Научная статья на тему 'БИРЛАШГАН МИЛЛАТЛАР ТАШКИЛОТИ ФАОЛИЯТИ ДОИРАСИДА МЕҲНАТ МЕҲНАТ МИГРАЦИЯСИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ'

БИРЛАШГАН МИЛЛАТЛАР ТАШКИЛОТИ ФАОЛИЯТИ ДОИРАСИДА МЕҲНАТ МЕҲНАТ МИГРАЦИЯСИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

1
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқаро меҳнат миграцияси / БМТ / меҳнат муҳожироти / ҳуқуқий тартиб / ҳуқуқ нормалари / аҳлоқий тамойиллар / международная трудовая миграция / ООН / правовое упорядочение / нормы права / моральные принципы

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Шерзод Рашидович Мадиев

Халқаро меҳнат миграцияси (муҳожироти)нинг ҳуқуқий ва умуминсоний ахлоқий томонлари етарли даражада ўрганилмаган. Мақолада Бирлашган Миллатлар Ташкилоти фаолияти доирасида ушбу масалаларни тартибга солиш бўйича тарихан ва ҳозирги даврда амалга оширилаётган чора-тадбирлар ҳакида сўз юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Международная трудовая миграция недостаточно изучена с точки зрения права и общечеловеческой морали. В статье осуществлена попытка проанализировать историческую и современную деятельность Организации Объединённых Наций по законодательному обеспечению данного процесса

Текст научной работы на тему «БИРЛАШГАН МИЛЛАТЛАР ТАШКИЛОТИ ФАОЛИЯТИ ДОИРАСИДА МЕҲНАТ МЕҲНАТ МИГРАЦИЯСИНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ»

БИРЛАШГАН МИЛЛАТЛАР ТАШКИЛОТИ ФАОЛИЯТИ ДОИРАСИДА

МЕХНАТ МЕХНАТ миграциясини ^У^УКИЙ тартибга солиш

Шерзод Рашидович Мадиев

Тошкент давлат юридик университети магистранти электрон адрес: j anob- sher83 @mail. ru

АННОТАЦИЯ:

Халкаро мехнат миграцияси (мухожироти)нинг хукукий ва умуминсоний ахлокий томонлари етарли даражада урганилмаган. Маколада Бирлашган Миллатлар Ташкилоти фаолияти доирасида ушбу масалаларни тартибга солиш буйича тарихан ва хозирги даврда амалга оширилаётган чора-тадбирлар хакида суз юритилган.

Калит сузлар: халкаро мехнат миграцияси, БМТ, мехнат мухожироти, хукукий тартиб, хукук нормалари, ахлокий тамойиллар

АННОТАЦИЯ:

Международная трудовая миграция недостаточно изучена с точки зрения права и общечеловеческой морали. В статье осуществлена попытка проанализировать историческую и современную деятельность Организации Объединённых Наций по законодательному обеспечению данного процесса.

Ключевые слова: международная трудовая миграция, ООН, правовое упорядочение, нормы права, моральные принципы

ABSTRАCT:

International labor migration has not been sufficiently studied from a legal point of. The article makes an attempt to analyze historical and modern activities UN on this issue.

Keywords: International labor migration, UN, legal order, rules of law, moral principles

Кириш

Миграция одамларнинг, маълум сабабларга кура, бир жойдан иккинчи жойга кучиб юриш жараёни булиб, халкаро миграция бир давлатдан иккинчи давлатларга кучиб утиш демакдир.

Айни замонда жахон микёсида миграция глобал тус олиб, катта масштабли жараёнга ва муаммога айланиб бормокда. Куп давлатлар халкаро

April 24, 2024

352

мигрантларининг келиб чикиш, транзит ва колиб яшаш мамлакатларига айланиб бормокда. Бундай холат баъзи мамлакатларнинг иктисодий ривожланишига ижобий таъсир курсатиб, ишлаб чикариш, кишлок хужалиги, курилиш, транспорт, маиший хизмат, фан ва технологик жараёнларда хамда бошка сохаларда кадрлар етишмовчилиги муаммоларини хал этишга, иктисодиётнинг юксалишига, мигрантлар келиб чикаётган давлатларга эса валюта тушумининг купайишига олиб келмокда.

