Научная статья на тему 'БУЮК АЖДОДЛАР МЕРОСИ-БУЮК КЕЛАЖАК ПОЙДЕВОРИ (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ МИСОЛИДА)'

БУЮК АЖДОДЛАР МЕРОСИ-БУЮК КЕЛАЖАК ПОЙДЕВОРИ (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

423
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тошкент воҳаси / мерос / зиѐрат / цивилизация / ЮНЕСКО / маросим / зиѐрат туризми / ѐш авлод / тарбия

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Шоира Бердияровна Жумаева, Мавлуда Бахтиёровна Саҳабидинова

Мақолада халқимизнинг буюк тарихи ва бетакрор моддий-маънавий мероси ва унинг аҳамияти Тошкент вилояти зиѐратгоҳлари мисолида ѐритиб берилган. Муқаддас қадамжолар ва зиѐратгоҳлар ҳамда ўзига хос зиѐрат маросимлари ўзбек халқининг турмуш тарзининг ажралмас қисми ҳисобланади. Муаллиф томонидан аждодларимизнинг мероси-зиѐратгоҳларнинг ѐш авлод тарбиясидаги ўрни ва аҳамияти таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУЮК АЖДОДЛАР МЕРОСИ-БУЮК КЕЛАЖАК ПОЙДЕВОРИ (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ МИСОЛИДА)»

БУЮК АЖДОДЛАР МЕРОСИ-БУЮК КЕЛАЖАК ПОЙДЕВОРИ (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ ЗИЁРАТГО^ЛАРИ МИСОЛИДА)

Шоира Бердияровна Жумаева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Тарих фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

Мавлуда Бахтиёровна Са^абидинова

ТВЧДПИ Тарих укитиш методикаси йуналиши талабаси

АННОТАЦИЯ

Маколада халкимизнинг буюк тарихи ва бетакрор моддий-маънавий мероси ва унинг ахамияти Тошкент вилояти зиёратгохлари мисолида ёритиб берилган. Мукаддас кадамжолар ва зиёратгохлар хамда узига хос зиёрат маросимлари узбек халкининг турмуш тарзининг ажралмас кисми хисобланади. Муаллиф томонидан аждодларимизнинг мероси-зиёратгохларнинг ёш авлод тарбиясидаги урни ва ахамияти тахлил килинган.

Калит сузлар: Тошкент вохаси, мерос, зиёрат, цивилизация, ЮНЕСКО, маросим, зиёрат туризми, ёш авлод, тарбия.

Яратганнинг мехри, назари тушган бу заминда Шайх Умар Богистоний, Хожа Ахрор Валий, Абу Бакр Шоший, Абу Сулаймон Банокантий каби азиз авлиё ва алломалар етишиб чикканини тарихдан яхши биламиз. Буюк аллома Ойхужа ибн Тошхужа-Занги отанинг номи, бу муборак зотнинг Тошкент вилоятидаги зиёратгохи бутун мусулмон оламида маълуму машхурдир.

Шавкат МИРЗИЁЕВ, Узбекистон Республикаси Президенты

КИРИШ

Узбекистон нафакат Шарк, балки жахон цивилизацияси бешикларидан бири хисобланади. Жумладан, юртимиздаги уч мингдан ортик моддий-маънавий ёдгорликларнинг умумжахон меросининг ноёб намуналари сифатида ЮНЕСКО руйхатига киритилганлиги фикримиз далилидир. Айникса, ислом дини ривожланишида буюк боболаримиз кушган хиссасини бутун мусулмон дунёси катта хурмат ва эхтиром билан тан олади. Таникли олим Гайбулла ас-Салом таъкидлаганларидек "Юртимиз шундай мукаддас маконки, каерида юрмагин, кадамингни

June, 2022

740

эхтиёт булиб ташлашинг керак: чунки унинг хар бир тоши ёки кесаги буюк бир зотнинг хоки булиши мумкин!"

