Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя қилинишини такомиллаштириш масалалари'

Бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя қилинишини такомиллаштириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
58
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
бюджет / бюджет ташкилоти / бюджет маблағи / бюджет интизоми / бюджет назорати

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — А.Ибрагимов, Ж.У.Холмўминов

Ушбу мақолада бюджет интизомининг моҳияти, иқтисодий аҳамияти ва бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя этилишини таъминлаш чора-тадбирлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя қилинишини такомиллаштириш масалалари»

Бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя килинишини такомиллаштириш масалалари

А.Ибрагимов Ж.У.Холмуминов Узбекистан Республикаси Банк-молия академияси

Аннотация: Ушбу маколада бюджет интизомининг мохияти, иктисодий ахамияти ва бюджет ташкилотларида бюджет интизомига риоя этилишини таъминлаш чора-тадбирлари ёритилган

Калит сузлар: бюджет, бюджет ташкилоти, бюджет маблаFи, бюджет интизоми, бюджет назорати

Issues of improving compliance with budget discipline in

budget organizations

A.Ibrahimov J.U.Kholmo'minov Banking and Finance Academy of Uzbekistan

Abstract: this article describes the essence, economic importance of budget discipline and measures to ensure compliance with budget discipline in budget organizations.

Keywords: budget, budget organization, budget funding, budget discipline, budget control

Молия тизимини ислох килиш юзасидан олиб борилаётган узгаришларнинг марказида давлат бюджетининг шаклланиши ва унинг маблаFларидан янада самарали фойдаланиш, бюджет такчиллиги усишига таъсир этувчи омилларнинг олдини олиш, шу билан бирга бюджет маблаFларидан фойдаланиш жараёнида бюджет интизомларига риоя этилишини таъминлаш ва бунда молиявий назоратни кучайтириш, колаверса, самарали молиявий назорат тизимини шакллантириш оркали давлат бюджетининг мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланишидаги ахамиятини ошириш масалалари туради.

Бюджет маблаFларини шакллантириш ва улардан окилона фойдаланишга самарали назорат тизимини шакллантирмасдан туриб эришиб булмайди. Маълумки, бюджет жараёнининг асосий боскичларидан бири давлатнинг молиявий назорати хисобланади. Молиявий назорат мамлакатимизда амалга

оширилаётган назорат фаолиятининг таркибий кисми хисобланади.

Давлат бюджети иктисодиёт ривожланишининг турли бокичларида бюджет сиёсатини амалга ошириш куроли, мулжалланган дастурлар ва тадбирларни амалга ошириш учун пул маблаFларининг асосий манбаи хисобланади. Шу боис, бюджет маблаFларидан фойдаланиш юзасидан давлат молиявий назорати молиявий баркарорлик учун шарт-шароитлар яратишга каратилган давлат молиявий сиёсатини ифодалайди. Давлат молиявий назоратининг бош максади давлат хазинасига ресурсларни туширишни максималлаштириш ва бюджет маблаFларидан самарали хамда окилона фойдаланишни таъминлашдан иборат.

Шунингдек, давлат молиявий назоратининг олдида турган энг асосий вазифа давлат бюджети олдидаги мажбуриятларнинг уз вактида ва тулик бажарилишини хамда бюджет маблаFларидан самарали фойдаланишни таъминлашдан иборат.

Бюджет маблаFларидан максадли фойдаланилишни назорат килиш ва унинг самарадорлигини ошириш, молиявий назорат органлари фаолиятини мувофиклаштириш муаммоси хамиша долзарб масала булиб келган ва хозирги шароитда хам долзарблигича колмокда. Бу эса мазкур сохада илмий тадкикотлар олиб боришнинг накадар мухимлигини янада аникрок курсатиб беради. Шунинг учун хам биз мазкур магистрлик диссертация ишимизда ушбу масалани тадкик этишни уз олдимизга максад килиб куйдик.

