Научная статья на тему 'БУҒДОЙНИ ТУРЛИ РИВОЖЛАНИШ ФАЗАСИДА ҒАЛЛА ШИРАЛАРИДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ'

БУҒДОЙНИ ТУРЛИ РИВОЖЛАНИШ ФАЗАСИДА ҒАЛЛА ШИРАЛАРИДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
408
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
буғдой / шира / зарарли / зичлик / дон / ҳосилдорлик / ўсимлик / бошоқ / ривожланиш / сарф / сўрувчи / лалми / биометрик / фенологик / препарат.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — О.С. Амирқулов., Д.Х.Аминова, С.Б. Жураев

Мақолада олиб борилаётган тадқиқотлар натижаси асосида бошоқли дон экинларидан юмшоқ буғдойга зарар етказувчи сўрувчи зараркунандаларга қарши буғдойнинг туплаш ва найчалаш даврида турли препаратларнинг уйғунлигида ишлов ўтказиш самараси кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — О.С. Амирқулов., Д.Х.Аминова, С.Б. Жураев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУҒДОЙНИ ТУРЛИ РИВОЖЛАНИШ ФАЗАСИДА ҒАЛЛА ШИРАЛАРИДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ»

УДК. 633.11; 632.9; 632.95

БУГДОЙНИ ТУРЛИ РИВОЖЛАНИШ ФАЗАСИДА ГАЛЛА ШИРАЛАРИДАН Х.ИМОЯ ЦИЛИШ

О.С. Амиркулов., Д.Х.Аминова, С.Б. Жураев

Жанубий дещончилик илмий-тадцицот институты

Мацолада олиб борилаётган тадцицотлар натижаси асосида бошоцли дон экинларидан юмшоц бугдойга зарар етказувчи сурувчи зараркунандаларга царши бугдойнинг туплаш ва найчалаш даврида турли препаратларнинг уйгунлигида ишлов утказиш самараси курсатилган.

Калит сузлар; бугдой, шира, зарарли, зичлик, дон, х,осилдорлик, усимлик, бошоц, ривожланиш, сарф, сурувчи, лалми, биометрик, фенологик, препарат.

Дунё буйича х,ар йили етиштирилаётган бошоцли дон экинлари х,осилининг 35% нобуд булса, уларнинг 14% зарарли х,ашаротларнинг улушига тугри келади. Ушбу зарар йилига 75млрд. долларни ташкил этади ва бунга царши усимликларни х,имоя цилиш тадбирлари цулланилиши х,исобига йилига 1,5 млрд. долларлик дон х,осили сацлаб цолинади. Шунингдек, бошоцли дон экинларини етиштиришда асосий сурувчи

зараркунандаларга нисбатан чидамли бугдой навлари асосида ушбу зараркунандалардан х,имоя цилиш муаммоси бугунги кунда долзарб х,исобланади.

Республикамиздаги асосий

майдонларда четдан келтирилган навлар экилаётганлиги боис, янги мах,аллий навларни минтацалар шароитида тугри жойлаштириш, самарали

агротехникаларни яратиш ва

такомиллаштириш, сугориладиган

шароитда етиштирилаётган галланинг сифат курсаткичларини яхшилаш буйича селекцион ва уругчилик ишларини олиб бориш х,амда касаллик ва зараркунандаларга нав чидамлилигини кучайтиришдан иборат [2.]. БМТ хузуридаги FAO ташкилотининг маълумотларига кура, дунё

мамалакатларида цишлоц хужалиги

экинларининг х,осилдорлиги

зараркунанда х,ашаротлар, касалликлар ва бегона утлар таъсиридан 1967 йилда 28% камайган булса, 1996 йилга келиб бу йуцотиш жами 36,9% ни, жумладан галла экинларида 35% ни ташкил цилади.

Экинларнинг ширалар билан кучли зарарланиши барглар буралиб цолиши, усишдан орцада цолиши ва донларнинг тулиц етилмаслигига, усимликда моддалар алмашувини узгариши ва баргларнинг анатомик тузилиши узгаришига олиб келади [1]. Биргина яцин Шарц Марказий Осиё мамлакатлари галлазорларида х,ар йили царийиб 8 млн гектар майдонларга зарарли хасва зараркунандаси ёпирилиб 2 млн гектардан ортиц майдонда унга кимёвий усулда кураш утказилади [3].

Шу мацсадида 2020-2021 йилларда Жанубий дехдончилик илмий-тадцицот институтининг дала тажриба

майдонларида бугдойнинг туплаш, ва найчалаш даврида зарарли

организимлардан х,имоя цилиш буйича тажрибалар олиб борилди. Бу тажрибаларни олиб боришда кузги юмшоц бугдойнинг "Туркистон" нави уруглари экилди. Х,амда бугдойнинг турли фазаларида галла шираларидан зарарланиши ва улардан х,имоя цилишда турли препаратлар билан ишлов

утказилди ва тажрибаларни доимий фенологик кузатувлар олиб борилди.

Тадкикотлар давомида кузги бугдойни турли препаратлар билан ишлов утказилиб зарарли

организимларга таъсири урганилди. Биринчи вариант назорат ишловсиз. Иккинчи вариант - ЗЕРЕБРА АГРО-200-300 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + АТ1АЫТ15-0,3 л/га. Учинчи вариант -РОТЕХ-1,0 л/га + Энтостар плюс -20 г/га + АТЬАЫте-0,3 л/га.

