Нушервон гунаи ба асл наздик хдсобидем. Дар «Таърихи Табарй» гунаи Анушервон бештар (ниг. 1, ч. 1, с. 539, 563, 572, 578, 648; ч. 2, с. 1309, 1352), вале шакли Нушервон камтар (ниг. 1, ч. 1, с. 539, 569, 572, 578, 579) мавриди истифода карор гирифтааст: Чун бистудусола шуд, пайгомбар, салла-л-JIoxy алайхд ва салам, аз вай падид омад ва аз мулки Анушервон чихдлу ду сол гузашта буд (ниг.1, ч. I.e. 539). Пас бозгашт ва руй ба Анушервон ниход (1,ч. I.e. 563). Хабар ба Анушервон расид.тофта шуд ва боз Вахризро ба Яман фиристод.... (1, ч. 1. с. 572). Х,ама бозгаштанд ва хабар ба Анушервон бардоштанд ва надонист, ки у киро хдмехох,ад (ниг.1, ч. I.e. 578). На ман ин бидъат овардаам ва ин хироч бар халк Анушервон ниход. ки маликро аз хоста чора нест (1,ч. I.e. 648). Ва ... Кубод ва Фируз ва Анушервон ва дигар мулукон охднги Гургон карданд (1, ч. 2, с. 1309). У бирафт бо он чашмаи об, ки Анушервон ибни Кубод берун оварда буд (1, ч. 2, с. 1352). Ва киссаи он бигуям ва он пеш аз рузгори Нушервон буд ба вакти Ардавон (1, ч. I.e. 539). Ва гурухе гуфтанд: «Ин малик Амр ибни Х,инд буд ва хдм аз дасти Нушервон буд (1, ч. 1. с. 563). Пас
мардумон хилат карданд, ба шабу руз доме фуру карданд, то шаколе бигирифтанд ва пеши Нушервон бурданд (1, ч. I.e. 579).
Дар ин мавкеи калима баъзе унсурхои ёридиханда низ тахфиф ёфтаанд. Масалан, дар чумлавди зер пайвандаки тобеъкунандаи азеро боз ба гунаи зеро низ ба кор рафтааст: Ин далв зеро гарон аст, ки бад-он чох андар гул омества даст андардалв задааст (1, ч. I.e. 167). Ва Худо вайро модар хонд, зеро ки хола ниме аз модар бувад ва амм ниме аз падар бувад ( 1, ч. I.e. 191). Пас кори Язид танг шуд аз чихати Солех. зеро ки Язид марде буд кушодадасту фарохдил ... (1. ч. 2. с. 1304). Валлох. ки амирулмуъминин аз бахри ту уро чизе намегуяд, зеро ки ту уро вазирй кардй (1. ч. 2. с. 1425).... обаш хамеша сахт сард бувад, зеро ки барфоба бувад ... (1, ч. 2, с. 1580). Ва пас уштур ба чашмаи об омад ва он оби эшон хама бихурд ва ба фармони Худой азза ва чалла, азеро ки он ибрат буд ва сабаби халоки эшон буд (1,ч. 1. с. 98).... ва уро бим аз шуй буд, азеро Юсуф уро ба шуй бим кард ва аз бевафой битарсонид (1, ч. I.e. 169). Гуфт: «Азеро ки забон гаравгон кардаам бо ту, тарсам, ки онро вафо натавонам кардан....» (1, ч. 1. с. 782). Вауро «Зу-л-Х,очиб» хондандй, азеро ки абрувони пайваста доштй ва марде пир буд (1, ч. 2, с. 1037). Гуфто: «Азеро ки руяш зишт аст ва таом дар хонаи у дурушт аст... » (1, ч. 2, с. 1078). Чаро эминй, азеро ки гарданат бизанам? (1, ч. 2, с. 1329).
Бояд гуфт, ки гунаи азеро шакли нисбатан кадим буда, дар осори ниёгон он ба гунаи азерок низ ба кор мерафтааст (ниг. 2, Ч. 2,с. 1690). Аз руи хисоби мо, дар асари мавриди тахлил шакли азеро (ниг. 1, ч. 1, с. 154, 159, 666, 727, 782; ч. 2, с. 833, 1037, 1078, 1295, 1308, 1329, 1342) нисбат ба зеро (ниг. ч. 1. с. 172, 191, 856, 1304, 1305, 1324, 1425, 1509,1550) бештар ба кор рафтааст.