Назорат бошкариш циклининг шакли сифатида кабул килинаётган ёки кабул килинган бошкарув карорларининг асосланганлиги ва самарадорлигини бахолаш, бу карорларнинг амалга оширилиш даражасини хакикий натижаларнинг урнатилган параметрлари ва меъёрий курсатмалардан OFиш (фарк килиш) даражасини аниклаш ва салбий холатларни бартараф этишга каратиладиган бошкарув карорларини кабул килиш максадида бошкарилувчи объект фаолиятини кузатиш, солиштириш, текшириш ва тахлил килиш тизимидир1.

Х,озирги кунда молиявий назоратнинг асосий максади текширилаётган объектда мавжуд булган хакикий холатни объектив урганиш ва бошкарув карорларини кабул килиш ва ижро этишга салбий таъсир курсатувчи омилларни аниклаш ёки олдини олишдан иборат.

Давлат молиявий назоратнинг бошкарув тизимининг асосий элементи булган умумий назорат тизимидаги мухим урни ва ахамияти шундаки, биринчидан, молия узи иктисодий категория сифатида объектив тарзда назорат

1 Нуритдинова В., Шаропова М. Молиявий назорат. Т.: "Иктисод-молия"-2014 й., 343 б.

функциясини бажаради; иккинчидан, бозор иктисодиётида молиявий муносабатларнинг роли ошиб боради2.

Иктисодий адабиётларда молиявий назоратнинг таърифлари жуда куплаб учрайди ва уларнинг хар бири молиянинг узига хос характеридан, муаллифнинг ёндашувидан, хамда тахлил кдлинган макон ва замоннинг таъсири остида турлича баён этилган.

Масалан, россиялик иктисодчи олим Н.С.Малеин "Молиявий назорат -молиявий, кредит ва хужалик органлари (ташкилотлари)нинг режаларни бажарилиши жараёнида молиявий, бюджет, солик, кредит, хисоб-китоб ва касса интизомини таъминланишига каратилган ва пул харажатларининг конунийлиги, асослиги ва окилоналиги текширишдан иборат конун нормалари билан тартибга солинувчи фаолиятидир"3 деб таърифлайди. Фикримизча, бу таъриф купрок молиявий назорат объектларини ифодалаб, назорат субъектларини ёритмаган.

И.А.Белобжецкий берган таърифда "Молия-хужалик назорати деганда назорат вазифалари юклатилган давлат ва жамоат органларининг корхоналар, бирлашмалар, муассасалар, ташкилотлар ва моддий ишлаб чикариш хамда ноишлаб чикариш сохаларининг молия-хужалик фаолияти устидан бу фаолиятнинг иктисодий самарадорлигини холис бахолаш, хужалик ва молиявий операцияларнинг конунийлиги, туFрилиги ва максадга мувофиклиги, давлат ва жамоат мулкининг сакланишини, ишлаб чикариш самарадорлигини ва давлат бюджети даромадларини оширишнинг ички хужалик имкониятларини аниклаш максадида амалга ошириладиган назорат тизими эканлиги кайд этилади4. Уйламизки, бу таъриф молиявий назоратга берилган мукаммалрок таърифлардан биридир. Чунки, унда назорат килувчи субъектлар томонидан назорат объектларини кандай максадларни кузлаб назорат килиниши ёритилган.

Молиявий назорат ва унинг ахамияти борасида Н.Д.Бровкина куйидиги фикр-мулохазалари хам ахамиятга эга: "Молиявий назорат органларининг вазифаси, энг аввало, давлат К,онунлари ва Президент фармонларининг ижроси, Парламент томонидан ажратилган бюджет маблаFлари йуналтирилишининг конунийлиги, туFрилиги ва максадга мувофиклигини, хукумат ва унинг органлари фаолиятининг самарадорлигини, молиявий ва моддий ресурсларни бошкаришнинг барча даражаларида давлат маблаFлари самарали ва тежаб-тергаб сарфланишини текширишга йуналтирилиши керак. Назоратнинг вазифаси йул куйиладиган четга чикдш меъёрларини малакали белгилашдан иборат, колган барча четга чикишларни кайд этиш ва бартараф килиш талаб килинади.

