CC BY
8TA'LIM SOHASIDA XALQARO BAHOLASH TIZIMINING AHAMIYATI 1Soatova Shoxista Abdumusayevna , 2Ibrohimova Muslima Ulug'bek qizi
1Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti,
Ta'lim Menejmenti kafedrasi o'qituvchisi 2Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti, Ta'lim Menejment kafedrasi 4-bosqich talabasi 1 soatova78@inbox.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.10801699
Annotatsiya. Ushbu maqolada ta'lim sohasida xalqaro baholash dasturlarining talablari , ta lim tizimiga joriy etishning tamoyillari va ta lim jarayonini zamonaviy ,sifatli tashkillashtirishi haqida so z yuritiladi. Shuningdek, xalqaro baholash dasturlarining muhim ahamiyati ochib berilgan.
Kalit so'zlar: Xalqaro baholash dasturlari, PISA, PIRLS, global raqobatbardoshlik, xorijiy tajribalar, standartlashtirish, ta'lim talablari, talim tizimi.
Аннотация. В данной статье будут рассмотрены требования международных оценочных программ в области образования , принципы их внедрения в систему образования и современной качественной организации образовательного процесса. Также раскрывается важность международных оценочных программ.
Ключевые слова: Программы международной оценки, PISA, PIRLS, глобальная конкурентоспособность, зарубежный опыт, стандартизация, требования к образованию, система образования.
Abstract. This article will consider the requirements of international assessment programs in the field of education, the principles of their implementation in the education system and modern, high-quality organization of the educational process. The importance of international assessment programs is also revealed.
Keywords: International assessment programs, PISA, PIRLS, global competitiveness, foreign experience, standardization, education requirements, education system.
Ta'limning jamiyat va mamlakat taraqqiyotidagi ustuvor ahamiyati ko'plab me'yoriy hujjatlarda yuqori darajada qayd etilgan. Ta'lim sohasidagi loyihalarni amalga oshirish jarayonida "innovatsion ta'lim"dan "sifatli ta'lim"ga e'tibor qaratila boshlandi. Hozirgi vaqtda ta'limni modernizatsiya qilish doirasida ta'lim xizmatlari sifatini boshqarish tizimini faol rivojlantirish davom etmoqda. Ta'lim siyosati sohasida jahonning yetakchi ekspertlaridan biri bo'lgan Maykl Barber bir maqolasida samarali maktab tizimini tavsiflovchi tarkibiy elementlardan biri yuqori malakali o'qituvchilar jamoasi hamda ularning pedagoglik fazilati va malakasini muttasil takomillashtirishdir, deb ta'kidlaydi. Haqiqatan ham, bugun tez o'zgarayotgan zamonda iqtisodiyot, fan va ta'lim mislsiz sur'atda rivojlanib bormoqda. Mavjud ilmiy axborotlar, shu jumladan, maktab fanlariga doir ma'lumotlarni har yili to'la yangilashga ehtiyoj sezilyapti. Ushbu munosabatlar tizimidagi baholash endi nafaqat aniqlash va sinovdan o'tkazish, balki shakllantiruvchi, aniqlovchi va rag'batlantiruvchi, motivatsion, maktab va kasbiy yo'riqnomadir. Ta'lim sifati va samaradorligini oshirishda xorij tajribalarni o'rganish, tizimga xalqaro standartlar talablarining joriy etilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ta'lim sifatini baholash bo'yicha xalqaro tajribalarni o'rganish, mavjud tizim bilan qiyosiy, xalqaro va xorijiy tashkilotlar bilan yaqindan
hamkorlik qilish, tizimda ta'lim sifatini baholash bo'yicha xalqaro loyihalarni joriy qilish, zamon talablariga javob beradigan munosib milliy baholash tizimini takomillashtirish muhim sanaladi .
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida» gi 5712-son Farmoniga binoan PISA xalqaro dasturi reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg'or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish shu bilan birga xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida ta'lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari belgilangan. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarini tashkil etish chora tadbirlari to'g'risida"gi 997-sonli farmonida eng oliy vazifa qilib quyidagilar olindi:
- xalqaro tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda o'qish;
- PISA, PIRLS, baholash dasturi yo'nalishidagi savollar milliy bazasini yaratish.
