CC BY
25Cilt: 4,Sayi: 1, 2021
Vol: 4, Issue: 1, 2021
Sayfa - Page: 31-44
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
jL Professional Plagiarism Prevention
AYFER KAFKAS'IN "ESRARNAME" ROMAN SERMNDE FOLKLOR VE
KÜTAHYA HALK HAYATI*
FOLKLORE AND KÜTAHYA FOLK LIFE IN AYFER KAFKAS'S "ESRARNAME" NOVEL SERIES
Mustafa DlNC**
MAKALE BiLGiSi OZET
^ Geli$: 31.01.2021 s/ Kabul: 22.04.2021 Edebi uriinleri ttreten sanatQilar iginde bulunduMan kultilrel fevreden bagimsiz du§untilemezler. Bu bakimdan eserlerinde folklor temsillerini yansitmalari kasinilmazdir. Bu husus halk bilimi alamnda modern edebiyat mahsullerindeki folklorik temsillerin incelendigi pek 90k ara§tirmanin olu§turulmasim gilndeme getirmektedir. Ozellilde hikaye ve roman turiinde bu tipteki ara§tirmalann daha 50k yapildigi gorulmekle birlikte, modern edebiyatin hemen tilm turlerinde folklor tiriinlerinin tespit ve tahlil edilmesi mumkundiir. Bu 5ali§ma da Ayfer Kafkas'in tarihi-fantastik kurgu tilrilnde yazmij oldugu, Esrarname I Yasak Ilmin Kitabi ve Esrarname II Kayip Ruhun Zindani isimli seri romanlannda halk bilimi temsillerini tespit ve tahlil ederek yorumlamayi hedeflemi§tir. Bu dogrultuda yapilan taramalar neticesinde tespit edilenler, folklor alamnm kadrolan serfevesinde tasnif edilerek yorumlanmi§, eserin yansittigi 18.yy Kiitahya halk hayatiyla, giinumuz Kutahya'si arasmda birtaknn ilgilerin kurulabilecegi saptanmi§tir. Birbirinin devami niteliginde olan serinin kurgusu i^erisinde aynca halk mimarisi, ge?i§ donemleri, giyim kujam siislenme ve el sanatlari, seyirlik tiirler, halk inan$lari ve hekimligi ile ilgili temsillerin verildigi goriilmu§tur. Eserin folklorik anlamdaki bir diger zenginliginin ise yogun gerilunli mitik-mistik anlatmnn, anlati geleneginin oncul tiirleri olan masal, efsane ve memorat tiirlerinden benzer yonler ihtiva etmesidir. Bu baglamda eserin yazannin aldigi egitimin ve yeti§tigi sosyal Sevrenin esere buyuk olgtlde ve maharetle yansitildigi goriilmustiir.
Anahtar Kelimeler: Roman, Folklor, Ayfer Kafkas, Esrarname, Kiitahya.
Ara$tirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
^ Received: 31.01.2021 s/Accepted: 22.04.2021 Keywords: Novel, Folklore, Ayfer Kafkas, Esrarname, Kiitahya. Research Article Artists who produce literary works cannot be considered independent of the cultural environment they live in. This brings to the agenda the creation of many studies in the field of folklore that examine the folkloric representations in modern literature products. In this study, it is aimed to interpret the representations of folklore in his serial novels named Esrarname I Yasak Ilmin Kitabi and Esrarname IIKayip Ruhun Zindani belongs to Ayfer Kafkas. The ones that were determined were classified and interpreted within the framework of the cadres of the folklore field, and it was determined that some relations could be established between the 18th century Kiitahya public life reflected by the work and today's Kiitahya. It was also seen that the representations about folk architecture, transition periods, dressing and handicrafts, spectacle genres, folk beliefs and medicine were given. Another richness of the work is that the intensely stressed mythic-mystical narration contains similar aspects from the genres of the narrative tradition. Finally it has been seen that the education of the author of the work and the social environment in which she grew up were reflected in the work to a large extent and skillfully.
* Bu makale 2-4 Ekim 2020 tarihinde düzenlenen TOKÜAD II. Uluslararasi Toplum ve Kiiltiir Ara§tirmalari Sempozyumu'nda "Ayfer Kaflcas 'in Esrarname I Yasak ilmin Kitabi ve Esrarname II Kayip Ruhun Zindani Rotnanlarinda 18. Yiizyil Kiitahya HalkHayatina Dair Tespitler" bafligi ile sunulan sözlü bildirinin gözden gepirilip, btlyilk oranda geni§letilmi§ halidir.
** Dr. Ögr. Üyesi, Qanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Egitim Fakilltesi, Tiirk?e ve Sosyal Bilimler Egitimi Bölümü, Türk Dili ve Edebiyati Egitimi Anabilim Dali. Canakkale/Türkiye, E-mail: mustafadinc@comu.edu.tr. ORCID © https://orcid.org/0000-0002-5639-4876.
Bu makaleyi ju jekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Dinf, Mustafa (2021). "Ayfer Kafkas'in "Esrarname" Roman Serisinde Folklor ve Kütahya Halk Hayati". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültiir Arasjtirmalari Dergisi (UDEKAD), 4 (1): 31-44. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.871548.
Extended Abstract
Folklore is an important stakeholder of cultural sciences as a discipline that is constantly kept alive with research shaped over two focal points: field and text. As of the second half of the 19th century, the scientific foundation, which was laid with the compilations made from the field, has been shaped on the theoretical infrastructure that has developed in the process, and has become in interaction with all social dynamics and therefore all social science branches today.
The most intensive interaction between folklore and other branches of social sciences is the field of literature. It is known that the narrative tradition, which has come from the earliest times of Turkish literature, met new genres in the Tanzimat period and continued its existence in these genres. Especially in the fictional plane of contemporary stories and novels, it is possible to determine the influence of this narrative tradition intensely, and therefore, to make folk-scientific determinations and analyzes on modern literature products. It is natural for those who create products in modern literature to use folkloric patterns in their works, based on the fact that they cannot be separated from their environment and environmental motivations, and regardless of the literary understanding they belong to, they act from a distinct narrative tradition. This issue brings to the agenda the creation of many studies in the field of folklore that examine the folkloric representations in modern literature products. Although it is seen that this type of research is mostly done in the genre of stories and novels, it is possible to identify and analyze folklore products in almost all genres of modern literature. Therefore, it is quite natural that fictional works of various styles and genres are the subject of folklore field and that a rising graphic emerges in terms of both quantity and quality.
Ayfer Kafkas's " Esrarname I Yasak ilmin Kitabi" and "Esrarname II Kayip Ruhun Zindani" which we
focus on in the study, contain findings that can be addressed in two dimensions in terms of the author's environmental motivations and the use of elements belonging to the narrative tradition. These findings, which we can define as folkloric findings altogether, include the features of the space and traditional urban life, folk architecture, transition periods, dressing and crafts, spectacle genres, folk beliefs, folk medicine representations, as well as the narrative tradition features that are heavily reflected in the fiction of the two books of the series. The fact that it reflects tradition on both the folkloric life and the narrative plane is an indication that Kafkas has blended her academic education with the historical and cultural texture of the city where she lives.
