CC BY
56KÛLLtYE
ULUSLARARASI SOSYAL BÎLÎMLER DERGÎSÎ
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Bir "Ornek Okur" Tahlili Olarak Oguz Atay'in "Beyaz Mantolu Adam" Hikayesi
Ferhat YONER*
Oz
Umberto Eco'nun sistemlejtirip literature kazandirdigi onemli kavramlardan birisi de "ornek okur" kavramidir. Ornek okur, Eco'nun orman egretilemesi ilzerinden Szde§im kurdugu literatiirden haberdar olup ayni zamanda entelektiiel sermayeye haiz bir okuyucu tipidir. Eco'ya gore metnin amaci da ornek okuru ortaya Qikarmaktir. Modern Turk edebiyatmin 8ncti yazarlanndan Oguz Atay ise gerek kullandi|i avangart bifim denemeleri gerek metinlerarasi dUzlemde gonderme yaptigi eserlerle okuyucusundan entelektiiel sermaye bekleyen bir yazardrr. Yazarin kaleme almij oldugu "Beyaz Mantolu Adam " hikayesi alt metninde ele§tiriler ve Snermeler geli§tiren bir metindir. Atay'rn bu hikayesinde toplumla bagda§mayan ki§inin ya§adiklan ?arpici bir dille anlatilir. Atay metinlerarasi duzlemde ancak ornek okurun anlamlandirabilecegi §ekilde metnini 50k katmanh bir zeminde in§a eder. Oguz Atay metinlerinde Umberto Eco'nun sistemle§tirdigi bifimde "6rnek okur"u talep eden yazarlardandir. Qali$maimzda Atay'in, Beyaz Mantolu Adam hikayesinin, Umberto Eco'nun geligtirmij oldugu "ornek okur" perspektifinden tahlilinin yapilarak anlamlandirilmasmin mumkiln oldugu sonucuna vardik.
Anahtar Kelimeler: Ornek Okur, Beyaz Mantolu Adam, Oguz Atay, metin.
As an Analysis of "Model Reader" "Beyaz Mantolu Adam" Story Written by Oguz
Atay
Abstract
One of the essential concepts that Umberto Eco systematized and brought to the literature is the concept of "Model Reader". Model Reader is a type of reader who is aware of the literature that Eco identifies through forest metaphor and at the same time has intellectual capital. According to Eco, the purpose of the text is to reveal the Model Reader. Oguz Atay, one of the pioneering writers of modern Turkish literature, is a writer who expects intellectual capital from his readers with both his avant-garde style essays and the works he refers to at the intertextual level. The story "Beyaz Mantolu Adam", written by the author, is a text that develops criticisms and propositions in its subtext. In our study, we concluded that it is possible to interpret Beyaz Mantolu Adam by Atay from toe perspective of "Model Reader" developed by Umberto Eco. In this story of Atay, the person's experiences incompatible with society are told in a striking language. Atay constructs his text on a multi-layered basis in the intertextual plane so that only the model reader can make sense of it. Thus Oguz Atay is one of the authors who demanded "model reader" in his texts as systematized by Umberto Eco.
Keywords: Model Reader, Beyaz Mantolu Adam, Oguz Atay, text.
* Yiïksek Lisans Ôgrencisi, Ankara Yilcbnm Beyazit Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisu, Tiirk Dili ve
Edebiyati Bôlûmu, Ankara / Tiirkiye, e-mail: [email protected]
ORCID https://orcid.org/ 0000-0003-0281-6815.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gôsterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Yôner, Ferhat (2021). "Bir 'Ornek Okur' Tahlili Olarak Oguz Atay'in 'Beyaz Mantolu Adam'
Hikâyesi". Kiilliye, 2 (1): 59-72. DOI: 10.48139/aybukulliye.870309. Makale Bilgisi / Article Information_
Geli$ / Received Kabul / Accepted Tiirii / Type Sayfa / Page
28 Ocak 2021 30 Mart 2021 Aragitirma Makalesi 59-72
28 January 2021 30 March 2021 Research Article
Jgiillige
(2ilt/"Volume: 1 ' ^¡p/Jfesue: 1 ' 1011
Extended Abstract
One of the important concepts that Umberto Eco brought to the literature in his work named "Six Walks in the Fictional Woods" is the concept of "Model Reader". The model reader is a competent reader who is aware of many works in the narrative tradition from past to present. Thus, this reader is a reader who capable of penetrating the narrative and at the same time making strong connections in the intertextual plane.
According to Eco, the purpose of the text is to reveal its own model reader. The model reader is the reader who takes place in cooperation. By establishing a similarity between the forest expression and the narrative, Eco discusses the narrative in the context of reader-writer-text through the forest metaphor. The forest expression is an analogy of the narrative tradition from the past to the present. Hence the narrative corresponds to the literature. According to the author, the model reader will become a true model reader when the model writer is discovered and they understand their requests from them. Model reader is a reader that can make sense of the writer's references in the text.
One of the essential concepts that Umberto Eco brought to the literature in his work named "Six Walks in the Fictioral Woods" is the concept of "Model Reader". The model reader is a competent reader who is aware of many works in the narrative tradition from past to present. Thus, this reader is a reader who capable of penetrating the narrative and at the same time making strong connections in the 60 intertextual plane.
According to Eco, the purpose of the text is to reveal its model reader. The model reader is the reader who takes place in cooperation. By establishing a similarity between the forest expression and the narrative, Eco discusses the narrative in reader-writer-text through the forest metaphor. The forest expression is an analogy of the narrative tradition from the past to the present. Hence the narrative corresponds to the literature. According to the author, the model reader will become a proper model reader when the model writer is discovered, and they understand their requests from them. A model reader is a reader that can make sense of the writer's references in the text.
Oguz Atay, one of the leading writers of modern Turkish literature, also wrote texts demanding his "model reader". Atay demanded qualified readers with an intellectual background, both with his works in the intertextual plane and how he handled themes. The Man in the White Coat, which is included in the storybook named Waiting for Fear by the author, is among the author's texts on the path of forming his model reader.
The Man in the White Coat is a hero that isolated and alienated from society. We cannot see his consciousness in the story. The white coat that the hero wears appears as a metaphor that separates him from the community he lives in. The Man
J&* Wye
(2ilt/"Volume: 2 ' Jyfljji/^ssue: f ■ 2021
in the White Coat does not communicate with the society in which he lived. The story follows the reactions of the people around the hero towards the hero. The story proceeds through the responses of the people around the hero to him. The author builds his text on these reactions.