Айрим холатларда эса мухожирларни кабул килувчи давлатлар иктисодий ва ижтимоий хаётида мигрантлар таъсири салбий куриниш олаётганлиги иддао килинмокда, баъзи холларда махаллий ахоли вакиллари ва мигрантлар орасида келишмовчиликлар хам келиб чикаётганлиги ва айрим жиноят турларининг кисман купайиш холатлари эътироф килинмокда. Мигрантлар келиб чикаётган давлатлар иктисодиётида кадрлар етишмовчилиги, ушбу мамлакатлар ахолиси орасида юкори малакали мутахассисларнинг

камайиб кетиш холатлари хакида хам иддаолар мавжуд.

Узининг келиб чикиш холати ва катнашчилар максадларини инобатга олиб, миграцияни шундай тоифаларга булиш мумкин:1) мехнат миграцияси;

2) кариндошлар бирлашуви; 3)илм олиш миграцияси; 4)кочоклик асосидаги миграция; 5) климатик миграция.

Мехнат миграцияси- бу яхширок иш урни топиш, узи ва оиласининг иктисодий-ижтимоий мавкеини мустахкамлаш максадида фукоролар томонидан амалга оширилган кучиш холати натижасида юзага келадиган жараёндир. Миграция турларининг асосини хам мехнат миграцияси белгилайди. Халкаро мехнат миграцияси мамлакатлар уртасидаги мехнатга хак тулашнинг тафовути натижасида келиб чиккан жараён булиб, у ташкилий ёки стихияли холатда булиши мумкин. Охирги йилларда Африка китъасидан, Фаластин ва Афгонистон каби мамлакатлардан Европага ноконуний келиш холатларининг купайиб кетаётгани, А^Шга Мексика оркали норасмий утиш-бунга ёркин мисол була олади. Кушма Штатларга Лотин Америкаси, хусусан Мексика оркали утган ёки утишга (уринган) уринаётган мигрантларнинг маълум кисми Узбекистон фукоролари эканлиги маълум.

Таъкидлаш мухимки, халкаро мехнат мухожирлари, маълум сабабларга кура, уларни кабул килувчи мамлакатлар ахолисидан тубдан фарк килиши мумкин. Мухожирларни кабул килувчи давлатлар ахолисидан ажратиб турувчи асосий ижтимоий, ахлокий ва физиологик фарклар куйидагича: 1)махаллий тилларни, кабул килинган конунлар ва коидаларни етарли даражада ёки умуман билмаслик; 2)бошка иркга, миллатга ва динга мансублик; 3)умумтаълимий ва

April 24, 2024

353

технологик малаканиниг етишмаслиги; 4)мухожирларнинг рухий холати билан боглик нотенглик (махаллий урф -одатлар, ахлокий нормаларни етарлича билмаслик, кариндошлар билан айрилик асосидаги рухий тушкунлик, хаддан ташкари чет эл орзусига интилиш сабабли ахлокий нормаларни ва конунларни бузиш холатлари: норасмий (фиктив) турмуш куриш, фохишалик билан шугулланиш ва хк.,)

Шуни эътироф килиш мухимки, кейинги йилларда Узбекистон Республикаси Президентининг окилона сиёсати натижасида мамлакатимиз жахонга очилиб бормокда. Дунёнинг ривожланган давлатлари, кушни мамлакатлар ва катор халкаро ташкилотлар билан хамкорликнинг кундан-кунга кенгайиб бораётганлиги фикримизнинг яккол далилидир. Мамлакатимизнинг жугрофий жойлашуви, унинг Марказий Осиёда тутган урни, демографик вазиятдаги ахоли сонининг усиши билан боглик узгаришлар, шунингдек постсовет худудида жойлашган айрим давлатларда юзага келаётган демографик муаммолар- халкаро миграция жараёнининг Узбекистонга хам жуда катта таъсир курсатаётган омил сифатида карашни, бу жараён, айникса мехнат миграцияси билан хукумат даражасида фаолият юритишни, ташки давлатлар ва халкаро ташкилотлар билан бу жараённи оптималлаштириш, унга конуний тус бериш, хукукий хужжатлар ва хукуматлараро шартномаларни кенгайтириш, мавжуд битимларни тартибга солиш, миграция билан боглик таълим, логистика ва транзит тизимларни йулга куйиш ва бошка бир катор тадбирларни амалга оширишни талаб килмокда.