On the other hand, the author's analyzes, especially on urban life, and descriptions of the places where the work takes place contain data that will contribute to the tourism-promotional activities of the city of Kütahya in a sense. As a result, although it is possible that Ayfer Kafkas's novels named "Esrarname I Yasak tlmin Kitabi" and "Esrarname II Kayip Ruhun Zindani" can be described as historical-fantasy fiction novels, based on the findings, the folklore field has both folklore and narrative tradition. It is possible to evaluate it as a series in which many determinations and in particular various notes on public life in Kütahya can be made.
Giri§
Modern edebiyat dünyasmin pek 90k temsilcisinin hikäye, roman, tiyatro veya §iir kabilindeki eserlerindeki folklorik örüntülerin bildiri, makale veya tez hacminde ele alinmasi halkbilimi alamnda son zamanlarda sikQa kar§ila§ilan 9ali§ma bifimlerindendir. Esasen kurguya dayali metinler olan modern edebiyat mahsullerinin, üreticilerinin tasarruflariyla §ekillendikleri, bu bakimdan onlarla ilgili pek 90k fevresel motivasyondan beslendikleri a9iktir. Bu motivasyonlardan bir tanesi de folklorik 9evredir. Nitekim modern Türk edebiyatimn geli§im seyrine bakildiginda, hemen her dönemde halk hayatina dair izlerin tiim türlerde görülmesi olasidir. Dolayisiyla halkbilimi alamna 9e§itli tarz ve türlerdeki kurgu eserlerin konu olmasi ve gerek nicelik gerekse nitelik a9isindan yükselen bir grafigin ortaya 9ikmasi gayet dogaldir.
Edebiyat tarihimizde a§agi yukari Bati dünyasinda oldugu gibi "§ehirli" bir kimlikle ba§ladigi görülen roman türünde Milli Mticadele dönemine gelene degin hemen pek 50k örnegin §ehir ya§ami iferisinde geftigi tespit edilmektedir. Bu nedenle Tanzimat dönemi ile ba§latilan Türk romanciliginin en popüler mekänlarinin Istanbul ba§ta olmak üzere, §ehirler olmasi §a§irtici degildir. Yazarlarin pek 90gunun §ehirlerde dogup büyüdükleri, buralarda egitim gördükleri yahut 9e§itli görevlerde bulunduklari dü§ünülürse, modern edebiyat mahsullerinin ba§langi9 eserlerinin büyük §ehirlerle hemhal olduklan ifade edilebilir (Türk Edebiyatinda Qukurova 2020). Öte yandan Türk romamnda köy temsilleri her ne kadar Karabibik'e kadar da götürülebilirse de köy hayatina belirli bir ideolojik dayanakla egilerek dogrudan köye, köydeki ya§am §artlanna, dramlara yönelen eserler ancak toplumcu ger9ek9i baki§ a9isiyla 1950'ler ve sonrasina tarihlenmektedir.
Bu anlamda ister §ehir hayatinda ge9iyor olsun; isterse köy-ta§ra ya§amini konu alsin modern edebiyat ürünleri olarak hikäye, roman, tiyatro eserleri vd. ürünlerde yukarida sözü edilen folklorik izlerin, halk hayati temsillerinin tespit edilebilmesi dogaldir. Bu temel önerme nezdinde olu§turulan 9ali§manin amaci, günümüzde polisiye roman türünde eserleriyle taninan ve aslen Kütahyali olan Ayfer Kafkas'in, edebiyat dünyasina kapi araladigi ilk iki eseri olan "Esrarname I Yasak ilmin Kitabi" ve "Esrarname II Kayip Ruhun Zindam" adli romanlannda folklor ve Kütahya halk hayatina matuf yansimalann tespit edilerek yorumlanmasi, bunlann güniimüz Kütahya folklor ve halk hayatiyla ili§kilerinin degerlendirilmesidir. £ali§manin kapsam simnni olu§turan iki romanla ilgili okumalarin yapilmasimn ardindan ama9la ili§kili oldugu tespit edilen temsiller, folklor disiplinin inceleme sahalari ve siniflandirmalan baglaminda derlenip toparlanmi§, bunlann eserin ge9tigi yiizyil olan 18.yy'daki görünürlügü ve günümüz Kütahya halk hayatindaki devamliligi yorumlanmaya 9ali§ilmi§tir.
Edebiyat ara§tirmalanmn en önemli boyutlarindan biri olan metin merkezli 9ali§malar, edebi ürünü eser, okur, yazar, di§ dünya gibi odaklardan ele alarak 9özümleyen, anlamlandiran ve yorumlayan 9ali§malardir. Bu bakimdan metin merkezli 9ali§malarla edebi eserler sadece metin degerleri ile degil, pek 90k farkli boyutlarla ele alinabilmektedir. Bu boyutlar i9erisinde edebi eserin olu§turuldugu dönemin sosyal, tarihi, ekonomik, siyasi hayati; yazarin i9 dünyasi; okuyucunun eserden edindikleri; eserin diger edebi mahsullerle baglantilan gibi pek 90k degi§keni sayabilmek mümkündür.
Türk halk bilimi ara§tirmalannda folklor kadrolan veya §ubeleri olarak bilinen ve genel karakteristigini Örnek (2000)'in 9izdigi ve Qobanoglu'nun (2005) 9e§itli eklemelerle geni§lettigi tasnif bi9imi, günümüzde makale ve tez hacmindeki pek 90k alan 9ali§masinda 9er9eve olarak kullanilmakla birlikte, alanin geli§im seyriyle orantili bi9imde farkli ara§tirmacilarin önerileriyle geli§tirilmeye devam etmektedir1. Öte yandan halk bilimi alani i9erisinde ?agda§ edebi metinlerdeki folklorik örüntünün incelenmesine dair henüz bir metodolojinin olu§madigi da a§ikardir. Nitekim YÖK Tez Merkezinde yayimlanmi§ 9agda§ edebi metinlerde (roman, hikäye vd.) folklor temsillerini ele alan yüksek lisans ve doktora tezlerine bakildiginda hemen hepsinin yukarida zikredilen tasnif bi9imini kullanarak
1 Folklor kadrolarmui 5agimizdaki geli§im seyri baglaminda yenilenmesine, güncellenmesine örnek olarak sunulan yeni kadro tasnif önerileri i^in bkz. (Yolcu 2019 Güven? 2020).
betimlemeler yapildigi görülmektedir. Buna mukabil, folklor alaninin metin merkezli yaklaçimlari ise sözlti kültür ortaminda üretilen metinleri ele aldiklarindan çagdaç edebiyat malzemesindeki folklorik temsillerin incelenmesi salt Örnek (2000) ve Çobanoglu (2005)'nun monografi kadrolari baglaminda yapilmaya devam etmektedir. Bu bakimdan çagdaç edebi ürünlerdeki folklorik ürünlerin tespit ve tahlili için her iki alamn bilgisine ihtiyaç duyan yeni ve farkli bir metodolojinin geliçtirilmesi bir zorunluluk halini de almiçtir.
Araçtirmada serideki hikâye mucibince yazar tarafindan bir çekilde sunulan folklorik temsiller tespit edilmiç ve bir tasnife tabi tutularak sunulmuçtur. Bu tasnifte halk biliminin yukarida zikredilen kadrolari göz önünde bulundurulmaya çaliçilmakla birlikte serinin hacmi ve hikâyesi ôlçûsûyle hepsine uygun örnek tespit edilemeyecegi gerçegi dâhilinde tasnif ba§liklan, baglamlarina göre olu§turulmu§tur2. Tespitlere esas teçkil eden ifade ve cümleler akademik referans kurallarina göre dogrudan veya dolayli alintilarla teker teker verilerek, örnekler iliçkilendirilmiçtir. Tespit edilen temsillerin yorumlanmasinda ise yazarin çizdigi 18.yy Kiitahya halk hayati ile günümüz Kütahya'sindaki devamlilik göz önünde bulundurulmuçtur.
