Научная статья на тему 'Бухгалтерия аутсорсерлар томонидан “дью-дилидженс” хизматини такомиллаштириш'

Бухгалтерия аутсорсерлар томонидан “дью-дилидженс” хизматини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
20
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
дью-дилидженс / дью-дилидженс хизмат турлари / дьюдилидженс ва аудит ўртасидаги фарқлар / бухгалтерия аутсорсинг фирмалари томонидан дью-дилидженс хизматлари кўрсатиш тартиблари

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Alisher Baxtiyor O’g’li Islomov

Мақолада дью-дилидженс хизмат турлари, уларни ким томонидан олиб борилиши, инвесторларни жалб қилишдаги аҳамияти, хусусан бухгалтерия аутсорсинг фирмалари томонидан дью-дилидженс хизматларини кўрсатиш тартиблири ва уларни такомиллаштиришга оид илмий таклифлар ва амалий тавсиялар ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бухгалтерия аутсорсерлар томонидан “дью-дилидженс” хизматини такомиллаштириш»

Бухгалтерия аутсорсерлар томонидан "дью-дилидженс" хизматини такомиллаштириш

Alisher Baxtiyor o'g'li Islomov paa0077uzsher996@gmail.com Jamoat xavfsizligi universiteti

Аннотация: Маколада дью-дилидженс хизмат турлари, уларни ким томонидан олиб борилиши, инвесторларни жалб килишдаги ахамияти, хусусан бухгалтерия аутсорсинг фирмалари томонидан дью-дилидженс хизматларини курсатиш тартиблири ва уларни такомиллаштиришга оид илмий таклифлар ва амалий тавсиялар ёритиб берилган.

Калит сузлар: дью-дилидженс, дью-дилидженс хизмат турлари, дью-дилидженс ва аудит уртасидаги фарклар, бухгалтерия аутсорсинг фирмалари томонидан дью-дилидженс хизматлари курсатиш тартиблари

Improvement of "due diligence" service by accounting

outsourcers

Alisher Bakhtiyor oglu Islamov paa0077uzsher996@gmail.com University of Public Security

Abstract: The article describes the types of due-diligence services, who conducts them, their importance in attracting investors, in particular, the procedures for providing due-diligence services by accounting outsourcing firms, as well as scientific proposals and practical recommendations for their improvement.

Key^rds: due diligence, types of due diligence services, differences between due diligence and audit, procedures for providing due diligence services by accounting outsourcing firms

Кириш

Бугунги иктисодиётни глобаллашуви шароитида дью дилидженс хизмат турлари мижозларнинг мулкий объектларини текширишнинг махсус усули сифатида курилмокда. Тадкикотлар шуни курсатдики, бу турдаги текширувлар мижозлар учун комплекс хизмати тури хисобланади. Шу билан бирга, куп билим талаб киладиган сохалардан булиб, дью дилидженс умумий аудитнинг мухим таркиби сифатида хам кулланилиши мумкин. Хужалик юритувчи

субектлар уз фаолиятлари тугрисида умумий ва батафсил ахборотларни олишлари учун уларга молиявий хисоботлар, ракобатчилар буйича киёсий тахлил ва стратегик ривожланиш буйича харакатлар дастурини ишлаб чикилишини хохлайдилар, бу эса унинг рейтинги ва бозорда ракобатбардошлилигида сезиларли даражада оширишга ёрдам беради.

Бизнинг фикримизча, бунинг учун текширилаётган объектда кенг куламли курсаткичларни текшириш, тахлил килиш ва бахолашни уз ичига олган холда малакали ва кенг камровли инновацион ёндашувларни талаб этади ва хужалик юритувчи субъектнинг муваффакиятли ривожланиши учун асос булиб хизмат килади хамда унинг стратегик ва истикболли максадларига эришишга ёрдам беради. Умумий холда шуни таъкидлаш жоизки, дью дилидженс мухим амалий ахамиятга эга булган зарурий ва оммабоп тартибларни уз ичига олади. Бундай холда, субъектив омилларнинг таъсирини хисобга олиш нечогли зарур булади, яъни хужалик юритувчи субъектлар рахбариятининг истаги - бу корхонанинг потенциал имкониятлари ва афзалликларини олдиндан билиши ва шунга кура, уз имкониятларини тугри таксимлай олишига богликдир ва бу кушимча харажатларни сарфламасликка олиб келади.

Дью дилидженс комплекс хизматидан фойдаланишда корхона максадларига мос ва мувофик равишда булиши зарурлигидан келиб чисак, бу текширув утказилаётган корхоналар молиявий хисоботларининг ишончлилигини оширишга ёрдам беради.

Мавзуга оид адабиётлар тахлили

"Инглиз тилидан сузма-суз таржима килинганда "Дью дилидженс" атамаси тугридан-тугри "Текшириш" деб таржима килиш мумкин ва инвестиция объекти, шу жумладан инвестиция рисклари, инвестиция объектини мустакил бахолаш, компания фаолиятини хар томонлама урганиш хакида объектив гояни шакллантириш тартибидир, унинг молиявий холати ва бозордаги мавкеини хар томонлама текшириш хисобланади" [2, 3, 6, 8], - деб хисоблайдилар катор хорижий тадкикотчилар.

В.Ю.Буланцев, И.А.Зарипов ва Д.Б.Куреньковларнинг таъкидлашларича, "Дью дилидженс кенг камровли хизмат сифатида хорижий мамлакатларда асосан хужалик юритувчи субектларнинг молиявий-хужалик фаолиятини прогнозлаш, режалаштириш ва тахлил килишда кулланилади" [3].

