BO’LAJAK O’QITUVCHILARDA DEONTOLOGIK MADANIYATINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR N01 2022

«Cl

ilmiy-uslubiy jumaU

IUVI A IA k rVOITI \YIIII A li H A TYRT11VTOT OOT MAHAVIVATIM

BO'LAJAK O'QITUVCHILARDA DEONTOLOGIK MADANIYATINI

#

SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI

* ; i>

»

Baybaeyva Muxayyo Xudaybergenovna

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti "Pedagogika" kafedrasi

dotsenti p.f.n. Yuldasheva Dilnora Shamsutdin qizi

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti "Pedagogika va

N "sJ SJ ^

psixologiya" mutaxassisligi 1 kurs magistranti

https://doi.org/10.5281/zenodo.7217113 _ttp g

Annotatsiya: Maqolada bo'lajak pedagog kadrlarda deontologik madaniyatning shakllanishining pedagogik omillari haqida so'z boradi.

Kalit so'zlar: pedagog, madaniyat, "Deontologiya", F.N.Gonobolin, N.V.Ko'zmin, A.I.Sherbakov, A.A.Slastenin.

! i> ;>| "H >

Bugungi oqituvchining burchi va majburiyati xususida pedagoglar bilan fikr almashishni joiz deb, bildik. Hozirgi davrda har bir mutaxassis tibbiyot xodimi

»

boladimi, quruvchi boladimi yoki pedagog oz burchiga, majburiyatiga, odobiga ega bo'lishi kerak deb, hisoblaymiz. Xo'sh, burch, odob, axloq kabi ijtimoiy tushunchalar hammamizga ma'lum.

Bugungi kunda jamiyatga kirib kelgan "Deontologiya" fani biz uchun yangilik

emas, biz majburiyat sifatida bilganmiz, lekin fan rivojlangan bir davrda xalqaro

......, , , , ........ , . .

pedagogik atamalarda ishlatiladigan so'zlarga oz munosabatimizni bildirmoqchimiz.

"Deontologiya" so'zi deontos - "shart", "burch", logos - "ta'limot", degan ma'noni anglatib, ingliz faylasufi Dj.Bentam mazkur tushunchani ilmiy jihatdan asoslagan. Uning "Deontologya of science of morally" asarida deontologiya ya'ni, inson axloqi, etikasi xaqidagi ilmiy fikrlar bayon qilingan. Keyinchalik Dj.Bentam

'M

tomonidan tavsiya qilingan "deontologiya" fanidagi g'oyalar nemis faylasufi I.Kant tomonidan rivojlantirildi, u deontologiyani "etika bu burch, majburiyat etikasidir" deb ta'rifladi. Dastlab deontologiya so'zi tor ma'noda insonning xudoga ishonchi, J-jt keyinchalik esa keng ma'noda ishlatilib, insonning majburiyatlarini ifodalovchi tushuncha sifatida izohlangan.

Bugungi kunda respublikamizda tibbiyot xodimlari singari ko'plab pedagoglarimiz, ustoz va murabbiylarimiz oz kasblariga nisbatan sadoqatlilik,

>*

mas'uliyatlilik bilan oz burchlarini yuqori kompetentlik darajasida bajarmoqdalar.

Deontologik madaniyat -o'qituvchining o'quvchilar bilan munosabatlar jarayonida zarur bo'lgan umumiy axloqiy qoidalar majmuasi, pedagogning

________• ____5_________1-1____ ____1_______ „J„UJJ- A/r„51_____1- __J„

meyoriy-ma'naviy qarashlarga asoslangan odobidir. Ma'lumki o'qituvchilarda

31>

-^OTIœr^- > I

j >i S^iTALOIN VA

%#TADQIQOTLAR Nol 2022

^^ ilmly-uHuOty jumali n-J. «-W"

ma'naviy -axloqiy, xususan, pedagogik qiyofasini shakllantirish bo'yicha o'qituvchi - tarbiyachining olib boradigan ishlari murakkab va ko'p qirralidir.

Deontologik madaniyat imkoniyat yaratgan pedagogik tajribalarni egallab olish orqali ko'p qirrali munosabatlar va muammolarni vujudga keltirishga yordam beradi, o'zini anglashni, o'zini takomillashtirishni ta'minlaydi.

Deontologik madaniyat muammolari bo'yicha F.N.Gonobolin, N.V.Ko'zmin, A.I.Sherbakov, A.A.Slastenin va boshqalar tomonidan tadqiqot ishlari olib

borilgan.

Bu tadqiqotlarda pedagogik faoliyatning turli xil sifatlari va ko'rsatkichlari o'rganilgan va pedagogik faoliyat orqali o'qituvchining pedagogik madaniyati darajasini, uning mazmuni va mohiyatini anglaydilar.