2 Тулахужаева М.М. Узбекистан Республикаси молиявий назорат тизими Т.: «Иктисодиёт ва хукук дунёси», 1998 й. 262 б.

3 Малеин Н.С. Кредитно-расчетные правоотношения и финансовый контроль.-М.: Наука.-2009 г. 248 стр.

4 Белобжецкий И.А. Финансово-хозяйственный контроль в управлении экономикой.-М.: Финансы и статистика, .-2011 г. 302 стр.

Бошкарувнинг ички ва ташки хужалик жараёнларини кузатиш, текширишни амалга оширар экан, назорат бозор иктисодиётида, бу харажатларининг хаммаси факат самарали бошкариш учун фойдали булгандагина мавжудлик хукукига эгадир"5. Куриниб турибдики, юкоридаги таърифда молиявий назорат бозор иктисодиёти шароитида объектив зарурлиги таъкидланиб, уни амалга оширишда назорат субъектлари хатти-харакатлари хам катта ахамиятга эгалиги кайд этилган.

Узбекистан Республикасининг Бюджет кодексида давлат молиявий назорати тафтиш, текшириш (шу жумладан бюджет туFрисидаги конун хужжатларининг аввалги тафтишда ёки текширишда аникланган бузилиши холларини бартараф этиш юзасидан назорат тартибидаги текшириш) ва урганиш шаклида амалга оширилиши белгиланган6.

"Бюджет интизоми" тушунчасининг маъно-мазмуни ёки мохиятини ифодалашда "интизом" тушунчаси бирламчи ахамият касб этар экан, шунга мувофик равишда "интизом" тушунчасининг мохиятига кискача тарзда тухталиб утиш максадга мувофикдир. Шу муносабат билан кайд этиш жоизки, "интизом" тушунчаси, содда килиб айтадиган булсак, маълум бир шакл ва усулда урнатилган тартиб-коидаларга кай даражада риоя этилишини англатади.

"Бюджет интизоми" тушунчасининг мазмун-мохияти туFрисида фикрлар шакллантирилаётган экан бюджет интизомининг молиявий интизомнинг таркибий кисми эканлигини хам кайд этиб утишимиз керак. Хдкдкатдан хам, бюджет ва бюджет муносабатлари молия ва молиявий муносабатларнинг таркибий кисми булганлиги учун, шунга мос равишда, бюджет интизоми молиявий интизомнинг таркибий кисмидир, деб хулоса чикариш узининг мантикий асосига эгадир. Шу маънода, бюджет интизомининг харакат этиш доираси молиявий интизомнинг харакат этиш доирасига нисбатан анча торрокдир. Бошкача сузлар билан ифодаланадиган булса, "молиявий интизом" дейилган пайтда хамма вакт хам "бюджет интизоми" назарда тутилган булиши мумкин. Лекин "бюджет интизоми" дейилган пайтда хамма вакт хам молиявий интизом назарга тутилавермайди.

Молиявий интизомнинг таркибий кисми сифатида бюджет интизоми бюджет тизими ва бюджет жараёнлари оркали намоён булади. Шунингдек, бюджет интизомининг намоён булишини бюджет назоратисиз тасаввур этишнинг сира иложи йук. Бир вактнинг узида, бюджет, бюджет тизими ва бюджет жараёнларини тартибга солиб турувчи конунлар, бюджет тизимининг асосий тамойиллари, бюджет тизимига оид меъёрий хужжатлар, йурикномалар

5 Бровкина Н.Д. Основы финансового контроля: учебное пособие / Под ред. М.В. Мельник.-М 286 стр.

6 Узбекистан Республикаси Бюджет кодексининг 173-моддасининг 1-банди

.: Магистр, 2010 г.

ва тартибларнинг талабларисиз бюжет интизомининг маъно-мазмунини ифодалаб булмайди.

Шундай килиб, юкорида келтирилган мулохазаларга асосланган холда, бизнинг фикримизча, бюджет интизомининг маъно-мазмуни ёки мохиятини ифодалайдиган куйидагича мустакил муаллифлик таърифини беришимиз мумкин.

