CC BY
1INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINING BILIM OLISH FAOLIYATINI SHAKLLANTIRISHDAGI SINFDAN TASHQARI O'QISH DARS FAOLIYATINING IMKONIYATLARI
Muxammadjonova Diyorabonu Muzaffarjon qizi
Farg'ona davlat universiteti Pedagogika va psixologiya fakulteti Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi
4- bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11518556
Annotatsiya. Ushbu maqolada umumiy o'rta ta'lim maktablarida boshlang'ich sinflarda bilim olish faoliyatini shakllantirishdagi sinfdan tashqari o'qish darslarining imkoniyatlari va ushbu darslarning o'quvchilarning rivojlanishidagi ta'siri haqida so'z yuritilgan. Sinfdan tashqari o'qish darslarining bilim olishfaoliyatidagi ahamiyatiga qaratilgan.
Kalit so'zlar: maktabdan va sinfdan tashqari ishlar metodikasi, bilim olish faoliyati, o'qituvchi, o'quvchi, bilish, xulq-atvor, ko 'nikmalar.
Abstract. This article talks about the possibilities of extracurricular reading classes in the formation of learning activities in elementary schools of general secondary schools and the impact of these classes on the development of students. It focuses on the importance of extracurricular activities in learning.
Keywords: methodology of school and extracurricular activities, learning activities, teacher, student, knowledge, behavior, skills.
Аннотация. В данной статье говорится о возможностях внеклассных занятий по чтению в формировании учебной деятельности в начальных школах общеобразовательных школ и о влиянии этих занятий на развитие учащихся. Акцентируется внимание на важности внеклассной деятельности в обучении.
Ключевые слова: методика школьной и внеклассной деятельности, учебная деятельность, учитель, ученик, знания, поведение, умения.
Kirish. O'quvchilarning bilish faoliyatlarini rivojlantirishning zarur sharti - muayyan o'quv vaziyatlarida o'zlarini mustaqil boshqarishlarida namoyon bo'ladi. Bu ularning o'z xulq-atvorlarini boshqarishlarida yaqqol aks etadi. Faoliyat xarakteri va amalga oshirish sharoitlariga bog'liq holda qo'yilgan maqsadga erishishga yo'naltirilgan ixtiyoriy quvvatlar namoyon bo'ladi. O'quvchilarning o'quv jarayoni sub'yekti sifatida shakllanishlari ularda ruhiy bilish imkoniyatini tarkib toptirmasdan amalga oshirib bo'lmaydi. Birinchi navbatda tafakkur, o'zi haqida o'ylash imkoniyatining vujudga kelishi, o'z-o'zini nazorat qilishi, o'z-o'zini baholashi o'quvchilarda aqliy faoliyat operatsiyalarining shakllanganligidan dalolat beradi. Bu quyidagi ko'nikmalar orqali aniqlanadi: tahlil qilish, umumlashtirish, qiyoslash hamda ommalashtirish orqali.
Bilim olish faoliyatlari faqat sinf xonalarida cheklanib qolmaydi, balki sinfdan tashqari o'qish orqali ham kengaytirilishi mumkin. Sinfdan tashqari ta'limiy tadbirlar o'quvchilarga mavzularni chuqurroq o'rganishga, yangi ko'nikmalar rivojlantirishga va ijtimoiy hamkorlik qilishga imkon beradi. Mana bunday faoliyatlarning ayrim misollari:
1. Muzey va ko'rgazmalar tashrifi: Tarixiy, ilmiy yoki san'at muzeylariga tashrif buyurish o'quvchilarga darslarda o'rganilgan mavzularni amaliyotda ko'rish imkonini beradi.
2. Ilmiy loyihalar va tanlovlar: Maktabdan tashqari ilmiy loyihalarda ishtirok etish o'quvchilarga mustaqil tadqiqotlar olib borish va natijalarini jamoatchilik oldida taqdim etish imkoniyatini yaratadi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
3. Kitob klublari va o'qish dasturlari: Kitob klublarida o'quvchilar turli asarlarni o'qib, ular haqida muhokama qilishadi. Bu tahliliy fikrlashni va nutq madaniyatini rivojlantiradi.
4. Sport va jismoniy tarbiya dasturlari: Sport mashg'ulotlari o'quvchilarning jismoniy holatini yaxshilash bilan bir qatorda, jamoa bo'lib ishlash ko'nikmalarini ham oshiradi.