Çaliçmanin izleyen bölümünde bulgular îçiginda eserin kurgusunun dayandigi geleneksel anlati baglamli tespitler iizerinde durularak eserin folklor alanmdaki görünürlügü ve alana katkisi yorumlanmiçtir. Çaliçma bu anlamda sosyal bilimlerde siklikla baçvurulan nitel araçtirma yöntemlerinin analiz biçimlerinden biri olan içerik analizi mantigi altinda olu§turulmu§tur. Içerik analizi, söylemin, göriinen, kolayca yakalanan, sergilenmiç ve ilk bakiçta algilanan içerigi yerine, gizil, üstü örtülü içerigini ortaya çikarmayi saglamaktadir. Dolayisiyla içerik analizi, mesajda, bireyi görünmeden etkileyen ögelerin belirlenmesine yönelik "ikinci bir okuma"dir (Bilgin, 2006: 1). Bu yönüyle içerik analizi, edebiyat araçtirmalari için siradan okuyucunun bir çirpida fark etmedigi yönleri ortaya çikarmaya hizmet ederek, eserin ve dolayisiyla yazarm anlaçilirligini da artinci bir i§leve hizmet etmektedir.
1. Yazar ve Eser Hakkinda3
1979 yilinda Kütahya'da dogan yazar, bu kentteki temel egitiminin ardmdan lisans ögrenimini Selçuk Üniversitesi Dogu Dilleri ve Edebiyatlari Anabilim Dali'nda tamamlamiçtir. Halen Kütahya'da yaçamini ve çaliçmalarmi sürdürmekte olan yazann çeçitli edebiyat dergilerinde yayimlanmiç öykülerinin yaninda son olarak polisiye kurgu tarzinda "Kizil Çebeke" ve "Divina'nin Bilezigi" isimli iki kitabi yayinlanmiçtir. Çaliçmamiza eksen olarak aldigimiz "Esrarname I Yasak Ilmin Kitabi" ve devami niteligindeki "Esrarname II Kayip Ruhun Zindani" isimli romanlarin olay örgüsü kisaca §u çekildedir:
Tir-i Dänende Eidindaki Iranli bir büyücü tarafmdan, yiizyillar önce yazilan ve kendisini çôzene insanüstü yetenekler kazandiran büyülü-e^^^^ dolu Esrarname isimli kitap,
2 Örnek ve Çobanoglu'nun srnimuç olduklari (hatta yeni önerilerle oldukça geniçleyerek 30 baçliga kadar çikan) folklor kadrolari elbette ki halk hayatinin her yönüne dair maddi ve manevi ürünleri ele alan çok geni? bir tasniftir. Bu anlamda romanda tiim folklor kadrolanna uyan temsil örneklerinin tespit edilmesi beklenmemelidir ve zaten mümkün de degildir. Romanda tespit edilen folklor temsilleri de haliyle, hikâyenin geregince sunulan temsillerdir. Bu baknndan tespit edilen folklorik temsillerin tasnifí de bulgulara yönelik baglamsal bir tasnif olarak düzenlenmi§tir.
3 Yazann hayat öyküsüne dair bilgiler Ayfer Kafkas ile 10/09/2020 tarihinde yaptiguniz mülakattan kisaltilmi§tir.
yazildigi dönemdeki gücünün farkina varan din adamlarinca yok edilmeye ?ali§ilmi§, ancak türlü ?abalara ragmen yalmzca ikiye bölünmesi saglanabilmi§tir. Bu iki par^a ise Bursa'da bir dergähin gizli odalarinda birbirlerinden ayri ve yogun güvenlikli bir §ekilde hapsedilmi§tir.
18. yy Osmanli Germiyan topraklarinda bir pa§a kizi olarak ya§amina devam eden Nägehan'in kü9üklügünde kulak misafiri oldugu bir sohbet esnasinda ismini duydugu bu sirli kitabi bir tutku halinde elde etmek ister ve nihayetinde "iyi niyeti ve tamamen saf ve güzel dü§ünceleri" sayesinde kitabin bir yarisi Nägehan'a kendiliginden gelir. Nägehan elindeki bu par^ayi okuduktan sonra artik 90k hizli ko§an, 90k iyi duyan, U9ma kabiliyeti kazanan, zaman ve mekän üstü bir kahramana -Esved- dönü§erek Kütahya sokaklarinin koruyucusu halini alir.
Öte yandan kitabin diger yarisi ise Muntazar'in eline dü§mü§, Muntazar ise bu yariyi kendi 9ikarina (ilm-i simyayi ögrenmek, zengin olmak ve türlü kötülükler yapmak) kullanmaya ba§lar. Fakat kar§itligin iki kutbu olarak Nägehan'in (Esved) da Muntazar'in da bilmedigi, kitabin her iki par9asinin daha yazildigi devirden beri pe§inde olan Asfar ismindeki cinin ortaya 9ikmasidir. Asfar Muntazar'1 a§ik oldugu kadin kiligina girerek cezalandirir ve Nägehan'in elindeki par9ayi almak maksadiyla Muntazar'1 kendisine esir eder. Zaman i9erisinde Nagehan'in ba§ina gelenlerden kuzeni ve pa§a babasinin arkada§i -ki daha sonra Nagehänla evlenecektir- Ibrahim Ethem Bey haberdar olurlar ve iyi ile kötünün mücadelesi böylelikle hizlanir.
Öykünün sonunda ise Esrarname'nin her iki par9asim ele ge9irerek olaganüstü bir kimlige bürünen Nagehän, Ibrahim Ethem Bey'in yardimiyla hem Muntazar'1, hem Asfar'1 ve hem de kitabin methini duyarak onu ele ge9irmeye 9ali§an diger unsurlan yok ettigi gibi; kitabin zaman i9erisinde kendisini de etkisi altina aldigindan dolayi kitapla ya§ami-sevdikleri arasinda bir se9im yaparak Esrarname'yi de ortadan kaldinr ve kendi mutlu sonuna böylelikle ula§ir.
2. Bulgu ve Yorumlar
Ayfer Kafkas'in 18. yy Kütahya'sinda ge9en Esramame serisinde her §eyden önce üzerinde durulmasi gereken nokta, eserin ana kahramani Nagehän'in babasi olarak "Germiyan Sancaginin e§raf-i a'yanindan Mollaoglu Ali Pa§a" (Kafkas 2011: 16) §eklinde takdim edilen Ali Pa§a'dir. Zira Kütahya tarihi i9in reelde de bir Ali Pa§a isminden bahsetmek mümkündür. §ehrin merkezinde halen faal olan ve halk arasinda "Alo Pa§a Camisi" adiyla bilinen cami ba§ta olmak üzere pek 90k vakfiyesi bulunan ve 18.yy sonlarinda bir süre Anadolu Eyaleti Valiligi yapmasina ragmen 9e§itli nedenlerden dolayi hayatina son verilmi? Kürt Seyit Ali Pa§a, son zamanlanmn bir kismim Kütahya'da ge9irmi§tir4. Bu anlamda Nagehän'in babasinin her ne kadar "Germiyan Sancaginin zamamn tesirine maglup olan nadide eserlerini gogaltip layemüt eyleyecek bir hattat" (Kafkas 2011: 17) §eklinde nitelendirilse de Ali Pa§a ismiyle sunulmasi, kent hafizasinda bilinen bir isim olan Kürt Seyit Ali Pa§a'yi da (Alo Pa§a) animsatmasi bakimindan bilinQli bir se9im ürünü olarak görünmektedir. Böylece daha ilk satirlardan itibaren yazarin aym zamanda okura bir Kütahya tarihi panoramasi 9izecegi ve tarihi kurgu i9erisinde okuru Kütahya'nin günümüzdeki görünürlügü üzerine de dü§ündürecegi hissedilmektedir.