Бюджет тизими ва бюджет жараёнларида вужудга келадиган, барча боскичларда конун, бюджет тизимининг асосий тамойиллари, бюджет тизими туFрисидаги меъёрий хужжатлар, йурикнома ва тартиблар талабларига амал килинишининг бюджет назорати оркали ифодаланишига бюджет интизоми дейилади.

Шу уринда бюджет интизомининг олдига куйилган максадларни аниклаш, бизнинг назаримизда, алохида ахамият касб этади. Тегишли тахлил ишларини амалга ошириш ва уларнинг натижаларини умумлаштирган холда бюджет интизомининг олдига куйидаги максадларга эришишнинг куйилганлигини аниклашимиз мумкин:

1. Бюджет маблаFларини шакллантириш ва улардан фойдаланишда уларнинг максадлилигини таъминлаш;

2. Бюджет маблаFларидан фойдаланишда уларнинг самарадорлигига эришиш;

3. Бюджет маблаFларидан фойдаланишда уларнинг тартиблилигини таъминлаш;

4. Бюджет маблаFларидан фойдаланишда уларнинг конунийлигига эришиш.

Бюджет интизомининг олдига куйилган ана шу максадларга эришиш

амалиётда кандай содир булаётганлигини аниклаш оркали уни мустахкамлашнинг зарурлиги ёки зарур эмаслиги тугрисида тегишли хулосалар чикариш мумкин. Муаммога ана шу тарзда ёндошиб, тегишли тахлил ишларини амалга ошириш натижасида хозирги бизнинг шароитимизда бюджет интизомининг олдига аник максадлар куйилган булишига карамасдан бюджет интизомига риоя этиш даражасининг, маълум даражада, паст эканлигини аниклашимиз мумкин. Тегишли субъектларнинг (бюджетдан молиялаштириладиган муассасалар бу ерда марказий уринни эгаллайди) фаолиятида бюджет интизомига риоя этишнинг юкоридаги максадларига тулик эришилаётмаганлиги ана шундай хулоса чикарилишига асос булади.

Бюджет интизомининг мазмун-мохиятини очиб беришда уни характерловчи курсаткичлар мухим роль уйнайди. Уз навбатида, бу курсаткичлар бюджет назорати жараёнида майдонга чикади. Хдкикатдан хам, мамлакатда бюджет интизоми ахволининг кандайлигини маълум бир курсаткичлар тизимисиз аниклашнинг иложи йук.

Бюджет интизоми ва унинг назоратн

1-расм. Бюджет интизоми ва назорати курсаткичлари тизими7 Умумлаштирилган холда ишлаб чикилган расмдан куриниб турибдики, бюджет интизоми ва унинг назоратини характерлайдиган курсаткичлар тизими куйидаги 4 блокни уз ичига олувчи курсаткичлардан иборат булиши мумкин:

1. Бюджет интизоми ва назоратининг таркибий тузилишини (структурасини) характерлайдиган курсаткичлар;

2. Бюджет интизоми ва назоратининг механизмини ифодаловчи курсаткичлар;

7 Турабов Б.Т. Бюджетдан молиялаштирилаётган муассасаларда бюджет интизомини мустахкамлаш масалалари. И^тисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация авторефати. Т. -2007.

3. Бюджет интизоми ва назорати жараёнини характерловчи курсаткичлар;

4. Бюджет интизоми ва назоратининг амалга ошириш тизимини ифодаловчи курсаткичлар.

Бюджет назоратини амалга оширишдан максад бюджет маблаFларини хосил килиш ва ишлатишда максадлилик, самарадорлик, тартиблилик, конунийликнинг таъминланишига эришиш зарурлигидан иборатлигига эътиборни карасак, бунда бюджет интизоми ва унинг назоратида куйидаги 1-расмда курсатилган мухим курсаткичлар тизимидан фойдаланиш катта ахамиятга эга хисобланади.