Баъзан дар асари мазкур чанд зинаи тахфифро паси cap кардани чунин вожахои ёвар ва ба ин восита пайдо гардидани якчанд варианти айни як унсури лугавй мушохида мегардад. Масалан, пайвандаки агар (ниг. 1, ч. 1, с. 743); ч. 2, с. 824, 959, 1043, 1224, 1412, 1589) ба чуз гунаи гар (ниг. 1, ч. 1, с. 738, 753; ч. 2, с. 824,832, 1038, 1043, 1412, 1413, 1471, 1472) боз дар холатхои нодир дар варианти ар низ (ниг. 1, ч. 1. с. 289; ч. 2, с. 1588) истифода шудааст: Агаратон хоста ба кор мебояд, биёед ва илло он ки хеч натавон ёфтан (1,ч. I.e. 743). Гуфтанд: «Mo шуморо гаравгон надихем, агар берун оеду харб кунед ва агар на, биравем» (1, ч. 2, с. 824). Гуфт: «Агар байъат кунанд ва агар на, харб кун» (1, ч. 2, с. 1224).
— 44 -ç номаи донишгох ;
Гар он хар ду падид оянд, мо ин асиронро ба шумо бозфиристем ва гар дуруст шавад, ки эшонро куштанд, х,ар дуро бадали эшон бикушем (1, ч. 1. с. 738). Ва гар хама чахон хамегуянд, ту эшонро устувор надорй ... (1, ч. 2, с. 832). Ва гар ман наравам, ин араб нараванд ва насихдт накунанд (1, ч. с. 1038). Ва гар шумо маро бикушед, ман нагуям, ки эшон кучоанд, то аз у дастурй нахохам (1, ч. 2, с. 1413). Гар шумо аз кдбали Аббос фарзандони аммед, мо аз кибали Бутолиб фарзандони аммем... (1, ч. 2, с. 1471). Гуфт: «Ар хостй, ки ин девор рост кунй, боре музд бибоистй ситадан аз худовандиин девор...» (1, ч. 1. с. 289). Чунбоз баназдики Афшин омаданд, гуфт: «Агар шумо ин сипох микдор донистед, в-ар не, ман донам...» (1, ч. 2, с. 1589).
Маълум аст, ки гунахои гар, ар одатан бо такозои вазни шеър дар забони назм ба кор мераванд, вале Балъамй дар насраш аз истифодаи чунин шаклхо пархез накардааст.
Тахфифи садоноки байн ва охири вожахо. Чунин усули ба тахфиф дучор шудани вохидхои лугавй ва ба ин восита пайдо гардидани варианти калимахо ба забони асархои мавриди тахлил кариб, ки хос нест. Дар дасти мо хамагй ду далел вучуд дорад, ки ба ихтисори садоноки байн ва дигаре ба фуругузор шудани садоноки охири калимахо мансуб аст. Мисоли навъи аввали тахфиф метавонад шаклхои хурмоистон ва хурмостон бошад, ки дар он садоноки и-и таркиби пасванди исми маконсози-истон дучори тахфиф шудааст: Ва хурмоистонхо буд гирдогирди он хисор (1, ч. 2, с. 843). Ва ин мазгити пайгомбар хурмостон буд ва гуристон (1, ч. 1, с. 722). Ва вайро хисоре буд баробари ин хисори банй Назир ва хурмостон ва хостаи фаровон аз ин муомалат, ки карда буд (1, ч. 1. с. 782). Чун ба нимфарсангй расиданд, пеши хисор андар хурмостон буд ва хисори банй Назир баробар буд (1, ч. 1. с.783). Ва пеш аз дари хисор то ба дари Мадина хурмостон буд (1, ч. 2, с. 810).
Чи хеле ки аён аст, Абуалии Балъамй нисбат ба шакли комили ин вожа варианти тахфифёфтаашро бештар мавриди истифода карор додааст. Баръакси шаклхои вожаи боло муаллиф ва мутарчими асар аз байни вариантхои ганда ва ганд гунаи аввалро бештар ба кор мебарад: То чунон шуд, ки ганда шуд (1, ч. I.e. 197). Ва ганди у мардумонро ранча кард (1, ч. 1. с. 197). Ва он хари у мурда буд ва хокистар гашта (зеро ки ганда ва устухон нест шуда ва устухонрезае чанд монда) ва сад сол Офтоб бар у тофта (1, ч. 1.