4 Alo Pa§a (Kürt Seyit Ali Pa§a) ile ilgili ayrintili bilgi igin bkz. (Uzunsar§ili 1932).
2.1.Mekan Baglamli Bulgular: Geleneksel Kent Yagami ve Halk Mimarisi
Edebi eserde mekän, kurgunun cereyan ettigi bir dekor olmasimn yaninda, pek 90k farkli i§leviyle aksiyonun olu§masinda veya §ekillenmesinde etkisi olan önemli bir unsurdur (Narli 2002: 98, 99). Bu anlamda Esrarname serisi de hem §ehir hem de kahramanlann ya§adiklan haneler baglaminda önemli mekän tasvirlerinin yapildigi bir roman olarak kar§imiza 9ikmaktadir.
Eserde mekän öriintüleri konusunda ilkin "Adina Germiyan derler bu memleket, sicak sulariyla me§hur" (Kafkas 2011: 10) ve "Qünkü Germiyan 'in sicak memba sulari o kadar hol ve gifaliydi ki... Üstelikkonaksancagin en me§hur hamamlarindan biri olan Balikli Hamamina qokyakindi" (Kafkas 2011: 18) ifadeleriyle Kütahya'da pek 90gu halen faal bulunan llicalara atifta bulunulmu§tur. Bunlardan tarihi Balikli Hamami, §ehir i9inde merkezi bir konumda bulunmakta ve Ali Pa§a'nin konagi olan roman mekänina da olduk9a yakin tarihi bir yapi olarak kar§imiza 9ikmaktadir. Buna mukabil, Sümbüllü Medresesi, Sadettin Camii, Bedesten, Sirlibayiri, Yetmi§ Bürgin Hisar Kalesi, Samanpazari, Piringhani ile "acayip otlar, pis kokulu tütsüler, yaglar, incecik kum gibi tozlar, civa, kükürt; sabun, gül yagh merhemler almak igin gidilen Kapanalti" (Kafkas 2011: 93; Kafkas 2012: 99); "Hisaralti lafziyla müsemma fukara muhiti" (Kafkas 2011: 133) §eklinde §ehrin günümüzde de bilinen lokasyonlarinin yer yer amlmasi veya tasvir edilmesi de mekänlar konusunda kayda deger bir durumdur. Bu anlamda eserde Hisaralti olarak ge9en muhit günümüzde Sultanbagi mahallesine tekabül etmekte ve tipki romanda oldugu gibi günümüzde de burasi orta-dar gelirli, ta§rali ailelerin mukim bulundugu bir semt olarak bilinmektedir.
Eserde 18.yy Kütahya halk hayatina matuf bir diger mekän örüntüsü konaklann mimari özellikleriyle ilgili temsillerde kar§imiza 9ikmaktadir. Zira romanin esas kahramani olan Nagehän'in günlük hayatinm önemli bir kisminin ge9tigi konak özellikle ilk kitapta geni§9e tamtilmi§, konaklann mimari dokuyla alakadar yapisi betimlemelere gayet detayli bir bi9imde yansitilmi§tir. Mollaoglu Ali Pa§a konagi ba§ta olmak üzere her biri aym zamanda birer halk mimarisi ömegi olan konaklann, "cumbalari, mahir ustalar tarafindan oya gibi i§lenmi§ payandalari, iki kanatli kündekäri i§lemeli koca giri§ kapisi, senede iki defa yinelenen inci beyazi kireg sivasi; ta§lik, mäbeyin, haremlik-selamlik daireleri ve sofalari; kügük mangallari, sedirleri, zevkle dö§enmi§ ceviz mobilyalari, halilari, konsollari" (Kafkas 2011: 18,19) ile sanatkärane bir üslupla betimlendigi görülmektedir ki bu durum aym zamanda yazann söz konusu mimari detaylara häkim oldugunu da dü§ündürmektedir. Bu itibarla özellikle günümüzde Germiyan ve Ahierbasan sokaklannda siralanan bu konaklar, Kütahya kent dokusunun önemli bir bile§eni olarak canliliklarini korumaya devam etmektedirler (Tarihi Kütahya Konaklan 2020). Günümüzde büyük 90gunlugu koruma altina alman tarihi Germiyan konaklari, birtakim restorasyon 9ali§malari neticesinde, restoran veya otel bi9iminde turizm faaliyetlerinde kullanilir hale gelmi§lerdir.
Osmanli tarihinde §ehzadelerin yeti§tigi bir §ehir ve Anadolu Beylerbeyliginin merkezi olmasi durumundan hareketle sende panoramasi 9izilen Kütahya §ehrinin günlük rutini de son derece hareketli bir §ekilde yansitilmaktadir. Sözgeli§i "Camgöz Hilmi Efendinin kiraathanesinde, bir yandan sancagi yenice §ereflendirmi§ bir musiki iistadinm nagmelerini
dinlerken bir yandan da kahvelerini höpürdeten efendiler... kalaycilar, kahveciler, Kapanalti'nda agilan yeni dilkkanlar" (Kafkas 2011: 26) ifadeleri ile günlük eril ya§am ortamlan, esnaf ?e§itliligi vurgulanirken; "Sirlibayirindaki Agop 'un meyhanesindeki müdavimler" (Kafkas 2011: 60), "ipekli kuma§ tüccari Boris Efendi" (Kafkas 2012: 46), "me§hur terzi Eleni" (Kafkas 2012: 49) gibi gayrimüslim esnaflann isimleriyle birlikte de kentin kozmopolit etnik durumuna dair bilgiler satir altinda sunulmaktadir. Bu noktada özellikle Kapanalti aynen romandaki tasviriyle, hemen her ?e§it ali§veri§ faaliyetinin yapildigi bir lokasyon olarak ekonomik-M^el hareketliligini günümüzde de sürdürmektedir.
Bu hareketli günlük rutin ifinde elbette ki erkek bireyler kadar kadmlann da ya§amlari akici bifimde devam etmektedir. Kadinlar kendi aralarinda, "bedestene gelen yeni bezlerden, konaktaki hizmetgilerin talimlerinden yahut hamam meselelerinden" (Kafkas 2011: 83) konu§makla birlikte, dügünlerin, derneklerin, kadin toplantilarinin ba§ aktörleri halinde özellikle ev odakli günlük ya§amda aktif bir rol oynamaktadirlar. Pek 90k kadin birey daha genglik a§amalarmdan itibaren Anadolu'nun 90gunda görülen sanal bir akrabalik modeli olan "ahretlik" te§kilatina dähil olmakta, böylece "genelde Germiyanli geng kizlar di§ariya gikmak igin fazla sikinti gekmezlerdi. Hemen hepsinin ahretligi oldugundan bulu§up geng kiz meseleleri konu§acaklarini söylemeleri yeterli olurdu" (Kafkas 2011: 189) cümleleriyle ifade edildigi gibi, büyük§ehir hüviyetindeki Germiyan'da belirli simrlar i^erisinde nispeten daha rahat bir günlük hayat ya§amaktadirlar5.
