CC BY
0CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
VPUIME 1. ISSUE U202«);CA|MRMS
¡BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINING TA'LIM SIFATINI BAHOLASHNING XALQARO TEXNOLOGIYALARI SHARHI
Maftuna Sagdatdinova Nukus davlat pedagogika instituti Boshlang'ich ta'lim fakulteti 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14495698
ARTICLE INFO
Received: 12th December 2024 Accepted:14th December 2024 Published:15th December 2024 KEYWORDS ta'lim sifati, xalqaro baholash,
PIRLS, TIMSS, PISA, boshlang'ich sinf,
O'zbekiston, ta'lim texnologiyalari,
baholash usullari, xalqaro
standartlar.
ABSTRACT
Mazkur maqolada O'zbekistonda boshlang'ich sinf o'quvchilarining ta'lim sifatini xalqaro texnologiyalar asosida baholash masalalari ko'rib chiqiladi. Xalqaro baholash tizimlari - PIRLS, TIMSS va PISA dasturlari orqali ta'lim sifatini aniqlash usullari, ularning O'zbekiston ta'lim tizimiga integratsiya qilish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Shuningdek, bu texnologiyalarning mahalliy sharoitda qo'llanilishi, yuzaga keladigan muammolar va ularni hal qilish bo'yicha tavsiyalar keltiriladi. Maqola xalqaro ta'lim standartlarini O'zbekiston sharoitida tatbiq qilishga oid amaliy va ilmiy muhokamalarni rivojlantirishga xizmat qiladi.
KIRISH
Bugungi globallashuv davrida ta'lim sifatini xalqaro darajada baholash va uning standartlarini milliy ta'lim tizimiga integratsiya qilish muhim vazifalardan biriga aylangan. O'zbekiston hukumati ushbu masalaga katta e'tibor qaratib, so'nggi yillarda qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Prezidentning 2019-yil 29-apreldagi PQ-4313-sonli qarori asosida ta'lim sifatini baholashning xalqaro dasturlari (PISA, TIMSS, PIRLS) bilan hamkorlikni kuchaytirish belgilangan. Ushbu qaror o'zbek ta'lim tizimining global standartlarga moslashuviga zamin yaratdi.
TADQIQOT METODOLOGIYASI VA EMPIRIK TAHLIL
Xalqaro baholash dasturlari ichida eng keng tarqalganlari PIRLS (Reading Literacy Study), TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) va PISA (Programme for International Student Assessment) hisoblanadi. Ularning har biri o'ziga xos yondashuvlarga ega:
1. PIRLS - boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'qish savodxonligini baholashga qaratilgan. Ushbu dastur 10 yosh atrofidagi bolalarning matn mazmunini anglash qobiliyatlarini o'lchaydi. O'zbekistonda bu dastur asosida bolalarning o'qish madaniyatini shakllantirish va kengaytirish bo'yicha qator loyiha va dasturlar ishlab chiqilmoqda.
2. TIMSS - matematika va tabiiy fanlar bo'yicha bilim darajasini aniqlashni maqsad qilgan. O'zbekiston 2021-yildan boshlab TIMSS dasturida ishtirok etishni rejalashtirdi va ushbu yo'nalishda o'qituvchilarning malakasini oshirish ishlari olib borilmoqda.
3. PISA -15 yoshli o'quvchilarning amaliy savodxonligini baholaydi. PISA o'quvchilarning real hayotda mustaqil qaror qabul qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini o'rganish
imkonini beradi. O'zbekistonda PISA dasturini amaliyotga tatbiq etish uchun maktablarda yangi o'quv dasturlarini joriy etish ishlari olib borilmoqda.
Xalqaro baholash tizimlarini mamlakat sharoitiga moslashtirish jarayonida bir qator qiyinchiliklar yuzaga keladi. Ulardan ba'zilari quyidagilardir:
Tillar muammosi: O'quv materiallari va testlarning xalqaro standartlardagi tarjimalari o'zbek tiliga to'g'ri moslashtirilishi kerak. Bu esa tilshunoslar va pedagogik mutaxassislarning hamkorligini talab qiladi.
Metodologik cheklovlar: Xalqaro baholash standartlari bilan mahalliy ta'lim tizimi o'rtasidagi farqlar o'quv jarayoniga yangi usullarni kiritishni talab qiladi.
O'qituvchilar malakasi: Ta'lim sifatini oshirish uchun o'qituvchilarning malakasini xalqaro darajada oshirish zarur.
O'zbekiston uchun xalqaro baholash texnologiyalarini muvaffaqiyatli qo'llash bir necha foydali jihatlarni taqdim etadi:
Ta'limni modernizatsiya qilish: Xalqaro mezonlar asosida o'quv dasturlari va test tizimlari qayta ko'rib chiqilib, o'quvchilarni zamonaviy bilimlar bilan ta'minlash imkoniyati yaratiladi. Raqobatbardoshlikni oshirish: O'zbekiston maktab bitiruvchilarining bilim darajasi xalqaro standartlarga mos keladigan bo'lsa, ularning oliy ta'lim muassasalarida muvaffaqiyat qozonish imkoniyatlari oshadi.