5. Ijodiy va san'at dasturlari: Rassomlik, musiqa, teatr va boshqa san'at turlari orqali o'quvchilar o'z ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantiradilar va o'zlarini ifoda etish usullarini kengaytiradilar.
6. Texnologiya va dasturlash kurslari: Robototexnika, dasturlash va boshqa texnologiyalar bilan bog'liq kurslar o'quvchilarga zamonaviy ko'nikmalar va bilimlarni o'zlashtirishga yordam beradi.
Bu kabi faoliyatlar o'quvchilarning akademik yutuqlarini oshirish bilan birga, ularning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishlariga ham hissa qo'shadi. Sinfdan tashqari o'qish tajribalari shuningdek, o'quvchilarning o'zlariga bo'lgan ishonchini mustahkamlaydi va yangi qiziqishlarini kashf etishlariga yordam beradi.
Muhokama va natijalar: Sinfdan tashqari o'qishning maqsadi - o'qish malakalarini takomillashtirish, kitob tanlab oladigan muntazam kitob o'qiydigan, o'qilgan kitobni to'g'ri baholay oladigan ongli kitobxonni tarbiyalash. Maktablarda 1959 yildan boshlab maxsus sinfdan tashqari o'qish darslari tashkil etilgan.
Sinfdan tashqari o'qish 1-2 sinfda haftada 1 marta, 3-4 sinfda 2 haftada 1 marta o'tkaziladi. Savod o'rgatish jarayonida haftadagi oxirgi alifbe darsining 17-20 daqiqasi ajratiladi. Bu darslarning asosiy vazifasi o'quvchida badiiy kitoblarni o'qishga havas uyg'otish, o'qigan kitoblari yuzasidan kundalik yurita olishga o'rgatish, bolalar adabiyotining mashhur adiblari hayoti va ijodi bilan elementar tarzda tanishtirish.
Metodikaning vazifasi sinfdan tashqari o'qish uchun o'qiladigan adabiyotlar ro'yxatini tavsiya qilish, yillik o'quv rejasi va dars strukturasi namunalarini ishlab chiqishdir. Sinfdan tashqari o'qish uchun kitob tanlashda quyidagi tamoyillarga amal qilinadi:
l.O'zbek va chet el bolalar adabiyoti yozuvchilari asarlarini tanlash.
2.Kitob tanlashda o'quvchilarni har tomonlama tarbiyalashga xizmat qilishni ko'zda tutish.
3.Asar janri va mavzusini xilma-xilligiga e'tibor berish.
4.O'quvchilarning yoshi va saviyasiga muvofiqligini hisobga olish.
5.O'quvchilarning shaxsiy qiziqishini mustaqil o'qishni hisobga olish.
6.Mavsumiy tamoyilga amal qilish.
Sinfda o'qish - hayotga tayyorlash, STO' hayotning o'zidir. Sinfdan tashqari o'qishga rahbarlikning asosiy shakli maxsus STO' darslaridir, u erkin dars hisoblanadi. STO' darslarida o'quvchilarning kitobxonlik qiziqishlari, bilim doirasi, estetik taassurot, badiiy obrazlarning idrok etishi, ijodi rivojlanadi, faol kitobxonga xos ko'nikma va malakalar rivojlanadi.
STO' darslariga qo'yiladigan talablar:
- har bir darsni kirish suhbati bilan boshlash;
- har bir darsda o'quvchilar o'qigan kitoblar-asarlarni hisobga olish;
- har bir darsda o'qish uchun yangi asarlar tavsiya qilish;
- har bir darsda o'qilgan asar yuzasidan suhbat metodida tahlil ishlarini amalga oshirish;
- o'qilgan asarlar yuzasidan ko 'rgazmalar tayyorlash, asarga taqriz yozish, asar muallifi haqida ma'lumotlar to'plash, albomlar tayyorlash, kitobxonlik kundaligini yuritish;
- har bir darsda tahlil qilingan asarlar yuzasidan umumlashtiruvchi, yakunlovchi suhbat uyushtirish.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
Sinfdan tashqari o'qish darslarining muhim vazifalari:
- asar o'qish asar tanlashda o'quvchida mustaqillikni tarbiyalash, buning uchun mustaqil bajarish uchun topshiriqlar berish;
- qiziqarli mashq turlaridan foydalanish, eng yaxshi insholarni, taqrizlarni, yozuvchi haqida to'plangan ma'lumotlari o'qitish, tez aytish, topishmoqlar topish, ifodali o'qish, maqollar aytish musobaqasi, ertak to'qish, bilimdonlar anjumani, konkurslar tashkil qilish, muayyan mavzular bo'yicha savol-javoblar uyushtirish, o'qish tarzidagi ish turlaridan foydalanish zarur.