с. 383). Он аст, ки ганда нашуд. Ва оби ганда ба тозй «моун осинун» хонанд (1,ч. 1. с. 384).
Аз байни шаклхои зикрёфта варианти ганда ба шакли нбтндоняш назднк аст, зеро дар забони эронии кадим ин калима ба гунаи qanda-Ka ба маънои «буй бад» мустаъмал буда, дар забони порсии миёна шакли qandaq-po гирифт (ниг. 4, т.З, с. 148).
Тахфифи хамсадохои огози вожахо. Дар тарчумаи «Тафсири Табарй» ду гунаи айни як феъли таркибй: анбоз гирифтан ва ханбоз гирифтан, инчунин анбозгир ва ханбозгир мавриди истифода карор гирифтаанд: Безорам аз он чй ме анбоз гиред (3, ч. I.e. 388). Бигу, ки: «Уст Худой ягона ва ман безорам аз он чй механбоз гиред» (3, ч. 1, с. 381). Руй бигардон аз анбозгирон (3, ч. 1. с. 391). Ва агар фармон баредашон, шумоед ханбозгирон (3, ч. 1. с. 393).
Тахлили таърихи дури х,ар ду шакли чузъи номии ин феъл нишон медихад, ки гунаи аслии он ханбоз будааст. Сарчашмаи ин вожа hama-baia- и эронии кадим буда, дар забони порсии миёна ба гунаи hambaz ба кор рафтааст (ниг. 6, с. 124). Аз ин ру, бо гузашти замон аз шакли аслии вожаи мазкур хамсадои аввали он ба тахфиф дучор гардидааст.
Тахфифи хамсадохои байни вожахо. Дар киёс ба ихтисори садонокхо. чй хеле ки каблан ишора гардид, дар «Таърихи Табарй» фуругузор шудани хамсадохои байни вохидхои лугавй бештар ба назар мерасад. Ин гуна вожахо аз руи мансубияташон ба хиссахои нутк исм, сифат, шумора, чонишин, феъл хастанд. Ба катори калимахои исмй вохидхои лугавии Шопур, рушинос, саропарда ва монанди инхоро метавон дохил кард. Абуалии Балъамй исми хоси Шопурро ба шакли Шохпур низ ба кор бурдааст: Ва Шобур ба тозй аст ва ба порей Шохпур буд. Ва асли Шопур он буд, ки чун Ардашер бархост ва мулки Доробгирд бигирифт, у хабараш буд аз хадиси чаддаш Сосон ... (1, ч. 1. с. 486).
Бино ба кайди Деххудо, ин калима аслан мураккаб буда, аз чузъхои шох ва пур (писар) иборат аст ва маънои «писари шох»-ро гирифтааст. Дар забони порсии миёна он шакли «Шохпур»-ро доштааст (ниг. 2, ч. 8, с. 12286). Аз ин кайд чунин хулоса бармеояд, ки аз ду варианти истифоданамудаи Абуалии Балъамй Шохпур гунаи комил ва Шопур шакли тахфифёфта будааст.
Дар асари номбурда дар натичаи аз таркиби калимахои мураккаби руйшинос ва саройпарда ихтисор гардидани хамсадои
й вариантхои нави онхо-рушинос ва саропарда пайдо гардидаанд. Дар таърихномаи ёдшуда гунаи руйшинос ду дафъа ва рушинос як маротиба ба кор рафтааст: Ва (ба) хама Курайш аз вай руйшиностар набуд (1,ч. I.e. 693). Ва ба Макка марде буд аз банй Сакиф ва халифаи банй Зухра буд ва андар банй З^хра руйшинос буд ва суханиу бишунидандйвафармонбурдандй(1, ч. I.e. 748). ВаСаъд аз банй Зухра буд ва марде рушинос ва бузург буд ва бо хешони бисёр (1, ч. 1, с. 693).
