CC BY
0"BOLALAR PSIXOGIGIYENASINI KELIB CHIQISHI"
1Navro'zova Nargiza Raximberdi Qizi, 2Axmedova Oyimxon Normamatovna, 3Otaxonova Mehribonu Axmadulo Qizi, 4Abduraximova Fotimaxon Abdujabbarovna
1MTTDMQTMOI "Pedagogika va psixologiya" kafedrasi katta o'qituvchisi, 2Samarqand viloyati Kattaqo'rg'on shahar 10-KTIDMTT, 3Andijon viloyati Andijon shahar 50-KTIDMTT, 4Namangan viloyati Yangiqo'rg'on tumani 20-KTIDMTT https://doi.org/10.5281/zenodo.11295572
Annotatsiya. Mamlakatimizda maktabgacha ta'lim tashkilotlarini eng zamonaviy yondashuvlar asosida tashkil etish va rivojlanish jarayoni kechmoqda bu jarayonda maktabgacha ta'lim tashkilotlari rahbarlari vapedagogxodimlarini tayyorlash ham muhim o'rin tutmoqda.
Kalit so 'zlar: ta 'lim, pedagog, xodim, tayyorlash, mexanizm, mashg 'ulot, bilim, ko 'nikma.
Psixogigiyenaning asosiy masalasi har bir inson va butun jamiyat psixik salomatligini saqlab qolishdan iborat. Bu maqsadga erishishning muhim vositalariga insonning yashash muhitini sog'lomlashtirishning ijtimoiy mezonlari, shuningdek psixik kasalliklar, jumladan, shaxs shakllanish anomaliyalarini oldindan aniqlash va oldini olish kiradi. Tarbiya, ta'lim, mehnat va kishilarning bo'sh vaqtlari uchun hayotning eng boshlang'ich bosqichlaridan boshlab, yaxshi sharoitlar yaratish davlatning muhim masalalaridan biri bo'lishi bilan birga psixogigiyena muammolarini muvaffaqiyatli hal etishning asosi hamdir. Psixogigiyenaning muhim masalalaridan biri psixik salomatlikning chidamliligini va psixikaning turli zararli omillar ta'siriga nisbatan qarshiligini barcha choralar yordamida oshirishdir. Shunday qilib, psixogigiyena hozirgi bosqichda psixik kasalliklarning birlamchi profilaktik choralari muhim ahamiyat kasb etuvchi ham tibbiy, ham ijitimoiy masalalarni o'ziga maqsad qilib oladi.
Psixogigiyena faniga qadimdan ilmiy asos solingan. Rim hokimi Galen psixogigiyenaning keyingi asrlardagi asosiy rivojlanish yo'llarini oldindan aniqlab, o'zining "Ehtiroslar gigienasi yohud axloqiy gigiena asarida muammoning psixosotsial jabhasiga bag'ishladi. Dunyoning turli mintaqalarida bu fanning ilmiy-ixtisoslashgan xususiyatlari taraqqiy etishini kuzatish mumkin bo'lishiga qaramay, uning psixosotsial g'oyasi barcha zamon, mamlakat va xalqlar uchun umumiy bo'lib qoladi. Shunisi diqqatga sazovarki, o'tgan zamon faylasuf va hokimlarining inson salomatligi, shuningdek, yorug'lik va havo, harakat va tinchlik, uyqu va bedorlik, oziqlanish va moddalar almashinuvi kabi bir qator omillar bilan birga psixik salomatlikning ham asosiy shart-sharoitlari tahliliga bag'ishlangan ko'pgina asarlarida emotsional xotirjamlik, ehtiroslarni boshqarish qobiliyati, odamlar bilan munosabatdagi uyg'unlikka erishish, emotsional va psixosotsial muvozanat o'rnatish kabilar o'zgarishsiz ko'rsatilgan. Bunday ko'rsatmalar arab hakimi Abu Ali Butlanning XI asr o'rtalariga doir "Salomatlik jadvali", Abu Ali Ibn Sinoning "Tib qonunlari", Mark Tulliy setseronning "Do'stlik to'g'risida"gi traktatlari va o'sha davr psixik salomatlik va ijtimoiy omillar orasidagi bog'liqlik tushunchalari haqida guvohlik beruvchi boshqa manbalarda ham mavjud.
Psixogigiyena - bu ruhiy salomatlikni ta'minlash va saqlash haqidagi fan. U doimo psixoprofilaktika bilan bevosita bog'liq bo'lgan. Ammo agar ikkinchisi ko'proq ruhiy kasalliklar yoki ruhiy kasalliklarning oldini olishga qaratilgan bo'lsa, unda Psixogigiyenaning maqsadi ruhiy salomatlikni shakllantirish, saqlash va mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqishdir. Psixogigiyena, shuningdek, aqliy faoliyatdagi og'ishlarni bartaraf etishga va shaxsni uyg'unlashtirishga hissa qo'shishga imkon beradigan texnika va usullardan foydalangan holda psixokorreksiya va psixoterapiya bilan bog'liq.
