CC BY
0INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARIDA MATEMATIK TUSHUNCHALARNI SHAKLLANTIRISHDA LOYIHALASH USULIDAN FOYDALANISH SHARTLARI 1Dehqonova Mahliyo Shuhrat qizi, 2Marupova Sarvinozxon Musojon qizi
1Farg'ona davlat universiteti, Boshlang'ich ta'lim uslubiyoti kafedrasi o'qituvchisi, 2Farg'ona
davlat universiteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11059920
Annotatsiya. Ushbu maqolada davlat taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi bo'lgan ta'lim mazmunida pedagogik loyihalash metodikasini samarali qo'llash orqali ta'lim samaradorligini ta'minlashga alohida e 'tibor qaratilgan. Zamonaviy ta'lim-tarbiya jarayonida o'quvchi va talabalarda loyihalash faoliyatini shakllantirishga bo'lgan qiziqish haqida fikrlar yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: ta'lim mazmuni, pedagogik loyihalash, ta'lim samaradorligi, pedagogik hamkorlik, ko'nikmalarni o'zlashtirish, shaxsning shakllanishi.
Аннотация. В данной статье особое внимание уделяется обеспечению эффективности образования посредством эффективного использования методологии педагогического проектирования в содержании образования, которая является движущей силой развития государства. Выделены мысли о заинтересованности в формировании проектной деятельности школьников и студентов в современном образовательном процессе.
Ключевые слова: содержание образования, педагогический дизайн, эффективность обучения, педагогическое сотрудничество, овладение навыками, формирование личности.
Abstract. This article pays special attention to ensuring the effectiveness of education through the effective use of pedagogical design methodology in the content of education, which is the driving force for the development of the state. Thoughts about interest in the formation of project activities of schoolchildren and students in the modern educational process are highlighted.
Keywords: content of education, pedagogical design, teaching effectiveness, pedagogical cooperation, mastery of skills, personality formation.
Kirish
Bo'lajak pedagoglarda loyihalash kompetentligini rivojlantirish uchun mamlakatimizda yetarli huquqiy, moddiy-texnik, metodik ta'minot va pedagogik baza mavjud. Loyihalash imkoniyatlarini oshirish uchun o'quv dasturlari, rejalari, darsliklar mazmunini loyihalash nuqtai nazarida takomillashtirish, pedagogika OTMga abiturentlarni qabul qilishda pedagogik iqtidorini inobatga olish o'ta muhim tadbirlardan hisoblanadi. O'quvchi va talabalarni matematika mashg'ulotlarida loyihalash faoliyatiga qiziqtirishning juda ko'p usullari mavjud. Loyihalash faoliyatida loyiha mavzusini tanlash xuquqi, materialni taqdim etish usullari, faoliyatdagi sheriklarni to'g'ri tanlash kabi erkinliklar boshlang'ich sinf o'quvchisi qiziqishini rag'batlantiradi. Rag'batlantirishning samarali usuli bu muammoli vaziyatni yaratishdir. Muammoli vaziyatni yaratish uchun quyidagi usullarga murojaat qilindi:
muammoli savollar (Sizga tanish bo'lgan predmetlarning qaysilari aylana shaklida?); topishmoqlar (Rasmga qarang va albomga chizing. Uch burchak. Uch tomon. Ularni bir-biriga bog'lang. Kvadrat emas, balki chiroyli bo'lib chiqdi ... (uchburchak));
muammoli topshiriq (To'g'ri to'rtburchak, o'tkir uchburchaklarning "og'zaki portreti"ni yasash);
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
hodisani turli pozitsiyalardan ko'rib chiqish (o'quvchilar xona va boshqa obyektlarning maydonini hisoblab chiqadi);
nazariy bilim va amaliy faoliyat o'rtasidagi qarama-qarshiliklar to'qnashuvi (uzunligi 4 sm, 6 sm, 6 sm, 3 sm uzunlikdagi chiziqlardan to'rtburchaklar yasash);
muammoli amaliy topshiriq (sirkul xali ixtiro qilinmasdan doira qanday chizilgan?) O'quvchi va talabalarni matematika mashg'ulotlarida loyihalash faoliyatiga qiziqtirishning juda ko'p usullari mavjud. Loyihalash faoliyatida loyiha mavzusini tanlash xuquqi, materialni taqdim etish usullari, faoliyatdagi sheriklarni to'g'ri tanlash kabi erkinliklar boshlang'ich sinf o'quvchisi qiziqishini rag'batlantiradi. Rag'batlantirishning samarali usuli bu muammoli vaziyatni yaratishdir. Muammoli vaziyatni yaratish uchun quyidagi usullarga murojaat qilindi:
muammoli savollar (Sizga tanish bo'lgan predmetlarning qaysilari aylana shaklida?); topishmoqlar (Rasmga qarang va albomga chizing. Uch burchak. Uch tomon. Ularni bir-biriga bog'lang. Kvadrat emas, balki chiroyli bo'lib chiqdi ... (uchburchak));
muammoli topshiriq (To'g'ri to'rtburchak, o'tkir uchburchaklarning "og'zaki portreti"ni yasash);
hodisani turli pozitsiyalardan ko'rib chiqish (o'quvchilar xona va boshqa obyektlarning maydonini hisoblab chiqadi);
nazariy bilim va amaliy faoliyat o'rtasidagi qarama-qarshiliklar to'qnashuvi (uzunligi 4 sm, 6 sm, 6 sm, 3 sm uzunlikdagi chiziqlardan to'rtburchaklar yasash);
muammoli amaliy topshiriq (sirkul xali ixtiro qilinmasdan doira qanday chizilgan?) ADABIYOTLAR TAHLILI
Loyihada ishlashga undashning yana bir usuli qiziqarli va mazmunli amaliy vazifalarni qo'yish dir. "Qadimgi Sharq naqshlari" loyihasida o'quvchilar quyidagi vazifani oldilar: "Shahrimiz markazida, tarixiy maydonda yangi cho'yan panjaralar o'rnatilgan. Qadimgi Sharq uslubida qilich yasash uchun eng yaxshi naqsh uchun tanlov e'lon qilindi. Keling, ushbu tanlov uchun eskizlarimizni yarataylik." Talabalardan tadqiqotchi bo'lish so'ralganda "Matematik tadqiqot" usuli xam qo'llanilgan. Masalan, o'quvchilar topshiriqni bajardilar: Aylananing ikkita nuqtasini segment bilan shunday bog'lash kerakki, bu segment aylananing markazidan o'tadi. Agar aylana radiusi ma'lum bo'lsa, ushbu segmentning uzunligini topish mumkin bo'lgan ifodani yozing. Ota-onalarning qiziqishi uchinchi sinf o'quvchilarini loyihalarda yaxshi ishlashga undadi. Shu bois ota-onalar bilan tushuntirish ishlari olib borildi. Dastur loyihalaridan ayrimlari ota-onalar ishtirokida amalga oshirildi, ulardan farzandlari bilan muloqotda loyihalar mazmuniga geometrik tushunchalarni shakllantirishga qaratilgan suhbatlar, tushuntirishlar olib borish vazifalari so'raldi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida geometrik tushunchalarni shakllantirishda N.F.Talizina tomonidan ishlab chiqilgan va muallif tomonidan takomillashtirilgan matematik tushunchalarni shakllantirish nazariyasiga binoan ijodiy hamda amaldagi mavjud darslik materiallariga tayanib ish ko'rildi. Tadqiqotda tushunchalarni shakllantirishni obyektlardagi barcha turdagi xususiyatlarni tanlash, muhim xususiyatlarni muhim bo'lmaganlardan ajratish bosqichlarni kuzatgan holda amalga oshirdik. Bosqichlar konsepsiya nomini kiritish va uning muhim belgilarini tanlash bilan yakunlanadi.
Konsepsiya bilan tanishtirish. 2-sinfda nuqta, to'g'ri chiziq, ochiq va yopiq egri chiziq, nur, segment, siniq chiziq, to'g'ri va bilvosita burchaklar xaqida tushunchalar shakllantirildi; ko'p burchaklar yopiq siniq chiziqlar sifatida. 3-4-sinfda tekis va uch o'lchamli figuralar, o'tkir va o'tkir burchaklar; aylana tushunchalari shakllantiriladi. Diagnostika natijalari shuni ko'rsatadiki, o'quvchilar bu atamalarning nomlari bilan yaxshi tanish, ammo ularning asosiy xususiyatlari
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS"
_April 26, 2024_
xaqida aniq tasavvurga ega emaslar. 4-sinfda darslik materiali asosida darslarda kub, to'g'ri burchakli parallelepiped, uchburchak turlari xaqida tushunchalarni shakllantirish ko'zda tutilgan.
Loyihalar mazmuniga biz obyektlarning barcha turdagi xususiyatlarini aniqlash, obyektlarni taqqoslash, guruhlash, guruhlash sabablarini aniqlash, turli asoslar bo'yicha tasniflash; muhim xususiyatlarni muhim bo'lmaganlardan ajratish, yetishmayotgan narsani qo'shish, qo'shimchasini izlash, masala tuzish, qarama-qarshi elementni topish, elementni uning qismiga ko'ra tan olish; predmetning berilgan tushunchaga mansubligini aniqlash,berilgan figuraning barcha xossalarini nomlash, figuraning shu xossalarga ega ekanligini aniqlash; tushuncha ostidagi mavzuni umumlashtirish mashqlarni kiritdik.