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАРНИНГ ТА^ЛИЛИ

Мукаддас кадамжо ва зиёратгохлар кадимдан халк эътибори ва эхтиромида булганлиги боис сайёхлар, географлар, тарихчи олимлар ва шаркшунослар асарларида мавзуга оид маълумотлар кайд этилган. Жумладан, Тошкент вилояти зиёратгохлари тугрисидаги ёзма манбаларга Фахриддин Али ас-Сафийнинг "Рашахот-у айн-ул хаёт", Мухаммад Олим Сиддикийнинг "Ламахот мин нафахот ул-кудс", Тохир Эшоннинг "Тазкираи Тохир эшон", Хожа Абдурахим Хисорийнинг "Тухфат ул-ансоб Алавия" хамда Мухаммад Солиххужанинг "Тарихи жадидаи Тошканд" каби асарларни киритиш мумкин. Айнан мазкур гурухга мансуб манбаларнинг фаркли томони шундаки, уларнинг асосий кисмида Тошкент вилояти зиёратгохлари тугрисида дастлабки маълумотлар кайд килинганлиги билан ажралиб туради. Шунингдек, рус шаркшунослари А. Хорошхин, П. Маев, Н. Маллицкий ва Б. Лунинларнинг тадкикотларида зиёратгохлар тарихи ва маросимларини этнографик далиллар асосида урганилиб, уз хулосалари баён килган. Совет даври олимлари С. П. Толстов, Г. П. Снесарев, Ю. В. Кнозоров, В. Н. Басилов, О. А. Сухарева ва И. М. Жабборовлар томонидан мазкур давр мафкурасига карамасдан, зиёратгохлар ва зиёрат маросимлари илмий жихатдан урганилиб, бир канча асарлар яратилди. Мустакиллик йилларида зиёратгохлар ва зиёрат маросимларини тарих, археология, этнология, эпиграфика, фольклоршунослик, психология хамда туризм нуктаи-назаридан урганиш борасида салмокли тадкикотлар амалга оширилиб, янги назарий-методологик ёндашувларга эга илмий нашрлар яратилди. Жумладан, X,. Кароматов, Б. Ахмедов, О. Буриев, С. Бухорий, А. Аширов, И. Сувонкул, Т. Киличев, А. Маликов, М. Саттор, У. Суфиев, Н. Абдулахатов, З. Абидова хамда Ф. Акчаев каби олимлар томонидан яратилган асарларда зиёрат маросимлари миллий кадрият сифатида ёритиб берилган.

ТАДКЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мавзуни тадкик этиш жараёнида киёслаш, тизимли тахлил, тавсифийлик, тарихийлик, тарихий-киёсий тахлил усуллари кулланилган.

Шунингдек, Тошкент вилоятида жойлашган зиёратгохларда (Зангиота, Заркент-ота, Мачит Али, Парпи ота,Оби Рахмат) 2017-2022 йиллар давомида олиб борилган дала тадкикотлари материалларидан фойдаланилди.

June, 2022

741

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Узбек халки кадимдан буюк зотлар ва авлиёларга хурмат билан караб, уларни улуглаш билан каторда, вафот этганларидан сунг хам мунтазам зиёрат килиб туриш анъанасига амал килиб келган. Совет хукуматининг дахрийлик сиёсати сабабли ана шунда буюк алломалар, авлиё даражасидаги улуг зотларнинг номлари унитилиб, халкимиз хотирасидан учириб ташлашга харакат килинди.

Мустакиллик шарофати ила миллий узлигимизни англаш, кухна тарихимизни тиклаш ва урганиш имкониятига сазовор булдик. Айникса, мукаддас динимизга булган муносабат тубдан узгарди. Буюк аждодларимиз Юсуф Хдмадоний, Ахмад Яссавий, Имом Мотрудий, Бурхониддин Маргиноний, Махмуд аз-Замахшарий, Шайх Нажмиддин Кубро, Баховуддин Накшбанд каби авлиёларимизнинг номлари тикланиб, уларнинг маънавий мероси урганилиши учун кенг имкониятлар яратиб берилди. Мустакиллик йилларида буюк боболаримиз хотирасига багишлаб барпо этилган ёдгорлик мажмуалари, зиёратгохлар жамиятимиз маънавиятини юксалтиришга, миллий онг, узликни англаш ва миллий гурурни кутаришга, хамда халкимиз айникса, ёшлар онгида мустакиллик мафкурасини шакллантиришга хизмат килмокда.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Ана шундай буюк алломалар, олиму-уламолар хамда Тасаввуф тарикати номоёндалари яшаб утган азим Тошкент вохаси кадамий зиёратгохлар жойлашган худудлардан бири хисобланади. Тарихдан маълумки, Тошкент вохаси инсонлар томонидан Тош давридаёк узлаштира бошланган. Аждодларимиз Чирчик (Турк, Барак ёки Парак, Чир) дарёси хавзаси водийсида жойлашган, дарё ирмоклари ва анхорлар оркали мул-кул сугориладиган, чорвачилик яйловлари, дехкончилик ва богдорчилик учун ярокли серхосил тупроги булган вохада хар томонлама буюк тамаддунга тамал тошини куйди. Кадим-кадим замонларда Тошкент (туркийда-Чоч; хитойчада-Юйни, Чжеши, Ши, Ташиган; араб тилида-Шош, Шошканд) Чирчик ва Охангарон дарёлари водийларини, уларга туташиб кетган бепаён Дашти Кипчок кенгликлари ва Мовароуннахр дехкончилик вохаси уртасида ястаниб ётган Сирдарё чап киргоги тог ва дашт туманларини эгаллаган эди. Кулай иклим, бой фойдали казилмалар (олтин, кумуш, темир, кургошин, феруза ва бошкалар) ва серунум тупрок воханинг иктисодий тараккий этишига, айни чогда кучманчи чорвадорлар ва утрок

