370BOSHLANG'ICH MAKTAB O'QUVCHILARINING IJTIMOIY
KOMPETENSIYALARINI SHAKLLANTIRISHDA MUALLIFLIK ERTAKLARIDAN FOYDALANISH
Gulmira Rifovna Tojiboeva
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti o'qituvchisi
mirak5275@gmail .com
Xolida Nigmetova
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutining 3-bosqich talabasi
Annotatsiya: Maqolada bo'lajak o'qituvchi boshlang'ich sinf o'quvchilarining ijtimoiy kompetensiyalari shakllantirishda mualliflik ertaklaridan pedagogic amaliyot davrida foydalanish ahamiyati haqida so'z yuritilgan.
Tayanch so'zlar: ijtimoiy kompetensiya, ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi, Davlat Ta'lim Standarti, ichki va tashqi omillar, ertak terapiyasi, mualliflik ertagi.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ АВТОРСКИХ СКАЗОК ПРИ ФОРМИРОВАНИИ
СОЦИАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ
ШКОЛЫ
Аннотация: В статье рассматривается важность использования авторских сказок в педагогической практике в формировании социальных компетенций будущих учителей младших школьников.
Ключевые слова: социальная компетентность, социально активная гражданская компетентность, Госстандарт, внутренние и внешние факторы, сказкотерапия, авторская сказка.
THE USE OF AUTHOR'S FAIRY TALES IN THE FORMATION OF SOCIAL COMPETENCES OF ELEMENTARY SCHOOL STUDENTS
Abstract: The article discusses the importance of using the author's fairy tales in pedagogical practice in the formation of social competencies of future teachers of primary schoolchildren.
Keywords: social competence, socially active civic competence, State Standard, internal and external factors, fairy tale therapy, author's tale.
Zamonaviy jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy sohalarida ro'y berayotgan o'zgarishlar o'qituvchiga yangi talablarni keltirib chiqardi. Bu keng ko'lamli umumiy madaniy, professional va maxsus vakolatlarga ega, yangi kasbiy talablar va mehnat sharoitlariga munosib javob bera oladigan mutaxassis bo'lishi kerak. Shiddat bilan o'zgarib borayotgan jamiyatda yashash va ishlashga tayyor bo'lgan professional o'qituvchini tayyorlash - bu kasbiy pedagogik ta'lim tizimi oldida turgan strategik vazifadir. Shuning uchun bugungi kunda ta'limning kompetensiya paradigmasiga o'tish dolzarblashmoqda[1].
Bo'lajak mutaxassisning bilim, ko'nikma va malakalarini aniq amaliy vaziyatda amalga oshirish qobiliyatiga ega bo'lishi kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta'limning ustuvor maqsadidir. Shuning uchun ham bolajak o'qituvchining mutaxassis sifatida shakllanishida pedagogik amaliyot muhim sanaladi. Ushbu davrda talabaning tajriba to'plashi, yangi bilim va ko'nikmalami egallashi, kasbiy vaziyatlarga moslashuvi ortib boradi. Kasbiy kompetensiyani shakllantirish bosqichma-bosqich va doimiy tarzda amalga oshiriladigan jarayondir[2].
Bo'lajak o'qituvchilar amaliyot davrida turli vazifalarni bajarar ekan, Davlat Ta'lim Standartida belgilangan ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasini shakllantirishga alohida ahamiyat berishlari kerak. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi jamiyatda bo'layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o'zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo'lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi[3].
Kichik yoshdagi o'quvchining ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirishda bir qator ichki va tashqi omillarni hisobga olish kerak. Tashqi omillarga ijtimoiy rivojlanishning hozirgi bosqichi, bolaning ijtimoiy hayoti, sharoitlari va ijtimoiy muhit kiradi. Ichki omillar - bu bolaning aqliy rivojlanish xususiyatlari, uning yoshiga xos rivojlanishi va individual individual xususiyatlari. Agar bir qator shartlar bajarilsa, boshlang'ich maktab o'quvchilarida ijtimoiy qobiliyatlarni samarali shakllantirish mumkin: Jamoada tegishli rivojlanish muhitini yaratish (o'qituvchi sinfda ishonch va xayrixohlik muhitini yaratishi kerak). Kichik yoshdagi o'quvchi o'zini xavfsiz his qilishi, shu bilan birga bosimni his etishi kerak, o'qituvchi o'zining shaxsiy xususiyatlariga hurmat ko'rsatishi kerak.