The story includes loneliness, the tragedy of the individual, social criticism and modernism. Thus, the Man in the White Coat also becomes a prototype of the alien-human being crushed under the clamp of modernity. The writer's text editing and the way of handling the subjects he deals with are aimed at his model reader. The author constructs his story in an intertextual way to create his model reader. The connection and references established among Akakiy Akakiyevich, the protagonist of Gogol's Overcoat, the Archetype of Jesus Christ and his hero, The Man in the White Coat, are related the story's demand for its model reader.
Oguz Atay builds his model reader with the story of The Man in the White
Coat. The essential characteristics of this reader are "being aware of the narrative tradition", "being able to make strong connections in the intertextual plane", "being able to make inferences based on the relationship be^een individual and society", "knowing the basic elements of the postmodernist narrative", "being able to present a critical view towards modernism" and "can develop human-life centred new perspectives". He approaches the text at the distance of this knowledge, and awareness results in a superficial reading.
As a result, Oguz Atay is among the authors who demanded his model reader, which Umberto Eco has systematized and brought to the literature. Atay creates his model reader in the text with his in-text references, links, and how his subject is processed. One of the most critical expectations of Atay for his readers is their intellectual knowledge. Atay demands readers who are aware of the narrative tradition and have the necessary competence in interpreting the literary text. Otherwise, an approach to Atay's story will result in a superficial reading. The Man in the White Coat, which is the basis of our work, is one of the author's stories to reveal his own "model reader". Atay constructs his fiction and message in a way that only the model reader can make sense. This situation is related to the fact that Oguz Atay is one of the writers who demanded their model reader.
1. Giri§
Umberto Eco'nun anlati ve yazma edimine onemli onermeler sunan eseri Anlati Ormanlarinda Alti Gezinti "ornek okur" ve "ornek anlatici" baglaminda stiregelen yazili anlati gelenegine ele§tirel bir baki§ sunmaktadir. Eco'nun literature kazandirmi§ oldugu ornek okur kavrami, muhtelif yonlerden anlati gelenegine hakim olup ayni zamanda metne niifuz edebilme kabiliyetine de sahip son derece yetkin bir okur tipini ifade eder. Eco, orman ifadesi ile anlati arasinda ozde§im kurarak orman metaforu uzerinden anlatiyi okur-yazar-metin baglaminda ele alir. Akabinde sik sik ?e§itli ormanlardan -mlati- geleneginden orneklerle ele aldigi
J&iUiye
(2ilt/"Volume: 1 ' ^¡p/Jfesue: 1 ' 1011
kavramlari açikliga kavuçturur. Orman bütün bir literatürün ve geçmiçten günümüze gelen anlatilarini bir egretilemesidir (Eco 1995: 12). Eco, anlati ormaninda özellikle iz birakmiç eserlere yogunlaçarak bunlann literatiire katkilanndan hareketle yeni bakiç açilari geli§tirir.
"Eco daha önceki yapitlarinda ortaya koydugu Ampirik Okur, Örtük Okur ve Örnek Okur ayrimlarina dayanarak, (...) büyük bir ustalikla, metnin amacinin Örnek Okur'и üretmek oldugunu ima edecek çekilde yorumlar; Örnek Okur, metni, bir bakima okunmasi tasa.rla.nan -bu tasari, çogul yorumlara elverecek §ekilde okunma olasiligini içerebilir- biçimde okuyan okur dur" (Eco 2017: 18).
Dolayisiyla metnin amaci kendi örnek okurunu ortaya çikarmaktir.
Anlati geleneginde kirilmalara yol açan deneysel birçok anlati kaleme almi§ olan James Joyce, Faulkner, Proust, Virginia Woolf ve yine Türk edebiyatinda Yusuf Atilgan, Oguz Atay, Orhan Pamuk gibi yazarlar ortaya koyduklari eserler ile hem kendi örnek okuruna hitap etmiç hem de kendi örnek okurunu oluçturmak adina anlati geleneginden haberdar ve son derece yetkin okuyucu -ömek okur- talep eden metinler kaleme almiçlardir. Bu yazarlar arasindaki mûçterek unsur, kullandiklan öncü roman tekniklerinin yani sira ayni zamanda okuyucularmdan entelektüel bilgi birikimi talep etmeleri ve anlati geleneginin bilincine sahip yetkin bir okuyucu zümresine yönelik metinler kaleme almalandir. Zira yetkin olmayan ve anlati geleneginden bihaber okuyucu için bu yazarlarin metinleri anlamlandinlamayacaktir. Don Kiçofun öncülük ettigi modernist anlati geleneginde artik okuyucusu ile iletiçim kuran ve göndermeler mozaiginden oluçan çok katmanli metinler yer alir. Metinlerde yer alan parodi, pastij, ironi, iistkurmaca, bilinçakiçi gibi yetkin yazarlarca kullanilan ve modernist romanin baçat teknikleri haline gelen anlati unsurlan yine ayni çekilde yetkin bir okuyucuya -örnek okuyucu-yöneliktir.
Modern Türk edebiyatinda Tutunamayanlar romani ile bir dönüm noktasi oluçturan Oguz Atay da nitelikli okur bekleyen yazarlar arasinda yer alir. Atay modem romanin baçat tekniklerini kullanmasinin yani sira anlati gelenegindeki metinlere göndermeler yaparak metinlerarasi düzlemde okunabilecek eserler kaleme alir. Bu durum kuçkusuz Atay'in kendi örnek okurunu talep eden metinler vermesiyle siki sikiya baglidir.
Atay örnek okur oluçturma yönüyle birçok kez okuyucusunu arayan yazar hüviyetindedir. Onun Demiryolu hikâyecileri - bir rüya hikâyesinin sonunda yer alan "Ben buradayim sevgili okuyucum, sen neredesin acaba?'''' (Atay 2018: 196) ifadesi adeta ya§arken okuyucusunu bulamami§ bir sanatkânn bilincinin diçavurumudur.