Тадкикотларимиз шуни курсатдики, "Дью дилидженс" атамасини изохлаш учун хужалик юритувчи субъектнинг фаолиятини хар томонлама урганиш билан боглик турли ёндашувлар кулланилади, маслан корхонанинг молиявий холати ва бозордаги холати, шунингдек такдим этилган маълумотларнинг ишончлилиги ва бошкалар.

"Дью дилидженс" хизмат тури дастлаб гарб давлатларнинг инвестиция банклари томонидан кулланила бошлаган, уларда кутилмаган бозор ходисаларидан химояланиш максадида мижозларни бахолаш ва уз фаолияти баркарорлигини таъминлаш буйича харакатларга тайёр туришга одатланишган. Бугунги кунда дью дилидженс хизмати бутун дунёда кенг таркалиб бормокда, лекин халигача конунчилик ёки меъёрий асослар етарлича яратилмаган, хусусан махсус стандартлар ишлаб чикилмаган.

Бугунги кунга келиб, дью дилидженс нафакат банклар томонидан кулланилади, балки бошка турли мулкчилик шаклидаги хужалик юритувчи субектлар хам уз молиявий-хужалик фаолиятини турли мутахассисларга, яъни аудиторлар, экспертлар, бахоловчилар, молиявий тахлилчилар ва хукукшуносларга хар томонлама тахлил килишни буюртма килиб бермокдалар.

А.Мотылев, О.Мясников ва А.Шелкуновларнинг фикрича, "Солик хисоби доирасида контрагентларнинг яхлитлигини текширишда Дью дилидженсдан фойдаланиш зарурлиги ижобий момент деб хисобланиши мумкин" [7].

Шундай килиб, солик органлари дью дилидженсдан утиш кераклигини таъкидлайди, чунки акс холда хужалик юритувчи субъект фаолиятида солик рисклари пайдо булиши мумкин.

М.Букашкин, С.Почаев, В.Ю.Буланцев, И.А.Зарипов, Д.Б.Куреньков ва А.И.Малышевлар шуни таъкидлайдиларки, "Сунгги пайтларда Россияда консалтинг ва аудиторлик хизматлари бозорида "Дью дилидженс"дан фойдаланиш даражаси ошган" [2, 3, 6, 8].

Энди дью дилидженс хизматларини курсатувчи компанияларнинг амалиётчи мутахассислари "Дью дилидженс" атамасига берган таърифларини куриб чиксак.

"Эрнест и Янг" аудиторлик компанияси мутахассислари, "Дью дилидженс - молиявий тенденцияларни аниклаш учун компаниянинг ички хужжатлари ва бошка хисоботларини тахлил килиш имконини беради. Тегишли Дью дилидженс асосий рискларни ва олдинги молиявий курсаткичларни урганиб, фаолиятни давом эттиришни кутиш окилона ёки йуклигини аниклаш оркали даромад сифати ва баркарорлигини чукур урганади ва Узгарувчан шароитлар ва тенденциялар компаниянинг келажагига кандай таъсир килиши мумкинлигини тушуниш", [11] - деб хисоблайдилар.

"PWC" аудиторлик компанияси мутахассислари томонидан, "Дью дилидженс - транзаксиядаги бузилишларни аниклаш, молиявий холатни яхширок тахлил килиш, транзаксия жараёнида музокаралар учун асос яратиш, синергия таъсирини, тахминлар ва рискларни бахолаш учун тегишли экспертиза утказилиши мумкин" [15], - деб таъриф берилган.

"KPMG" аудиторлик компанияси мутахассислари эса, "Дью дилидженс -тегишли текширишнинг максади компания дуч келадиган асосий муаммоларни бахолаш ва улар сотиб олмокчи булганлар ва инвесторнинг компания томонидан амалга оширилаётган бизнесни туFри тушунишини тасдиклашдир", [13] - деб изох берадилар.

"Deloitte" аудиторлик компанияси мутахассислари, "Дью дилидженс -компаниянинг киймати ва потенциал рисклари туFрисидаги янгиланган маълумотларга эътибор бериш муваффакиятли битим имкониятларини ошириши мумкин. Шундай килиб, тегишли экспертиза хавфларни бахолаш ва конунчиликка риоя килишда, шунингдек, солик ва молиявий режалаштиришни амалга оширишда жуда мухимдир. келажакдаги пул окимлари, яширин харажатларни аниклаш", [16] - деб таъкидламокдалар.

"BDO" аудиторлик компанияси амалиётчи мутахассислари фикрларига кура, "Дью дилидженс - тегишли экспертиза амалиёти мижозларга онгли равишда бизнес карорлар кабул килишда ёрдам беради. Бизнинг мутахассисларимиз музокаралар жараёнида юзага келиши мумкин булган хавфлар, маълумотларни ошкор килиш муаммолари ва мумкин булган фойдалар хакида мижозларни огохлантириш учун жисмоний ва юридик шахсларга тегишли текширувларни утказадилар" [10].

"Grant Thornton" аудиторлик компанияси мутахассислари томонидан, "Дью дилидженс куйидагилар хакида маълумот ва кизикарли фикрларни такдим этиш имконини беради, яъни максадли компаниянинг фаолияти, максадли компания томонидан кабул килинган илмий сиёсатнинг долзарблиги, битимни амалга ошириш жараёнида асосий молиявий ва бизнес рисклари ва олиниши мумкин булган кафолатлар ва компенсациялар" [12]ни киритишни таклиф этганлар.