- Sinfdan tashqari o'qishning yillik taqvim rejasini tuzish. Bunda N.N.Svetlovskaya ishlab chiqqan STO' bosqichlariga rioya qilish. Sinfdan tashqari o'qishga rahbarlikning yordamchi shakllariga:
1. Kitobni targ'ib qilish. Sinfdan tashqari o'qishga tavsiya qilinadigan asarlar ro'yxati sinfga yoki mak-tabning maxsus joyiga osib qo'yiladi, ular vaqti-vaqti bilan Yangilanib turadi. Ko'rgazmalar tashkil qilinadi, o'qituvchi maxsus suhbatlar uyushtiradi.
2. Yakka tartibdagi yordam va kundalik tekshiruv. O'quvchi o'qigan kitoblari yuzasidan suhbat uyushtiri-ladi, o'qigan kitoblar hisobga olinadi, shaxsiy fikrlar aniqlanadi, uy kutubxonalari bilan tanishiladi, ota-onalar bilan suhbatlashiladi.
3. Sinfdan tashqari o'qish yuzasidan ommaviy ishlar: adabiy ertaklar, viktorinalar, yozuvchilar bilan uchrashuvlar, adabiy ekskursiyalar ular uchun maxsus tayyorlaniladi.
4. Kutubxonaga yozilish. 1-sinf o'quvchilari o'qituvchining ruxsati bilan, tavsiyasi bilan kutubxonaga a'zo bo'ladi.
5. O'quvchilarning o'qiganlarini hisobga olishda ularning kitobxonlik kundaligidan foydalanish.
1-sinf o'quvchilari 2-yarim yillikdan boshlab kitobxonlik kundaligiga yozuvchining ismi, familiyasi va kitob nomini yozadi. 2-sinfda esa unga nashr etilgan joyi va yilini qo'shib yozadilar. 3-4- sinfda o'qigan kitobiga taqriz yozadi, o'z mulohazalarini yozadi, ya'ni munosabat bildiradi.
Sinfdan tashqari o'qish va bilim olish faoliyatining bog'liqligi juda muhimdir, chunki bu jarayon o'quvchilarga sinf xonasida o'tilgan darslarni mustahkamlash va yangi bilimlarni chuqurroq o'zlashtirish imkonini beradi. Quyidagi jihatlar orqali bu bog'liqlikni ko'rib chiqish mumkin:
1. Yangi bilimlar va ko'nikmalar hosil qilish: O'quvchilar sinfdan tashqari vaqtlarida o'qiganlarida, o'zlarining qiziqishlari va ehtiyojlariga mos ravishda mavzularni chuqurroq o'rganish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bu esa o'z navbatida darslarda o'tilgan materiallarni yaxshiroq tushunishlarini ta'minlaydi.
2. Tadqiqot va mustaqil o'rganish ko'nikmalarini rivojlantirish: Sinfdan tashqari o'qish orqali o'quvchilar mustaqil izlanishlar olib borish, mavzularni turli manbalardan o'rganish va yangi ma'lumotlarni kashf qilish ko'nikmalarini rivojlantiradilar.
3. O'z-o'zini boshqarish va o'ziga ishonch hosil qilish: Mustaqil o'qish o'quvchilarga o'z vaqtini boshqarish, o'z ustida ishlash va yangi qiyinchiliklarni yengish orqali o'ziga ishonchni oshirish imkonini beradi.
4. Ijodiy va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish: Sinfdan tashqari o'qish vaqtida o'quvchilar turli manbalar orqali ma'lumotlarni solishtirib, tanqid qilish va yangi g'oyalar yaratish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
5. Bilimlarni amaliyotda qo'llash: O'quvchilar sinfdan tashqari faoliyat davomida o'rgangan bilimlarini turli loyihalar, tajribalar va kundalik hayot vazifalarida qo'llash orqali nazariyani amaliyotga aylantiradilar.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
6. Sotsial va emotsional rivojlanish: Sinfdan tashqari faoliyatlar o'quvchilarga sinfdoshlari va o'qituvchilar bilan muloqot qilish, jamoada ishlash va o'zaro yordam berish ko'nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini beradi. Bu o'quvchilarning ijtimoiy aloqalarini mustahkamlaydi va ularning jamoaviy ish qobiliyatlarini oshiradi.