J¿üili9e
(2ilt/"Volumc: 2 ■ ^¡p/Jfesue: 1 • 2021
2. Tutunamayan Bir Yabanci: "Beyaz Mantolu Adam"
Oguz Atay, romanlannin yam sira Korkuyu Beklerken adli hikaye kitabinda yer alan sekiz óyküsüyle de literatürde yer almi§tir. Atay, romanlannda i§ledigi yalmzlik, yabancila§ma, aydin ele§tirisi, modernite afmazi gibi izlekleri hikayelerinde de i§ler. Atay'in Korkuyu Beklerken adli kitabinda yer alan ilk hikayesi olan Beyaz Mantolu Adam ele aldigi yabancila§ma, herkesle§me ve modernite ele§tirisiyle adeta Tutunamayanlar ve Tehlikeli Oyunlar adli romanlannda i§ledigi izleklerin hikáyeye damitilmi§ bir iz dü§ümüne yer verir. Ancak ornek okur tarafmdan bütünlüklü bir §ekilde anlamlandinlabilecek bu hikaye Atay'in modernizme ve herkesle§en insanlara bir ba§ka deyi§le kalabaliklara baki§ a9isim ifade eder.
"Kalabahk bir topluluk igindeydi. Ba§arisizdi. Parasi yoktu. Dileniyordu. " (Atay 2018: 11) diye ba§lar Beyaz Mantolu Adam hikáyesi, henüz hikáyenin ba§mda Atay kahramanimn one 9ikan vasiflanni siralar. Eco metnin giri§inde yer alan ifade i?in anlaticimn, kendi ornek okuyucusunu seftigini §6yle ifade eder:
"Bir metin "Bir varmi§ bir уоктщ" ile ba§liyorsa kendi ornek okurunu
hemen segtigine dair bir i§aret gdndermi§ olur: Bu okur ya bir досик
olmalidir ya da sagduyunun dtesine giden bir dykityil kabul etmeye hazir
birisi" (Eco 1995: 15).
Atay da henüz hikáyenin ba§inda kalabaliklar iferisinde yalniz kalmi§, 63 yabancila§mi§, toplumla ya§ayan fakat ayni zamanda toplumdan izole olan bir kahraman gorüntüsü 9Ízer. Bu nedenle okuyucusunu ilerde kar§ila§acagi metnin temel dinamiklerine hazirlar. Soz konusu hikáye yazarm kendi sefmi§ oldugu okur tipine yoneliktir. Bu okur birey ve toplum ili§kisinin temel unsurlarinm farkindaligina sahiptir. Dolayisiyla hikáyenin ba§inda Qizmi§ oldugu kahraman portresiyle kendi ornek okurunu se^erek hikáyesinin temel yapita§larina dikkat geker.
Modernitenin getirdigi a9mazlardan birisi de standartla§mi§ bir ya§am etrafinda ortaya 9ikan "herkesle§me" olgusudur. Insan kendisine bÍ9Ílen hayati ve girmesi beklenen davrani§ kaliplari etrafinda hareket etmek durumundadir. Aksi takdirde óteki durumuna dü§ecek olan insan Í9Índe bulundugu toplumun mii§terek tavir ve davraniijlari ile hareket eder. Davrani§ kalibini sorgulamaya ihtiya9 duymadan herkes gibi davramr. Gasset, Insan ve "Herkes " adli eserinde bu duruma yonelik topluluk ruhu diye bir §eyin olmadigirn ve modern toplumun koskoca bir ruhsuzluktan ileri geldigini savunur (1999: 29). Ali§veri§ merkezleri, lunaparklar ve kitlelerin bir araya geldigi bir9ok ortamda olaylar kar§isinda verilen tepkilerden mekanikle§mi§ bir durum gorüntüsü ortaya 9ikar. Тек tiple§en insan kendisine bÍ9Ílen davrani§ kalibini sorgusuz kabul eder. Bu durum ise kitle zihniyetini ortaya 9ikanr. Modern hayat ferdiyet9Í yakla§im yerine kitlelerin davram§larim esas alan bir ya§antiyi meydana getirir. Qizginin di§ina 9ikan birey ise 6tekile§tirilme
J&iUiye
(2ilt/"Volume: 1 • ^jji/J'eeue: f ■ 2021
tehlikesi ile karçi karçiya kaldigi için çogu zaman herkesleçmeye baçlar. Ortak kabulleri benimseyerek içinde yaçadigi topluma иушп saglar. Benlige dalma durumu ve çevresi içinde kaybolan insan Gasset tarafindan §u çekilde ifade bulur:
"Demek ki insanlik tarihi boyunca dônemsel olarak ve giderek daha karmaçik ve yogun biçimlerde yinelenen iiç ayri açama gorülür: 1. ïnsan kendini yitmiç çevresindeki çeylere gomülüp batmiç gibi duyar; otekileçme 'dir bu. 2. Insan gûçliX bir çabayla kendi iç diinyasina çekilerek çevresindeki çeyler ve onlara egemen olma olasiligi iXstüne fikirler oluçturur; bu benligine dalmadir. Romalilarin diiçûnsel yaçam dedikleri, Yunanlilar'in theoretikós bíosu, theoria si. 3. ïnsan yeniden diinyada belirerek ônceden tasarlanmiç bir plana gôre harekete geçer; bu da eylem, aktif yaçam, praxis'tir" (1999: 42-43).
Gasset'nin belirttigi açamalardan yitmiç çevre ve benlige dalma durumu Beyaz Mantolu Adam hikâyesinde tezahür eder. Nitekim, Beyaz Mantolu Adam hikáyesi içinde bulundugu topluma yabancilaçan ve bu yabancilaçma etrafinda "ôtekileçtirilmeye" maruz kalan bireyin trajedisidir. Merkezde yer alan kahramanin etrafinda geliçen olaylar üzerinden anlatmin okuyucuya yônelik mesaji geli§tirilir.
Beyaz Mantolu Adam toplumun içinde bulunmakla beraber toplumla herhangi bir iletiçim kurmayan kalabaliklardan izole bir kahraman tipi çizer. Kahramanin bilincini hikâye boyunca gôremeyiz. Hikâye, Beyaz Mantolu Adam'a gôsterilen tepkiler üzerinden ilerler. Beyaz Mantolu Adam da tutunamamiçtir, yalmzdir ve içinde yaçadigi toplumun dilini bilmemesi onu herkese yabancila§tinr. Atay kahramammn toplum içindeki konumunu ve baçarisizligim çôyle anlatir: "Hiçbir hüner gôstermedigi için ya da acindirici bir garipligi olmadigi için ya da kendisini çevreden ayvrip baçarisizligina üziXlecek kadar dûçïinemedigi için dilenirken de baçarisizdi" (Atay 2018: 11). Hikâye boyunca ôtekile§en ve yabancilaçan kahraman hakkinda toplumun yargilari bitip tükenmez. Beyaz Mantolu Adam hakkinda ilk yargiyi onun yanina gelen §i§man adam verir: "Saglam adamsin; utanmiyor musun dilenmeye?" (Atay 2018: 13). §i§man adam, kahramanin fiziksel durumunu gerekçe gôstererek onu saglikli oldugu halde çaliçmamasi sebebiyle suçlar. Atay, bu ilk yargilamayla toplumun bireye yônelik anlik alinan peçin yargilarmi vurgular.