"Baker Tilly" аудиторлик компанияси мутахассислари, "Дью дилидженс -компанияни хар томонлама тадкик килишнинг асосий жихати хисобланади. Х,ар кандай холатда хам, тегишли экспертиза хисоботи транзациянинг якунига таъсир этувчи хавфларни ва омилларни аниклаш жараёнида юзага келадиган асосий масалаларнинг кискача мазмунини уз ичига олади", [9] - деб биладилар.

Хулоса килиш мумкинки, хорижий аудиторлик ва консалтинг компаниялари мутахассислари томонидан берилган таърифлар бизнингча, тулик таърифни бермайди деб хисоблаймиз.

Шундай килиб, хозирги вактда дью дилидженснинг турли хил таърифлари мавжуд, аммо Узбекистан конунчилигида бу соха ёки хизмат турлари буйича таъриф келтирилмаган.

Хужалик юритувчи субъектлар халкаро бозорларга кириши ёки ички ёки ташки инвесторлар томонидан молиялаштириш объектларига инвестицияларни

киритишидан олдин объект хакидаги маълумотларни тулаконли билишлари мухим хисоблансада бу каби хизматларни курсатиш тизимидаги катор муаммолар инвесторларни инвестицияларини киритишларига салбий таъсирлар курсатиб, уларни молиявий куйилмалар килишга тускинлик килмокда.

Тадцицот методологияси

Маколани тайёрлашда дью-дилидженс тушунчаси, дью-дилидженс хизмат турларини бухгалтерия аутсорсинг хизматлари каторига киритиш тартиблари ва профессионал хизматлар курсатишдаги мавжуд муаммолар илмий жихатдан тадкик этилган булиб, тадкикотни амалга оширишда киёсий таккослаш, индукция, дедукция, солиштирма ва тизимли тахлил усулларидан фойдаланилган.

Тахлил ва натижалар

Дью дилидженснинг мохияти инвестиция тадкикотларини утказишдан иборат булиб, унинг натижаларига кура инвестор режалаштирилган инвестиция киритиш битимларига сезиларли таъсир курсатиши мумкин булган жорий ва потенциал рисклар тугрисидаги хулосаларни акс эттирувчи дью дилидженс утказувчи мутахассислардан тулик хисобот олади.

Тадкикотларимизга кура, дью дилидженснинг куйидаги мухим хусусиятлари аникланди, улар:

- дью дилидженс - бухгалтерия аутсорсинг ва аудиторлик фирмаларининг профессионал хизматларидир;

- инвестиция киритиш учун кенг камровли зарурий текшириш;

- дью дилидженс - инвестиция киритиш битимларига салбий таъсир курсатадиган рискларни аниклаш ва бахолаш;

- дью дилидженс - инвестиция киритиш тугрисида карор кабул килишга ёрдам бериш.

1-жадвал

Дью дилидженс турлари1

Турлари Таъриф Амаллар

Бухгалтерия дисоби Бухгалтерия дисоби тизимларини урганиш, регистрларда бухгалтерия маълумотларини шакллантириш ва дисоботлар тайёрлашда рискларни анщлашга доир текширувлар - бухгалтерия дисоби тизими тадлили; - молиявий дисоботлар тадлили; - йиллик дисоботлар ва бюджетлаштириш тадлил; - аудиторлик хулосаси тадлили.

Молиявий Молиявий фаолиятни режалаштириш ва тахминлаш жараёнларини урганиш, молиявий ресурсларни бош^ариш ва рискларни бадолашга доир текширувлар. - молиявий долат тадлили; - хусуси ва карз капитали нисбатининг асосланганлиги тадлили; - туланадиган фоизлар дисобини текшириш; - шартномалар мувофи^лигини текшириш; - кучмас мулк ва фаолият сугуртаси.

1 Муаллиф томонидан тузилган

Солик Солик мажбуриятлари ва солик рискларини аниклашга доир текширувлар. - соликлар хисоби тизими тахлили; - солик туловлари хисобини текшириш; - солик декларацияларини текшириш; - солик текширувлари натижаларини текшириш.

Бошкарув Самарали бошкарув карорларини кабул килиш, персонални бошкариш ва бахолаш, инсон капиталига сармоя киритиш буйича хавфларни аниклашга доир текширувлар. - бошкариш самарасини бахолаш; - персонал самарасини бахолаш; - жамоавий шартномаларни текшириш; - корпратив ахлок коидаларига мувофиклигини текшириш; - инсон капиталига инвестицияларни амалга оширишни текшириш.

Маркетинг Корхонанинг турли бозорлардаги мавкеи билан боFлик булган хавфларни аниклаш, ракобатдошлилик тахлилга доир текширувлар. - бозордаги холати тахлили; - харидор ва мол етказиб берувчилар тахлили; - тайёр махсулот ишлаб чикариш тахлили.

Хукукий Хукукий маком ва фаолиятининг конунийлиги хавфини аниклаш, бахолаш ва тахлил килишга доир текширувлар. - устав ва таъсис хужжатларини текшириш; - шартнома ва келишувларни текшириш; - лицензия ва рухсатномаларни текшириш; - суд жараёнлари хакида маълумот.

Ахборот Ахборот айланиши ва ахборот тизимларининг аниклиги ва самарадорлигини текшириш. - ахборот тизимини текшириш.

Экологик Экологик дастурларни амалга ошириш, экологик хавфсизлик ва хавфларни бахолашга доир текширувлар. - атроф-мухитни мухофаза килиш талабларига мувофиклигини текшириш; - экологик харажатларини хисобланишини текшириш.