2.2. Gegi§ Dönemleri Baglamh Bulgular
Halk bilimi ara§tirmalannda "ge?i§ dönemleri" adi verilen ve insan hayatimn önemli dönüm noktalanndan olan dogum, evlilik ve ölüm a§amalarinin yanmda toplumsal bazi farkliliklar ifinde bir durumdan digerine ge9i§in kutsandigi, etrafinda 9e§itli dinlik, büyülük uygulamalarin ve törenlerin gerfekle^tirildigi farkli dönemler de sayilabilmektedir (Din9 2019: 169). Bu anlamda eserin ba§kahramam Nägehan'in evlilik 9aginda bir gen9 kiz olmasi, kurgu i9erisinde onun evlilik hazirliklarina da yer verilmesini, dolayisiyla 18.yy Kütahya kadin ya§amina, evlilik hazirliklarma dair bazi kodlarin sunulmasmi da dogurmaktadir. Buna göre "kararacaklari sebebiyle kahve igmelerine müsaade edilmeyen" (Kafkas 2011: 123), "akgam saatlerinde pencereden bakmalari ho§ görülmeyen" (Kafkas 2011: 171) gen9 kizlarm evliliklerinde de kendilerinden beklenen özellikler "Osmanli kadini agir olmaliydi... Gelin hanim oturakli olacak, az konu$acak, Suzan Hamm gibi pamuk tenli degil biraz esmer olacak... Güzel kahve pigirecek, tetikte, atik ve dakik olacak" (Kafkas 2011: 21) sözleriyle ifade edilmekteyken; gelin adayimn görülmesi, sinanmasi amaciyla "Birkag gün sonra konu kom§u hanimlarla kiz görmeye gidildi. Kizin mahir olup olmadigi igilen kahvelerle tetkik edilip yürürken aksamadigindan emin olundu, bir bahaneyle konu§turulup kekeme olmadigi anlagildigi ve görünmeyen kusurlarinin tespiti igin hamam günü belirlenip gelindi" (Kafkas 2011: 22) §eklinde görücü gitme pratigine de yer verilmektedir.
5 Kadinlar arasrndaki sanal akrabalik modellerinden bin olarak "ahretlik" ile ilgili aynntili bilgi i^in bkz. (Ayaz 2019).
2.3. Giyim Ku§am Süslenme ve El Sanatlari Baglamli Bulgular
Evlilik gefi§i i9erisindeki ilk iki a§amanin ardindan Nägehan'in dügün hazirliklarina merkezinde yine kadinlann oldugu, feyiz ve kina temsilleri ile devam edilmektedir. Eserde resmedilen ?eyiz hazirliklari ayni zamanda, geleneksel giyim ku§am süslenme ve el sanatlan baglamli bulgulann da tespit edilebildigi bir alan olarak zengin bir muhteva da ifennektedir. Bu anlamda feyiz konusunda hem ailenin statüsünce hem de halk arasindaki "Kütahya 'dan gelin almak masraflidir" dü§üncesine göre, hazirligin uzun ve detayli bir §ekilde sunuldugu görülmektedir ki gen? kiza hazirlanan feyizin, her biri birer el sanati ürünü de olan "oyali seccadeler, en az yüz yirmi ge§it oyali dane ve bir o kadar da yün patigin yani sira; tel kirma, sim sarma, dantel, kanavige gibi i§lerle yapilmi§ türlü türlü e^ya" ile "me§hur Terzi Eleni hanima yaptirilan kat kat elbiseler, agir kiyafetlerden, tefeba§i denilen basßiktan" (Kafkas 2012: 47,48) olu§tugu belirtilmektedir. Burada "her anne gibi, Nägehan 'in annesinin de daha dogumundan itibaren kizina yaptiracagi tefeba§inin hayalini kurdugu" (Kafkas 2011: 62) sözleriyle sunulan "tefeba§i" ise geleneksel Kütahya kadin giyiminin en önemli figürlerinden biri olarak kar§imiza Qikmaktadir. Günümüzde de me§akkatli üretim süreci ile olduk^a yüksek fiyatlarla alici bulan bu kiyafet bir el sanati örnegi olmasinin yamnda (Tefeba§i 2018) Kütahya dügün kiyafetlerinin en agir ve degerlisi olarak el dokumasi ipek kuma§ üzerine altin suyuna batirilmi§ gümü§ sirma ile el ve gergef ile i§lenerek olu§turulan bir gelinliktir (Geleneksel Giysi 2020).
Qeyiz hazirliklarinda üzerinde durulan giyim ku§am ve tekstil ürünlerinin Kütahya kadinlarinin törensel kiyafetleri ve aksesuarlan i9erisinde degerlendirilmesi mümkündür. Bunun di§inda özel olarak bir giyim ku§am bilgisine yalnizca Nägehan'in geceleri büründügü Esved6 karakterinin, isminden ve gizliliginden hareketle siyah ve kapali bir durumda ele alim§inda ve bir de "Elinde kara tespihi, boynunda Ayet'el Kürsi muskasi, ku§aginda hangeri, dügmeleri göbegine kadar agik gömlegi ve sanki az önce birini tepelemi§gesine yana kaymi§ görünen serpu§uyla bigkinlar bigh.ni biriydi Nägehan 'in belalisi" (Kafkas 2011: 80) sözleriyle bir kabadayi kimliginde resmedilen Hüdaverdi tasvirinde rastlanmaktadir. Dolayisiyla giyim ku§am ve süslenme hususlannda tespit edilen dogrudan temas, 9eyiz a§amasi ile Esved ve Hüdaverdi karakterleri ile sinirli tutulmaktadir. Bunun haricindeki temsiller metnin aki§i i9inde dogal bir halde verilmektedir. Bu bakimdan kentteki kadin ve erkeklerin Osmanli muhiti olarak resmedilen Germiyan §artlarina uygun giyiniyor olu§lari sadece hissettirilen, üzerinde özel bir 9abayla durulmayan giyim ku§am temsillerini olu§turmaktadir.
Giyim ku§am temsilleri i9inde de bazi örneklerin sunuldugu el sanatlarimn, bu ba§likta üzerinde durulmasi gereken bir diger husus olarak ele alinmasi gerekli görülmü§tür. Buna göre ustaligini kadinlarin yaptigi, hammaddesi tekstil ürünleri olan 'Ve/ kirma, sim sarma, dantel, kanavige i§leri"\ ba§li ba§ina bir el sanati ürünü olan "tefebap" bir kez daha bu a§amada amlmakla birlikte; Mollaoglu Ali Pa§a'nin bir hattat olarak arz edilmesi (Kafkas 2011: 17); konaklarda "kündekäri, oymacilik" gibi yapi sanatlarimn mahir örneklerinin görülmesi; ayrica salonlarda 9e§itli "minyatür "lerin (Kafkas 2011: 18) bulunuyor olu§u tasvirleri gÜ9lendirmekte; eserin ge9tigi konak hayatina, bir anlamda Germiyan üst sinifinin ya§amina,
6 Esved: Ar. Siyah anlamina gelmektedir.
dair bir tablo olu§turmaya da hizmet etmektedir. Öte yandan Kütahya §ehrinin Türk-Islam Sanati dairesinde ge?mi§ten günümüze ?ini sanatiyla yayilan ünü, eserde de es geQilmemi§ ve bu durum "Germiyan 'in fanyanslarinin cihanda bir e§i dahayokmuq, öyle diyorlar. trän 'da ne kadar zengin varsa hepsi hamamlarinda Germiyan fanyansi görmek istiyor dedi" 7 (Kafkas 2012: 140) ifadeleriyle yansitilmi§tir.