Ijtimoiy moslashuvning asosiy maqsadi - bolalarga turli xil faoliyat turlari bilan shug'ullanish orqali hayotiy tajriba orttirishga yordam berish, o'quvchilarda
kundalik muammoli vaziyatlardan chiqib ketish uchun ijtimoiy maqbul yo'llarning mustaqilligini yetarli darajada rivojlantirish.
Ertak terapiyasi boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar bilan muloqot qilishning samarali usuli sifatida bir qator muammo va vazifalarni hal qilish uchun uzoq vaqtdan beri taniqli o'qituvchilar, psixologlar va bolalar bilan ishlash bo'yicha boshqa mutaxassislar tomonidan keng qo'llanib kelinadi. Odatda bu maqsadlar uchun tarbiyaviy va terapevtik ta'sirga ega kichik xalq ertaklari yoki badiiy ertaklar ishlatiladi.
Oila bilan ishlash bo'yicha mutaxassis, ijtimoiy amaliyotchi I.V.Naumovning "Binafsha o'rmon sirlari"mualliflik ertagi boshlang'ich sinf o'quvchilarida ijtimoiy kompetensiyalarni shakllantirish jarayoniga, ularning jamiyatda muvaffaqiyatli moslashuviga hizmat qiladi. Ushbu texnologiyadan foydalanish maqsadga muvofiqligi shundaki, boshlang'ich maktab o'quvchilarida ertaklar katta qiziqish uyg'otadi. Ijtimoiy kompetensiyalarni shakllantirishda ertak terapiyasining vositalari o'ziga xos xususiyatlari:
> o'z-o'zini bilish va o'zini anglashga qaratilganligi;
> ertaklarning samaradorligi didaktik, axloqiy ko'rsatmalarning yo'qligi;
> aniq personifikatsiyalarning yo'qligi;
> obrazli va majoziy til;
> psixologik xavfsizlik;
> sir va sehrning mavjudligi[4].
Zamonaviy mualliflik ertagining jozibadorligi - uning dolzarbligida, zamonaviy bola uchun yaqin va tushunarli bo'lgan narsalar haqida so'z ketayotganligidadir.
Bolalarda ijtimoiy kompetensiya shakllanishning boshlang'ich darajasini aniqlash turli xil texnikalardan foydalangan holda amalga oshiriladi: bolaning o'zini o'zi qadrlashi, shaxsning ijtimoiylshuvini o'rganish usullari, hissiyotlarni aniqlash, sotsiometriya usullari, bolalar jamoasidagi psixologik munosabatlar va undagi har bi bola mavqeini aniqlash.
Mualliflik ertagidan ertak terapiyasi usuli sifatida foydalaniladigan darslar:
> bolalarning faolligi va mustaqilligini sezilarli darajada oshirishga;
> xulq-atvorni ixtiyoriy tartibga solish, yuqoriga ko'tarish;
> bilimni oshirishga faol qiziqish, faol pozitsiyani rivojlantirishga qobiliyat;
> muloqotning kommunikativ tomoni bilan bog'liq ko'rsatkichlarini yaxshilash;
> belgilangan o'z-o'zini anglashning o'sishi va ijobiy tomon o'zgarishlar o'sishi, "rad etilgan" va "qabul qilinmagan" toifasidagi bolalarda o'z-o'zini hurmat qilishi;
> vaziyatli muammolarni hal qilish usullarini tanlashga imkon beradi[4]. Mualliflik ertagidan foydalanish psixologik muhitning yaxshilanishiga, bolalarning holati tenglashuviga xizmat qiladi va munosabatlarni mustahkamlash uchun doimiy moyillik kuzatildi. Ijtimoiy kompetensiyalar shakllanishi sezilarli darajada oshadi: bolalar bir-birlariga ko'proq e'tibor berishadi, tez-tez yordam berishni boshlaydilar, turli muammolarni hal qilishda, munosabatlarda bag'rikenglik kuzatiladi, haqoratli so'zlar va iboralar kundalik hayotni tark eta boshlaydi.
REFERENCES
1. Ульяницкая Т.В. У 51 Ориентация будущего учителя начальных классов [монография] / Казань: Издательство «Отечество», 2012. - 138 с.
2. Tojiboyeva G.R., Pulatova D.T. Pedagogik kompetentlik: nazariya va amaliyot. academic research in educational sciences volume 1 | issue 3 | 2020 issn: 21811385 scientific journal impact factor (sjif) 2020: 4.804, 209-215
3. Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-son qarori bilan tasdiqlangan Umumiy o'rta ta'limning Davlat Ta'lim Standarti.
4. И.В. Наумов. Социальная практика: «Формирование социальных компетенций у детей младшего школьного возраста средствами авторской сказкотерапии». Москва, 2018, 27 стр.