Beyaz Mantolu Adam toplumun içinde yaçayan fakat topluma yabancilaçmasi ve farkli gorünümü ile hemen bir çocugun fark edecegi türden çizginin di§indadir. "(•••) bir kadinin kucagindaki çocuk bu kiliksiz adama bakarak aglamaga baçlayinca parayi beklemeden yürüdü; hemen karçi kaldirima geçti" (Atay 2018: 13). Çocugun aglamasi Beyaz Mantolu Adam'in sira di§i gorünümünü ifade etmek adina ônemli bir gosterge olarak hikâyede yer alir. Aym zamanda aglama durumu çocugun daha once gordügü insanlardan farkli biriyle karçilaçtigma yônelik bir anlam alani oluçturur.
J¿üili9e
(2ilt/~Volume: 2 ■ ^¡fi/J^sue: 1 • 1011
Yer yer kahraman hikâye içerisinde kendi di§ görünü§üne bakar. Fiziki portre olarak dü§kün bir insan görüntüsü çizer. Ba§arisizdir, tutunamamiçtir ve her §eye yabancilaçir. Içinde yaçadigi toplumun dilini, yaçayiçini anlamlandiramaz. Dolayisiyla Beyaz Mantolu Adam ayni zamanda modernitenin kiskaci altinda ezilmiç yabancilaçmiç insanin da bir prototipi haline gelir. Yildiz Ecevit bu durumu çôyle ifade eder:
" 'Beyaz Mantolu Adam 'da yabancilaçmayi, bireyin toplumdan kopu§u baglaminda ele alan Atay, bu öyküsünde insanin kendisine ve bir parçasi oldugu dogaya yabancila§masim ön plana alir. Öykü kiçisi her §eyi kitaplardan ögrenen, sonraki yillarda ise elektronik bilgi aginin bir dügümüne dôniiçecek oían 20. ytizyil insanininprototipidir" (2014: 487).
Merkezde yer alan kahraman karçilaçtigi olaylarda hep toplumdan kopuk bir tavir içindedir. Atay da hikâyeyi bu kopukluk baglaminda kahramana olan tepkiler üzerinden içler. Kahraman sadece tepkileriyle degil aym zamanda diç görünümü ile de toplumdan kopuk bir durumdadir.
"Yorgun ve terli iki hamalin ortasinda duran oymali, yaldizli biiyiik bir boy aynasinda kendini seyretti: Ceketiyoktu, gômlegiparça parçaydi. Sonra aynayi götürdüler; yirtik pantolonunu ve çorapsiz ayaklarina geçirmiç oldugu lastikleri seyredemedi " (2018: 14).
Kahramani niteleyen en önemli özelligi hikâye içerisinde metaforik bir anlam kazanan "beyaz manto"sudur. Kahraman yürürken beyaz manto yiizüne çarpar ve — dikkatini çeker. Kahraman cebindeki biitün parasim çikanp esnafa uzatir ve etraftaki insanlann çaçkin bakiçlan arasinda mantoyu giyen kahraman yürümeye devam eder. Kahramana beyaz mantonun esnaf tarafmdan giydirilmesiyle beraber hikâye toplum içinde daha belirgin bir çekilde yabancilaçan ve ôtekileçen kahramam bekleyen olaylar etrafinda ilerler. " 'Beyaz Mantolu Adam ' öyküsü ve onun grotesk ana figürü, daha çok 'birey-insanin topluma yabancilaçmasini alegorize eder: Bu öykünün, çogul anlamlara çagri çikaran bir yapisi yoktur; imledigi baçlica anlam budur. Atay, iki romaninin da ana motiflerinden biri olan 'yabancilaçma'yi, bu öyküsünde tek bacina imge düzlemine taçir" (Ecevit 2014: 477). Hikâyenin odaginda yer alan yabancilaçma olgusu hikâyede özne konumuna yükselir. Metinlerarasi düzlemde de Gogolün Palto adli eseriyle baglanti kurulur. Gogol da meçhur Palto adli hikâyesinde toplumsal eleçtiri ve yabancila§ma olgusu etrafinda Palto'ya simgesel metaforik anlamlar yükler. "Öznenin aradigi nesne olarak tez pozisyonunda olan Palto, anti tez olarak nesnenin aradigi özne olarak Beyaz Mantolu Adam'i kar§imiza çikarir" (Dilber 2018: 186). Atay'in birçok eserinde ortaya çikan metinlerarasilik Beyaz Mantolu Adam da Gogol ile kurulan baglanti etrafinda çekillenir. Ancak örnek okur tarafmdan anlamlandinlabilecek olan bu durum Atay'in talep ettigi okuyucu ile ilgili ipuçlan verir.
JgiiWge
(2ilt/"Volume: 1 ' ^jji/J'ssue: f ■ 2021
Yazarin, Beyaz Mantolu Adam hikâyesi özelinde in§a etmek istedigi örnek okur tipinin temel özellikleri alti baçlikta incelenebilir:
1. Anlati geleneginden haberdar okur
Yazarin daha önceki eserlerinde de oldugu gibi hikâye özelinde yer yer Gogol'ün Palto adli öyküsüne yaptigi göndermeler. Akabinde Hz. îsa ile kahraman arasinda kurulan baglantilar.
2. Metinlerarasi düzlemde gûçlû baglantilar kurabilen okur
Isa arketipi ile Beyaz Mantolu Adam'in benzetilmesi ve Gogol'ün Palto hikâyesinin kahramam Akakiy Akakiyeviç ile hikâye kahramamn miiçterek özellikleri olmasi.
3. Birey-topl^ iliçkisinden hareketle çikarimlar yapabilen okur Hikâyenin merkezindeki kahramanin topluma yönelik yabancila§mi§ duru§u ve iletiçimsiz görüntüsü.
4. Postmodernist anlatinin temel unsurlarinin bilgisine sahip okur Postmodern anlatimn ironik yapisi ve oyun kavramimn bilincinde olabilmek.
5. Modernizme yönelik eleçtirel bir bakiç sunabilen okur Hikâyenin merkezinde geliçtirilen modernizm eleçtirisinin ayikliginda olmak.
6. ïnsan-hayat merkezli yeni bakiç açilan geliçtirebilen okur Kahramamn hikâye boyunca karçi karçiya kaldigi toplum ile iliçkisinin analizini yapabilmek.