Юкоридаги вазифаларни амалга ошириш юзасидан Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги тизимидаги Ташки мехнат миграцияси агентлиги, Ташки ишлар вазирлиги хамда бошка давлат ва хукумат бугинлари фаолият олиб борадилар.

Асосий кисм

Давлатларо уюшган тизимлар доирасида Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг роли нихоятда каттадир. Бу ташкилот куп сонли мамлакатлар тан олган ва 193 та давлат аъзо булган, катта тарихга, купгина мамлакатлар ва халклар орасидаги муаммо ва низоларни ечишда тарихий тажрибага эга булган нуфузли халкаро субъект хисобланади. Бу ташкилотнинг обру -эътибори юкори эканлигига карамасдан, кейинги пайтларда жахон матбуотида ва айрим сиёсий доираларда ушбу халкаро уюшма фаолиятидаги камчиликлар тугрисида гапирилмокда, унинг шаънига нохуш гаплар айтилмокда, БМТнинг халкаро хаётнинг замонавий куринишларига муносабати танкид остига олинганлик холатлари кузатилмокда. Ташкилот тизимида

April 24, 2024

354

ислохотларни амалга ошириш ёки БМТнинг узини ислох килиш хакида суз юритилмокда. Аммо, хозирда жахон мамлакатлари ва халклари муносабатларини тартибга солишда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти урнини боса олувчи халкаро уюшма мавжуд эмас. БМТ уз тарихий фаолияти давомида, шунингдек, узининг махсус тизимий бугинига айланган- Халкаро миграция ташкилоти (ХМТ) билан биргаликда, миграция жараёнларини тартибга солиш буйича хам мухим тадбирларни амалга ошириб келмокда. Узбекистон хам бу нуфузли ташкилот билан барча сохаларда, жумладан миграция сохасида хам хамкорликни йулга куйган. БМТ ва ХМТ томонидан кабул килинган резолюция, карор ва бошка мухим хужжатлар, хозирги кунда миграция жараёнларини тартибга солишда, хукуматлар ва бошка халкаро ташкилотлар фаолиятида бу сохадаги муаммоларни бартараф килиш буйича катор чора-тадбирларни амалга оширишга асос булиш ва ёрдам беришда мухим роль уйнамокда. Шунингдек, бугунги кундаги миграция жараёнларини БМТнинг бугини булмиш Халкаро мехнат ташкилоти томонидан ишлаб чикилган ва кабул килинган хукук нормаларисиз тасаввур килиш хам мумкин эмас.

БМТ томонидан Халкаро мехнат мухожири тушунчаси «бошка давлатнинг фукоролигини олмаган холда, уша мамлакатда иш хаки туланадиган фаолият билан шугулланиб келган, шугулланаётган ва шугулланмокчи булиб келган шахс (мехнаткаш) -мехнат мигранти хисобланади», дея эътироф килинган. [ www.un.org ,5].

^озирги халкаро миграцион вазият жахондаги барча давлатлардан ва тегишли халкаро ташкилотлардан, биринчи навбатда нуфузли БМТдан ушбу холатни тартибга солишни, фукороларнинг каерда булмасин эркин яшаш ва мехнат килиш хукукларини химоя килишни, мигрантлар хавфсизлигини таъминлашни, уларнинг хукукларини химоя килиш учун барча давлатлар учун бажарилиши мухим булган коидаларни яратишни, шунингдек миграция катнашчилари булмиш куп сонли мамлакатларнинг хукукларини хам химоялашни талаб килади. Куйида хозирги даврдаги мехнат миграциясининг фукоролар хаёти ва жахон халклари цивилизациясининг юкори пагонага кутарилиши учун ахамиятини, инсон хукуклари, миллатлар, динлар ва ирклар орасидаги тенглик тамойилларини инобатга олиб, Халкаро мехнат мухожиротининг хукукий ва умуминсоний ахлокий асосларини курсатиб утамиз:

- одамларнинг халкаро конунлар нормаларида курсатилган яшаш ва ишлаш манзиллари хамда худудларини эркин узгартира олиш хукуклари;

355

April 24, 2024

-одамларнинг узи хамда оила аъзоларининг иктисодий ва ижтимоий холатини яхшилаш учун килиниши лозим булган конуний харакатлардаги эркинлиги;

- фукароларнинг конунлар асосида чегаралараро эркин харакат кила олиш хукукдари;

- чегаралар мавжудлиги ёки мавжуд эмаслигидан катъий назар, мехнат конунчилиги доирасида иш берувчи ва ишловчи орасидаги мехнат шартномаси тузилиши мумкинлиги ва унинг талабларининг бажарилиши лозимлиги;

-одамларнинг хар кандай давлат фукоролигидан воз кечиш ва конунлар асосида бошка давлатлар фукаролигини олиш хукуклари;

-баъзи давлатлар томонидан кабул килинган куп фукоролик тугрисидаги конун нормаларининг мавжудлиги;

-айрим давлатлар конунчилигига демографик муаммолар асосида ишчи кучи етишмовчилиги туфайли чет эл фукароларини жалб килиш хакидаги нормаларнинг киритилганлиги ва киритилаётганлиги, баъзи мамлакатларда эса ишсизлар сонининг купаяётганлиги ва ишчи кучларини экспорт килиш тугрисидаги карорлар хамда конун нормаларининг ишлаб чикилганлиги, ушбу жараённи ташкил килиш учун механизмлар яратилаётганлиги ва ишлаётганлиги;

-якин тарихда оммавий жабр курган халкларга берилган преференциялар (масалан, яхудийларга ва Вьетнам давлати фукароларига берилган имтиёзлар);

-деярли барча мамлакатларда Халкаро мехнат ташкилотининг одамлар мехнатини кадрлаш ва мехнат килиш хукуки буйича умумий коидаларнинг тан олинганлиги.

Мехнат мигрантлари уз фаолиятлари давомида иш берувчи давлатлар, компаниялар, фирмалар ва шахслар томонидан уларга паст назар билан караш, уларга нисбатан тазйик утказиш, зуравонлик килиш, шунингдек, уларнинг ишлаш кобилияти ёки тажрибаси эмас, балки жугрофий келиб чикиши, жинси, миллати, ирки, диний эътикодларига караб ишга кабул килишни рад этиш ва камситиш холатларига дучор булмасликлари лозим. Якинда ижтимоий тармокларда Польша давлатининг бир неча ун минг мехнат мухожирларига мухтожлиги ва ажнабий ишчиларнинг

насроний - католиклар динига мансуб булишини истаётгани хакида хабарлар таркалди. АКШнинг собик президенти Д.Трамп, узининг президентлик фаолияти даврида, Кушма Штатларга айрим мусулмон давлатлари фукороларини киритмаслик тугрисида карор кабул килган эди. 2023

April 24, 2024

356

йилнинг куз ойларида Россия махсус хизматлари ходимларининг норасмий мигрантларни аниклаш максадида Москва шахрида жойлашган мусулмон масчитларининг бирига оёк кийимларида киришгани- улар ва масчитда ибодат килаётган фукоролар уртасида келишмовчиликларни келтириб чикарди ва нафакат мухожирларнинг, балки махаллий мусулмонларнинг хам кескин норозилигига сабаб булди. Буларнинг хаммаси миграция конунчилигига зид холатлардир.Шунингдек, мехнат мухожирлари томонидан кабул килувчи давлатлар конунларининг, махаллий халклар урф-одатларининг ва ахлокий кадриятларининг хурмат килиниши хам мухим ахамият касб этади.

