Научная статья на тему 'БУТУН ЖАҲОН САБЗАВОТЧИЛИК МАРКАЗИДАН БАҚЛАЖОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН МАБАЛАР'

БУТУН ЖАҲОН САБЗАВОТЧИЛИК МАРКАЗИДАН БАҚЛАЖОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН МАБАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

90
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интродукция / генофонд / нав-намуналар / ўрганиш / бирламчи манбалар ажратиш / селекция ва истиқболли намуналар. / introduction / genetic resources / accession / complex study / breeding / initial material for breeding / accession of perspective.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Махфрат Эшмуродовна Аманова, Абдумалик Сатторович Рустамов, Илхомўктамович Оққўзиев

Ўсимликшунослик илмий тадқиқот институти сабзавот ва полиз экинлар генетик ресурслари бўлими ходимлари томонидан 2006-2017 йиллар давомида Бутун жаҳон сабзавотчилик марказидан келтирилган бақлажоннинг 24 та намуналарни қимматли хўжалик белгилари бўйича ўрганиш ишлари якунланди ва қуйидаги: эртапишарлик белгиси бўйича 4 та, ҳосилдорлик бўйича 2 та (к-91 ва к-103 (Тайван)) намуналар танлаб олинди. Ушбу намуналар биламчи манба сифатида селекция масканларига тақдим этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Махфрат Эшмуродовна Аманова, Абдумалик Сатторович Рустамов, Илхомўктамович Оққўзиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PERSPECTIVE INITIAL MATERIAL FROM GERMOPLASM FOR SAFFLOWER BREEDING

In the Uzbek research institute of plant industry were finished of three -year (2006-2017) study of 24 safflower eggplants accessions, which received from different country of the world. As a result of study were stood out by early ripening trait 4 accessions, were revealed high yield – 2 (к-91 and к-103) accessions. The initial material will be used for breeding.

Текст научной работы на тему «БУТУН ЖАҲОН САБЗАВОТЧИЛИК МАРКАЗИДАН БАҚЛАЖОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН МАБАЛАР»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-341-345

БУТУН ЖАХ,ОН САБЗАВОТЧИЛИК МАРКАЗИДАН БАЦЛАЖОН СЕЛЕКЦИЯСИ УЧУН МАБАЛАР

Махфрат Эшмуродовна Аманова

ц.х.ф.док Тош ДАУ Сазавотчилик, полизчилик ва картошкачилик кафедраси

мудири Peanut66@mail. ru

Абдумалик Сатторович Рустамов

ц.х.ф.ном ^ишлоц ужалигида билим ва инновациялар миллий маркази булим

бошлоти rustamov.abdumalik@mail.ru

ИлхомУктамович Оккузиев

кич.и.х. Усимликлар генетик ресурслари илмий тадцицот институти

safaruzripi@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Усимликшунослик илмий тадцицот институти сабзавот ва полиз экинлар генетик ресурслари булими ходимлари томонидан 2006-2017 йиллар давомида Бутун жах,он сабзавотчилик марказидан келтирилган бацлажоннинг 24 та намуналарни цимматли хужалик белгилари буйича урганиш ишлари якунланди ва цуйидаги: эртапишарлик белгиси буйича 4 та, х,осилдорлик буйича 2 та (к-91 ва к-103 (Тайван)) намуналар танлаб олинди. Ушбу намуналар биламчи манба сифатида селекция масканларига тацдим этилади.

Калит сузлар: интродукция, генофонд, нав-намуналар, урганиш, бирламчи манбалар ажратиш, селекция ва истицболли намуналар.

PERSPECTIVE INITIAL MATERIAL FROM GERMOPLASM FOR

SAFFLOWER BREEDING

ABSTRACT

In the Uzbek research institute of plant industry were finished of three-year (20062017) study of 24 safflower eggplants accessions, which received from different country of the world. As a result of study were stood out by early ripening trait - 4 accessions, were revealed high yield - 2 (к-91 and к-103) accessions. The initial material will be used for breeding.

Keywords: introduction, genetic resources, accession, complex study, breeding, initial material for breeding, accession of perspective.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 341 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-341-345

КИРИШ

Барча кишлок хужалик экинлари каби сабзавот экинларидан хам муттасил ва юкори хосил олишда махаллий иклим шароитларга мослашган энг яхши навлардан фойдаланиш самарали хисобланади. Хрзирда, миллий ошхонамизда 40 га якин сабзавот экин туларидан фойдаланилар экан, улар орасида бакалажоннинг хам узига хос урни булиб, ундан турли хил лаззатли таъом ва салатлар тайёрлашмокда.

Бакалажан (Solanum melongena L.) -Solanum туркумига мансуб булган мустакил турдир (1). Ватани Х,индистоннинг шимолий худудлари ва Покистон хисобланади (4). Узбекистонда XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб етиштирилиб келинмокда (3). Бакалажон томатдошларга мансуб бошка (помидор, калампир) усимликлардан фаркли уларок мевалари хомлигича истемол килинмаслиги, оддий шароитда нисбатан узок сакланиши ва таркибида курук моддаларнинг куплиги билан ажралиб туради.

Дунёнинг турли мамлакатларидан жамланган бакалажоннинг 24 нав ва намуналари. Дала тадкикотлари Бутун Россия Усимликшунослик ИТИ (ВИР), лаборатория тажрибалари эса А.И Ермаков ва бошкалар услублар асосида амалга оширилди (2).