2.4. Seyirlik Türler Baglamli Bulgular
Eserde kina gecesinde kadinlar arasinda canlandirilan bir seyirlik oyun temsili, bir hirsizlik olayina baglanarak aktarilmaktadir. Nägehan ile Ibrahim Ethem Bey'in dügününün kina gecesindeki kadin eglencesinin bir aninda;
"Igte tarn bu esnada Nagehän 'in dualari kabul oluverdi. Orta yere gikip kollarim kaldirdigi anda igeriye dort ki§i girdi ve millet gülmekten yerlere yikildi. Igeriye girenler, oyun gikarmak igin erkek gibi giyinmi§, ocagin bacasindan alip suratlarina galdiklari kapkara isle kendilerine sakal, biyikve ortada birle§en ka§laryapmi§ olan geng kizlardi. Oyun ba§lami§, hatta Kafiye Sultan'dan bile makas alindiginda ve kar§iliginda 'Bre edepsiz' lafiyerine, oynayan göbek e§liginde atilan bir kahkaha duyulduguna göre ortam bir hayli gev§emi§ti. Kizlarin dilleri kadinlari kendilerinden gegiriyor, 'Ah güzelim hasretine dayanamadim' diyerek göz kirpilan gegkin kadinlarin kahkahalari ile ahali daha bir keyifleniyordu" (Kafkas 2012: 14, 15)
§eklinde tasvir edilen oyun, And'in (2012: 191-196) "Anadolu Dramatik Oyunlari" ba§liginin ikinci yaygin konusu olarak ele aldigi ve "Arap, Ke§i§, Kipti, Deve, Qolak, Kolsuz, Haci Baba, Köse, Efe, Kadi, Kocaman" vd. gibi 90k farkli isim ve kilik degi§tirme esasli a§agi yukan benzer senaryolarla Anadolu'nun bir9ok yerinde canlandinldigini ifade ettigi "Kiz Kagirma" konulu oyunlardan biridir. Birka9 gen9 kizin erkek kiliginda kadinlarin arasina girmesi ve kadinlara §uh sözlerle sarkintilik etmesi gülmeceyi saglayarak, oyunu eglenceli kilmaktadir. Öyle ki bu eglenceli ortamin cazibesine kapilan kadinlar, "hig de makul olmadigi halde ziynetlerin agirlik yapacagi ve oyuna dähil olmanin zorla§acagi bahanesiyle" tüm mücevheratim canlandirmayi yapanlarm yanlannda getirdikleri keselere itiraz etmeksizin koymu§lar; soyulduklarim ise oyun bittikten, kilik degi§tiren kizlar gittikten 90k sonra ancak anlami§lardir (Kafkas 2012: 15).
2.5. inan^ Baglamli ^^^^^r: Fal, Büyü, Tilsim, Adak
Bir büyücü tarafindan yazilarak, cinlerin ve insanlarin pe§inde oldugu ve kendisini okuyanlara, hiz, görünmezlik, zamanda yolculuk, ilm-i simya yetenegi, fisiltilari duyabilme, zihin okuma, U9abilme, gibi 90k 9e§itli dogaüstü gü9ler veren bir kitap olan Esrarname'nin ele ge9irilmesi etrafindaki olaylarin üzerine kurgulanan bir eser olmasi hasebiyle seride inan9 baglamli 90k sayida temsile rastlamak mümkündür. Bu dogrultuda ba§ta Esrarname olmak üzere, ger9ek ya da kurgusal olarak isimleri ge9en zamamn älimleri, §äirleri veya büyücüleri tarafindan kaleme alinarak, halk arasinda kehanetleri anlatilagelen pek 90k esrarengiz kitabin eserde yer yer zikredildigi görülmektedir. "Haram ilimlere dalmi§ Tir-i Danende isimli, zindiklikla suglanarak ülkesinde idam edilmi§ Farisi bir §air ve büyücü tarafindan, insanlarin
"Fayans" sözcügü burada yazar tarafindan yerel agizda seslendirildigi haliyle, "fanyans" §eklinde kullanilmi§tir.
kagit yerine berqimen denen hayvan derilerini kullandigi devirde, is ve zamk-i Arabiden müte§ekkil, solmaz bir tür mürekkeple 23 sene 4 aydayazilan bir kitap" (Kafkas 2011: 39) olan Esrarname'nin di§inda, ayrica halkin Esved'in ortaya Qikmasindaki olaylan buna göre yorumladiklan Zervani'nin Hakaik fi' Zervani'nin Hakaik fi'n-Nücum isimli yildiznamesi bu tip esrarli kitaplann halk arasinda da ilgiyle takip edildigini ortaya koymaktadir.
Esrarname ayrica ilm-i simyaya yönelik pek 90k bilgileri ihtiva eden bir kitap olarak sunulmaktadir (Kafkas 2011: 76, 77). Özellikle kitabin diger yarisini elinde bulunduran Muntazar bu bilgileri 9özebilmek i9in bir hayli ugra§maktadir ki, "Balinas Hekim 'in Kitab-i Sirr el-Halika'si, Cabir ibn Hayyan'in Zibak ile Kibrit Nazariyyesi, Bursali Omer §ifai Dede'nin Mür§id el-Muhtär fi Um el-Esrar'i" (Kafkas 2011: 136) Mutazar'in al§imi (simya) ilmini ögrenmek i9in daha önceden okudugu kitaplar olarak sayilmaktadir.
Esrarname ve yam sira ger9ek veya kurgusal olarak yukarida sunulan bu kitaplardan elde edilen biiyii, tilsim, muska bilgileri de gesjitli vesilelerle verilmektedir. Sözgeli§i, Esrarname'de yer alan efsunlu sözlerin "tarif edildigi vakitlerde, tarif edilen malzemelerle domuz derisi, kedi i§kembesi yahut at tirnagi gibi muhtelif satihlara yazmakla basit muskalar elde edilmesi" (Kafkas 2011: 65) suretiyle Muntazar'in bazi yeteneklerini kazanmasi aktanlmaktadir. Ayrica, Türk kültür dairesinde büyüler, tilsimlar veya insan di§i varliklar tarafindan korunduklarindan tekinsiz olarak addedilen define alanlan ile ilgili bir örnek de "Papaz büyüsü, kirk dügümcük laneti ve domuz sidigiyle mühürlenip koca yüzü görmeden öteki äleme gözleri agik gitmi§ kirk bakirenin mezarindan alinan kirk ge§it toprakla gömüldügü rivayet edilen" Anzar definesi (Kafkas 2011: 152) üzerinden örneklendirilmektedir.
Kitapta ayrica Muntazar'in ortadan kaybolmasiyla bo§luga dü§en Ali Cengiz isimli "§opar "in yanina sigindigi Hattap karakteri de namli bir üfurük9üdür. Bu anlamda, dönemin Germiyan kadinlanmn pek 90k sorununu 9özümlemek amaciyla Hattap'm evine gitmeleri "Hattap 'in namli bir üfürükgü olmasi sebebiyle gelen gidenin ardi arkasi kesilmiyor, evden §amata eksik olmuyordu. Yataga i$eyen qocugunu okutandan kur$un döktürene, kismeti baglanmi§ kxzlari getirenden kocasini eve baglatmak isteyen kadinlara kadar her ge$it insan girip gikiyordu eve" (Kafkas 2012: 105) cümleleriyle a9imlanmaktadir.