Бу уринда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 217А-Резолюцияси билан 1948 йил 10 декабрда кабул килинган «Инсон хукуклари умумжахон Декларацияси»да - хар бир инсон каерда булишидан катъий назар, узини хукук субъекти сифатида тан олишга хакли, деб белгиланган, ( 6-модда). Ушбу хужжатнинг 13-моддаси 2-кисмида «Х,ар бир инсон хар кандай мамлакатдан, хусусан уз мамлакатидан чикиб кетиш ва уз мамлакатига кайтиб келиш хукукига эга» эканлиги курсатилган. Бу халкаро шартноманинг 6-моддасида хар бир инсон каерда булишидан катъи назар, узини хукук субъекти сифатида тан олинишига хакли эканлиги назарда тутилган булса, энг мухими шуки, хужжатнинг 28-моддасида «Х,ар бир инсон ушбу Декларацияда баён этилган ууцуц ва эркинликлар тулиц амалга оширилиши мумкин булган ижтимоий ва халцаро тартиб булиши ууцуцига эгадир»- деб, белгилаб куйилган, [ www.un.org ,5].

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1990 йил 18 декабрда Марокашда утказилган сессиясининг 45/158-сонли Резолюция билан мехнат мигрантлари ва уларнинг оила аъзолари хукукларини химоя килиш юзасидан «Халкаро Конвенция» кабул килинди.Ушбу Конвенцияда БМТга аъзо булган барча давлатларнинг бу йуналишдаги вазифалари белгиланган. Конвенция кабул килинган 18-декабрь -«Халкаро мигрантлар куни» деб эълон килинган. Ушбу хужжатда халкаро мехнат миграцияни тартибга солиш учун битта ёки бир нечта мамлакатнинг кучи етмаслиги ва бу масалаларни ечиш биринчи навбатда- халкаро субъектларнинг вазифаси эканлиги эътироф килинган. Конвенция барча давлатлар учун сузсиз бажарилиши лозим булган юридик хужжат хисобланмасада, фикримизча, миграция сохасида глобал хамкорликка йул очиб берди ва хозирги даврда турли мамлакатларнинг миграция борасидаги хукукий ва ташкилий фаолиятига мухим асос була олади.

Таъкидлаш лозимки, 1951 йилда жахон мухожироти жараёнида яна бир мухим вокеа содир булди, яъни «Халкаро миграция ташкилоти» (ХМТ)

April 24, 2024

357

тузилди. Ушбу хукуматлараро уюшма-миграцияни тартибга солиш, мигрантларга нисбатан гуманитар куринишдаги вазифаларни хал килиш билан шугулланиши кузда тутилган. 2016 йилда БМТ ва Халкаро миграция ташкилоти уртасида келишув имзоланиб, ХМТ Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг махсус тизимий бугинига айланган. ХМТ уз фаолияти давомида миграция жараёнлари катнашчилари булган барча давлатларнинг ушбу жараёндан фойда куриши юзасидан амалга оширилиши лозим булган чора-тадбирларни ишлаб чикиши ва уларни амалга ошириши лозимлиги белгилаб куйилган. 1953 йилнинг 19 октябрь куни Брюссель шахрида миграция масалалари буйича утказилган Конференцияда «Халкаро миграция ташкилоти Конституцияси» кабул килинган. Ушбу Шартнома 2019 йилнинг 14 декабрида мустакил Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан конун асосида ратификация килинган, мазкур конун 2019 йил 15 мартда кучга кирган. Ушбу конун ва Женева шахридаги келишувлар асосида Узбекистонда Халкаро миграция ташкилотининг ваколатхонаси очилган ва у хозирги кунда Тошкентда самарали фаолият олиб бормокда.