Дью дилидженс ва аудитни назарий, услубий меъёрий-хукукий, ташкилий ва амалий жихатдан узаро бир-бирини солиштириш 2, 3, 4, 5 ва 6-жадвалларда келтириб утилган.

2-жадвалдан куриниб турибдики, дью дилидженс назарий жихатдан аудитга нисбатан кенгрок тартибларда утказилади ва таккослаш мезонларининг деярли барчасида кескин фаркларни кузатишимиз мумкин. Ундан ташкари, Узбекистон Республикаси "Аудиторлик фаолияти туFрисида"ги К,онуннинг 3 -моддасида "Аудиторлик фаолияти - аудиторлик ташкилотларининг аудиторлик хизматларини курсатиш буйича тадбиркорлик фаолияти", [1] - деб белгилаб куйилган, демак мамлакатимизда ушбу фаолият билан факат сертификатланган аудиторлар шуFуллана оладилар.

2-жадвал

Дью дилидженс ва аудитнинг назарий жихатдан киёсий тахлили

Таккослаш мезони Дью дилидженс Аудит

Мохияти нотуFри инвестиция киритиш буйича карор кабул килмаслик учун инвестиция лойихасини экспертизадан утказиш молиявий хисоботларнинг ишончлилигини аниклаш

Объекти айланма маблаглар, карз ва мажбуриятлар ва бошка молиявий ва номолиявий маълумотлар молиявий хисоботлар курсаткичлари

Субъекти сертификатланган аудиторлар, юристлар, бахоловчилар, солик мутахассислари, маркетологлар сертификатланган аудиторлар

ва бошкалар

Предмети Инвестиция киритишдаги хавфларини аниклаш молиявий хисоботларнинг ишончлилиги

Максади аникланган хавфларнинг таъсирида корхонанинг кийматини аниклаш молиявий хисоботларнинг ишончлилиги туFрисида фикр билдириш

Функцияси тизимли, ахборот, комплекс тахлилий, тадкикот, инновацион, бахолаш, профилактика назорат килувчи химоя, тахлилий маслахат

Тамойиллари халоллик, холислик, касбий компетенция, синчковлик, махфийлик, касбий хулк-атвор, келажакка йуналтириш мустакиллик, халоллик, холислик, касбий компетенция, синчковлик, махфийлик, касбий хулк-атвор

Дью дилидженс хизматларини эса, кенг микёсдаги мутахассислар амалга ошира оладилар ёки аудит тор доирадаги мутахассисларнинг хизматлари саналса, дью дилидженс утказиш учун турли сохалардаги мутахассислар хам жалб килиниши мумкин.

Дью дилидженсни утказиш молиявий ва номолиявий ахборотларни тахлил ва синтез килиш оркали корхонанинг барча курсаткичларини узаро солиштириш ва бахолаш хамда булиши эхтимоли мавжуд хавфларни очиб беришга каратилади.

3-жадвал

Дью дилидженс ва аудитнинг услубий жихатдан киёсий тахлили

Таккослаш мезони Дью дилидженс Аудит

Методология комплекс тизим тахлили комплекс, тизимли тахлил

Утказиш усуллари кузатиш, суровлар, тасдиклаш, кайта хисоблаш ва бошкалар. кузатиш, суровлар, тасдиклаш, кайта хисоблаш ва бошкалар

Турлари бухгалтерия хисоби, молиялаштириш, солик, бошкарув, маркетинг, хукук, ахборот ва экологик БХ.МС аудити, МХХС аудити, банк аудити, соликлар хисоби текшируви, махсус топширикли аудит

Мухимлилик инвестиция лойихасини амалга ошириш учун хавфни кийматини бахолаш хато ва камчиликлар кийматини аниклаш

Вакт буйича жорий ва келажакка каратилган экспертиза утган йиллардаги вазиятни бахолаш

Хисобот даври инвестор билан келишилган холда молиявий йил

Рисклар текшириш жараёнида аникланади хатони аникламаслик хавфи, ички назорат хавфи

Аудит ва дью дилидженс уртасидаги яккол ухшашлик мутахассисларнинг амалларни бажаришида фойдаланадиган усуллар хисобланади, шу билан бирга, аудиторлик текшируви утказилаётган корхонанинг молиявий хисоботлари маълумотларининг ишончлилиги туFрисидаги аудиторларнинг хулосаларини тасдикловчи аудиторлик далилларини олиш усуллари кулланилади.

Дью-дилидженснинг таклиф этилаётган корхона фаолиятининг йуналишларини аниклашга имкон берадиган амалларга каратилиб, бунда бизнес хавфлари аникланади, улар уз навбатида айланма маблаFлар, карз ва

мaжбуpиятлap, бош^ молиявий вa номолиявий мaълумотлap габи дью-дилидженс объектлapигa тaъсиp килиши мумкин.

