Научная статья на тему 'БОШҚАРУВ ҚАРОРЛАРИНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА РАҲБАР ШАХСИНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

БОШҚАРУВ ҚАРОРЛАРИНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА РАҲБАР ШАХСИНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
135
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Холназарова М, Алибаева Д

В статье рассматриваются индивидуально-психологические особенности лидера в процессе принятия решений.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the individual psychological characteristics of the leader in the decision-making process.

Текст научной работы на тему «БОШҚАРУВ ҚАРОРЛАРИНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА РАҲБАР ШАХСИНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

БОШКАРУВ КАРОРЛАРИНИ КАБУЛ КИЛИШ ва рах^бар ШАХСИНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

М. Холназарова

ГулДУ профессор

Д. Алибаева

ГулДУ магистри

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются индивидуально-психологические особенности лидера в процессе принятия решений.

ABSTRACT

This article discusses the individual psychological characteristics of the leader in the decision-making process.

Инсон шахсини урганиш масаласи билан фалсафа, психология, педагогика каби фанлар шугулланади. Хрзирги даврда инсон муаммоси аник ва ижтимоий фанларнинг умумий тадкикот объектига айланиб бормокда.

Биринчидан, инсон у ёки бу алока тизимига биноан биологик эволюция махсули сифатида урганилади. Иккинчидан, шахс тарихий жараённинг хам объекти, хам субъекти тарикасида тадкик этилади. Учинчидан, индивид муайян куламда узгарувчан тараккиётнинг генетик дастурига асосланувчи алохида хусусиятли жонзод тарзида илмий жихатдан текширилади.

Бир ижтимоий жамиятнинг иккинчисига алмашиши, шунингдек миллий мустакиллик ва унинг неъматлари республикамизда туб узгаришларни вужудга келтирмокда. Миллий туйгу, миллий киёфа, миллий таъб, миллий куй, миллий ракс, миллий маънавият, кадрият хамда рухият таъсири остида узининг туб мохиятини акс эттира бошлади.

Жамиятда ривож топаётган, бошка одамлар билан биргаликдаги фаолиятини амалга ошираётган ва улар билан муносабатга киришаётган киши секин-аста шахсга айланиб бормокда. Моддий дунёни, жамиятни ва, хусусан, узини урганиш ва фаол тарзда кайта узгариш субъектига айланмокда.

Инсоннинг индивидуал-психологик хусусиятлари дейилганда кобилиятлар, темперамент, характер, эмоциялар, мотивацион доиралар

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

тушунилади. Бу психологик хусусиятлар ажралмас тарзда мавжуд булиб узаро боглик, шартланган, инсон фаолиятида бир-бирига бирикиб кетади. Кишиларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олган холда ва улар хакидаги билимлар амалий хаётда кулланилиши катта ахамиятга эга булиб, ижтимоий фаолият ва кобилиятларни тулик ривож топишида мухим роль уйнайди.

Шахснинг индивидуал-психологик хусусиятларини инобатга олиш оркали у билан мулокот килиш шахслараро мухим ахамият касб этади. Бундан ташкари, хар бир шахсда узига хос тарзда дунёни, одамларни идрок килиш ва тушуниш кобилияти борки, улар мулокот жараёнида камрок хатоларга йул куйишни таъминлайди. Масалан, босиклик, мулохазалилик, узгаларнинг ички дунёсини гаплари, хатти-харакатларига караб билиш кобилияти ва бошкалар шулар жумласидандир. Шу фазилатларни канчалик намоён эта олишига караб шахс типлари фаркланади.

Х,ар кандай рахбарнинг энг мухим маъмурий вазифаларидан бири бу муассасага бевосита алокадор булган барча шахслар, ташкилотлар ва бошкармалар билан самарали мулокот олиб бориши, сабр - токатли ва иродали булиши керакдир.

Х,ар бир рахбар маданиятли, одобли, сабр-бордошли, яхши фазилатларга эга булиши шарт. Рахбар маданияти деганда рахбар одоби ва иктидори уртасидаги диалектик богланиш тушунилади.

Умуман одоб икки хил булади: Хикмат ва хизмат одоби

• Хикмат одоби поклик ва тугри йулга етаклайди.

• Хизмат одоби эса бадавлатлик ва обруга етказади. Хар иккиси хам улуг фазилат булиб, бири азиз, иккинчиси кудратли.

Адолатли жамиятда халкнинг эртанги кунга ишончи ва бунёдкорлик ишига рагбати кучли булади. Иктидорли деганда бирор соха буйича лаёкатини онгли равишда намоён килиш учун катьият курсата оладиган кишилар тушунилади. Иктидорли одамлар куч-кувватини аямайди ва кутиладиган натижасига максадига етади.

Рахбар фазилатлари: Фазилат— бу ижобий хислат, яхши сифат ёки хусусиятдир. Рахбар аник чукур ва кенг билимга эга булиши, уни доимо тулдириб ва янгилаб бориш керак, акс холда у обру козона олмайди, ходимларнинг ишончига сазовор була олмайди.

Рахбарнинг сифат хислатларини белгиловчи мезонлар:

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

Довюраклик — бундай рахбарда мардонаворлик, ботирлик, дадиллик мавжуд булади. Улар омадсизликдан куркмайди. Куркув уларни жасоратга чорлайди ва зафарларга олиб келади. Х,ар бир янги харакатни тараккиётга ва хаётий тажрибаларга эриштиради.