3. Modernite Eleçtirisi ve "Herkesle§me"ye Baçkaldiri Olarak:
Kahraman
Umberto Eco'nun ele aldigi okurun niyeti ve metnin niyeti, anlatiyi anlamlandirma sürecinde önemli bir yer teçkil eder. Anlati henüz giriç cümlesinden itibaren talep ettigi okuru ifade eder. Dolayisiyla okur karçilaçacagi anlatiya yönelik bir çikanmda bulunur.
Çaliçmamizin konusunu olu§turan Beyaz Mantolu Adam hikâyesi ise henüz giri§ cümlesinde kahramamn toplumun di§i görünümüyle, okuyucusunun ilerde karçilaçacagi müstakbel izleklerden ve ifadelerden haber verir. " 'Beyaz Mantolu Adam' öyküsü de ticarethaneye çevrilmiç bir cami avlusu tasviriyle bailor. Protagonist -tiph tsa'ninki gibi- suçlamalara, sövgülere, eziyetlere, istismarlarla maruz kalir ve nihayetinde ölüme gönderilir" (Kaplan 2019: 97). Hikâyenin giriçinde bulunan mekân kahramamn tasviri, etrafiyla iletiçimi, hikâyenin akibetine yönelik önemli ipuçlan verir. Yazar metnin niyetini salt görünenden ziyade söz oyunlari, göndermeler ve metaforlarla etrafinda çekillendirir. Atay'in hikâyesinin kurgusu kendi örnek okuruna yönelik olacak §ekilde in§a edilir. Söz konusu okur modernizm ele§tirisini anlamlandirabilecek yetkinlikte bir okur tipidir.
"Sorun §u ki, insan 'okurun niyeti 'nin ne anlama geldigini belki bilse bile,
"metnin niyeti "nin ne anlama geldigini soyut olarak tanimlamak daha giiç
görünmektedir. Metnin niyeti metnin yüzeyince sergilenmez. Ya da
sergileniyorsa, bu çalinti mektup anlaminda bir sergilemedir. Insanin onu
J&iUiye
(2ilt/"Volume: 2 ■ ^¡p/Jfesue: 1 ' 1011
'görmeye' karar vermesi gerekir. Dolayisiyla, metnin niyetinden ancak okurun bir tahmininin sonucu olarak söz edilebilir. Okurun giriçimi, temel olarak, metnin niyeti hakkinda bir tahminde bulunmaktan ibarettir" (Eco 2017: 72).
Modernitenin en büyük açmazlardan biri bireyin kendine yönelik varoluçsal sorgulamalan ve benligine yönelik -çogu zaman- sonuçlandiramadigi çikanmlaridir. Bu arayiçlar insana dair ve evrendeki konumuna yönelik bir cevap bulmaktan ziyade durumu daha da karmaçiklaçtiran bir hal almiçtir. Kalabaliklar içinde yaçayan insan uygarligin bir parçasi olmasina ragmen aym zamanda uygarligin zoraki huzursuzluguna da benliginde taçir. Ortega Gasset, insanin dogasi geregi toplumsallaçamayan bir varlik oldugunu vurgular. (1999: 250). Birey tarih boyunca zaman zaman içinde bulundugu toplumdan uzaklaçarak benligine yönelmeyi arzulamiçtir. Içinde bulunulan toplumdan ve hayattan ayrilma uzaklaçma hali kendini tekrarlayan bir olgu olarak karçimiza çikar.Sôz konusu durum marjinalleçmeyi ve yabancilaçmayi da beraberinde getirir.
Yabancilaçmanin Oguz Atay'in hemen her eserinde ortaya çiktigini vurgulayan Ibrahim Tüzer'e göre ise yabancilaçma olgusu yaygin kabulün tersine kahramamn kendisine yönelik tutimamamasi olarak ortaya çikmaz. Bunun yerine kendi eksikliklerini bilen ve ôzeleçtiri yapmaya muktedir olan kahramanm toplumsallaçamama sorunu olarak ortaya çikar (2020: 83). Modernitenin kiskaci altinda yer alan insan, nihayet bu bunalim altmda kendini izole etmek isteyecek 67 veyahut fildiçi kulesine çekilmeyi arzu edecektir. "Modernitenin fark, diçlama ve marjinalleçtirme iirettigi unutulmamalidir. Ôzgiirleçme imkânina dayali modem kurumlar, ayni zamanda kendini-gerçekle§tirme mekanizmalarindan ziyade benligin bastirilmasiyla ilgili mekanizmalar yaratirlar" (Giddens 2019: 17). Toplumun ortak kabulleri ve modernizmin getirdigi kurallar birçok yönden kiçinin benligini geri plana atarak mevcut düzene -zoraki- uyumunu gerektirir.
Hikâyede yer alan Beyaz Mantolu Adam 'in mantoyu bizzat kendi giymemesi ve satici tarafmdan ona giydirilmesi bir ba§ka deyiçle yakiçtirilmasi son derece manidardir. Bir metafor olarak beyaz manto toplumun o ki§iye bir tiir yakiçtirmasidir. Beyaz manto kahramamn ilgisini çeker ve mantonun karçisina geçer. Buna kar§ilik satici alayci bir çekilde 'Ne o? Satin mi alacaksin? (Atay 2018 : 14-15). Diyerek kar§ilik verir. Bunun üzerine satici mantoyu kahramana bizzat giydirir. Akabinde "Manto vücudunayapiçti" (Atay 2018: 15) diye ekler anlatici. Kahramana biçilen bir kiyafet vardir ve artik yabancisi oldugu toplum tarafmdan ona yaki§tmlmi§ ve giydirilmi§tir. Beyaz Manto bu yönüyle toplumun ki§iye yönelik yakiçtirmalan, kabulleri, kurallari ve ön kabullerini de ifade eden metaforik bir anlam alanini oluçturur.