Аз байни вариантхои саройпарда (ниг. 1. ч. 2. с. 1300,1412, 1414, 1430, 1432, 1433, 1452, 1539, 1540, 1582) ва саропарда (ниг. 1, ч. 2, с. 1301, 1302, 1344, 1432, 1468, 1539) гунаи аввалро Балъамй бештар мавриди истифода кдрор додааст: Пас бирафт ва руй ба саройпарда ниход (1, ч. 2, с. 1300) Гуфтанд: «Ба дари саройпардаи амири шумо яла кардем эшонро...» (1, ч. 2, с. 1412). Ва Язид ба саройпарда андар нишаста буд бе силох... (1. ч. 2, с. 1433). Ч,аьфар бозгашт ва Рашид ба саройпардаи канизакон андар шуд ва ба шароб бинишаст (1, ч. 2, с. 1539). Ва Муътасим писарони хешро ба Багдод амир кард ва хам он чо саройпарда зад, тобистону зимистон он чо бинохо карданд (1, ч. 2, с. 1583). Ва уро ба саропарда бурданд ва сараш фуруд оварда буд (1, ч. 2, с. 1302). Пас Ч,аррох бирафт ва ба дехе фуруд омад, ки онро «шахри Ворон» хонанд ва саропардаи хешро он чо бизад (1, ч. 2, с. 1344). Чун аз шаб ниме бишуд, Рашид аз саропардаи занак ба саропардаи хеш бозомад (1, ч. 2, с. 1539).
Баъзе зарфхо низ дар асари мазкур дар ду вариант ба кор рафтаанд. Масалан, дар чумлахои зер гунахои зудтар ва зутар ба кор рафтаанд: Чунин гуяд Вахб ибни Мунаббех. ки аз пайгамбари мо, салла-л-JIoxy алайхи ва саллам шунидам, ки гуфт: «Худой азза ва чалла зудтар чизе, ки офарид аз халкон, девонро офарид аз халкон (1, ч. 1. с. 6). Акнун шумо зутар уро биёред, то дар миёни шумо бошад (1, ч. 1. с. 715).
Дар «Таърихи Табарй» ва тарчумаи «Тафсири Табарй» дар натичаи афтидани хамсадохои алохида аз таркиби баъзе шуморахои микдории рехтаву мураккаб варианти мухаффафи онхо ба вучуд омадааст. Чунончи, аз шумораи сенздах хамсадои н афтида, вожа гунаи сездахро гирифтааст. Дар асар хар ду шакл истифода гардида бошад хам, гунаи сездах бештар мавриди истифодаи Балъамй карор гирифтааст: Ва дар «Шохнома»-и бузург чунин г^яд Ибн ал - Мукаффаъ, ки аз гохи берун омадани Одам, алайхи-с-
салом, то ба рузгори пайгамбари мо салавоту-л-Лохи ва саломуху алайхи, шаш хазору сенздах сол буд ва панч хазору нухсад низ гуянд (1, ч. 1. с. 4). Ва аз эшон сесаду сездах мурсал буданд... (1, ч. 1. с. 52). Чун аз мулки вай сездах сол бигузашт, Бахман бимурд (1, ч. 1. с. 389). Ва ба Абраха аз пилони Хдбаша сездах пил буд андар Яман (1,4- I.e. 556). Ва сездах духтар аз модари фарзандон буд, ки номи модарашон маъруф буд. (1,ч.2,с. 1158). Ва пайгомбари мо, салла-л-JIoxy алайхи ва саллам, понздах занро ба занй кард, аз чумла сездах он буданд, ки бо эшон бинишаст ва ду он буданд, ки нодида эшонро даст боздошт (3, ч. 2, с. 649). Ва пас Холид андар овехт ва сенздах тан аз они эшон бикушт. ... (3, ч. 2, с. 611).