Psixogigiyena bo'limlari:
yoshga bog'liq psixogigiyena, jismoniy va aqliy mehnat psixogigiyenasi, ta'lim psixogigiyenasi, kundalik hayot psixogigiyenasi, oila va jinsiy hayot psixogigiyenasi, bemorning psixogigiyenasi. Psixogigiyenaning maxsus bo'limlari mavjud: harbiy, kosmik, muhandislik va boshqalar.
Sog'lom turmush tarzi - bu jismoniy va ruhiy qulaylikka erishish, salomatlikni mustahkamlash va saqlash, himoya kuchlarini faollashtirish, yuqori mehnat qobiliyatini va faol uzoq umr ko'rishni ta'minlashga qaratilgan ilmiy asoslangan sanitariya-gigiyena me'yorlariga asoslangan xatti-harakatlardir.
Sog'lom turmush tarzi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. iloji bo'lsa, aqliy va jismoniy ortiqcha yukni oldini olishga imkon beradigan mehnat sharoitlarini ongli ravishda tashkil etish;
2. ish va dam olishni belgilangan maqsadda dam olish kunlari va ta'tillardan majburiy foydalanish bilan almashtirish;
3. ratsional muvozanatli ovqatlanish, yetarli uyqu;
4. yetarli vosita faolligi, dam olishning passiv shakllarini rad etish;
5. muntazam jinsiy hayot;
6. sevimli mashg'ulotlarining mavjudligi;
7. yomon odatlardan voz kechish;
8. shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish;
9. atrof-muhitga hurmat;
10. oilada barkamol sharoitlar yaratish;
11. mehnat jamoasida, yaqin atrof-muhit bilan normal shaxslararo munosabatlar;
12. madaniy tadbirlarda faol ishtirok etish, jismoniy tarbiya;
13. haddan tashqari mashaqqatli ishlardan va charchoqqa olib keladigan harakatlardan qochish;
14. Iloji bo'lsa, mehnat va dam olish uchun qulay sharoitlarni yaratish. Psixologik muvozanatni saqlashga va javobning noto'g'ri shakllaridan qochishga imkon beradigan shaxsiy xususiyatlar bundan kam ahamiyatga ega, ular orasida:
• voqelikni butun xilma-xilligi bilan qabul qilish qobiliyati;
• o'ziga, boshqa odamlarga va umuman dunyoga ijobiy munosabat;
• adekvat barqaror o'zini-o'zi baholash, muvaffaqiyat uchun motivatsiya;
• o'z hayoti uchun shaxsiy javobgarlikni o'z zimmasiga olish, ongli ravishda tanlash va uning oqibatlari uchun javobgar bo'lish qobiliyati;
• boshqa odamlar bilan konstruktiv munosabatlar o'rnatish qobiliyati;
• qaramlik muammosi va aybdorlik muammosini bilish;
• shaxsiy qadriyatlar muammosi, "men uchun" hayot mazmuni, "men uchun" mehnat mazmuni, baxt muammosi haqida tushuncha;
• da'volar va umidlarni haqiqatga moslashtirish;
• rejalashtirish ko'nikmalarini shakllantirish, hayotga qarashni shakllantirish, kelajak qo'rquvini engish;
• stress muammolari haqida bilim, stressni boshqarishning individual taktikasini ishlab chiqish, o'zini o'zi boshqarish ko'nikmalari.
Bolalik va o'smirlik psixologiyasi
• Maktabgacha yoshdagi bola faoliyatining asosiy xususiyati shundaki, u doimo o'yinlarda namoyon bo'ladi. Hech bir yoshda o'yin bolalik davridagidek aqliy rivojlanish uchun muhim emas. Shuning uchun ham bolaning o'yin faoliyatini to'g'ri, izchil murakkab tashkil etish uning psixikasining eng to'liq shakllanishining kalitidir.
Bolalikda ta'sirchanlikning izchil rivojlanishi va murakkablashuvi mavjud. Taassurotlarning ortib borayotgan ahamiyati ayniqsa 12-14 yoshgacha yaqqol namoyon bo'ladi. Bu davrda bola, asosan, bevosita voqelik predmetlari va hodisalaridan olingan taassurotlar bilan yashaydi, shu asosda, birinchi navbatda, uning aqliy faoliyati shakllanadi. Ma'lumki, o'z o'yinlarida bolalar ko'pincha kattalar hayotidagi vaziyatlarni takrorlaydilar. Shuning uchun bola tarbiyalanadigan psixologik muhit juda muhimdir.