Тадкикот ишимизда бюджет интизоми ва назоратининг холатини ифодаловчи курсаткичларнинг барчасини куриб чикиш вазифа килиб куйилмаганлиги учун ва тадкикотнинг максадини хисобга олган холда биз ушбу параграфда узимизнинг диккат-эътиборимизни факат бюджет интизоми ва назорати жараёнини характерловчи курсаткичларни аниклашга каратиш билан чекланамиз.

Республикамиздаги хакдкий вазиятга холисона бахо бериб бюджет маблаFларини шакллантириш ва улардан фойдаланишда уларнинг максадлилиги тулик таъминланаяпти, самарадорлигига эришилаяпти, тартиблилигига тулик риоя килинаяпти ва уларнинг конунийлигига тулик эришилаяпти, деган фикрни билдириш узининг асосига эга эмас. Албатта, бу жойда кейинги йилларда республикамизнинг тегишли органлари (Молия вазирлиги ва унинг тасарруфидаги тегишли органлар) томонидан бюджет интизомини мустахкамлаш борасида кескин ишларнинг амалга оширилганлигини хам холисона эътироф этишимиз керак. Бу сохада, айникса, кейинги йилларда Молия вазирлиги Назорат-тафтиш Бош бошкармаси ва Узбекистон Республикаси Газначилигининг фаолияти айникса, диккатга сазовордир. Лекин, шундай булишига карамасдан, хамон амалиётда содир булаётган фактлар бюджет интизомига риоя этишнинг янада юкори паFOнага кутаришнинг зарур эканлигини курсатмокда.

Шу муносабат билан кайд этиш лозимки, бизнинг назаримизда, бу вазифани бюджет жараёнининг барча боскичлари, бюджет жараёнида вужудга келаётган муаммолар, Назорат-тафтиш бош бошкармаси ва унинг худудий органлари томонидан бюджет интизомига риоя килиниши устидан доимий назоратни амалга ошириш учун унинг олдига куйилган асосий вазифалардан келиб чиккан холда бюджет интизомини характерловчи ашсий курсаткичларни белгилаб олиш оркали бажариш максадга мувофикдир. Ана шулар хисобга олинадиган булса, бизнинг фикримизча, бюджет интизомининг ахволини характерлайдиган курсаткичлар тизими каторига куйидагиларни киритишимиз мумкин:

1. Давлат бюджетининг катъий бажарилиши устидан доимий назоратни таъминлашга оид курсаткичлар;

Бу тоифага кирувчи курсаткичлар мамлакат ёки унинг алохида олинган худудлари микёсида бюджет интизомининг умумий ахволига бахо беради. Улар, бир томондан, тегишли бюджетлар даромадларининг шаклланиш жараёнларини узида ифода этса, иккинчи томондан, бюджет харажатларининг сарфланиш жараёнларини узида умумлаштирилган шаклда акс эттиради.

2. Молия органлари, бюджет муассасалари ва тижорат банкларининг бюджетнинг иктисодий белгилар буйича харажатлар гурухларини молиялаштиришда сарф-харажатлар навбатига, хамда бюджет муассасалари ходимларига иш хаки, ижтимоий нафакалар, стипендияларни тулаш муддатларига ва туликлилигига риоя кдлиш, бюджет муассасаларига курсатиб утилган максадлар учун накд пул бериш буйича фаолияти устидан назорат ва мониторингни амалга оширишга доир курсаткичлар;

3. Штат-смета интизомига ва бюджет маблаFларини хужалик эхтиёжларига сарфлаш лимитларига риоя кдлиши устидан назорат олиб боришга оид курсаткичлар;

Бу курсаткичлар бюджетдан молиялаштириладиган муассасаларда бюджет интизомининг ахволини тавсифлашда марказий уринни эгаллаганлиги учун мамлакатимизда кейинги пайтларда уларга хам алохида ахамият каралаётганлигининг гувохи булишимиз мумкин.