Kahramamn beyaz mantosu onu yabancila§tigi topluma yakmlaçtirmaktan ziyade izole olmuç marjinal tarafim da açikliga kavuçturur. Toplum tarafmdan
JgiiWge
(2ilt/"Volume: 1 ' J^jji/J'ssue: f ■ 2021
giydirilen beyaz manto aym toplum tarañndan §a§kmliMa ve hayretle kar§ilanacaktir. "Beyaz mantosuyla kalabaliga kari§ti. (...) Mantosunu seyretmek iqin egilince, henüz §a$kinligi gegmemis ve onu nasil kar^ilamak gerektigini bilemeyen toplulugu gördü suyun iginde" (Atay 2018: 15). Qizginin di§inda yer alan kahraman ifin anlatida kullanilan "onu nasil kar§ilamak gerektigini bilemeyen topluluk" ifadesi tek tiple§mi§ toplum normlarindaki ki§ilerin yabancila§mi§ bireye baki§ asisinin di§avurumudur. Atay bu toplulugun niteliklerine yönelik i§siz gü9süz takimindan oldugunu ifade eder. (Atay 2018: 17). Qizginin di§ma 9ikan ve ba§kaldiran kahramamn metaforik anlam ta§iyan mantosu toplum tarañndan kabul görmeyecektir. Nitekim bu durum genel kabullerin oldugu ve yalitilmi§ bireyin §ekil yönünden uyumsuzlugu sebebiyle toplum tarañndan agir tepkiyle kar§ilanacaktir. " 'Bu kilikta bulunamazsin burada.' 'Mantosunu gikarin!' diye bagirdi ön siradan biri vücudu Rumiarla sivanmi§ gibi Mil bir karalti. 'Bella de iginde bir §ey yoktur,' dedi mahzun görünü§lü bir geng yanindakine. 'Ben buna benzer bir §ey okumu§tum bir yerde'" (Atay 2018: 25). 'Belki de Í9Índe bir §ey yoktur' sözleri Beyazid-i Best^i'mn "Cübbemin igindeki Allah'tan baqkasi degildir" (Atay 2018: 23) sözlerini hatirlatmaktadir. Bu ifade Atay'in talep ettigi örnek okurun, metinlerarasi düzlemde baglantilar kurabilmeye muktedir bir okuyucu oldugunu ifade etmesi yönünden önemlidir. Örnek okur ancak örnek y azar i kegfettiginde ve O'nun kendisinden istediklerini anladiginda (ya da yalnizca anlamaya ba^ladiginda), tarn anlamiyla örnek okur haline gelecektir (1995: 34). Dolayisiyla yazar kurgusunu kendinden önceki metinlere göndermeler yaparak in§a eder ve umdugu yetkin okuyucusuna yöneltir.
Kalabaliklar Í9erisinde yalmzla§an kahraman toplum tarañndan di§lanarak ötekile§tirilir. Kahramana yönelik "yabanci", "esrarke§", "sapik", "cüzzamli", "deli", "manyak" gibi ötekile§tirici sifatlarda ve yaki§tirmalarda bulunulur. Beyaz Mantolu Adam Í9erisinde bulundugu ya§ama ters davram§lar sergilemesi ve uyumsuz görünümü ile aykiri bir §ekilde hareket eder. Qizginin di§ina 9ikan ve ba§kaldiran kahraman Í9in toplumun görü§ü alayci ve neftet dolu bir hal alir:
"Parktan gikarken pe§ine takildilar. Önce gocuklar. Duraga oldukga kalabalik geldiler. 'Allah belásim versin bu pis yabancilarin' dedi birisi; gömlegini pantolonunu üstüne gikarmi§, bütün yüzü biyik iginde kara bir adam. 'Bedava ya§iyorlar bu ülkede.' (...) 'Paramizin degeri de bu yüzden dü$üyor abi'(...) 'Ne bakiyorsun?' dedi, pencereden uzanan kafa. (...) Hepsi de esrarke§ bunlarin. Ezersin bacina belä. §oförle biyikli birer sigara yaktilar. 'Adama bak' dedi bir kadin kocasina. Baktilar. 'Qocuklar kagittan kuyruk takmi§lar arkasina.' Güldüler. (...) 'Ayaklari sargi iginde.' 'Cüzzamli olmasin' („,) 'Sakin timarhaneden kagmi§ olmasin.' 'Deli bu, mantonun üstüne taktigi kemere bakin' 'Manto mu?' 'Kadin mi?' 'Ne kadim? Kafadan manyak' 'Polis gagirin'" (Atay 2018: 23).
JgüWge
(2ilt/"Volume: 1 ' J^jji/O'ssue: f ■ 2021
Türlü sifatlar ve yaki§tirmalarla ôtekileçtirilen, yabancilaçtirilan Beyaz Mantolu Adam'a küfür ve hakaretler edilir. Toplumun içinden olmayan bireye karçi tutumu onun kim oldugunu anlamaya çaliçan kalabalikla kar§ila§tigi sahnede, birkaç dilden yabanci küfurle kahraman yoklamr. Fakat kahraman bu sözlere de karçilik vermez. Kahraman anlati boyunca yer yer kendini ayna, su birikintisi ve vitrinde seyreder. Toplumun ona yaptigi yakiçtirmalardan sonra kendisine bakar. "Yiiksek bina.la.rin korudugu dar bir sokakta bir vitrinin önünde durdu. Kendini seyretti" (Atay 2018: 17). Maijinal bir çekilde yoluna devam eden kahraman daha sonra bindigi otobiiste yalnizca kendisinin anladigi ve kimsenin bilmedigi bir müzik dinier. Bu durum kahramamn ferdi duruçunu pekiçtirirken içinde bulundugu toplumla arasindaki çizgileri sembolize eder. Toplum tarafmdan ôtekileçtirilen kahraman onun sesini duymayan toplum tarafmdan deli olarak sifatlandirilir.
Hikâyede kahramamn bir süreligine de olsa toplum tarafmdan horlanmadan kabul gördügü bir kisim yer alir. Hikâye boyunca kahramamn kendisine bulabildigi tek konfor alani trende kendisine benzeyen toplulukla yaptigi kisa yolculugudur. Atay burada yabancilaçmiç kimseleri bir araya toplar ve Beyaz Mantolu Adam'a kisitli bir konfor alam oluçturur.
Hikâyenin bu sahnesinde Atay, ironik bir çekilde "Derli toplu insanlar, dinlenmek için baçka yerlere gittiklerinden kimseye garip görünmedi kiligi, kimsenin gözüne çarpmadi" (Atay 2018: 22-23) diyerek onu di§layan simfrn görüntüsünü anlatir. Bir kaçiç metaforu olarak tren, toplumdan ve kalabaliklardan 69 kaçiçi ifade eden bir anlam kazanir. Atay'in Tutunamayanlar romaninda yer alan kahramanlanndan Turgut Özben de benzer bir biçimde trene binerek uzaklaçmiçti. Yazar, anlati geleneginden haberdar okur tipini bu bölümde de vurgular. Benzer bir biçimde toplum tarafmdan horlanan Beyaz Mantolu Adam da trenle içinde bulundugu ortamdan uzaklaçir.