Халкаро миграция ташкилотининг Конституциясида дунё микёсида миграцион жараёнларни тартибга солиш, мехнат мухожирларини мигрантларни кабул килувчи давлатлар иктисодий ва ижтимоий тизимларига интеграция килиш, мухожирлик масалалари буйича давлатлар хамда халкаро ташкилотлар уртасида хамкорликни мустахкамлаш, ушбу жараёнда ривожланаётган давлатлар манфаатларини хам хисобга олиш, узаро хамкорлик даврида нафакат умумий миграция жараёнини, балки мухожирларнинг шахсий манфаатлари ва уларнинг индивидуал хаётий холатларини хам инобатга олиш, кабул килувчи мамлакатларда мигрантларга нисбатан умумахлокий тамойилларни куллаш каби- нафакат миграция иштирокчилари булган давлатларнинг, балки мехнат мигрантларининг хам ижтимоий, ахлокий ва хукукий манфаатларини химоялаш нормалари курсатилган. ХМТнинг тузилиши ва юкоридаги Конституциянинг кабул килиниши халкаро мехнат миграцияни хукукий таъминлашда мухим боскич булди.

Халкаро миграция ташкилотининг хисоб-китобига кура , дунёдаги барча мехнат мухожирлари уз мамлакатларига йилига 717 миллиарддан ортик пул маблаглари юборишади. Бизнинг юртимизга хам хар йили чет элда ишлаётган фукороларимиздан бир неча миллиард доллар микдорида пул келиб тушаётгани эътироф этилган. Баъзи маълумотларга кура, хар йили Узбекистонга юртимиздан ташкарида мехнат килаётган фукороларимиз томонидан юборилаётган валюта маблаглари, Республикамизга чет эллардан келиб

April 24, 2024

358

тушаётган валюта умумий микдорининг 15 фоизидан ортигини ташкил килмокда. Кейинги йилларда амалга ошираётган инвестиция мухитининг кенгайиши - бу омилнинг умумий тушум фонида кискаришига сабаб булмокда, аммо кескин камайишга олиб келгани йук. Таъкидлаш мухимки, охирги йилларда мехнат миграцияси билан шугулланувчи хукуматимиз тизимлари, БМТ ва Халкаро миграция ташкилотининг мухим хужжатларига таянган холда, бир катор бошка мамлакатлар, хусусан, Жанубий Корея, Япония, Буюк Британия, Европа Иттифоки, Канада мамлакатлари билан бу сохададаги икки томонлама хамкорликни кучайтирмокда. [mehnat.uz,6].

Халкаро миграция ташкилоти Уставида бир катор чоралар каторида мехнат мигрантларини химоя килиш чакириги жойлаштирилган булиб, 2013 йилнинг октябрь ойида БМТнинг Юкори даражадаги давлат рахбарлари иштирокидаги мехнат миграцияси ва ривожланиш масалалари буйича диологи утказилди. Бу масалалар буйича Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Декларацияси кабул килинган. Ушбу жараёнда 8 пунктдан иборат дастурда мамлакатлар иктисодий ривожланиши жараёнларида миграциянинг ролини ошириш, шунингдек, мигрантлар томонидан амалга оширилаётган пул утказмалари учун туловларни камайтириш, узаро дипломларни ва умуман мутахассислик тугрисидаги хужжатларни тан олиш каби мухим тадбирий чоралар урин олган. Энг асосийси, БМТ ва ХМТ доимий равишда мигрантлар мехнатини бошка фукаролар билан бир хилда кадрлаш, хукуматларни мухожирларга хам уз фукаролари сингари мехнат килиш учун бир хил ижтимоий шароит яратиб беришга чакириб келадилар. Бу чакирувларга кура, мехнат мигрантларини янги жамиятларга фаол интеграция килиш- кабул килувчи давлатларнинг мухим вазифаларидан саналади.

Жахондаги тан олинган уюшмалар орасида Халкаро мехнат ташкилотининг хам мухим урни бор. Бу халкаро субъект БМТ тизимидаги ихтисослаштирилган муассаса булиб, у ижтимоий адолат тамойилларини, тан олинган инсон ва мехнат хукукларини илгари суришни уз олдига максад килиб куйган. Бу ташкилот фаолияти Филадельфия декларацияси билан 1944 йилда эълон килинган булиб, куйидаги асосий тамойилларга асосланади:1)суз ва бирлашиш эркинлиги-тараккиёт шарти; 2)хар кандай жойдаги кашшоклик-умумий фаравонлик учун тахдид; 3)ирки,

эътикоди ёки жинсидан катъий назар, барча одамлар инсон кадр-кимматини хурматлаш, иктисодий баркарорлик ва имкониятлар

шароитида моддий фаравонлик ва маънавий ривожланиш хукукига эга, [www.ilo.org,8]. Ташки мехнат миграцияси жараёнида Халкаро мехнат

April 24, 2024

359

ташкилоти томонидан кабул килинган мажбурий мехнатнинг барча шакллари таъкикланиши, мехнат сохасида камситишларни бартараф этиш каби

шартлар мухим хукукий ва ахлокий ахамиятга эга.