2.6. Halk Hekimligi Baglamh Bulgular
Esrarname serisindeH folHorik bul^^ wasinda ayrica, Boratav'in (1984: 122-128) hastaliklann tedavisi noktasinda halkin "büyülük ve akillik-rasyonel" olarak geli§tirdigi tibbi uygulamalar olarak nitelendirdigi halk hekimligine ait bazi bulgulardan da söz etmek mümkündür. Nitekim Nagehan'in kitabin yarisindan elde ettigi insanüstü özellikleri ile Germiyan §ehrinin koruyuculugunu üstlendigi Esved karakterinin geceleri türlü su9lularla girdigi mücadelelerde aldigi yaralan dadisi sagaltmaya 9ali§maktadir. "Kizcagizin yara igindeki vücudunu gül ve zencefil yagiyla ovaladi. Daha sonra kendi yeti§tirdigi, §ekil olarak agi otuyla tipatip aym olan, yenilirse müshil, haricen tatbik edilirse merhem vazifesini gören mi 'de nuväz denen bir nebatin lapasina bulanmi§ sicacik havlularla sarip onu terletecekti. Yoksa kizin ertesi gün ayaga kalkmasi mucize olurdu " (Kafkas 2011: 23) cümleleri ile dadimn hekimlik uygulamalarda kullanildigi ila9 ve yöntemler temsil edilmekte; yine 90k yogun bir ka§inti hastaligina yakalanan bir kadimn "isirgan otunun kaynatilmasiyla yapilan bir
merhemle" (Kafkas 2011: 116) tedavi edilmesi, hekimlik uygulamalar hususunda göze farpmaktadir. Bu merhemi kullanarak sagligina kavu§an kadin ayni zamanda "§ifa veren Allah 'in adini on iki bin kere tespih ettikten sonra ba§inin gözünün sadakasi olsun diye §oparin tekini hamama sokup bir güzel keseletmeyi adami§" (Kafkas 2011: 116) ve böylece rasyonel bir halk hekimligi uygulamasini büyülük bir diger uygulamayla birle§tirerek sagligina kavu§mu§tur.
2.7. Anlati Gelenegi Baglamli Bulgular
Uzun bir tarihsel süre? ve ?e§itli cografyalardaki kültürlerden etkilenerek §ekillenen Türk anlati gelenegi, diger milletlerde oldugu ve Ekici'nin de (2005) Geli§me teorisinin yakla§imina atifta bulunarak üzerinde durdugu gibi, "mitik", "epik" ve "romans" olarak Ü9 a§amayla olgunla§ip giinümüzdeki §ekline kavu§mu§tur. "Yapisalla§mi§ a$amalarla ilerleyen belirli bir olaylar dizisine sahip standartla§mi§ bigim " (Goody 2017: 147) §eklinde tammlanan anlatinin, Türk edebiyatimn tarihi geli§imi iferisinde ara§tirmacilar tarafindan mit, efsane, masal, fikra, destan, halk hikayesi-meddah hikayesi (realist hikaye), gagda§ hikaye, roman a§amalari ile te§ekkül ettigi ve ?e§itlendigi kabul edilmektedir. Bu bakimdan, Afa'mn da ifade ettigi üzere (2019: 138) anlati ürünlerinin, süre? iferisinde benzer kaynaklardan/konulardan beslenmeleri ya da birbirlerini olaylar, kahramanlar ve motifler baglaminda etkileyebilmeleri olasidir.
Incelememize konu olan Esrarname serisi de, yukarida söz edildigi gibi, konusu, kahramanlari, motifleri ve olaylari baglaminda halk edebiyati anlati geleneginin öncül türlerinden izler ta§iyan, bunlarla ilgili benzerlikler hissettiren bir roman kimligindedir. Serinin dayandirildigi olay ve kahramanlarm olaganüstülükleri bir yandan masal türüyle bir ilgi kurabilmeyi mümkün kilarken; bir yandan da özellikle Esrarname isimli kitabin Qe§itli geri dönü§lerle aktanlan hikäyesi efsanevi bir anlatimi animsatmaktadir. Bunun yaninda, eserdeki kahramanlarm cinlerle, definelerle, büyüler ve tilsimlarla ?e§itli §ekillerle kurduklari temaslar, memorat türüyle birtakim baglantilar kurabilmeyi olanakli hale getirmektedir.
Serinin yogun gerilimli ve ayni zamanda mitik-mistik anlatimimn geleneksel anlati türleriyle kurdugu en gü?lü bag ise kahramanlarm konumlandmli§i üzerinde tespit edilebilmektedir. Bu konumlandirma, Sözen'in ifadeleriyle (2009: 133) mythos-logos aynmimn mythos kisminda bulunan Dogu anlati geleneginin bir etkisi olarak görülmelidir. Nitekim, Köse'nin (2020: 37) isabetle vurguladigi gibi,
"iyi ve kötü, düzen ve düzensizlik dolayisiyla kaos ve kozmosa meyilli bir dügünce ve davram§ kapasitesine sahip olan insanin tum algi ve tasarimlariyla zihinsel varolu$unu olu$turan temel degerler olarak görülebilecek bu ikili yapilanma, geleneksel toplumlarin mitik ve epik bilingleriyle birlikte etik yapilarini da belirlemi§tir. "
Bu bakimdan eserdeki kahramanlarm da kozmik ve kaotik evrenlerin kar§itligina göre yer aldigi ve bu ikili kurgu etrafinda sürekli bir gerilim ya§atildigi görülmektedir. Eserin ana kahramani Nagehan ba§ta olmak üzere, Ibrahim Ethem Bey, Mollaoglu Ali Pa§a, Kemal ve Dadi karakterleri; düzenin, iyiligin dolayisiyla kozmosun; Tir-i Danende, Asfar, Muntazar, Ali Cengiz ise düzensizligin ve kötülügün- kaosun tarafinda yer almaktadiriar. Taraflarin Esrarname'nin her iki yarisini ele ge9irme yönündeki fabalan ve mücadeleleri ise kozmos ve
kaos Qati§masini olu§turmakta, eserin kurgusunda mitik zamanlardan beri anlati gelenegini besleyen kar§itligi ortaya fikarmaktadir.
Sonu?
Halk bilimi, saha ve metin olmak üzere iki odak üzerinden §ekillenen ara§tirmalarla sürekli canli tutulan bir disiplin olarak kültür bilimlerinin önemli bir payda§idir. 19.yüzyilin ikinci yarisi itibariyle sahadan yapilan derlemelerle atilan bilimsel temel, süre? i^erisinde geli§en kuramsal altyapimn üzerinde §ekillenerek, günümüzde tüm toplumsal dinamiklerle ve dolayisiyla tüm sosyal bilim dallariyla etkile§imde bulunur hale gelmi§tir. Halk bilimi ile sosyal bilimlerin diger dallan arasinda sözü edilen etkile§imin en yogun olarak ya§andigi alan ise edebiyat alanidir.