June, 2022

742

дехдонларнинг узаро идтисодий, сиёсий, савдо-сотид ва маданий алодлари марказига айлантирди. Биринчи минг йиллик бошидаёд Тошкент вохаси Буюк Ипак йулидаги энг мухим марказлардан бирига айланиб булган эди.

Тошкентнинг дадим ва буюк тарихи тугрисида - дадимги ва урта асрларга оид юзлаб дургонлар, шахарчалар ва меъморчилик ёдгорликлри маълумот беради. Мусулмон малакатларини кезиб чиддан араб, форс олим ва географлари Ал-Истахрий, Ибн Хдвдал ва Ал-Мудаддасий томонидан Шош тарихий вилояти дуйидагича таърифланган:"Хуросон ва Мовароуннахрда жоме масжидлари, обод дишлодлари куплигию, заминлари кенглиги ва иморатлари куплиги-ахолисининг куч-дуввати ва жасурлиги борасида бу каби бошда бир мамлакат учрамайди.... "

Тошкент вилояти нафадат идтисодий ва сиёсий мавдеининг юдорилиги билан балки шу тупрокда тугилиб усган буюк алломаларию авлиёлари билан дунёга машхурдир. Тарихдан маълумки, VIII асрда юртимизга ислом дини ва маданиятининг кириб келиши билан улуг алломалар, авлиёларга булган эътидод кучайди. Уларнинг вафотидан сунг дабрлари обод этилиб, зиёратгохларга айлантирилди. Авлиёларга хурмат, уларнинг маънавий меросини урганиш, мукаддас кадамжо ва зиёратгохларни зиёрат дилиш узбек халдининг мухим ментал хусусиятларидан бири хисобланади.

"Зиёрат"- атамаси арабча суз булиб, "бирор ерга ёки шахс хузурига бориш" маъносини билдиради. Зиёрат-ислом динида мудаддаслаштирилган мозорлар, дадамжолар ва зиёратгохларга бориб, муайян расм-русмларни бажариш демакдир. Ватанимизнинг дайси гушасига дадам дуйманг, узига хос мудаддас дадамжо ва зиёратгохларга дуч келасиз. Шуни таъкидлаш лозимки, зиёратгохлар нафадат диний-маърифий маскан, балки ёшларнинг тарбиялашда узига хос тарбия учоги вазифасини хам бажариб келади.

Жумладан:

-Инсонларнинг аралашувисиз пайдо булган табиий зиёратгохлар (булод, гор, дарахт) ёшларни табиатни севишга, унинг гузаллигидан завд олишга ва табиатга хурмат рухида тарбиялашга хизмат дилади.

-Зиёратгохлар жамоавий учрашадиган жой булиб, узаро маданий алодалар алмашинадиган макондир.

- Зиёратгохлар инсонлар онгида эзгулик манбаи, мехр-мурувватга чорловчи мудаддас жой вазифасини уташ билан бирга уларда халоллик, поклик, узгалар хадига хиёнат дилмаслик, уз касбини севиш каби

туйгуларни шакллантирган.

June, 2022

-Халкано карашларга кура зиёратгохлар рухий таскин берувчи, дарддан халос этувчи хамда савобли амалларни бажаришга чорловчи диний-маърифий маскан.

-Зиёратгох ёшлар онгига савобли ишлар килган инсонлар охирати обод булади деган тушунчаларни мустахкамлайди.

-Зиёратгохлар ёшларнинг тарихий, маънавий ва ахлокий билимларини оширади.