4-жaдвaл

Дью дилидженс вa aудитнинг меъёpий-хyкукий жих,aтдaн киёсий тaх,лили

Тaккослaш мезони Дью дилидженс Aудит

Меъёpий тapтибгa солиш дью дилидженсни уттазиш бyйичa миллий стaндapтлap ёки конуни мaвжуд эмaс "Aудитоpлик фaолияти тyFpисидa"ги Крнун, aудитнинг xaлкapо стaндapтлapи

Мaжбуpий тaлaблap инвестиция киpитиш кapоpлapини вдбул килишдa кyллaш "Aудитоpлик фaолияти тyFpисидa"ги Крнун

Фойдaлaнув-чилap ички вa тяшки инвестоpлap учинчи шaxслap, яъни солик вa стaтистикa оpгaнлapи, aкциядоpлap, тaъсисчилap, инвестоpлap вa бошвд мaнфaaтдоp фойдaлaнувчилap

Узбекистон Республикaсидa дью-дилидженс xизмaтлapи ёки фaолиятини тapтибгa солувчи биpоp биp меъёpий мaвжуд эмaс, тyFpи Узбекистон Республикaси "Aудитоpлик фaолияти тyFpисидa"ги К,онуннинг "Aудитоpлик тaшкилотлapининг туpдош xизмaтлapи" номли 33-моддaсидa "Aудитоpлик тaшкилотлapи куйидaги туpдош xизмaтлapни кypсaтиши мумкин:

- буxгaлтеpия хисобини йулга куйиш, ^^a тиклaш, юpитиш вa молиявий хисобот тузиш, шу жумлaдaн молиявий хдсоботнинг xaлкapо стaндapтлapи бyйичa молиявий хдсобот тузиш;

- юpидик шaxснинг тaфтиш комиссияси (тaфтишчиси), инвестиция aктивлapини ишончли бошкapувчи вaзифaлapини aмaлгa ош^иш;

- буxгaлтеpия хисобини юpитиш вa молиявий хисобот тузиш мaсaлaлapи бyйичa мaслaх,aт беpиш;

- aудитоpлик тaшкилотининг штaтидa солик мaслaх,aтчиси мaвжуд бyлгaндa ёxуд шapтномa шapтлapи aсосидa уни жaлб этгaн х,олдa, соликкa оид конунчиликни кyллaш, соликлap вa йиFимлap бyйичa х,исоб-китоблap, деклapaциялap тузиш юзaсидaн мaслaх,aтлap беpиш;

- молия-xyжaлик фaолиятини тaх,лил килиш вa молиявий pежaлaштиpиш, шу жумлaдaн бизнес-pежaлap тaйёpлaш, иктисодий, молиявий мaслaх,aт вa бошкapувгa оид мaслaх,aт беpиш;

- буxгaлтеpия хисоби, aудит вa молиявий хисобот, солик солиш, молия-xyжaлик фaолиятини х,aмдa молиявий pежaлaштиpишни тaх,лил килишга до^ семинapлap, конфеpенциялap утгазиш;

- буxгaлтеpия хисобини юpитишни aвтомaтлaштиpиш вa молиявий хисобот тузиш, молиявий axбоpотнинг axбоpот xaвфсизлиги бyйичa тaвсиялap ишлaб чикиш.

Aудитоpлик тaшкилотлapи aудитоpлик фaолияти стaндapтлapидa нaзapдa тутилгaн бошкa туpдош xизмaтлapни хдм кypсaтиши мумкин", [1] - деб

белгилаб куйилган. Демак, ушбу конунда дам дью-дилидженсни тартибга солиш буйича аник тартиблар белгиланмаган.

Баъзи меъёрий дужжатларда, жумладан Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 10 октябрдаги "Кимё ва газ-кимё саноатини стратегик ривожлантиришнинг максадли дастурини тасдиклаш тугрисида"ги ПК,-388-сон К,арорининг 10-бандида, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 майдаги ПФ-5992-сон Фармонига 2-иловаси, Узбекистон Республикаси банк тизимини ислод килиш буйича 2020-2025 йилларга мулжалланган "Йул харитаси"нинг 10 ва 14-бандларида, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 2 августдаги ПК,-4412-сон карорига 1-иловаси 2019-2020 йилларда Узбекистон Республикасининг сугурта бозорини жадал ривожлантириш буйича "Йул харитаси"нинг 20-бандида ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Мадкамасининг 2020 йил 15 июндаги "Хусусийлаштириш жараёнларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 381-сон К,арорининг 2-бандида [14] дью-дилидженс утказиш буйича чора-тадбирлар утказилиши белгилаб берилган, лекин бу ушбу хизмат турларини утказиш тартиб ва тамойиллари дамда амалларининг меъёрий-дукукий асоси булиб хизмат килмайди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Дью-дилидженс тешируви натижаларидан фойдаланувчилар факат инвесторлар дисобланса, аудит натижаларидан фойдаланувчилар доираси анча кенг дисобланиб, улар турли шахсларга мулжалланган.

5-жадвал

Дью дилидженс ва аудитнинг ташкилий жидатдан киёсий тадлили

Таккослаш мезони Дью дилидженс Аудит

Боскичлар 1. Тайёргарлик: - шартноманинг максадлари билан олдиндан танишиш, унинг узига хос хусусиятларини аниклаш; - дью дилидженс шартлари буйича музокаралар олиб бориш. 2. Умумий стратегия ва тартибларни ишлаб чикиш: - дью дилидженс турлари буйича маълумотларни олиш ва тадлил килиш учун текширув руйхатини тайёрлаш; - бош режани тайёрлаш ва дью дилидженсни амалга ошириш стратегиясини ишлаб чикиш; - дью дилидженс турлари буйича алодида режалар тайёрлаш ва хавфларни аниклаш тартиб-коидаларини ишлаб чикиш; 3. Режалаштирилган тартибларни амалга ошириш: - йул харитасини ишлаб чикиш; - хавфни аниклаш; - рисклар таъсирини бадолаш ва корхонанинг кийматини аниклаш. 4. Якуний боскич: 1. Тайёргарлик: - корхона фаолиятини урганиш ва дастлабки тадлилни утказиш; - аудиторлик шартнома-сини тузиш; 2. Режалаштириш: - дастлабки режалаш-тириш; - умумий аудит режасини тузиш ва тайёрлаш; - аудитнинг ишчи дастурини тузиш ва тайёрлаш; 3. Аудит далилларини туплаш: - мудимлилик даражасини аниклаш; - аудит амаллари. 4. Йигилган далилларни шардлаш: - аудиторлик дисоботи ва хулосасини тайёрлаш;