Халкаро мехнат ташкилоти томонидан 2014 йилда утказилган конференциядаги ушбу ташкилот рахбарияти томонидан олга сурилган дастурда, миграциясига оид куйидаги мухим принциплар: 1)барча мигрантларнинг мехнат килишга булган хукукини химоя килиш, 2)мигрант ишчиларни эксплуатация килинишининг олдини олиш максадида, уларга кабул килувчи мамлакатлар томонидан бошка ишчилар билан бир хил ишга кабул килиниш ва мехнат килиш шароитларини таъминлаш, 3)худудий интеграция жараёнида мухожиротнинг адолатли тартибини жорий килиш,тартибли ва адолатли миграция жараёнини амалга ошириш максадида Халкаро мехнат ташкилотига аъзо давлатлар орасида икки томонлама шартномаларни тузишни ташкил килиш, 4)мехнат вазирликлари, касаба уюшмалари ва иш берувчи компаниялар уртасида миграцияга оид карорларни кабул килиш буйича ижтимоий диолог ташкил килишга ёрдам бериш, асосийси эса, 5)миграция масалалари буйича хукукни химоя килишга асосланган куп томонлама дастурларни мустахкамлашга хисса кушиш, белгиланган, [www.ilo.org,8]. 2017 йилда утказилган халкаро мехнат Конференциясида Халкаро мехнат ташкилоти мехнат миграциясини миллий, икки томонлама ва худудий даражадаги холати буйича хулосасида, мехнат мухожирлари орасида аёллар улушининг куплиги ва бу жараёндаги гендер тенгликни таъминлаш масаласига хам эътиборини каратган. Таъкидлаш лозимки, Узбекистон Республикаси хам 1992 йилдан буён, дунёнинг 182 та мамлакатлари катори, Халкаро мехнат ташкилотининг куплаб Конвенцияларини ратификация килиб келмокда.

Хулоса

Эътироф килиш керакки, бугунги халкаро мехнат миграцияси жараёнларини Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан хукукий жихатдан таъминланиши лозимлигини- 1)мехнат мухожиротининг бугунги кунда дунё мамлакатлари ва халклари хаёти учун энг долзарб омиллардан бирига айланиб бораётганлиги ва катнашчиларнинг асосий хукукларини халкаро нормалар билан химоя килиш зарурати, 2)халкаро уюшмалар орасида БМТ энг куп сонли мамлакатларни бирлаштирганлиги, ташкилотнинг халкаро хукук сохасида хам энг асосий уюшма эканлиги, 3)Халкаро миграция ташкилотининг БМТ таркибидаги бугин эканлиги, 4)инсон хукуклари билан шугулланувчи асосий уюшма хам Бирлашган Миллатлар Ташкилоти хисобланиши, 5)тарихан БМТ фаолияти доирасида хар кандай мамлакатлар ва миллатлар орасидаги

April 24, 2024

360

низоларнинг куриб чикилаётгани ва карорлар кабул килинаётганлиги хамда амалиётда хозиргача миграцияга оид барча мухим хужжатларнинг ушбу ташкилот томонидан кабул килинганлиги ёки эътироф этилганлиги белгилайди.

Фикримизча, демографик жараёнлар, жахон мамлакатлари орасида мавжуд булган иктисодий усишдаги тафовутларнинг хилма-хиллиги, айрим мамлакатларда мавжуд булган кашшоклик, баъзи худудларда содир булаётган зилзилалар, сув тошкинлари, кургокчилик ва климат узгаришининг бошка белгилари, геосиёсий, миллий ва диний асосларда жахоннинг айрим нукталарида содир булаётган харбий харакатлар ва оммавий тукнашувлар натижасида якин келажакда, халкаро миграция жараёнларининг, жумладан, мехнат мухожирлигининг янада фаоллашуви кузатилиши эхтимолдан холи эмас. Муаллиф фикрича, БМТдан бу жараёнларни халкаро конунлар асосида фаол таъминлаш максадида -ягона ууцуций платформа яратиш талаб килинади.