7. Motivatsiya va qiziqishlarni oshirish: O'quvchilarga yoqqan sohalarda chuqurroq bilim olish imkoniyati ularning o'rganishga bo'lgan umumiy motivatsiyasini oshiradi. Shuningdek, bu ularning kelajakdagi kasb tanlashlarida muhim rol o'ynaydi, chunki o'quvchilar o'zlarini qiziqtirgan sohalarda ko'proq bilim va tajriba orttiradilar.
8. Aqliy va jismoniy salomatlikni yaxshilash: Sinfdan tashqari faoliyatlar, jumladan sport va badiiy mashg'ulotlar, o'quvchilarning jismoniy va aqliy salomatligini yaxshilashga yordam beradi. Bu mashg'ulotlar stressni kamaytirish, diqqatni jamlash qobiliyatini oshirish va umumiy kayfiyatni yaxshilashda muhimdir.
9. Texnologiyadan foydalanish: Zamonaviy ta'lim vositalaridan, jumladan kompyuter dasturlaridan, onlayn kurslardan va o'quv ilovalaridan foydalanish orqali o'quvchilar zamonaviy texnologiyalarni o'zlashtirishadi. Bu ularning kelajakdagi kasbiy faoliyatlarida muhim o'rin tutadi.
10. O'zini-o'zi anglash va shaxsiy o'sish: Sinfdan tashqari o'qish va bilim olish orqali o'quvchilar o'z qiziqishlarini aniqlash, o'zliklarini ifoda etish va shaxsiy o'sish yo'lida muhim qadamlar qo'yishadi. Bu ularning kelajakdagi shaxsiy va kasbiy hayotlarida mustahkam poydevor yaratishga yordam beradi.
Shu sababli, sinfdan tashqari o'qish va bilim olish faoliyati o'quvchilarning umumiy ta'limiy tajribasini boyitadi va ularni hayotga yaxshiroq tayyorlaydi.
Xulosa: Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, STO' darslarini biz to'g'ri tashkil eta olsak, bu darslar o'quvchilar dunyoqarashini kengaytiradi, o'quvchilar bilimini oshiradi, mustaqil fikrlash qobilyatini shakllantiradi. Bundan tashqari, yuqorida sanab o'tgan omillar sinfdan tashqari o'qish darslarining o'quvchilarning umumiy rivojlanishiga qo'shadigan hissasini yorqin namoyish etadi va ularning kelajakdagi muvaffaqiyatlariga poydevor bo'ladi. Sinfdan tashqari o'qish darslari o'quvchilarning bilim olish faoliyatiga keng qamrovli va chuqur ta'sir ko'rsatadi, ularning shaxsiy, ijtimoiy va akademik rivojlanishlarini rag'batlantiradi va qo'llab -quvvatlaydi. Shu sababli, ta'lim tizimida sinfdan tashqari o'qish va bilim olish faoliyatiga alohida e'tibor berish zarur, chunki bu jarayonlar o'quvchilarning to'liq rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Albatta, sinfdan tashqari o'qish va bilim olishning boshqa muhim jihatlarini ham ko'rib chiqish mumkin.
REFERENCES
1. S.Abdullayeva, R.Choriyeva. Hamkorlik pedagogikasi.T.:Bayon,2015.-5-6-betlar
2. Matnazarova K.O "Tarbiyaviy ishlar metodikasi" darslik Toshkent 2014
3. Rahmat o'g'li, B. K., Baxtiyorovich, T. H., & Javohir G'aybulloo'g, Z. (2023). TALABALARMING RATSIONAL FAOLIYATLARINI TASHKIL ETISH YO 'LLARI. Journalofnewcenturyinnovations, 40(2), 71-75.
4. Bobonazarovich,A.Z. (2021). The Rolleandinfluenceofpsychologicalknowledge in thedevelopmentofrespectfornationalandculturalvalues in children in theeducationalenvironment. Europeanscience, (4(60)), 53-56
5. Tojiyev, H. (2023). FORMING THE ABILITY TO STRUCTURE INFORMATION TECHNOLOGY. Conferencea, 105-113.