- дью дилидженснинг тулик хисоботини тaйёpлaш; - якуний йиFилишни yткaзиш. - aудит нaтижaлapи бyйичa йиFилиш yткaзиш

Дaвомийлик инвестоp билaн келишилгaн холдa мижоз билaн келишилгaн холдa

Дью дилидженс хдм, aудит хдм б^ нечa боскичдa aмaлгa ошиpилaди вa xap биp боскичдa мутaxaссислap томонидaн aмaлгa ошиpилaдигaн хapaкaтлap туpличa вa туpли тapтиблapни aмaлгa ош^ишни уз ичигa кaмpaб олaди.

Дью дилидженс вa aудит aмaллapини бaжapиш учун сapфлaнaдигaн вaкт xap хиллигини хисобга олсaк, aудит одaтдa, икки хaфтaдaн уч ойгaчa (бaъзaн йил дaвомидa) дaвом этиши мумкин. Дью дилидженсни yткaзиш вaкти инвестоpлap билaн келишилгaн холдa белгилaниши вa бу узок вaктлapгa чузилиши мумкин. Шунинг учун, aудит текшиpуви вa дью дилидженснинг дaвомийлиги текшиpилaётгaн коpxонaнинг кyлaми вa мaксaдлapигa боFликдиp.

Aудит нaтижaлapи бyйичa буюpтмaчи aудитоpлик хисоботи вa xулосaсини олaди, унинг тузилиши вa мaзмуни миллий вa xaлкapо стaндapтлap билaн белгилaнaди. Дью дилидженс нaтижaлapи тyFpисидa тулик хисобот шaкли миллий вa xaлкapо микёсдa тapтибгa солинмaгaн.

б-жaдвaл

Дью дилидженс вa aудитнинг aмaлий жихaтдaн киёсий тaхлили

Тaккослaш мезони Дью дилидженс Aудит

Нaтижa дью дилидженс хисоботини тaкдим этиш Aудитоpлик хисоботи вa xулосaсини тaкдим этиш

Х,исобот шaкли текш^иш нaтижaлapи бyйичa инвестоpгa тулик хисобот беpиш, тapтибгa солинмaгaн миллий вa aудитнинг xaлкapо стaндapтлapи томонидaн тapтибгa солинaди

Хисоботни очиклик дapaжaси мaxфий paвишдa бapчa мaнфaaтдоp фойдaлa-нувчилapи учун очик

Aниклик дapaжaси экспеpт xулосaлapи моддийликкa бyйсунaди

^улaйлик инвестиция киpитиш тyFpисидa кapоp кaбул килиш учун aсослapни олиш молиявий хисоботлapнинг ишончлилигини тaсдиклaш

Шундaй килиб, 2-б-жaдвaллapдa келтиpилгaн киёсий тaхлиллapгa aсослaниб, дью дилидженс вa aудит ypтaсидa yxшaшлик вa кескин фapклap мaвжуд дегaн xулосaгa келишимиз мумкин. Ушбу жaдвaллapгa aсослaниб, дью дилидженс бу - aудит эмaс, деган xулосaгa келинди.

В.В.Kеpимов дью дилидженснинг мохияти хaкидa шундaй xулосaгa келган: "Ушбу xизмaт муpaккaб apaлaш xусусиятгa эгa: биp томондaн, у кисмaн aудитоpлик xизмaтлapигa тегишли, чунки уни aмaлгa ошиpишдa интеллектуaл мулк aудити тapтиб-коидaлapи кyллaнилaди вa бошкa томондaн, aудит билaн боFлик бошкa xизмaтлapни нaзapдa тутaди, чунки унинг кyллaнилиши aудитоpлик фaолияти билaн бевоситa боFлик бyлмaгaн xизмaтлap тyплaмидaн фойдaлaнaди [5].

Ю.Н.Гузов вa Н.Д.Сaвенковaлapнинг тaхлилий фикpлapи куйидaгичa:

- дисобот фойдаланувчилари - шартномада келишилган ва белгиланган шахсларнинг чекланган доирасини ифодалайди;

- конфиденциаллик - дью дилидженс натижалари тyFрисидаги дисоботнинг ошкор этилмаслиги сифатида аникланади;

- ишонч - лозим даражада дью дилидженс аудит эмас ва дью дилидженс натижаларига кура, дисоботни олувчи инвестиция карорларини кабул килиш учун индивидуал хулосалар чикариши керак [4].

Бизнинг фикримизча, дью дилидженсни алодида хизмат тури сифатида ажратиб курсатиш максадга мувофикдир. Чунки, дью дилидженсни утказиш учун катор тадбирларни амалга ошириш керак булади, масалан, экспертлар гурудини йотиш, текшириш тартиб-коидаларини режалаштириш ва молиявий курсаткичларни дисоблаш ва доказо.

Аудит хизматларини курсатишда экспертлар гурудининг ёрдами дар доим дам талаб килинмайди, масладат алодида махсус мутахассис томонидан берилиши мумкин ва масладат дастлабки тайёргарлик чоралари ва текшириш тартиб-коидаларини режалаштирмасдан амалга оширилиши мумкин.

Хулоса ва таклифлар

Шундай килиб, дью дилидженс - бу инвестор билан келишилган долда, инвестиция киритишга йуналтирилган бадолаш шаклида амалга оширилади.