O'zbekiston Respublikasida xalq talimi tizimida olib borilayotgan amaliy ishlar, ta'lim
sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarning tashkil etilishi to'g'risida hukumat qarorining qabul qilinishi ta'lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasidek (IEA) nufuzli tashkilot bilan hamkorlik aloqalarining yo'lga qo'yilishi ta'lim tizimida muhim ahamiyat kasb etadi.
PISA - 1997 yilda joriy etilgan bo'lib, har uch yilda bir marta o'tkazib kelinadigan ushbu dastur o'quvchilarni ta'lim sohasidagi yutuqlarini jahon davlatlaridagi maktab o'quvchilarining bilimi va ularni amaliyotda qo'llay olish mahoratini baholash bo'yicha xalqaro dastur bo'lib, asosiy maqsadi - 15 yoshli o'quvchilarning o'qish savodxonligi, matematika, tabiiy fanlar bo'yicha savodxonlik darajalarini turli xil testlar ko'rinishida baholashdan iboratdir. Ushbu loyihalar o'quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashlariga, olgan bilimlarini hayotda qo'llay olish qobiliyatlariga baho berish va keyinchalik bu ko'nikmalarni hosil qilishga undashdir. PISA dasturi ta'lim sohasidagi davlat siyosatiga ta'sir ko'rsatib, har bir davlat o'tkazgan tadqiqot natijalari asosida o'zining ta'lim sohasidagi yutuq va kamchiliklarini aniqlab, boshqa davlatlarga nisbatan mavqyeini taqqoslaydi. Ta'lim tizimini takomillashtirish va rivojlantirishda o'z strategiyasini belgilab oladi.
PIRLS (Progress in International Reading and Literacy Study) dasturi 2001 -yilda " Ta'lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi" tomonidan tashkil etilgan bo'lib.boshlang'ich sinf o'quvchilarining matnni o'qib tushunish darajasini baholash bo'yicha xalqaro tadqiqot dasturidir. Mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta'lim tizimidan iborat bo„lgan davlatlardagi boshlang'ich maktab o'quvchilarining matnni o'qish va qabul qilish bo'yicha tayyorgarligi hamda o'quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo'luvchi ta'lim tizimidagi o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat.
Xalqaro baholash dasturlarini ta'lim tizimiga joriy etish tamoyillari:
Xalqaro baholash dasturlari belgilangan standartlarga, shu jumladan haqiqiylik, ishonchlilik, adolatlilik va shaffoflikka rioya qilishni talab qiladi. Dastur talablari ko'pincha qattiq psixometrik tahlillar, standartlashtirish protseduralari va sifatni ta'minlash bo'yicha doimiy chora-tadbirlarni talab qiladi. Ishtirok etuvchi yurisdiktsiyalar va manfaatdor tomonlar o'rtasidagi hamkorlik baholash natijalarining yaxlitligi va ishonchliligini ta'minlash uchun juda muhimdir.Ta'lim maqsadlariga moslashish: xalqaro baholash dasturi o'quv dasturlari standartlari va o'quv natijalarini qo'llab-quvvatlaydigan ishtirokchi mamlakatlarning ta'lim maqsadlari va vazifalariga mos kelishi kerak.
Bosqichma-bosqich amalga oshirish: kirish bosqichma-bosqich bo'lishi kerak, bu manfaatdor tomonlarga dastur, uning maqsadlari va ta'lim amaliyotiga ta'siri bilan tanishish uchun etarli vaqt beradi. Ushbu talablar va tamoyillarga rioya qilgan holda, xalqaro baholash dasturi global miqyosda ta'lim sifati, tenglik va natijalarni yaxshilashga samarali hissa qo'shishi mumkin. Bizning tobora o'zaro bog'liq bo'lgan dunyomizda ta'limda standartlashtirilgan baholash tizimlarining ahamiyatini oshirib bo'lmaydi. Ushbu tizimlar talabalar faoliyatini baholash, ta'lim natijalarini o'lchash va taraqqiyotni global standartlarga taqqoslash uchun asos yaratadi. Bular orasida xalqaro baholash tizimi butun dunyo bo'ylab ta'limda mukammallik, tenglik va innovatsiyalarni targ'ib qilishning muhim vositasi sifatida ajralib turadi.