Hududiy farqlarni aniqlash: Xalqaro baholash tizimlari yordamida mamlakat ichidagi hududlar o'rtasidagi ta'lim sifati farqlarini tahlil qilish va bu bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish mumkin.
Mazkur baholash dasturlarining samaradorligini oshirish uchun xalqaro tajriba asosida o'qituvchilar malakasini oshirish, o'quv dasturlarini modernizatsiya qilish, hamda test tizimlarini yanada optimallashtirish zarur.
Ta'lim sifatini yanada oshirish uchun quyidagi tavsiyalar berilishi mumkin:
1. O'qituvchilar va o'quvchilarni xalqaro baholash dasturlarining talablariga tayyorlash bo'yicha uzluksiz trening va seminarlar tashkil etish.
2. Xalqaro standartlarga mos yangi o'quv materiallarini ishlab chiqish.
3. Ta'lim sifati monitoringini zamonaviy raqamli texnologiyalar asosida olib borish.
4. Xalqaro ekspertlar bilan hamkorlikni kengaytirish va ular ishtirokida ta'lim tizimini tahlil qilish.
Mazkur yondashuvlar xalqaro mezonlar va mahalliy ehtiyojlar o'rtasidagi balansni saqlagan holda O'zbekiston ta'lim tizimini yangi bosqichga olib chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi.
1-Jadval.
Xalqaro baholash tizimlarining asosiy ko'rsatkichlari
Baholash Yo'nalishi Sinf Asosiy mezonlar
tizimi yoshi
PIRLS O'qish savodxonligi 9-10 yosh Matn mazmunini tushunish qobiliyati
TIMSS Matematika va tabiiy 4 va 8- Matematik fikrlash va eksperiment
fanlar sinf tahlili
PISA Amaliy savodxonlik 15 yosh Mantiqiy fikrlash va qaror qabul qilish
2-Jadval.
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
O'zbekiston va xalqaro baholash natijalarini solishtirish imkoniyatlari
Ko'rsatkichlar O'zbekiston Xalqaro o'rtacha ko'rsatkichlar
O'qish savodxonligi (PIRLS) Rejalashtirilmoqda 500 bal
Matematika bilimlari (TIMSS) 450-470 bal (2021) 500 bal
Amaliy savodxonlik (PISA) Tayyorlanmoqda 493 bal
Mazkur jadval O'zbekistonning xalqaro standartlarga erishish yo'lidagi imkoniyatlarini ko'rsatib beradi.
XULOSA VA MUNOZARA
Mazkur maqolada O'zbekistonda boshlang'ich sinf o'quvchilarining ta'lim sifatini xalqaro baholash texnologiyalari asosida tahlil qilish muhimligi yoritildi. Xalqaro dasturlar (PIRLS, TIMSS, PISA) orqali ta'lim sifatini baholash nafaqat o'quvchilar bilimini o'lchash, balki O'zbekiston ta'lim tizimida yuzaga kelayotgan muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etishga xizmat qiladi. Xulosa va tavsiyalar:
1. Ta'lim sifatini oshirish uchun xalqaro dasturlarning talablariga mos ravishda o'qituvchilarning malakasini oshirish zarur.
2. Xalqaro tajribalarni milliy ta'lim tizimiga tatbiq qilish uchun maxsus o'quv metodikalarini ishlab chiqish lozim.
3. Har bir hududda ta'lim sifatini muntazam baholab borish uchun zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy etish tavsiya etiladi.
Ushbu choralar O'zbekistonning ta'lim sohasida yuqori darajadagi xalqaro reytinglarga chiqishiga xizmat qiladi va milliy o'quv dasturlarini dunyo standartlariga yaqinlashtiradi.
ADABIYOTLAR ROYXATI
1. Mullis, I. V. S., & Martin, M. O. (2019). PIRLS 2021 Assessment Frameworks. TIMSS & PIRLS International Study Center.
2. OECD (2018). PISA 2018 Results: Insights and Interpretations. Paris: OECD Publishing.
3. Mirkamolov, A. (2020). O'zbekiston ta'lim tizimida xalqaro baholash dasturlari. Ta'lim va tarbiya ilmiy jurnali, 12(2), 45-52.
4. Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing: A Revision of Bloom's Taxonomy of Educational Objectives. New York: Longman.
5. Bo'ronov, X. (2021). Boshlang'ich ta'limda baholash texnologiyalarining o'ziga xos jihatlari. Milliy ta'lim rivoji jurnali, 3(1), 12-19.