E.A.Grishin pedagogik madaniyatni ifoda etib, o'qituvchining quyidagi kasbiy ahamiyatga molik sifatlarini ko'rsatadi: - umumiy bilimdonlik;

- o'z fanini bilish;

- pedagogik bilim va mahoratlarini doimiy rivojlantirib borish;

- pedagogik kasbini sevish;

- odamiylik, haqiqatgo'ylik va talabchanlik;

- ko'zatuvchanlik, e'tiborlilik va odoblilik.

V.A.Slastelin pedagogik madaniyatning integral ko'rsatkichlari deb quyidagilarni hisoblaydi:

- mutaxassislik sharafi va g'ururini his etish;

- jamiyatga xizmat qilish shakli sifatida pedagogik faoliyatga tayyorgarlik darajasi.

V.A.Kan-Kapin pedagogik faoliyat madaniyati tizimiga quyidagilarni kiritadi:

T 1 / \ /1 1 \ 1 n /1 1 \1 /1 1 1 '1 I I 1 I Cil7m ( '<} t"/ \ i.- O 1 rt^AK 1 n 1 1 1 1 i.-1 1 \ <1 \ ! A Tc'on Ti 'll^in 'lil/Ailll

>

Ijodiy individuallik - sezgi, farosat, odob, intuistiya. V.A.Kan-Kapin pedagogik faoliyatga ijodiy jarayon sifatida qaraydi. Pedagogik mahoratga u pedagogik mahoratlilikni kiritib, uni pedagogik madaniyatning bir qismi deb hisoblaydi. Pedagogik madaniyatning muhim tashkil etuvchilari sifatida V.I.Pisarenko quyidagilarni ko'rsatadi:

- intelegentlilik;

* - bilimlar doirasining kengligi;

- kasbi bo'yicha bilimlarining chuqurligi;

- ilmiy va ijtimoiy ma'lumotlar oqimida yo'l topa olish mahorati;

- pedagogik faoliyatda bilim va mahoratlardan foydalana bilishi.

] > V !>

Deontologik madaniyat muamolarini o'rganish. Bu tizimning quyidagi

tashkiliy qismlarini ajratib ko'rsatishga imkoniyat beradi.

O'qituvchining shaxsiy kasbiy pedagogik yo'nalganligi. Bu komponent

tizimini tashkil etuvchi element hisoblanadi. U pedagogik jarayonning uning

\>\> 1*<l> >q ] i )> >

-aTZZT&TrziZa-rtaSa, :>

L> * j J ■

Шг

И»-

I

J

>>

Ы J> 1

b>4r>

Я>

ЗЙ*

Ы >

< >s#

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubiy jumaH

№1 2022

+Й )>

>j*

ы>

j >): ■

ß>m

J>

Ы >

\ Й:> Щ

Ш>

ъц*

>

Ы р Ы >

3 >4»

зН* * - 1>

qiziqishlari, layoqati, ishonchi, g'oyalari orqali pedagog faoliyatni insonparvarlashtirishga qaratilgan mustahkam sabablar to'plamidan iborat bo'ladi.

Pedagogik jarayoni tashkil etishda o'qituvchining shaxsiy kasbiy pedagogik yo'nalganligi quyidagilarni o'z ichiga oladi.

G'oyalarini (pedagogik vazifalarni keng ko'ra olishi, pedagogik fikrlashi, rivojlanishi, o'zini rivojlantirish bilan shug'ullanishi, pedagogik o'zaro aloqalarda professionalzmga erishish)

Qiziqishlari (fanga qiziqishi, psixologik-pedagogik bilimlarini takomillashtirishi, o'qituvchilarning ta'lim darajasini va umumiy ma'naviy madaniyatlarini oshirish)

Qadriyatli yo'nalishlari (yuqori bilmga ega bo'lish, tarbiyalash, o'qituvchi va rivojlantirish jarayonlarida o'quvchilarini faollashtirish)

Pedagogik faoliyatga iste'dodi asosida sabablari va maqsadlari yotadi. Sabablari pedagogning pedagogik faoliyatiga anglab etgan holda intilishi bilan ifodalanadi

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. A.Navoiy. "Maxbub ul-kulub" On besh tomlik. Toshkent. Badiiy adabiyot nashriyoti, 1966 y. 13 tom. 192-193- betlar

2. Ochilov M. Muallim - kalb me'mori. - T.: "O'qituvchi", 2001. 34-35 betlar

3. Bentham J. Deontology // Bentham J. Deontology together with a Table of the Springs of Action and the Article of Utilitarianism. - Oxford: Clarendon Press, 1983, p. 119-281.

4. Elkonin B.D. "Ponyatie kompetentnosti pozitsiya razvivayushego obucheniya". Moskva. 2002.

5. Xodjaev B. Umumiy pedagogika. - T.: "Sano-standart", 2017 y. 433 bet

q >3*

ЩУ>

i>3t:

m>

щ > >

wi > Ыз>

¡ЙИ*

li

В

Qj^f^S).

* -4v ,--

31

S ]>>> >

Ы >

ym* *ф>

]>Ж ц >fi

|:H>

S > > Ы >

q щъ q <;>