Quyida "Doira yoki doira chizish" loyihasini tavsiflash vazifalarga misollardan keltirildi. Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarida matematik tushunchalarni shakllantirishda loyihalash usulidan foydalanishning uchinchi sharti - talabalarning loyihalash usuli asosidagi mustaqil amaliy faoliyatini tashkil qilishga qaratiladi. Talabalar loyihalash kompetentligini o'zlashtirish jarayonida mustaqil ishlarning darslik va boshqa manbalar bilan ishlash, (M.E.Jumayevning "Matematika" daftarlari; geometrik masalalar to'plami); ma'lumotnomalar (lug'atlar, ensiklopediyalar) bilan ishlash; Internet saytlari materiallari bilan ishlash (axborot izlash, tahlil qilish, tanlash); o'quv mashqlarini bajarish; topshiriq va mashqlarni tayyorlash; insho yozish (gazetadagi maqola, geometrik ertak, nutq matni); chizma va chizmalarni bajarish (geometrik shakllar namunasi, shaxar atrofidagi xudud rejasi, sirkulsiz doiralar chizish va boshqalar); chizmalar va fotosuratlar bilan albom yaratish; real obyektlarni modellashtirish (piramidaning ochilishi, shaxar ko'chasidagi uylar); kuzatishlar (shaxar ko'chalaridagi geometrik figuralar, aylana shaklidagi o'yinchoqlar, atrofimizdagi tekislik va uch o'lchamli figuralar va boshqalar); kompyuter taqdimotini yaratish.
TAHLIL VA NATIJALAR
Nihoyat, matematik tushunchalarni shakllantirishda loyiha usulidan foydalanishning yana bir sharti loyiha oxiridagi faoliyatni aks ettirishdir. O'quvchilar faoliyatini aks ettirish loyihani bajarish yoki natijalarni taqdim etish paytida amalga oshirildi. Bu yerda quyidagi usullardan foydalanildi: savollarga javoblar (qanday muvaffaqiyatga erishdingiz? Qaytadan boshlagan bo'lsa ngiz, nimani boshqacha qilgan bo'lardingiz? Eng qiziqarlisi nima bo'ldi? va xokazo);
Jumlani davom ettiring" texnikasi ("Bizning loyihamiz nihoyasiga yetdi va men aytmoqchiman...", "Bu men uchun... kashfiyot bo'ldi", "Men loyihaning bu mavzusini tanladim, chunki . ..")da talabalar taklif etilgan jumlalarni davom ettirishadi. Bu holat ularning yozma nutqi, tasavvurlari, faoliyatga nisbatan munosabatlarini bilish bilan birga keyingi loyiha jarayonida tegishli korreksion tadbirlarni amalga oshirishga asos bo'lib xizmat qiladi. So'ngra o'quvchilarga keyingi loyihalar uchun o'z yo'l xaritasini tuzish, mini insholar yozish kabi topshiriqlar beriladi. Inshoda oldingi faoliyat yuzasidan fikrlarini ifoda qilish maqsadida quyidagi yo'naltiruvchi xarakterdagi reja taklif qilinadi:- Avvaliga shunday fikr yuritdik; - Keyin muammoga duch keldik; - Keyin kuzatdik (taqqosladik, bajardik)...; - Biz ko'rdik (tushundik) ... Shunday qilib ...; - Endi biz ...) va hokazo. O'quvchilarga loyihalash faoliyatiga doir topshiriqlaridan o'zlarini qiziqtirgan mavzularni tanlash va u bilan ishlash imkoniyati, erkinligi beriladi.
Xulosa o'rnida aytadigan bo'lsak, bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining matematika mashg'ulotlaridagi loyihalash kompetentligi maqsad va topshiriqlarni bajarish tartibining aniqligi, topshiriqlarning o'quv chilarning bilish imkoniyatlariga mosligi, turli faoliyatlar uyg'unligi, talabalarning avvalo bilish, qolaversa loyihalash qobiliyatini
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL ISSUES OF PRIMARY EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT
PROSPECTS" April 26, 2024
rivojlantirishga xizmat qiladi. Ya'ni, bo'lg'usi ta'lim jarayoni samaradorligi mashg'ulotlarda talabalarning mustaqil individual loyihalash imkoniyatlaridan kelib chiqadi.
REFERENCES
1. Qurbonov Sh, Seytxalilov E. Ta'lim sifatini boshqarish. /T.: «Turon-Iqbol», 2006. -592 b.
2. Shermuhammadov B.Sh., Qurbonova B.Q., Maqsudov U.Q., Qo'chqarova M.A., Sidikova Z.M. Umumiy pedagogika. /Farg'ona: "Classic" nashriyoti-2022. -240 b.
3. Farkhodovich, T. D. kizi, DMS., & kizi, AUY.(2022). Critical Thinking in Assessing Students. Spanish Journal of Innovation and Integrity, 6, 267-271.
4. Qizi, D. M. S., & Qizi, R. G. X. (2022). METHODS OF STUDYING ADDITION AND SUBTRACTION OF TWO-DIGIT NUMBERS IN ELEMENTARY SCHOOL. Gospodarka i Innowacje., 22, 61-67.
5. Asqarova O'., Usmonboyeva M., Raxmatova X., Ehsonova F., Asqarova F. Pedagogika. Izohli lug'at. "Navro'z" nashriyoti- Toshkent: 2014.