Бу уринда халкаро мехнат мухожирлари учун мигрантлар етказиб берувчи ва кабул килувчи мамлакатлардаги иктисодий, ижтимоий ва хукукий шароитни доимий мониторинг килиш учун БМТ, Халкаро Миграция ташкилоти ва Халкаро мехнат ташкилотларининг цушма комиссиясини ташкил цилиш, унинг фаолиятини хукукий жихатдан таъминлаш, конуний имкониятларини белгилаш хам катта ахамиятга эга. Ушбу комиссияниниг фаолиятини хукуматлар, тартибот идоралари, миллий миграция институтлари ва халкаро молиявий уюшмалар билан хамкорлик оркали уйгунлаштириш зарур деб хисоблаймиз. Комиссия куйидаги халкаро уюшмалар ва миллий институтлар билан хамкорлик килиши максадга мувофик булади: 1)дунёнинг барча миграцияга алокадор мамлакатлари хукуматлари, мухожирот билан шугулланувчи миллий ташкилотлар, тадбиркорлик субъектлари, гуманитар ва касаба уюшмалари, инсон хукуклари билан шугулланувчи халкаро ва миллий ташкилотлар; 2)Жахон банки ва бошка халкаро молия институтлари; 3)халкаро ва миллий куч ишлатар тизимлар ва хукук- тартибот идоралари; 4)халкаро хукук, мехнат конунчилиги ва миграция билан шугулланувчи илмий муассасалар, жахоннинг кузга куринган иктисодчилари ва хукукшунослари; 5)мигрантларнинг эхтимолий жамоавий бирлашмалари, уларнинг юристлари ва бошка фаоллари. Мазкур комиссиянинг вазифаларига - мехнат мухожироти жараёнларини урганиш, тахлил килиш, айрим мутахассислар томонидан иддао килинаётган салбий томонларини эътироф ёки инкор килиш, бошка халкаро ва миллий институтлар, давлат, жамоат

ташкилотлари хамда мигрантлар фикрларини урганиш, зарур холатларда уларни эътироф килиш, юкорида курсатилган ууцуций платформани ишлаб

April 24, 2024

361

чициш, унинг асосий тамойилларини барча миграция жараёни катнашчилари

томонидан бажарилишини назорат килиш сифатида белгилаш лозим, деб хисоблаймиз.

Муаллиф бу мавзуни кенгрок тадкикот килиш билан шугулланишни максад килган.

REFERENCES:

1. Мирзиёев Ш.М. Кашкадарё вилояти сайловчилари билан учрашувдаги нутк., Т., «Узбекистон овози» газетаси, 2023, 28 июнь.,1-2-б

2. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Юридик адабиётлар публиш", 2023. 10, 12, 15, 20-21-б

3. Азаматова Г.Б. «Х,алкаро миграция жараёнида жахон ва Узбекистон иштирокининг узига хос жихатлари», dx.doi.org , 2019-3-12., 103-111-б

4. Бекяшев Д.К., Ивашов,Д.В.«Международное правовое регулирование вынужденной и трудовой миграции», монография, М.,Проспект, 2013,392-стр.

5. БМТ сайти (www.un.org)

6. Ташки мехнат миграцияси агентлиги сахифаси (mehnat.uz)

7. Шамсиева М., Азимов,А. «Халкаро мехнат мигрантларининг ижтимоий мухофазаси борасида амалга оширалаётган ишларга доир».Т., «Узбекистонда фанлараро инновациялар ва илмий тадкикодлар журнали»,2022.- № 12

8. Халкаро мехнат ташкилоти сайти (www.ilo.org)

9. Халкаро миграция ташкилоти сахифаси (IOM un migration)

362

April 24, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.