Kahramamn belki de diçlanmadigi ve yabancilaçtirilmadigi tek sahne trende yolculuk ettigi bölümdedir. Orada çeçitli yönlerden kendilerine benzeyen insanlarla beraber sigara içerek yolculuk eder. Bu insanlar onu diçlamaktan ziyade ikramda bulunurlar ve bir anligina olsun kahraman kabul gördügü bir topluluk içerisinde yer alir. "Trende, saritahtalarinüstünde, kendisi gibi kirli, kendisi gibi yorgun, kendisi gibi çevreye ilgisiz insanlarla birlikte yolculuk etti. Yasak levhasina ragmen onlarla birlikte, onlarin ikram ettigi sigarayi içti. Pencereden denizin göründügü bir istasyonda da trenden indi" (2018: 24). Kahramamn yolculuktaki konfor alam idealize edilir. Bu sahnedeki öne çikan detay ise yazarin yaptigi "kendisi gibi" vurgusudur. Yazar "kendisi gibi" diyerek yabancilaçan ôtekileçen kiçileri bir arada ifade eder. Ötekile§mi§ kimsenin konfor alaninin yine ancak kendisi gibi "ôtekileçtirilmiç kimselerin" yamnda olacagim ifade eder.
Hemen ardindan gelen sahnede kadm mantosu giymesi sebebiyle "sapik" olarak nitelendirilir. Diger yandan onu horlamayan, diçlamayan ve ötekile§tirmeyen
JgiiWge
(2ilt/"Volume: 1 ' ^jji/J'ssue: f ■ 2021
bir ba§ka kahraman yine fiziksel özelligiyle nitelenen uzun biyikli gençtir. Uzun biyikli genç toplumun onu diçlamasina ve ötekile§tirmesine engel olmak istese de bunu kismen baçarir. Beyaz Mantolu Adam'in denize ilerlemesine de engel olamaz. " 'Halkin huzurunu ihlâl etmege hakkimz yok. ' Uzun biyikli genç onu savundu: 'Elbiseyle oturabilir. Buna bir engel yok ' 'Kadin mantosu! ' 'Sapik herifl ' diye bagiranlar oldu. 'Diçari! ' diyerek kolundan tutup yerdeki adami kaldirmaya çaliçti görevli. 'Kendi gider, ' dedi biyikli genç. 'Birakin adamin kolunu ' " (Atay 2018: 25). Yazar, uzun biyikli genç çahsinda toplumun ôtekileçen ve yabancilaçan kiçilerini benimseyen azinligi sembolize eder. Bu sembolizm ancak bu durumu anlamlandirabilecek kendi örnek okuruna yöneliktir.
4. isa Arketipi ve Beyaz Mantolu Adam
Oguz Atay, Beyaz Mantolu Adam hikâyesinde, Isa arketipi ile kahramani arasinda ôzdeçim kurar. Muhtelif yönlerden kahramamn aldigi çekiller onu Isa'ya yaklaçtinr. Isa'nin da döneminde yaçadigi toplumca anlaçilamayip çarmiha gerilmesi ve yine modern toplumda tutunamayan kahramamn benzer §ekilde ötekile§tirilmesi arasinda baglanti kurar. Ancak örnek okurun anlamlandiracagi türden bir göndermedir bu durum. Kuçkucu bir yaklaçimla anlamlandinlacak bu durumu Umberto Eco, yorum baglaminda §u §ekilde açiklar:
"Metni kurtarmak yani, anlam yanilmasini anlamin sonsuz oldugu bilincine dönüftürmek için okur metnin her satirinin bir ba§ka gizli anlami gizlediginden kuçkulanmalidir; sözcükler, söylenmeyeni söylemek y er ine onu gizlerler; okurun utkusu, metinlerin her §eyi söyleyebilecegini -yazarin metinlerin söylemesini istedigi §ey diçinda- keçfetmektir; metnin anlami oldugu öne sürülen §ey sözüm ona keçfedilir kegfedilmez, onun gerçek anlam olmadigindan eminizdir; gerçek anlam en ötedeki, ondan da, bir sonrakinden de ötedeki anlamdir; hylic'1er -kaybedenler- yorum sürecini 'anladim' diyerek bitirenlerdir" (2017: 48).
Beyaz Mantolu Adam'm esnaf tarafindan manken olarak vitrine yerleçtirilmesi çekil yönünden Hz. Isa'mn çarmiha gerilmesi sahnesine benzer. Oguz Atay'in Tutunamayanlar romaninda bir tutunamayan olan Selim I§ik'la sik sik Hz. Isa arasinda ôzdeçim kurmasi gibi bu hikâyede de Beyaz Mantolu Adam ile Hz. Isa yaçadiklan topluluga tutunamami§ ki§ilikleriyle birleçirler. Onlann mü§terek özelligi ya§adiklari toplum tarafindan ötekile§tirilip, yabancila§tirilmalandir.
"Kollarindan tutup vitrine çikardilar. 'Böyle put gibi durmasin' dedi tezgâhtar. 'Güzel bir poz verelim ona ' Gene dü§ündüler. 'Kollarim açalim ' dedi patron. 'Vitrini doldursun ' 'Yorulur, kollarim oynatip durur ' Naylon iplerle tavana asmaya karar verdiler sonunda kollari. Bir kolu ileri uzattilar, bagladilar ve ipi vitrinin üstündeki bir çiviye tutturdular. Öteki kolu da duvarda bo§alttiklari bir rafayerle§tirdiler" (Atay 2018: 19).
J&iUiye
(2ilt/"Volume: 2 ■ ^¡p/Jfesue: 1 ' 2021
Etrafta bu durumu gözlemleyenler Beyaz Mantolu Adam'm bu vaziyetini Hz. îsa'ya benzetirler. " 'Put gibi olmuç, §una bak, ' dedi. 'Çarmih, ' diye düzeltti öteki. Güldüler. " (Atay 2018: 22) Ayni zamanda bir modernizm eleçtirisi olarak Beyaz Mantolu Adam kalabaliklar içerisinde benligini muhafaza etmeye çaliçan bireyin yine benzemekten korktugu toplum tarafindan diçlanmasimn örnegini oluçturur. Yazar gerek Isa arketipi gerek modernizm eleçtirisiyle alt metinde kendi örnek okurunu ortaya çikarir.
