Научная статья на тему 'БИОСФЕРА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ОМИЛЛАР БИЛАН ДЕТЕРМИНЛАШИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

БИОСФЕРА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ОМИЛЛАР БИЛАН ДЕТЕРМИНЛАШИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
14
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАБИАТ-ЖАМИЯТ / ЭКОЛОГИЯ / АХЛОқИЙ НОРМАЛАР / КОНФОРМИСТИК ХУСУСИЯТ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — O'Rinboyeva M.S., Ergashev U.A., Umurzaqov A.M.

Ушбу мақолада замонннинг “табиат-жамият-инсон” тизими доирасида экологик вазиятга доир муҳим ҳисобланган биосферанинг детерминлашиш хусусиятлари тўғрисида илмий фаразлар баён қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF DETERMINATION OF THE ECOLOGICAL BALANCE OF THE BIOSPHERE BY SPIRITUAL AND MORAL FACTORS

This article presents scientific hypotheses about the determinative properties of the biosphere, which are important for the ecological situation in the framework of the modern "nature-society-human" system.

Текст научной работы на тему «БИОСФЕРА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ОМИЛЛАР БИЛАН ДЕТЕРМИНЛАШИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

O'rinboyeva M.S. Farg'ona politexnika instituti "O'zbekiston tarixi va ijtimoiy fanlar" kafedrasi katta o'qituvchisi

Ergashev U.A. Farg'ona politexnika instituti "O'zbekiston tarixi va ijtimoiy fanlar" kafedrasi o'qituvchisi

Umurzaqov A.M. Farg'ona politexnika instituti "O'zbekiston tarixi va ijtimoiy fanlar" kafedrasi o'qituvchisi

БИОСФЕРА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОЦИЙ ОМИЛЛАР БИЛАН ДЕТЕРМИНЛАШИШ

ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада замонннинг "табиат-жамият-инсон" тизими доирасида экологик вазиятга доир мууим уисобланган биосферанинг детерминлашиш хусусиятлари тугрисида илмий фаразлар баён цилинган

Таянч иборалар: табиат-жамият, экология, ахлоций нормалар, конформистик хусусият.

Urinboyeva M.S. Fergana Polytechnic Institute senior lecturer

department of history and social sciences of Uzbekistan

Ergashev U.A. Fergana Polytechnic Institute

lecturer

department of history and social sciences of Uzbekistan

Umurzaqov A.M. Fergana Polytechnic Institute

lecturer

department of history and social sciences of Uzbekistan

FEATURES OF DETERMINATION OF THE ECOLOGICAL BALANCE OF THE BIOSPHERE BY SPIRITUAL AND MORAL FACTORS

Annotation: This article presents scientific hypotheses about the determinative properties of the biosphere, which are important for the ecological situation in the framework of the modern "nature-society-human" system.

Basic terms: nature-society, ecology, moral norms, conformist feature.

Жамиятнинг ижтимоий, иктисодий, сиёсий, маданий, мафкуравий сиёсий муносабатлари, шу жумладан "табиат-жамият-инсон" тизимининг мутаносиблиги хам, мукаррар равишда, экологик маънавий-ахлокий нормалар билан детерминлашган булади. Яъни, бундай такозоланганлик: биринчидан, юкорида курсатилган муносабатларнинг хар кандай йуналиши "табиат-жамият-инсон" тизими доирасида намоён булганлиги учун хам, хар бирининг ривожланиш хусусиятларини бошкариш: бевосита ёки билвоситалиги, англанганлиги ёки англанмаганлигидан катъий назар, экологик ахлок нормаларига асосланади; иккинчидан, "табиат-жамият-инсон" тизими элементларини бошкариш универсал ва муштарак -мужассам характерга эга булганлиги учун хар бирига, нисбатан мустакил булишига карамасдан, комплекс-системали ёндошишни, ахлокий нормаларга асосланишни такозо килади; учинчидан, "табиат-жамият-инсон" муносабатларини бошкаришда экологик ахлокий норма ва тамойилларнинг бошка ижтимоий онг шаклларига нисбатан универсаллиги ва устуворлиги ижтимоий тараккиётнинг тарихий заруриятидан хамда инсоният цвилизацияси келажагини экологик хавфдан саклаб колиш манфаатидан келиб чикади; туртинчидан, "табиат-жамият-инсон" муносабатлари тизимини ташкил килган структуравий элементларининг нисбатан мустакил ривожланиш хусусиятлари, уларни бошкаришнинг ахлокий норма ва тамойилларига дифференциал ёндошишни такозо килади. Шунинг учун "табиат-жамият" муносабатларини бошкаришда экологик ахлокий нормаларнинг бошка ижтимоий онг шакллари ва амалий фаолият йуналишлари билан детерминлашиш хусусиятларини структуравий-функционал тахлил килиш экологик ижтимоий борликнинг ривожланиш конуниятларини ва истикболларини аниклашга ёрдам беради.