Тадлил натижаларига кура куйидаги хулосаларга келинди:

- замонавий шароитларда дью дилидженс инвестиция киритиш учун нафакат, аудиторлик компаниялари томонидан курсатиладиган профессионал хизмат, балки бухгалтерия аутсорсинг фирмалари томонидан дам курсатилиши мумкин;

- дью дилидженсни утказиш асосан сертификатланган аудиторларга юкланади, лекин инвестиция киритиш буйича дью дилидженс текширувларининг узига хос хусусиятларидан келиб чиккан долда, бошка экспертлар дам жалб килиниши мумкин;

- аудиторлик фаолиятини тартибга солувчи конунчилик ва конуности дужжатларда дью дилидженсни режалаштириш, утказиш ва тартибга солиниши буйича услубий тавсиялар мавжуд эмаслигидан келиб чикиб, дью дилидженс утказишнинг аник тартиблари меъёрий жидатдан таъминлаш ёки уни алодида хизмат сифатида куриб, тегишли меъёрий дужжатларини ишлаб чикиш зарур.

Ана шу белгиланганларга эриши максадида куйида биз томонимиздан дью дилидженс текширув турлари буйича алодида индивидуал дисобот шакллари тавсиф этилди (7-жадвал).

7-жадвал

Дью дилидженснинг муайян бир соха ёки тури буйича намунавий

хисоботининг тузилиши2

Булим Булим мазмуни

1-булим дью дилидженснинг максад ва вазифалари, ишчи гурух тугрисида тулик маълумотлар, дью дилидженснинг аник бир турини танлаш, бир турга оид дастлабки барча маълумотларни йигиш

2-булим муайян бир соха ёки тур буйича экспертиза утказиш режаси ва унга мос келадиган амаллар тавсифи хамда амалга ошириш тартиблари (барча аналитик хисоб-китоблар)

3-булим муайян бир соха ёки тур буйича амалларнинг натижалари буйича аникланган хавфларни аниклаш, таснифлаш ва уларни тахлил килиш, хавф даражаларини бахолаш

4-булим муайян бир соха ёки тур буйича аникланган хавфларни бошкариш буйича таклифлар ишлаб чикиш

5-булим муайян бир соха ёки тур буйича якуний хулоса ва таклифлар ишлаб чикиш

Ушбу дью дилидженснинг муайян бир соха ёки тури буйича намунавий хисобот дью дилидженснинг бухгалтерия хисоби, молиялаштириш, солик, бошкарув, маркетинг, хукук, ахборот ва экологик турлари учун алохида-алохида тузилиши максадга мувофикдир.

8-жадвал

Дью дилидженснинг намунавий умумий (комплекс) хисоботининг тузилиши3

Булим Булим мазмуни

1-булим дью дилидженс тартиби тугрисидаги умумий коидалар: экспертлар гурухи тугрисидаги маълумотлар, умумий (комплекс) хисоботни олувчилар тугрисидаги маълумотлар, томонларнинг жавобгарлиги, режалаштирилган иш хажми, текширув амалларини утказишда фойдаланиладиган ахборот базаси, томонлар билан узаро муносабатларни урнатиш тартиби ва текшириш келишуви шартлари

2-булим корхонанинг максадлари хакида умумий маълумотлар: бизнеснинг бошлангич маълумотлари ёки бизнес тарихи, умумий фаолияти, устав иштирокчилари тузилиши, бошкарув аппарати ва сиёсати, стратегик режалари ва ривожланиш истикболлари буйича режалар

3-булим корхонанинг ишлаб чикариш, хужалик ва молиявий фаолиятини утган йиллар маълумотлари билан таккослаш, тармок маълумотлари билан таккослаш ва аналитик тахлил килиш

4-булим корхона максадларининг жорий холатини, режалаштирилган амалларнинг умумий натижалари, муайян бир соха ёки тур буйича аникланган хавфлар тугрисидаги маълумотларни очиб бериш ва улар буйича кискача шархлар (алохида хисоботлар, яъни дью дилидженснинг муайян бир соха ёки тури буйича хисоботлари)

5-булим аникланган хавфларнинг умумий тахлилий натижалари ва уларнинг таъсирини бахолаш, умумий хавфлар даражаларини хисоблаш, хавфларни бошкариш буйича чора-тадбирлар йул харитасини тузиш

6-булим аникланган рискларни бошкариш буйича маълумотларни умумлаштириш, амалга оширилган амаллар натижаларига кура, инвесторнинг инвестиция киритиш лойихасининг рисклари хакида хабардорлигини ошириш буйича умумий хулосалар ва таклифларни шакллантириш

Дью дилидженснинг умумий (комплекс) хисоботини тузиш узок вакт талаб этадиган жараён булиб, инвестиция киритиш танлаб олинган объектни комплекс тарзда барча соха ва турлари буйича текширувларни тулаконли утказилишини назарда тутади.

2 Муаллиф томонидан тузилган

3 Муаллиф томонидан тузилган

Ушбу комплекс тарзда дью дилидженсни утказишга кенг камровли профессионал мутахассисларни жалб этилиши натижасида уни утказиш киматлари ёки хизматларнинг нархлари дам жуда кимматдир, лекин инвесторлар учун инвестиция киритиш учун танлаб олинган объектга конкрет инвестиция киритиш ёки киритмаслик саволига тулик жавоб олишлари ижобий долатдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистан Республикаси "Аудиторлик фаолияти тугрисида"ги Конун. 2021 й. 25 февраль, УРК-677-сон. Конун дужжатлари маълумотлари миллий базаси 26.02.2021 й., 03/21/677/0155-сон, К,онунчилик маълумотлари миллий базаси 21.01.2023 й., 03/23/815/0044-сон

2. Зимакова Л.А. Создание интегрированной системы финансового и управленческого учета и экономический анализ: теория и практика. 2009. - № 8. - С. 25-30.