Бо сабаби аз шуморахои хафтдах ва хафтсад фуругузор шудани хамсадои т вариантхои нави ин ду шумора-хафдах ва хафсад зухур намудаанд. Бояд гуфт, ки дар таърихномаи Балъамй нисбат ба шакли комили шумораи хафтдах (ниг. 1, ч. 1. с. 443, 479, 520; ч. 2, с. 871, 1441, 1581; 3, ч. 2, с. 46, 648) гунаи мухаффафаш-хафдах (ниг. 1, ч. 1. с. 166, 168, 193, 367, 614, 640, 657, 755; ч. 2. с. 832. 1153. 1479. 1620. 1628; 3, ч. 1. с. 378; ч. 2, с. 46) бештар ба кор рафтааст: Пас чун Яъкуб ба Миср омад ва Худой азза ва чалла уро чашм боздод ва фарзандон боздод ва хафдах соли дигар бизист, пас бимурд (1, ч. 1. с. 193). Ва аз вакти Сулаймон то ба вакги Искандари Зулкарнайн хафтсаду хафдах сол буд (1,ч. I.e. 657). Пас Худой хафдах оят фиристод андар шаъни Оиша ва покии у ( 1. ч. 2. с. 832). Пас чун Иброхимро шаби ваъда бибуд, бо ёрон аз шахр берун омад ва хама хафдах тан буданд (1, ч. 2, с. 1479). Ва баъд аз он хафдах соли дигар бизист ва андар рузгори Мутеъ фармон ёфт ( 1, ч. 2, с. 1628). Ва аз паси у ду малик, номи эшон Кайданус ва Анварнус-бист сол (1, ч. I.e. 443). Аз он гурхо хафтдах тан баромаданд зинда ва пеши эшон омаданд: нух марду панч зану се кудак ( 1, ч. 1. с. 479). Пас чун хафтдах сол аз мамлакати у бигузашт, бо малики Хдйтол уро чанг афтод (1, ч. I.e. 520). Ва гурухе гуфтанд, ки хафтдах руз (1, ч. 2, с. 871). Чун бинигарист, хафтдах хазор мард буданд, эшонро ба хисори Хдррон андар кард ва силоххои эшон биситад (1, ч. 2, с. 1441). Ва он руз уро таб омад ва аввали рузи рачаб буд, хафтдах руз бемор буд ва хам андар рачаб бимурд (1, ч. 2, с. 1581). Ва чунин гуянд, ки хафдах гурух буданд аз Банй Исроил, ки сурати эшон аз сурати одамй бигардид (3, ч. 1. с. 378). ... он мунофикон он бухтон бар у бастанд, то Х,ак(к) таоло хафтдах ояти Куръон аз бахри покии Оиша бифиристод ... (3, ч. 2, с. 648).
— 48 ~С номаи донишгох )
Шакли эронии кадими шумораи номбурда hapta +dasa буда, дар забони порсии миёна ба гунаи hafdah ба кор мерафт (ниг. 4, т. 3, с. 364). Аз он до, ки мухаккикон дар забони порсии миёна танхо ба як вариант истифода шудани шумораи номбурдаро ишора намудаанд, чунин хулоса бармеояд, ки варианти мухаффафи он дар забони порсии дарй пайдо гардидааст. Доираи истифодаи вариантхои шумораи хафтсад-хафсад баръакси гунахои хафтдах ва хафдах аст, яъне шакли комили он, ки дар эронии кадим hapta + sata эронии кадим будааст (ниг. 4, т. 3, с. 366), назар ба гунаи мухаффафаш бештар мавриди истифода карор гирифтааст: Ва Кинон хафтсаду чихил сол бизист, пас бимурд (1, ч. 1. с. 55). Ва эдун гуянд, ки хафтсад сол бизист ( 1, ч. 1. с. 67). Ва аз эшон дувист бар асп ва дигар бар шутурон, хафтсад мард буданд, ки зирех доштанд (1, ч. I.e. 788). Ва ин Ламак хафсаду хаштоду ду сол бизист (1, ч. I.e. 57).
Дар тарчумаи «Тафсири Табарй» ганхо варианти хафсад ба кор рафтааст (ниг. 3, ч. 1, с. 233, 236, 399; ч. 2, с. 645): Ва он чо сипох арза кард ва чумла хафсад мард ба шумор баромад (3, ч. 1. с. 236). ... ва Худой азза ва чалла савоби он бад-он чахон яке дах боздихад ва аз дах хафсад боздихад ... (3, ч. 2, с. 645).
Дар «Таърихи Табарй» аз баъзе чонишинхои шахей низ афтидани хамсадои байнашон ва ба ин восита ба вучуд омадани вариантхои онхо мушохида мегардад. Мисоли равшани ин мулохизаронй ба гунахои вайро ва варо ба кор рафтани калимаи мазкур аст. Дар асари мавриди тахлил дар баробари шакли вайро, ки маъмул аст, гох - гох гунаи варо низ ба назар мерасад: Ва шонздах соли дигар бизист ва андар рузгори Мутеъ фармон ёфт ва ба Багдод вайро дафн карданд (1, ч. 2, с. 1627). Ва се солу ёздах мох халифатй кард, он гох вайро мил кашиданд ва боздоштанд (1, ч. 2, с. 1628). Ва у дувоздах солу як мохи дигар бизист ва хам дар Багдод фармон ёфт ва хам он чо вайро дафн карданд (1, ч. 2, с. 1629). Ва гуянд: «Мунтасир шабе падари хеш - Мутаваккилро ба хоб дид, ки варо гуфт: «Вой бар ту, Мухаммад, зулм кардй...» (1, ч. 2, с. 1600). Ва ният дорам, ки Ахмад писарам валиахц кунам ва сипохрову раиятро бифармоям, то ба зиндагонии ман варо байъат кунанд, то аз паси ман халифатй уро бувад (1, ч. 2, с. 1606).