Türk edebiyatimn en eski zamanlarindan günümüze gelen anlati geleneginin, Tanzimat dönemiyle birlikte yeni türlerle tani§arak, varligini bu türler i9inde de devam ettirdigi bilinmektedir. Özellikle fagda§ hikäye ve romanlarin kurgusal düzlemi i9erisinde bu anlati geleneginin etkisinin yogun bi^imde tespit edilebilmesi, dolayisiyla modern edebiyat ürünleri üzerinde halk bilimsel tespit ve tahlillerin yapilabilmesi mümkündür. Modern edebiyat igerisinde ürünler olu§turan ediplerin ya§adiklari ortamlarindan, Qevresel motivasyonlarmdan аул dü§ünülemeyecegi ve mensup olduklan edebiyat anlayi§i ne olursa olsun, belirgin bir anlati geleneginden hareket ettikleri ger^eginden hareketle folklorik örüntüleri eserlerinde bir §ekilde kullamyor olmalari gayet dogal bir durumdur.
£ali§mada odaklandigimiz Ayfer Kafkas'in "Esrarname I Yasak ilmin Kitabi" ve "Esrarname II Kayip Ruhun Zindani" isimli serisi de yukarida öne sürülenler baglaminda, yazarin ^evresel motivasyonlan ve anlati gelenegine ait unsurlari kullanmasi bakimindan iki boyutla ele alinabilecek bulgular ihtiva etmektedir. Tümüyle birlikte folklorik bulgular olarak nitelendirebilecegimiz bu tespitler, mekän ve geleneksel kent ya§ami, halk mimarisi, ge9i§ dönemleri, giyim ku§am süslenme ve el sanatlari, seyirlik türler, halk inanflari, halk hekimligi temsillerinin yamnda aynca serinin iki kitabimn kurgusuna yogun bifimde yansiyan anlati gelenegi özelliklerini de bünyesinde banndirmaktadir.
Gelenegi hem folklorik ya§am hem de anlati düzleminde yansitiyor olu§u Kafkas'in akademik egitimini ya§adigi kentin tarihi ve kültürel dokusuyla nitelikli bir bigimde harmanladiginin da bir göstergesidir. Öte yandan yazann özellikle kent hayatiyla ilgili tahlilleri, eserin ge9tigi mekänleirla ilgili tasvirleri bir anlamda Kütahya kentinin turizm-tamtim faaliyetlerine de katkida bulunacak veriler ihtiva etmektedir.
Sonu? itibariyle Ayfer Kafkas'm Esrarname I Yasak Ilmin Kitabi" ve "Esrarname II Kayip Ruhun Zindani" isimli romanlarinin, her ne kadar tarihi-fantastik kurgu romanlari olarak nitelendirilmeleri mümkünse de bulgulardan yola fikildigi takdirde, folklor alammn hem halk bilgisi, hem de anlati gelenegine yönelik рек 90k tespitin yapilabilecegi ve özelde de Kütahya halk hayatina dair 9e§itli notlann 9ikanlabilecegi bir seri olarak degerlendirilmesi mümkündür.
Etik Beyan
Yazar beyamna göre, "Ayfer Kafkas'in "Esrarname" Roman Serisinde Folklor ve Kütahya Halk Hayati" adli 9ali§manin yazim sürecinde bilimsel, etik ve alinti kurallanna
uyulmu§; ULAKBtM TR Dizin ölfütlerine göre ?ali§mada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmami§tir.
Kaynak^a
Aga, Mustafa (2019). "Anonim Halk Edebiyati". Halk Edebiyati. ed. Mehmet Aga. Ankara: Nobel Akademi Yayinlari. 137-238.
And, Metin (2012). Oyun ve Bügü. Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
Ayaz, Berna (2019). "Toplumsal Cinsiyet Baglaminda Sanal Akrabalik ili§kilerinin In§asinda Kadinin I§levi: Balikesir Örnegi". Toplumsal Cinsiyet ve Kadin Folkloru Yazilari. ed. Mehmet Ali Yolcu. Qanakkale: Paradigma Akademi Yayinlari. 15-26.
Bilgin, Nuri. (2006). Sosyal Bilimlerde Igerik Analizi Teknilder ve Örnek Qali§mala.r, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru inani§lar, Tore ve Törenler, Oyunlar. Istanbul: Gergek Yayinlari.
Qobanoglu, Özkul (2005). Halkbilimi Kuramlari ve Ara§tirma Yöntemleri Tarihine Giri§. Ankara: Akgag Yayinlari.
Din?, Mustafa (2019). "Kadin Merkezli Bir Ritüel Olarak Hatim Kinasi: Qanakkale Örnegi". Toplumsal Cinsiyet ve Kadin Folkloru Yazilari. ed. Mehmet Ali Yolcu. Qanakkale: Paradigma Akademi Yayinlari. 169-179.
Ekici, Metin (2005). "Türk Sözlü Geleneginde Anlaticilar ve Anlatmalar Arasindaki ili§kiye Art Zamanli (Diyakronik) ve E§ Zamanli (Senkronik) Bir Baki§". Fikret Türkmen Armagani. ed. Gürer Gülsevin ve Metin Ankan. Izmir: Kanyilmaz Matbaasi. 369-3 81.
Goody, Jack (2017). Mit, Ritüel ve Söz. gev: Damla Sezgi. Istanbul: Küre Yayinlan.
Güven?, Ahmet Özgür (2020). Folklor ve Sinema. Istanbul: Ötüken Yayinlan.
Kafkas, Ayfer (2011). Esrarname -I Yasak ilmin Kitabi. Istanbul: Tima§ Yayinlan.
Kafkas, Ayfer (2012). Esrarname-IIKayip Ruhun Zindani. istanbul: Tima§ Yayinlari.
Köse, Serkan (2021). Türk Destanlarinda Kaos ve Kozmos. Ankara: Gazi Kitabevi.
Kültür ve Turizm Bakanligi Türkiye Kültür Portall, Tarihi Kütahya Konaklari.
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kutahya/gezilecekyer/germiyan-sokagi-konaklari [15.09.2020]
Kütahya II Kültür ve Turizm Müdürlügü, Geleneksel Giysi. https://kutahya.ktb.gov.tr/TR-69388/geleneksel-giysi.html [10.12.2020]
Narli, Mehmet (2002). "Romanda Zaman ve Mekän Kavramlan". Balikesir Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, (5)7: 91-106.
Örnek, Sedat Veyis (2000). Türk halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanligi Yayinlan.
Sözen, Mustafa (2009). "Dogu Anlati Gelenekleri ve Türk Sinemasinin Aidiyeti". Bilig, 50: 131-152.
Tefeba§i (2018). https://w\\w.hurriyet.com.tr/video/8-ayda-hazirlanan-tefebasi-gelinligi-15-bin-liraya-satiliyor-40912030 [10.12.2020]
Türk Edebiyatinda Qukurova.
http://edebiyat.k12.org.tr/kavramlar/T%C3%BCrk+Edebiyat%C4%B1%27nda+%C3% 87ukurova/53 [15.08.2020].
Uzun9ar§ili, Ismail Hakki (1932). Kiitahya §ehri. Istanbul: Devlet Matbaasi.
Yolcu, Mehmet Ali (2019). "21.Yüzyil Folklor Ara§tirmalarinda Yeni Perspektifler". Uluslararasi Toplum ve Ktiltiir Ara$tirmalari Sempozyumu (3-5 Ekim 2019) Bildiriler Kitabi. Ed. Mustafa A^a. Qanakkale: TOKÜAD Yaymlari, 226-231.