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бакалажон намуналари мофо-биологик, асосан энг мухим хужалик жумладан: эртапишарлик, хосилдорлик, касалликларга чидамлилик ва таварбоблик белгилари буйича урганилиди ва куйидаги натижалар олинди:

Эртапишарлик белгиси буйича. "Аврора" навининг усув даври 128 кунни ташкил этиб, урганилган барча намуналардан нисбатан эртапишар S00735, Churnung-1, Lonoship S00658 ва S 113 Тайван (123 кун) намуналари ажратиб олиниб, бу намуналар андоза навга нисбатан 5 кун олдин пишиб етилганлиги кузатилди. Тадкикотлар якунида урганилаётган намуналарнинг саккизтаси жумладан: к-73, к-85, к-86, к-91, к-96, к-98 (Тайван), к-103 (Узбекистон) ва к-2167 (Франция) намуналар андоза нав билан бир вактда пишиб етилганлиги кайд этилди. К,олган ун битта намуналарнинг илк мевалари 130 -135 кунлари пишиб етилганлиги кузатилди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-341-345

1-жадвал

Интродукция килинган баклажон намуналарининг асосий кимматли хужалик белглари буйича маълумотлар.

№ т/р Католог разами Намунанинг келиб чициш ватани Майсалар униб чицган вацтдан техник етилиш давригача, кун Хрсилдор лик, кг/м2 Андоза навга нисбатан, %

1. 72(андоза) Узбекистан 128 2,0 100

2. 124 Россия 123 2,0 100

3. 88 Канада 123 1,5 75

4. 96 Тайван 128 1,5 75

5. 89 Тайван 130 2,2 110

6. 97 Тайван 130 2,5 125

7. 90 Тайван 132 2,2 110

8. н/м Тайван 130 2,2 110

9. 98 Тайван 128 2,2 110

10. 91 Тайван 128 2,9 145

11. 92 Тайван 123 1,5 75

12. 93 Тайван 130 2,1 105

13. 80 Франция 130 2,1 105

14. 82 Тайван 135 2,2 110

15. 83 Тайван 123 2.3 115

16. 84 Тайван 130 2,5 125

17. 85 Тайван 128 2,5 125

18. 86 Тайван 128 2,3 115

19. 94 Тайван 123 1,5 75

20. 95 Тайван 132 1,5 75

21. 64 Россия 130 1,9 95

22. 65 Япония 130 2,2 110

23. 73 Узбекистон 128 2,0 100

24. 2167 Франция 128 2,3 115

25. 103 Тайван 128 2,9 145

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-341-345

Хосилдорлик белгиси буйича. Хрсилдорликни аниклаш меваларнинг техник етилиш жараёнида амалга оширилиб, андоза "Аврора" навида бу курсаткич 1 м2 майдонда 2 кг ни ташкил этди.

Х,осилдорлик, махсулотнинг сифат курсаткичлари- навларнинг биологик хусусиятларига боFлик булган асосий белгилардан бири булсада, унга тупрок иклим ва бошка экологик шароитлар, етиштириш технологияси яна бир катор омиллар сезиларли таъсир курсатади. Шу жумладан тадкикотлар утказилган йиллар давомида коллекция питомникида котор ораларига ишлов бериш, озиклантириш коникарли амалга оширилган булиб, урганилаётган намауналар андоза навга таккосланган холда бахоланди.

Х,осилдорлик белгиси буйича урганилганда куйидаги натижалар кайд этилди, жумладан: кузатув олиб борилаётган намуналарнинг бештаси андоза навга нисбатан к-88 (Канада), к-92, к- 94, к-95 ва к-96 (Тайван) 75%, к-64, к-124 (Россия), к-93 (Тайван), к-80 (Франция) 95-105%, к-82, к-83, к-86, к-88, к-89, б/н (Тайван) ва к-2169 (Франция) намуналарида 110-115%, к-84, к-85, к-97 (Тайван) 125% ва к-91 ва к-103 (Тайван) намуналаридан эса 145% андоза навга нисбатан юкори хосил олинди.

Баклажоннинг "Тухфа" нави Баклажоннинг "^увонч" нави

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-341-345

ХУЛОСА

Тадцицотлар натижасида комплекс белгилари буйича танлаб олинган Lonoship S00658 (к-91), S 113 (к-103) ва к- 91(Тайван) намуналари билан селекция жараёни давом эттирилиб, бацалажоннинг янги "Кувонч", "Тухфа" ва "Паризод" навлари яратилди ва Узбекистан Республикасида экиш учун тавсия этилган цишлоц хужалиги экинлари давлат реестрига киритилди. Ушбу навларни мевасининг этини нафислиги ва уругининг камлиги билан мавжуд навлардан фарцланиб, урта пишар, усув даври 105-110 кун, уртача хосилдорлиги эса 100-110 тонна гектарни ташкил этади.

REFERENCES

1. Брежнев Д.Д. «Методические указания по изучению и поддержанию мировой коллекции овощных пасленовых культур (томаты, перцы, баклажаны)». 1977 г.

2. А. И. Ермаков. «Методы биохимического исследования растений» Ленинград «Колос» 1987 г.

3. Кимсанбаев Х.Х., Зуев В.И., Болтаев Б.С., Сулейманов Б.А., Мавлянова Р.Ф, Кадырходжаев А.К. «Защита паслёновых овощных культур и картофеля от вредителей и болезней».

4. Балашов Н.Н., Земан Г.О. «Овощеводство» Ташкент. 1981 г.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.