4. Бюджет маблаFларини коммунал хизматлап ва электр энергиясига сарфлаш лимитларига риоя этилишини мунтазам равишда текшириб боришга доир курсаткичлар;

Мамлакатимизда бозор муносабатлари карор топаётган ва мол етказиб берувчилар хамда истеъмолчилар уртасидаги туловларга оид узаро хисоб-китоб муносабатлари уткирлашиб турган бир пайтда бюджет интизомининг ахволини характерлайдиган курсаткичлар тизимининг таркибига юкоридаги курсаткичларнинг киритилганлиги, бизнинг назаримизда, алохида ахамият касб этиши, шубхасиздир.

5. Ижтимоий нафакаларнинг уз вактида маблаF билан таъминланишини ва уларни кам таъминланган оилаларга фукароларни узини узи бошкариш органлари оркали берилишини назорат кдлишга доир курсаткичлар;

Бюджет интизомининг ахволини характерловчи курсаткичлар сифатида бу курсаткичларнинг мухим ахамиятга эга эканлиги ва роли хозирги пайтда бозор иктисодиётига утилиши муносабати билан Узбекистан шароитида, айникса, ахоли маълум катламларини ижтимоий химоя килиш масалаларининг ута долзарб ахамият касб этиши билан белгиланади.

6. Х,окимият ва бошкарув органлари рахбарлари ва мансабдор шахсларнинг бюджет жараёнига асоссиз аралашиш холларининг олдини олишни характерловчи курсаткичлар;

Махаллий хокимият органлари рахбарлари ва бошка мансабдор шахсларнинг бюджет жараёнига асоссиз аралашувини олдини олиш максадида Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги Кодекснинг 1752-моддасига мувофик мансабдор шахсларнинг «Бюджет интизомини бузиш» буйича маъмурий хукукбузарликларига тегишли жазо чоралари белгиланган.

Шундай килиб, юкорида баён этилганлардан куриниб турибдики, хозирги амалиётда бюджет интизомининг ахволини характерлайдиган курсаткичларни, шартли равишда, бир неча гурухга булиш мумкин. Гарчи бу йуналишларнинг хар бири буйича кейинги йилларда талайгина ишларнинг килинганлигини, айрим холларда эса бюджет интизомини янада мустахкамлаш борасида кескин чораларнинг курилганлигини эътироф этиш максадга мувофик булса-да, амалга оширилган тахлил натижаларининг курсатишича, хамон бу йуналишда узининг хал этилишини кутаётган муаммоларнинг мавжуд эканлигини аниклашимиз мумкин.

Жумладан, бюджет интизомининг хозирги ахволи республика ва махаллий бюджетларнинг катъий бажарилишини хамма вакт хам таъминламаяпти. Молия органлари, бюджет муассасалари ва тижорат банкларининг бюджетнинг иктисодий белгилар буйича харажатлар гурухларини молиялаштиришда сарф-харажатлар навбатига, хамда бюджет муассасалари ходимларига иш хаки, ижтимоий нафакалар, стипендияларни тулаш муддатларига ва туликлилигига риоя килиш, бюджет муассасаларига курсатиб утилган максадлар учун накд пул бериш буйича ишлар бозор иктисодиётининг талаблари даражасида эмас. Бюджетдан молиялаштириладиган муассасаларда штат-смета интизомига ва бюджет маблаFларини хужалик эхтиёжларига сарфлаш лимитларига риоя килиш холатини, тулик даражада, ижобий бахолаб булмайди. Бюджет маблаFларини коммунал хизматлап ва электр энергиясига сарфлаш лимитларига риоя этилиши холатларини хам худди шундай бахолаш мумкин. Ижтимоий нафакаларнинг уз вактида маблаF билан таъминланишида ва уларни кам таъминланган оилаларга фукароларни узини узи бошкариш органлари оркали берилишида хам жиддий нуксонларга йул куйилаяптики, улар хакли равишда мамлакатимиз ахолисининг турли эътирозларига сабаб булмокда. Х,окимият ва бошкарув органлари рахбарлари ва мансабдор шахсларнинг бюджет жараёнига асоссиз аралашиш холларига узил-кесил чек куйилмаган. Ва нихоят, фукароларнинг молия ва бюджет интизоминининг бузилиши холлари туFрисидаги хатлари, шикоятлари ва аризалари хамон давом этмокда.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистан Республикаси Бюджет кодекси, 2014 й.