Onu önce dönü§türerek vitrine çikaran esnaf ardindan ona suni bir kimlik kazandirir. Onu ticari menfaatleri için kullamr. Bu durum Atay'm ironik anlatim tutumundan §u §ekilde ortaya çikar:
"ï§te büyük fedakarliklarla Kuzey Kutbundan getirtmi§ bulundugumuz Canli Isveç Mankeni bu sicaga ancak hafif kumaçlarimizi giyerek katlanmaktadir. î§te koca manto onu terletmemektedir. Kuma§larimizla bir ku§ gibi havalarda uçarak sizlere en canli ve en gerçek reklami yapmaktadir. 'Saran Kumaçlari ' yalniz magazamizda. Mallarimizin ve mankenlerimizin taklitlerinden sakininiz. Israrla arayimz!" (Atay 2018: 19).
Toplumun insani metalaçtirmasinin ve çûrûmûçltigûn çarpici bir ifadesi olarak ortaya çikan bölümde kahraman Canli Isveç Mankeni olarak sunulur. Örnek okur gözüyle anlamlandirilabilecek bu sahnede yazar, toplumun insam e§yala§timasi ve araçsallaçtirmasim ifade eder. Atay için "yabancila§mi§ kimseler ve ôtekileçtirilmiçler" toplum nezdinde metalaçtirmaya müsait kimseler olarak hikâyede yer alir.
5. Sonuç
Umberto Eco, Anlati Ormanlarinda Alti Gezinti adrni vermi§ oldugu eserinde yer alan örnek okur kavrami ile hem örnek okurun vasiflarini hem de örnek anlaticinin, okuyucusundan beklentilerini açiklar. Okur-metin-anlatici iiçgeninde geliçtirilen bu durum ku§kusuz anlatiya niifuz etme noktasinda okuyucuya ele§tirel bir bakiç açisi da kazandirir. Modern Türk edebiyatimn önde gelen yazarlarindan Oguz Atay da okuyucusundan entelektüel birikim talep eden yazarlar arasindadir. Incelememize konu edilen Beyaz Mantolu Adam hikâyesinde Atay kendi örnek okurunu in§a eder. Bu okurun temel özellikleri ise "anlati geleneginden haberdar", "metinlerarasi düzlemde gûçlû baglantilar kurabilen", "birey toplum ili§kisinden hareketle çikanmlar yapabilen", "postmodernist anlatimn temel unsurlanmn bilgisine sahip", "modernizme yönelik ele§tirel baki§ sunabilen" ve "insan-hayat merkezli yeni baki§ açilari geli§tirebilen" bir okurdur. Söz konusu bilgi ve donanimin uzakliginda metne yapilacak olan yaklaçim, yüzeysel bir okuma ile sonuçlamr.
Atay da diger "örnek okurunu" talep eden yazarlar gibi modernist tekniklerle oluçturdugu anlatilarinda birçok kez ancak örnek okurun anlamlandiracagi çekilde metinlerarasi düzlemde eserler kaleme alir. Beyaz Mantolu Adam hikâyesi ise yine
J&iUiye
(2ilt/"Volume: 1 ' ^jji/J'ssue: f ■ 2021
çeçitli arketipler ve göndermeler etrafinda ancak örnek okur okumasi ile bütünlüklü bir çekilde anlamlandinlmasi mümkün bir anlatiyi ortaya çikarir. Yazar hikâye de modernizmin getirdigi yabancila§ma, yalnizlik, tutunamama, toplum eleçtirisi, bireyin kalabaliklar içerisindeki varoluçsal sikintilan gibi izlekleri ele alir. Atay'in bu izlekleri içleyiç ve ele ali§ biçimi de örnek okur seviyesindeki bir okuma ile açikliga kavuçur.
Sonuç olarak Oguz Atay da Umberto Eco'nun ifade ettigi gibi "metnin amacinin örnek okuru ya.ra.tmak" oldugunu ortaya çikaracak çekilde anlati geleneginden haberdar yetkin bir okuyucu talep eder. Aksi takdirde Atay'in metnine yapilacak yüzeysel bir okuma okuyucu tarafindan anlaçilmaz olarak nitelenecek ve metinler sihhatli ve derinlikli bir okuma olanagindan uzakta kalacaktir. Dolayisiyla Atay'in metinlerini anlamlandirmaya yönelik yaklaçimlar ancak "örnek okur " hüviyetine sahip kiçiler tarafindan gerçekleçtirilecektir.
6. Kaynakça
Atay, Oguz (2018). Korkuyu Beklerken. Istanbul: îletiçim Yayinlari.
Ecevit, Yildiz (2014). "Ben Buradayim" Oguz Atay'in Biyografik ve Kurmaca Dünyasi. Istanbul: Iletiçim Yayinlan.
Eco, Umberto (1995). Anlati Ormanlarinda Alti Gezinti. çev. Kemal Atakay. Istanbul: Can Yayinlan.
Eco, Umberto (2017). Yorum ve A§iri Yorum. çev. Kemal Atakay. Istanbul: Ayrinti 72 Yayinlan. —
Dilber, Kadir Can (2018). "Gogol'ün 'Palto'sundan 'Beyaz Mantolu Adam'i Çikarabilmek -Nesne'mn Orne Simiilakra'si". Folklor/Edebiyat Dergisi, 24 (95): 171-186.
Gasset, Ortega (1999). Insan ve "Herkes". çev. Neyire Gül I§ik. Istanbul: Metis Yayinlan.
Giddens, Anthony (2019). Modernite ve Bireysel - Kimlik, Geç Modern Çagda Benlik ve Toplum. çev. Ümit Tatlican. Istanbul: Say Yayinlan.
Jung, Carl Gustav (2015). DörtArketip. çev. Zehra Aksu Yilmazer. Istanbul: Metis Yayinlan.
Kaplan, Yasir Islam (2019). Oguz Atay'in Eserlerinde Mesiyanik Umutlar: Tutunamayanlar ve "Beyaz Mantolu Adam "da Isa Peygamberin Temsilleri. Yiiksek Lisans Tezi. Istanbul: Bogaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tiizer, Ibrahim (2020) "Oguz Atay'da Korku Korku Üstüne Ya Da Korkuyu Beklerken Çikilan Yolculuk: Eve/Kendine Dönü§", Anlati/Yorum Roman ve Hikâye Üzerine Yazilar. Ankara: Hece Yayinlan.
Uludag, Süleyman (1992). "Bâyezîd-i Bistâmî". Türkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi. Cilt V. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfi Yayinlan. 238-241.
Jgiillige
(2ilt/"Volumc: 2 ■ ^¡p/Jfesue: 1 • 2021