-Зиёратгохлар очик музей, дарсхона, маънавий покланиш маскани, мамлакат ва миллат тимсоли, обруси, маънавий-маданий бойлиги хисобланади.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Шуни таъкидлаш лозимки, зиёратгохлар юртимизда зиёрат туризмини ривожлантиришда мухим ахамият касб этади. Ватанимиз уламоларининг ислом дини ва илм-фан равнакига кушган хиссаси, уларнинг илмий-маънавий мероси хамда Марказий Осиё худудининг ислом цивилизациясининг шаклланишида тутган урни, халкимизнинг бой тарихи ва мехмондустлиги зиёрат туризминининг асоси хисобланади. Исмоил Сомоний, Чор Бакр, Чашмаи Аюб, Шохизинда, Рукобод, Имом Ал-Бухорий, Бахоуддин Накшбанд, Гури Амир, Хужа Ахрор, Пахлавон Махмуд, Х,азрати Имом, Занги Ота, Султон Саодат, Хдким ат-Термизий каби машхур зиёратгохлар фикримиз далилидир. Жумладан, Тошкент вилоятида жойлашган Зангиота зиёратгохи Марказий Осиё минтакаси халклари учун гоятда мукаддас кадамжо хисобланади. Бу тарихий-меъморий мажмуани хар куни 5 минг нафар зиёратчи ва сайёхлар зиёрат килгани буни яккол тасдиклайди. Зиёратчиларнинг турли мамлакатдан эканлиги хам эътиборга моликдир.

Бундай улкан салохият эса уз навбатида зиёрат туризмини ривожлантиришда мухим рол уйнайди. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январь куни Олий Мажлисга Мурожаатномасида хам юртимизда 8 минг 200 дан зиёд маданий мерос объекти мавжуд булиб, туризм машрутларига унинг атиги 500 таси киритилгани танкидий таъкидлаб утилди. Давлатимиз рахбари томонидан мазкур машрутлар сонини жорий йилда 800 тага ошириш вазифаси белгилаб берилди. Мамлакатимизда зиёрат туризмини ривожлантириш борасида Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 9 февралдаги "Узбекистон Республикасида ички ва зиёрат туризмини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6165-сонли Фармонининг кабул килиниши мухим ахамиятга эга.

ИЕ^ June, 2022 https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

Бу œx^a aввaло, зиëрaт туризмининг aсосий объектгари бyдгaн мукдцдвс кaдaмжо Ba зиëрaтгоxдaрни yргaниш, кенг мик^сдв тaрFиб этиш дозим. Зеро, Узбекистон зaмини бутун дyнëдaн исдом цивидизaциясининг мухим мaркaзлaридaн бири сифaтидa сaйëxдaрни чордaб келмокдa. K;aдимдaн мaшxyр Бухоро, MaрFидон, Сaмaрк;aнд, Хивa, Тошкент, Термиз, КУкон таби шaxaрдaрдa жойдaшгaн ноëб тaрихий меросдaн унумди фойдaлaнгaн xоддa мaмдaкaтимиз ик;тисодиëтини кyтaриш, хвдкимиз фaровондигини ошириш билaн биргa, yдaрни кедaжaк aвдоддaргa еткозиш бугунги куннинг энг додзaрб мaсaлaлaридaн бири xисобдaнaди.

REFERENCES

1. Б.Эрвлиев, ИЮстотакудов, H.Aбдyдaxaтов Узбекистон зиëрaтгоxдaри Ba к;aдaмжодaри. Тошкент вилояти Ba Тошкент шaxри. Т.2015.

2. Ш.Б. Жyмaевa Узбек хвлкднинг миддий к;aдриятдaр тизимидa мукдддвс кaдaмжо Ba зиëрaтгоxдaр. УзМУ хaбaрлaри. 2018 йид 1/6.

3. М.А. Усмонов Ислом.-Т.,"Шлрк;"Д986.

4. Б. Эрадиев, ИЮстотакудов, Н. Aбдyдaxaтов Узбекистон зиëрaтгоxлaри вa кaдaмжодaри.ФaрFOнa вилояти. 1-жидд.Тошкент-2014.

5. Узбекистон Респубдигаси Президенти Ш.M.Mирзиëевнинг 2020 йид 24 янвврь куни Одий Можлисга Мурожввтномвси. Xan^ сузи гaзетaси. №19.25.01.20.1-3 б.

6. Ш.Б. Жyмaевa Тошкент вилояти зиëрaтгоxдaри: ривожжтаниш босккичтари вв узига хос хусусиятдври. Тврих Фвндври 6уйичв фaлсaфa доктори (PhD) илмий дврвжвсини одиш учун твкдим этидгж диссертaция aвтореферaти. - Термиз, 2022.8 б.

June, 2022

745

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.