Баъзе феълхои таърихномаи мазкур баробари дар шакли адабй истифода шуданашон гохо ба гунаи гуфтугуй низ ба кор рафтаанд (бигу^д-бигуд) ва ба ин васила ду варианти ин гуна
калимахо пайдо шудааст: Ва бигуяд: «Худой азза ва чалла Одамро бифармуд, ки бирав ва ба Замини Макка шав ва он чо баробари арш хонае бино кун аз санг (1, ч. 1. с. 42). Ва бигуд, ки Утба моро бозгардонид ва у битарсиду баддилй кард, ки ман бок надорам (1, ч. I.e. 755).
Хулоса.бо гузашти айём дар заминаи шакли аслии вохидхои лугавй пайдо шудани гунахои ихтисоршудаи калимахо ва ба ин восита ривоч гирифтани ду ё севариантии унсурхои лугавй ходисаи табий буда, дар назм бо такозои вазни шеър, вале дар наср дар натичаи таъсири хамдигарии шакли адабии забон бо гуфтугуй ба вучуд меояд ва он дар холатхои алохида боиси вусъат ёфтани имконоти забон мегардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Балъамй А. Таърихи Табарй. Ч,илдхои 1-2. Техрон 1380/2001
2. Деххудо А. Лугатнома. Ч,илдхои 1-14. Техрон, 1373.-21149 с.
3. Тарчумаи «Тафсири Табарй». Тахия.тавзехот ва таъликоти Н.Ю. Салимов, Н.Ш.Зохидов, Н.И.Еиёсов, A.A. Хасанов- А. Самеев.
4.илди 1.-883 с.чилди 2.-783 с.-Хучанд: Нури маърифат, 2007
4. Расторгуева В. С., Эделман Д. И. Этимологический словарь иранских языков. Том 1.-М.:Восточная литература, 2000.-327 е.: том 2, 2003,-502 е.: том 3, 2007
5. Хасанов A.A. Унсурхои лугавй ва сарфию нахвии осори садахои Х-Х111 дар гуиши шимолй (бахши Фаргонаи гарбй).-Хучанд: Нури маърифат, 2003
6. Хасандуст М. Фарханги решашинохтии забони форей. Ч,илди аввал.-Техрон, 1383
Роль стяжения звуков в возникновении вариантности слов в переводческих произведениях X века
М. Джабборова
Ключевые слова: переводная литература эпохи Саманидов, вариантность слов, стяжение, «Перевод «Тафсири Табарй» и «Перевод «Таърихи Табарй» Балами
В статье подвергается анализу возникновение вариантных слов в двух переводных произведениях X века - «Перевод «Тафсири Табарй» и «Перевод «Таърихи Табарй» путем стяжения звуков.
— 50 ~С НОМАИ донишгох_)
Утверждается, что исконно таджикские слова подвержены стяжению больше, чем арабские заимствованные лексические единицы. Способы стяжения, наблюдаемые в пределах исконно таджикских лексических единиц, не встречаются среди арабских слов.
The Role of Sound Hiatus in the Apperance of Word Variants in the Translation Works of the X-th Century
M.Djabborova
Key words: translated literature of the Samanids 'epoch, variants of words, hiatus, "Tafsiri Tabari" translation, translation of "Tarikhi Tabari "by Bal 'ami
The author analyzes the variants of the words in two translated productions of the X-th century - "Translation of Tafsiri Tabari " and "Translation of Tarikhi Tabari " through sound hiatus. She aserts that primordial Tajik words are subjected to hiatus to a greater degree that lexical units borrowedfrom Arabic. The modes of hiatus obsen'ed in the frames of primordial Tajik lexical units are not occurred among Arabic words.