2. Белобжецкий И.А. Финансово-хозяйственный контроль в управлении экономи финансы и статистика, 2011 г.

3. Бровкина Н.Д. Основы финансового контроля: учебное пособие / Под ред. М.В. Мельник.-М. : Магистр, 2010 г.

4. Малеин Н.С. Кредитно-расчетные правоотношения и финансовый контроль.-М.: Наука.-2009 г.

5. Нуритдинова В., Шаропова М. Молиявий назорат. Т.: "Иктисод-молия"-2014 й

6. Тулахужаева М.М. Узбекистан Республикаси молиявий назорат тизими Т.: «Иктисодиёт ва хукук дунёси», 1998 й.

7. Турабов Б.Т. Бюджетдан молиялаштирилаётган муассасаларда бюджет интизомини мустахкамлаш масалалари. Иктисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация авторефати. Т. -2007.

8. Nizamiddin Khaydarov. Agricultural Development in Uzbekistan: Agricultural Reforms versus Transboundary Water Issues. Developing Country Studies. ISSN 2224-607X (Paper) ISSN 2225-0565 (Online) Vol.5, No.10, 2015

9. Nizamiddin Khaydarov. INTERNATIONAL EXPERIENCE OF THE DEVELOPMENT OF TOURISM IN UZBEKISTAN. 2021

10. Гайдаров Н.Х. Молия: умумдавлат молияси. Т.: Иктисод-молия, 2009

11. N Xaydarov. Soliqlar va soliqqa tortish masalalari. O 'quv qo 'llanma. Toshkent: Akademiya, 2007

12. G.G. Nazarova, N.X.Xaydarov, M.T.Akbarov. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. - T.: MChJ "RAM-S", 2007

13. ТС Маликов, НХ Хайдаров. Молия: умумдавлат молияси. Тошкент: «IQTISOD-MOLIYA, 2009

14. Т.Маликов, Н.Хдйдаров. Бюджет: тизими, тузилмаси, жараёни. 2007

15. Т.С. Маликов, Н.Х. Хайдаров. Финансы: государственные финансы. Учебное пособие. Экономика и финансы. Ташкент. 2009

16. Zaripov Khusan Bakhodirovich. Trends in the Development of the Tax System of the Republic of Uzbekistan. Texas Journal of Multidisciplinary Studies, 2022

17. Zaripov Khusan Bakhodirovich. Current state of taxation of commercial banks in our country. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development. 2022/11/1

18. Мутабар Жураевна Темирханова, Хусан Баходирович Зарипов, Ли Шаоминь. Совершенствование цифровой мобильной связи в современном мире. Бюллетень науки и практики, 2020

19. Зарипов Хусан Баходирович. Методологический конструктив налогового анализа влияния системы налогообложения на деятельность хозяйствующего субъекта. Международный научно-образовательный электронный журнал «Образование и наука в xxi веке» 2021/11

20. Хусан Зарипов. Налоговое планирование предприятий в Республике Узбекистан. Общество и экономика, 2019

21. ОА Шодиев. Особенности применения упрощенной системы налогообложения в Узбекистане. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук.2017

22. Olimjon Shodiev. Excise tax: general and special. Академические исследования в современной науке. 2022/12/5

23. ОА Шодиев. Акцизное налогообложение в Узбекистане: общее и особенное. Экономика и бизнес: теория и практика. 2022

24. ОА Шодиев. Акцизный налог в Узбекистане: особенности и проблемы современного развития. Экономика и бизнес: теория и практика. 2021

25. U O'roqov, Zulayho Abdujobir qizi Tursunova. O'zbekistonda davlat tashqi qarzini samarali boshqarishda davlat qarziga xizmat ko'rsatish kafolat jamg'armasining o'rni. Science and Education, 2022

26. У Уроков. Махаллий бюджетлар мустакиллигини оширишнинг устувор йуналишлари. Science and Education, 2022

27. У.Ю.Уроков. Махаллий бюджетлар шаффофлиги ва очиклигини таъминлашнинг устувор йуналишлари. Бизнес-Эксперт журнали, 2020 й. 4-сон.