Сабрлилик — бундай рахбар мувафакиятга бирданига эришиш мумкин эмаслигини яхши тушунади. Унта факат бардош ва сабр-токатли булиб, сабот-матонат билан кийинчиликларни енгиш оркали эришиш мумкинлигини билади. Чидам, сабр тугрисида А. Авлоний шундай деган эди: "Яхши ниятлилик -бундай рахбар хайрихох ва илтифотли булади, кишиларга нисбатан доимо яхши ниятда булади. Узидаги каноатсизликни гирром ракобатчилик йули билан эмас, балки хайрихохлик йули билан бартараф килишга харакат килади. Унинг хаётидаги шиори хасад эмас".

Соглом шубхалилик— бундай рахбар купинча "хар нарсада шубхада бул" деган шиорга амал килса-да, бирок носоглом шубха — бу хоин, у кишиларни уриниб куришдан куркитиб, эришишлари мумкин булган яхши нарсалардан махрум этилишини яхши билади. Шу билан бир каторда улар уз кучига ишониш унга соглом шубха билан караш ишчан масъулиятли карорларни кабул килишга чорлашини, уларни бажариш йулида киши кучига куч кушишини яхши тушунишади.

Камтаринлик - бундай рахбар камтарликнинг деярли хар доим истеъдодга тугри мутаносиб эканлигини, камтарликни етишмаслиги эса нодонликнинг даракчиси эканлигини яхши тушунади. Самимий хушмуомалалилик — бундай рахбар софдил, очик кунгил булади, чин юракдан гапиради. Кул остидагиларга садокат билан ихлос куйиб хизмат килади. Улар самимийликнинг огир ва жуда нозик масала, у акл ва чукур маънавий одобни талаб этишини, шунингдек кимки узгалар билан носамимий муносабатда булишга одатланган экан, у пировард натижада уз-узига хам самимий була олмай колишини яхши тушунишади.

Рахмдиллик — бундай рахбар барчага рахм-шафкатли булади. Улар бошкаларни куп нарсада кечиришади, аммо узларини эса хеч нарсада кечиришмайди. Улар рахм-шавкат инсонларнинг энг олий фазилатларидан бири эканлигини, рахм-шавкатли киши доимо одамларга ёрдам кулини чузишини, ожиз ва нотавон кишилардан хабар олиб туриш лозимлигини яхши тушунадилар.

Хушхулклилик — бундай рахбар инсон гузаллигининг асоси унинг чиройли хулкида эканлигини, айнан хушхулклик инсонни улугликка олиб

Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) «Психологические особенности развития современной "Жамиятнинг баркарор ижтимоий-иктисодий

личности в годы устойчивого социально- ривожланиш йилларида замонавий шахс

экономического развития общества» ривожланишининг психологик хусусиятлари"

боришини, ёкимли хулк эгасидан барча катта-кичик хурсанд булишини, бундай хулк эгаси бошкаларни хурсанд килишдан ташкари, узи хам доимо хурсанд юришини, бошкалардан эса узига мухаббат ва мулойимлик кайтишини яхши тушунади.

Каноатлилик — бундай рахбар каноатсизликдан келадиган офатларни, яъни нафс балоси, хасад, худбинлик бахиллик, тамагирлик кабиларни яхши англайди. Улар нафс балоси одамни хар куйга солишини, нафсини тийган хурмат-иззат топишини ва бехавотир яшашини, каноатни эса иззатнинг асоси, улмайдиган бокий хазина, куримайдиган дарахт, завол топмайдиган мулк эканлигини яхши тушунишади.

Обру — бу хамма томонидан тан олинган хамда мехнат эвазига орттирилган, рахбар учун зарур ишонч ва калкондир. Айни пайтда хар бир рахбар узидан юкори турувчи рахбарлар олдида хам, узига буйсунувчи ходимлар олдида хам, узи билан хукуки тенг бошка рахбарлар олдида хам обруга эга булиши лозим.

Карор кабул килишда, даставвал, халкнинг миллий-тарихий турмуши ва тафаккур тарзини, халк анъаналари ва урф одатларини хисобга олиш зарур. Бошкарув карорлари кабул килишда узига хос хусусиятларни хисобга олиш керак.

^ар кандай даражадаги рахбар уз хукук ва бурчларини, масъулият ва жавобгарлигини, уз вактида кабул килинмаган ёки кечиктириб кабул килинган карор учун жавобгар булишини аник тасаввур килиши керак.

Рахбар хар кандай шароитда конунчиликда белгиланган ваколатлар доирасида бошкарув карорларини тайёрлаш, кабул килиш ва бажарилишини назорат килиши лозим.

REFERENCES

1. Ю.В.Вертакова, И.А.Козьева, Э.Н. Кузбожев. Управленческие решения: разработка и выбор. - М.: Кнорус,2005.

2. Р.С.Немов. Психология. Книга 1. Общие основы психологии. - М.: Владос, 1998.

3. Р.М.Махмудов,А.А.Бекназаров.Ички ишлар идораларида бошкарув психологияси.-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.