Ta'lim uzluksiz jarayon bo'lib, u bola hayotining dastlabki bosqichlaridayoq o'rganish elementlarini o'z ichiga oladi. Binobarin, ta'limning psixogigiyenasi psixo gigienaning yetakchi va muhim bo'limlaridan biri bo'lib, u turli ta'sirlarga duchor bo'lgan, ayniqsa zaif o'smirlarda barkamol, sog'lom ruhiyatning shakllanishini ta'minlaydi.
Psixogigiyenada yosh-qiyosiy yo'nalish vakillari o'smirlarning har tomonlama aqliy rivojlanishida jinsiy tuyg'ularning aqliy gigienasi va jinsiy hayotning haqiqiy ruhiy gigienasiga katta ahamiyat beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning faoliyatining asosiy xususiyati shundaki, u doimo o'yinlarda o'zini namoyon qiladi. Hech bir yoshda o'yin bolalik davridagidek aqliy rivojlanish uchun muhim emas. Shuning uchun ham to'g'ri bolaning o'yin faoliyatining tobora murakkab tashkil etilishi uning psixikasining eng to'liq shakllanishining kalitidir.
Bola psixikasining shakllanishi uning bevosita boshdan kechirgan hayotiy vaziyatlarning o'z-o'zidan uyg'unlashuvi natijasi bo'lmasligi kerak, balki ko'p yoki kamroq darajada tarixan shakllangan ta'lim tizimlari yordamida ta'minlanishi kerak. Kundalik hayot o'zining ba'zan kutilmagan hodisalari, inson shaxsiyatining xilma-xilligi, psixikaning tug'ma g'ayritabiiy shakllanish ehtimoli - bularning barchasi shuni ko'rsatadiki, bolani tarbiyalash tartibsiz bo'lishi mumkin emas, balki oila va maktabgacha tarbiya o'qituvchilari tomonidan boshqarilishi kerak. ketma-ketlik printsipi, bosqichlari. Ta'lim barkamol, ruhiy sog'lom shaxsni shakllantirishning samarali vositasiga aylanadi, faqat uning individualligi hisobga olinadi va psixo-gigiyenik talablarga qat'iy rioya qilinadi.
Ba'zi bolalar, ayniqsa, astenik va tashvishli shaxs xususiyatlariga ega bo'lganlar, bolalar bog'chasiga joylashtirilganda nevrotik buzilishlar, tungi qo'rquvlar, uyquda yurish, duduqlanish va h.k. Bunday hollarda bolani maktabgacha ta'lim muassasasida ro'yxatga olishni kechiktirish, unga xotirjamlikni tiklash imkoniyatini berish kerak. Bolalar bog'chasiga tashrif buyurish uchun bolani asta-sekin tayyorlash kerak, unda "bolalar bog'chasi motivatsiyasi" paydo bo'lishini uyg'otadi. Avvaliga uni ertaroq uyga olib ketishingiz kerak va hokazo.
Oilada e'tiborning kuchayishi yoki aksincha, bolaning sog'lig'iga beparvo munosabati paydo bo'ladi. Kelajakda bu kasalliklarga, shu jumladan balog'at yoshida patologik javob bilan to'la. Tibbiyot xodimlariga shaxsiy munosabat ham oilada shakllanadi.
REFERENCES
1. Nishonova Z.T., Kamilova N.G'.. Alimova G.Q., Psixogigiyena o'quv qo'llanma T.: 2007
2. A.Shamshetova, R.Melibaeva, X.Usmanova, I.Xaydarov Umumiy psixologiya (O'zDJTU) 2017
3. Styuart Yan, Djoys Venn, Sovremenniy tranzaktniy analiz. Sotsialno-psixologicheskiy tsentr, Sankt-Peterburg, 1996.
4. Kalmuratov T.N. Issues of Improving the Management of Family Non-Governmental Preschool Education Organizations. International Journal of Social Science Research and Review, http://ijssrr.com editor@ijssrr.com Volume 4, Issue 4 November, 2021 Pages: 135139.5 bet
5. Valiyeva F.R. To Develop Professional Training of Professional Education Specialists by Ensuring //International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD) Special Issue on International Research Development and Scientific Excellence in Academic Life Available Online: www.ijtsrd.com e-ISSN: 2456 - 6470 2021
6. Olimov Q.T, Li D.Ye, Mavlonov N.Sh, Technology of creation electronic textbooks on special disciplines for vocational education, J: Xalqaro ilmiy jurnal "Vestnik nauki" 2020-yil 23-fevral № 2 (23)