28. У.Уроков. Давлат харидлари тизимида электрон харидлар хажмини ошириш масалалари. 2021

29. У Уроков. Мах, аллий бюджетлар мустакиллигини оширишнинг устувор йуналишлари. Science and Education" Scientific Journal/ISSN. 2022/6

30. У.Ю.Уроков. Кцшлок хужалиги субъектларини солик имтиёзлари оркали раFбатлантириш. Иктисодиёт ва таълим. 2015

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

31. УЮ Уроков, ФШ Сулаймонов. Хужалик юритувчи субъектлар фаолиятида электрон ахборот алмашишнинг ахамияти ва уни такомиллаштириш масалалари. 2014/9

32. U O'roqov, Zulayho Abdujobir qizi Tursunova. O'zbekistonda davlat tashqi qarzini samarali boshqarishda davlat qarziga xizmat ko'rsatish kafolat jamg'armasining o'rni. Science and Education. 2022/6/30

33. U.Yu.O'roqov. Davlat xaridi. O 'quv qo 'llanma. T.:«Nihol print» OK, 2022

34. У.Уроков. Газначилик тизимида бюджет маблаFларидан самарали фойдаланиш масалалари. 2017

35. Узбекистонда давлат харидлари тизимини такомиллаштириш масалалари.2014

36. Uchqun O'roqov, Javohir Yomg'Irov. Davlat xaridlarini tashkil etish modellari: afzalliklari va kamchiliklari. Science and Education, 2022

37. У Уроков. Бюджет маблаFларидан самарали фойдаланишни таъминлаш йуллари. 2017

38. У Уроков. Узбекистонда давлат харидлари тизимини такомиллаштириш масалалари. 2014

39. Uchqun Yunusovich O'roqov, Farzona Axmadqul Qizi Abduazimova. Davlat maqsadli jamg'armalarining mamlakatni ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirishdagi ahamiyati. Science and Education. 2022

40. УЮ Уроков, КР Чинкулов. Узбекистонда давлат харидларининг такомиллашувининг хукукий асослари. Халкаро молия ва хисоб» журнали. 2017

41. УЮ Уроков. К, ишлок хужалиги субъектларини солик имтиёзлари оркали раFбатлантириш. Иктисодиёт ва таълим. 2015

42. Urokov Uchkun Yunusovich, Toshmatova Rano Gaipovna, Sharapova Mashhura Azadovna, Ismailova Nasiba Komiljonovna, Isaev Husan Mansurovich. Matters of revenue generation and cost optimization while increasing the efficiency of the state budget. Journal of Hunan University (Natural Sciences). 2021/12

43. У Уроков. Узбекистон Республикасининг бюджет кодекси: мохияти, ахамияти ва афзаллликлари. Молия" журнали, 2014

44. У Уроков. Махаллий бюджетлар мустакиллигини оширишга оид назарий карашлар. 2020

45. SHERALI SULTONOV, SHERZOD ALILOV, JASUR RAZZAKOV, KHUSAN ISAEV. DEVELOPMENT WAYS OF STOCK MARKET IN UZBEKISTAN (IN THE CASE OF "TASHKENT" REPUBLICAN STOCK EXCHANGE). Journal of Critical Reviews.2020

46. Sherali Sultonov Nuraliyevich, Nodira Soatova Bobokhanovna. Ways of Fund Market Development in Uzbekistan. Eurasian Scientific Herald.2022

47. Sherali Sultonov. Directions of state regulation of the stock market. International Journal of Economic Growth and Environmental. 2021

48. Sherali Sultonov, Nodira Soatova. Factors strengthening the tax base of local budgets. Journal of Hunan University. Vol. 49. No. 12 December 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.