Туртинчи вариант - УЗГУМИ-0,3 л/га + Энтостар плюс -20 г/га + АТЬАЫТ15-0,3 л/га. Бешинчи вариант - ШО АМШОМАХ-06,-1,25 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га. Олтинчи вариант - ШО КАЫРО5-1,5-3,5 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + АТ1АЫШ-0,3 л/га. Еттинчи вариант - 300 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + ТШТЖ БиО-0,3.

Саккизинчи вариант - РОТЕХ-1,0 л/га + Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL БиО-0,3. Тущизинчи вариант - УЗГУМИ-0,3 Л/ГА+ Энтостар плюс -20 г/га + АТЬАЫте-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DUO-0,3. Унинчи вариант -1,25 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + АТЬАЫте-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DUO-0,3. Унбиринчи вариант - 1РО КАЫРО5-1,5-3,5 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL БиО-0,3 л/га. Униккинчи вариант - ШО PZN + Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + ТШТОЬ БиО-0,3 л/га.

Утказилган тадкикотларда барча вариантлар тах,лил килинганда, куйидаги х,олат маълдум булдики, назорат (ишловсиз) вариантда препаратлар билан ишлов утказилган куни ширалар сони уртача 12 донани ташкил килган

булса, 7-14 кунлари ширалар сони уртача 22-30 донага купайганлиги маълум булди. Препаратлар сепилган кундан бошлаб 21-кунида шира зараркунандалар сони уртача 35 донага купайиб ривожланди.

Тажрибалардаги зараркунанда х,ашаротларга карши инсектицид препаратлар кулланилмаган 2, 3, 4, 5, ва 6-вариантларда шира зараркунандалар сони уртача 7 донадан 32 донагача купайиб ривожланганлиги аникланди.

Тадкикотларда еттинчи вариантда инсектицидлар куллашдан олдин шира зараркунандалари сони уртача 10 дона.ни ташкил этган булса, препарат куллашни 3-кунида 8 дона, 7-кунида 6 донага, 14-кунида 4 донага х,амда охирги 21-кунида 2 донага шира зараркунандаси камайганлиги маълум булди.

Саккизинчи вариант тах,лил килинганда препарат куллашдан олдини ширалар сони х,исобланганда уртача 13 дона.ни ташкил килган булса, препаратдан сунг 3-куни 9 дона, 7-куни 4 дона, 14-куни 2 донага камрок зараркунанда кузатилиб препарат сепилган куннинг охирги 21-куни фенологик кузатув утказилганда шира зараркунадаси аникланмади.

УЗГУМИ-0,3 Л/ГА+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DUO-0,3 л/га туккизинчи вариантда 10 дона уртача шира зараркунандаси препарат куллашдан олдин х,исобланган булса, препарат куллашни 3-куни фенологик кузатилганда 9 дона, 7-куни 6 дона, 14-куни 5 дона, охирги 21-кунида галла ширалари х,исобланганда уртача 3 донани ташкил этганлиги кайд килинди.

Тадкикотларда IFO AMINOMAX-06,-1,25 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DU0-0,3 л/га варианти фенологик кузатилганда уртача шира

зараркунандаси 9 дона, 3-кун утгандан сунг 5 дона, 7-кун утгандан кейин 4 дона, 14-куни 2 дона, 21-куни 1 донага х,ашаротлар учраб зарар

келтираётганлиги маълум булди.

IFO KALIFOS-1,5-3,5 л/га+ Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DUO-0,3 л/га унбиринчи вариантда препаратдан олдин 11 дона, кейинги 3-куни 7 дона, 7-куни 5 донага, 14-21 кунлари уртача 3 донага шира зараркунадалари купайиб ривожланиши кузатилди.

Вариантлар буйича охирги 12-вариантда препаратларни цуллашдан олдинги 12 донани ташкил цилади.

Препаратлар сепилгагн вариантларда 3-куни 9 дона, 7- куни 6 дона, 14-куни 1 дона.ни охирги 21-куни фенологик кузатув ишлари олиб борилди, бугдой усимлигида сурувчи шира

зараркунадалар сони ва зарари сезилмади.

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, тад;и;отларда назорат вариантига бош;а вариантлар нисбатан та;ослаб урганилганда, IFO PZN + Энтостар плюс -20 г/га + ATLANTIS-0,3 л/га + ENTOMETRIN-0,150 л/га + TINTUL DU0-0,3 л/га уйгунлашган х,олда ишлов утказилган вариантларда ю;ори самара берганлиги ани;ланди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Белолипецкий А.В. Тля оранжерейная табачная - Myzodes persicae //Ж. Защита растений. - Москва, 1992. - № 10. - С. 32.

2. Холи;ов Б. Аграр илм-фандаги юту;лар ва исти;болдаги вазифалар // Узбекистон ;ишло; хужалиги журнали. - Тошкент, 2015. - №9. - Б. 18-19.

3. Sunn pests and their control in the Near East // FAO plant production and protection paper (138). - Rome: FAO, 2006, - P.165.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.