"Табиат-жамият" муносабатларни детерминлаштирувчи омиллар тизимида экологик ахлокий нормалар, бир томондан, кундалик онг даражасида прагматиклашган тарзда мавжуд булиб, конкрет инсоннинг экологик ахлокий норма ва тамойилларга риоя килиш маданияти, маънавий салохият даражаси индивидуаллиги билан характерланади. Иккинчи томондан, муайян экологик маконнинг хусусиятлари: табиат бойликларидан окилона фойдаланиш, табиатнинг айрим элементларига алохида муносабатни шакллантириб, махсус экологик ахлокий нормаларни вужудга келтирган ва уларнинг функционал самарадорлигини оширишни такозо килмокда.

Экологик ахлокий нормаларнинг функционал самарадорлиги унинг объектив ва субъектив омилларга боFлик булиб, бу хакда Х.Х.Пулатов "К,ишлок шароитида табиатни мухофаза килиш маданиятини шакллантиришнинг объектив ва субъектив омиллари" мавзусидаги диссертациясида Марказий Осиёдаги тарихий шаклланган ишлаб чикариш усулининг махсус экологик маданият типини шакллантирганлигини кайд

этaди22. Лекин, унинг кишлок xyжaлиги ишдаб чикариши консервaтивлиги, миллий Ba диний aнъaнaлaрнинг нисбaтaн турFунлиги, тaбиaтни мухофаза килишда конформистик xaрaктери хакидаги фикрлaри куйидаги сaбaблaргa кyрa мунозaрaли: Биринчидaн, хозирги зaмон кишлок xyжaлик ишлaб чикaришининг индустрлaшуви Ba хаёт шaроитининг урбaнизaциялaшиш дaрaжaси, унинг конформистик xусусиятини Узгaртирмокдa. Яъни, кишлок ахолиси экологик интеллектуaл садохиятининг Усиши тaбиaтгa нисбaтaн локaйдлик Ba бепaрволикни бaртaрaф килишнинг субъектив омили сифатида нaмоён булмокда. Иккинчидан, тaриxaн шаклланган миллий Ba диний экологик кадриятларнинг тикланиши хамда ижодий ривожлэнтирилиши табиат мухофазасига оид зэмонэвий ижтимоий-axлокий муносабатларни вужудгэ келтирмокдa. Учинчидан, экологик муаммоларнинг глобaллaшуви Ba ^скинлэшуви, xaлкaро экологик axборотлaр айирбошлашнинг коммуникация тизими ривожлaниши "консервaтивлик", "конфрмистик", кайфиятларни бартараф килишга xизмaт килмокда. Туртинчидан, хозирги зaмонaвий таълим-тарбия тизимида амад килaётгaн (баъзи ташкилий камчиликларга карамасдан) педагогик-дидактик фаолият бутун ахолида табиатга нисбатан мaънaвий-axлокий муносабатларни шакллантирмокда. Шу сабабларга кура, республикамизда "табиат-жамият-инсон" муносабатларини axлокий нормадар Ba тамойиллар асосида ташкиллаштиришнинг институционал тизими таркиб топиб, кишлок жойларида хам муайян мувaффaкиятлaргa эришилмокда.

Шуни адохида таъкидлаш керакки, экологик xaвфнинг глобадлашиб кетиши билан, унинг окибатларини бартараф килиш учун жахондаги дaвлaтлaрнинг узаро хамкорликда фаолият курсатиш заруриятини англашлари умуминсоний экологик кадриятларнинг устуворлaшувигa олиб келмокда. Буни умуминсоний Ba миллий экологик кадриятларнинг уЙFунлaшуви хамда объектив ртожланиш конунияти тарзида эътироф этиш зарур. Дархакикат, "турли кадриятларнинг умуминсоний негизда уЙFунлaшуви, цивилизaциялaрaро мулокотнинг янгича сифат касб этиши, экологик офатлар пайтида узаро ёрдам курсатиш имкониятларининг ортиши — табиийки, буларнинг барчасига глобaллaшув туфайли эришилмокда"

Умуман, "табиат-жамият-инсон" муносабатларини axлокий нормаларга кура бошкаришнинг хукукий асослари жамият ртожланиш даражасига боFлик булса, иккинчи томондан, инсоннинг табиий ресурсларни истеъмол килиш эхтиёжларини кондириш имкониятининг чегараданганлиги, axлокий регламентлардан чикиб кетишга олиб келади. Вахоланки, инсон моддий эхтиёжларининг мaънaвий-axлокий бошкарилиши биосфера экологик мувозaнaтининг шартидир. Аммо хар

кандай давлат ва жамиятда турли тарихий даврларда моддий эхтиёжларнинг нисбатан устуворлиги экологик ахлокий кадриятларни кейинги уринларга суриб куйган. Бу эса, уз навбатида, экологик муаммоларни кескинлаштиришга олиб келган. Чунки, "бугунги кунда хар кайси давлатнинг тараккиёти ва равнаки, нафакат якин ва узок кушнилар, балки жахон микёсида бошка минтака ва худудлар билан шундай чамбарчас боFланиб бораяптики, бирон мамлакатнинг бу жараёндан четда туриши ижобий натижаларга олиб келмаслигини тушуниш, англаш кийин эмас". Шунинг учун хам "табиат-жамият-инсон" муносабатларини бошкаришга йуналтирилган сиёсий усуллар, хукукий актлар, ахлокий нормалар уЙFунлиги экологик баркарор тараккиётнинг мухим омили хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Tuhtarov I. et al. Kant's pedagogy and contemporaneity //Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. - 2021. - Т. 32. - №. 2. - С. 1633-1636.