Global taqqoslash: Xalqaro baholash tizimining asosiy vazifalaridan biri mamlakatlar va mintaqalar bo'yicha ta'lim yutuqlari uchun umumiy mezon va standartlarni o'rnatishdir. Standartlashtirilgan testlar va baholashlarni boshqarish orqali xalqaro talabalarni baholash dasturi (PISA) va xalqaro matematika va fanlarni o'rganish tendentsiyalari (TIMSS), xalqaro baholash dasturlari siyosatchilar, o'qituvchilar va tadqiqotchilarga talabalar va ta'lim tizimlarining ish faoliyatini global miqyosda taqqoslashga imkon beradi. Ushbu qiyosiy ma'lumotlar nafaqat kuch va zaiflik sohalarini ta'kidlaydi, balki ta'lim sifati va tenglikni oshirishga qaratilgan dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish va siyosat islohotlarini ham xabardor qiladi.
Ta'lim tengligi va Inklyuzivligini targ'ib qilish: Xalqaro baholash dasturlari turli xil o'quvchilar populyatsiyalari orasida kirish, imkoniyat va natijalardagi nomutanosibliklarga nur sochib, ta'lim tengligi va inklyuzivligini targ'ib qilishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ajratilgan ma'lumotlarni tahlil qilish orqali xalqaro baholash dasturlari ijtimoiy-iqtisodiy holat, jins, etnik kelib chiqishi va geografik joylashuvi kabi omillarga asoslangan tengsizliklarni aniqlaydi. Ushbu ma'lumot siyosatchilar va manfaatdor tomonlarga maqsadli aralashuvlarni amalga oshirish, resurslarni strategik ravishda taqsimlash va marginal va kam ta'minlangan jamoalarning ehtiyojlarini qondiradigan inklyuziv siyosatni ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Tenglik va inklyuzivlikni targ'ib qilish orqali xalqaro baholash dasturlari ijtimoiy adolatni rivojlantiradi va yutuqlar oralig'ini toraytiradi, bu esa barcha talabalarning ta'lim va undan tashqarida muvaffaqiyat qozonish uchun teng imkoniyatlarga ega bo'lishini ta'minlaydi.
Ta'lim innovatsiyalari va takomillashtirishni boshqarish: Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimi uzluksiz o'rganish va moslashish madaniyatini rivojlantirish orqali ta'lim innovatsiyalari va takomillashtirishning katalizatori bo'lib xizmat qiladi. Ta'lim amaliyoti va natijalarini global standartlarga taqqoslash orqali xalqaro baholash dasturlari o'qituvchilar va siyosatchilarni yangi pedagogik yondashuvlarni o'rganishga, rivojlanayotgan texnologiyalardan foydalanishga va o'qitish samaradorligi va talabalarning bilimlarini oshiradigan dalillarga asoslangan tadbirlarni qabul qilishga undaydi. Bundan tashqari, xalqaro baholash tomonidan taqdim fikringiz professional rivojlantirish dasturlari rivojlanishini ma'lum, o'quv islohotlar, va o'quv strategiyalar XXI asr o'quvchilar rivojlanayotgan ehtiyojlariga rohatlariga. Hamkorlikdagi sa'y-harakatlar va bilim almashish orqali IAS milliy va global darajada ta'lim innovatsiyalari, mukammallik va doimiy takomillashtirishni ilhomlantiradi.
Xulosa:
Xulosa qilib aytganda, xalqaro baholash tizimi butun dunyo bo'ylab ta'lim manzarasini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ta'lim tengligi va inklyuzivligini targ'ib qilish va ta'lim innovatsiyalari va takomillashtirishni rag'batlantirish orqali xalqaro baholash dasturlari global miqyosda ta'lim mukammalligi, tenglik va sifat kafolatini rivojlantirishga hissa qo'shadi. Biz tez o'zgaruvchan dunyoning murakkabliklarini ko'rib chiqar ekanmiz, xalqaro baholash dastulari
umrbod ta'limni rivojlantirish, o'quvchilarni kuchaytirish va kelajak avlodlar uchun yorqin
kelajakni qurish uchun ajralmas vosita bo'lib qolmoqda.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining —O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risidagil 2019-yil 29-apreldagi PF-5217 sonli Farmoni
2. 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
3. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida" 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori.
4. Khodjamkulov. U., Botirova. S., Shofkorov. A., Abdirimova I. (2020). Bases of Organizing Cooperation between Educational Institutions through Clusters (on the Example of the Education System of Uzbekistan). Journal of Critical Reviews, 7(12), 243247.