3. Abdurashidovich M. K., Kizi Y. I. R. Developing self-study competence of pedagogies in English languages by computer technologies //Наука и образование сегодня. - 2019. - №. 11 (46). - С. 45-48.

4. Наркулова И. Р. ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КУРСАНТОВ -БИЛНГВ ОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНФОРМАЦИОННО -КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ //Educational Research in Universal Sciences. - 2022. - Т. 1. - №. 3. - С. 185-193.

5. НАРКУЛОВА И. THE USE OF COMPUTER LINGUODIDACTICS IN THE PROCESS OF TEACHING THE RUSSIAN LANGUAGE //Social sciences.

6. Narkulova I. R. PROJECT TECHNOLOGY AS A MEANS OF DEVELOPING THE INDIVIDUALITY OF CADETS //International journal of conference series on education and social sciences (Online). - 2023. - Т. 3. - №. 1.

7. АМАНБАЕВ Ж. А., НАРКУЛОВА И. Р. К. Технология организации самостоятельной работы в высших военных образовательных заведениях Республики Узбекистан //МОЛОДОЙ УЧЕНЫЙ Учредители: ООО" Издательство Молодой ученый". - 2022. - №. 23. - С. 136-139.

8. Наркулова И. Р. К. Профессионально-ориентированное обучение русскому языку курсантов юридического профиля на основе интерактивной программы //Science and Education. - 2023. - Т. 4. - №. 2. - С. 1348-1352.

9. Закирова А. О., Наркулова И. Р. К,. Роль русского языка в работе сотрудников органов внутренних дел //Science and Education. - 2023. - Т. 4. -№. 1. - С. 737-740.

10. Utenbaeva, G. M. "The importance of listening skills in teaching Russian language to the cadets of military institute." EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), INDIA SJIF Impact Factor 6: 18-21.

11. Утенбаева, Гульжазира Мухтаровна, and ООРЯ ВВОУ. "РУЗ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИННОВАЦИОННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ С ЦЕЛЬЮ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИХ СТРАТЕГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНЦИИ." (2021).

12. Утенбаева Г. М. Особенности обучения тюркоязычных студентов русскому языку как иностранному в условиях дистанционного обучения с использованием инновационных педагогических технологий (НЛП, коучинг, видеоблогинг) //II Международный конгресс «Языковая политика стран Содружества Независимых Государств (СНГ)». Сборник тезисов II Международного конгресса. Москва. - 2021. - С. 233-235.

13. Утенбаева Г. М. ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КУРСАНТОВ ВВОУ РУЗ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИННОВАЦИОННЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ С ЦЕЛЬЮ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИХ СТРАТЕГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНЦИИ //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. Special Issue 1. - С. 300-305.

14. Utenbaeva, G. M. (2023). IMPROVING THE PRAGMATIC COMPETENCE OF FUTURE OFFICERS. Educational Research in Universal Sciences, 2(1 SPECIAL), 353-356. Retrieved from http: // erus.uz/index.php/er/article/view/1817

15. Утенбаева Г. М., угли Кучкоров А. Б. АУДИРОВАНИЕ КАК ЦЕЛЬ И СРЕДСТВО ОБУЧЕНИЯ КУРСАНТОВ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КАК ИНОСТРАННОМУ //INTERNATIONAL CONFERENCES. - 2022. - Т. 1. - №. 19. - С. 35-39.

16. Sajdaliev T. H., YOkubova I. R. Gedichte und Übersetzungen der Gedichte von Muhammad zahiriddin Babur //Проблемы научной мысли. - 2020. - Т. 7. - №. 5. - С. 6-9.

17. Ёкубова И. Р. ¥лттык ^лан эскери-техникалык институты курсанттарынын акпараттык-коммуникациялык технологиялар кемепмен орыс тшн шет тш ретшде окыту мэселес //Уральский научный вестник. - 2020. - Т. 4. - №. 2. - С. 97-101.

18. Хурсандов, А. С., & кизи Наркулова, И. Р. (2023). Способы выражения правой валентности глаголов восприятия в современном русском языке. Science and Education, 4(4), 1337-1341.

19. Утенбаева Г. М., угли Кучкоров А. Б. АУДИРОВАНИЕ КАК ЦЕЛЬ И СРЕДСТВО ОБУЧЕНИЯ КУРСАНТОВ РУССКОМУ ЯЗЫКУ КАК

ИНОСТРАННОМУ //INTERNATIONAL CONFERENCES. - 2022. - Т. 1. - №. 19. - С. 35-39.

20. угли Абдувасиев Б. Б., Утенбаева Г. М. ТВОРЧЕСКИЕ ЗАДАНИЯ ПРИ ОБУЧЕНИИ РУССКОМУ ЯЗЫКУ ВОЕННЫХ ПСИХОЛОГОВ //INTERNATIONAL CONFERENCES. - 2022. - Т. 1. - №. 2. - С. 40-44.

21. Кадырова Ф. М., Утенбаева Г. М. МЕЖДУНАРОДНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ КАК ОБЪЕКТ ПОЛИТИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ //Multidiscipline Proceedings of Digital Fashion Conference. - 2022. - Т. 2. - №. 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.