2. Burkhonov, I. (2021, June). THE IMPORTANCE OF THE SCIENTIFIC HERITAGE OF ASOMIDDIN URINBOYEV IN THE STUDY OF THE HISTORY OF THE KOKAND KHANAT. In Конференции.

3. Maxmudova A. N. ALOUDDIN ATOMALIK JUVAYNIYNING "TARIXI JAHONGUSHOY" ASARI XORAZMSHOHLAR DAVLATI TARIXIGA OID MUHIM MANBA //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 11. - С. 322-329.

4. Олтмишева Насибахон Гуламжоновна, Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна Особенности формирования личности // Проблемы Науки. 2020. №1 (146). URL: https://cyberleninka.m/artide/n/osobennosti-formirovaniya-lichnosti (дата обращения: 06.01.2022).

5. Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна, Олтмишева Насибахон Гуламжановна Место экологического воспитания в семье // Вестник науки и образования. 2019. №20-3 (74). URL: https://cyberleninka.ra/article/n/mesto-ekologicheskogo-vospitaniya-v-semie (дата обращения: 06.01.2022).

6. Эргашев Улугбек Адхамович, Уринбаева Мафтуна Садиковна, Умурзаков Ахмаджон Махамадович Рынок и нравственность // Проблемы Науки. 2019. №10 (143). URL: https://cyberleninka.ru/article/n7rynok-i-nravstvennost (дата обращения: 06.01.2022).

7. Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. - 2021. - №. 4-2. - С. 507-510.

8. Усмонова Мухтасар Акбаровна, Расулова Шоира Азизовна Влияние темперамента на деятельность и поведение человека // Вестник науки и образования. 2019. №19-3 (73).

9. corners Tojiboev U. U. et al. PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF RECREATIONAL TOURISM IN THE FERGANA VALLEY //Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - Т. 2. - №. 1. - С. 169-172.

10. Тишабаева Лола Арифовна Духовно-нравственное воспитание

студентов в вузах Республики Узбекистан // Вопросы науки и образования. 2018. №1 (13). URL: https://cyberlenmka.ru/artide/n/duhovno-nravstvennoe-vospitanie-studentov-v-vuzah-respubliki-uzbekistan (дата обращения: 06.01.2022).

11. Тожибоев У. У., Рахимов И. А. ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА //Актуальная наука. - 2019. - №. 11. - С. 137-140.

12. Ergashev U. A. Relationship with religion in Uzbekistan //Экономика и социум. - 2020. - №. 5-1. - С. 37-39.

13. Эргашов У. О., Нуриддинов М. А. ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОГО ПРАВИТЕЛЬСТВА //Современная наука: актуальные проблемы, достижения и инновации. - 2020. - С. 212-215.

24 Эргашев Улугбек Адхамович, Уринбаева Мафтуна Садиковна, Умурзаков Ахмаджон Махамадович Рынок и нравственность // Проблемы Науки. 2019. №10 (143). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/rynok-i-nravstvennost (дата обращения: 06.01.2022).

25 12. Ergashev U. A., Umurzakov A. M. THE IMPACT OF ENVIRONMENTAL ISSUES ON HUMAN LIFE //Экономика и социум. -2020. - №. 8. - С. 26-29.

26 Abdukhamidov I., Tojiboyev U. OBJECTIVE REASONS OF THE MIGRATION PROCESS IN THE FERGHANA ECONOMIC REGION. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues ISSN: 2321-6247. Volume: 8. Issue: 5. December 2020, 16-19.

27 Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION MIGRATION IN FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE. "THE HISTORY OF THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES". Section 4. 2021, 310.

28 Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. - 2021. - №. 4-2. - С. 507-510.

29 Ergashev U. A. Relationship with religion in Uzbekistan //Экономика и социум. - 2020. - №. 5-1. - С. 37-39

30 Usmonova M. A. ABOUT SOME ASPECTS OF FAMILY EDUCATION //Экономика и социум. - 2021. - №. 3-1. - С. 341-343.

31 Ergashev U. A., Hakimov A. M., Usmonova M. A. THE PHENOMENON OF JUSTICE IN YOUTH EDUCATION AND ITS CHARACTERISTICS //Экономика и социум. - 2021. - №. 2-1. - С. 130-132.

32 Ахмаджон Махамадович Умурзаков ДИНИЙ ФАНАТИЗМ ВА ЭЪТЩОД МАСАЛАЛАРИ // Scientific progress. 2021. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/diniy-fanatizm-va-eti-od-masalalari (дата обращения: 12.02.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.