Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
262
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН / УЧИНИЧИ РЕНЕССАНС / ТАРАққИЁТ СТРАТЕГИЯСИ / ГЛОБАЛЛАШУВ / ХАВФСИЗЛИК / МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК / ЖАМИЯТ ВА ШАХС ХАВФСИЗЛИГИ / ХАВФСИЗЛИККА ТАҲДИДЛАР / ТЕРРОРИЗМ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мамаюнусова М.

Мазкур мақолада мамлакатимиз ўз тараққиётида жуда ижобий ўзгаришларни бошдан кечираётгани, жумладан, глобаллашув жараёнлари дунё миқёсида авж олаётган бир даврда хавфсизликни таъминлаш давримизнинг долзарб масалаларидан бири эканлиги тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN PROCESSES OF GLOBALIZATION AND SOME ISSUES OF DEVELOPMENT OF NEW UZBEKISTAN

This article is devoted to the disclosure of the ongoing positive changes in recent years in New Uzbekistan, and it also pays special attention to security problems as one of the topical issues of our time.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

Мамаюнусова М.

Фаргона политехника институти "Узбекистон тарихи ва ижтимоий фанлар" кафедраси катта уцитувчиси

ЗАМОНАВИЙ ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ТАРАВДИЁТИНИНГ АЙРИМ ЖИХДТЛАРИ

Аннотация: Мазкур мацолада мамлакатимиз уз тарацциётида жуда ижобий узгаришларни бошдан кечираётгани, жумладан, глобаллашув жараёнлари дунё мицёсида авж олаётган бир даврда хавфсизликни таъминлаш давримизнинг долзарб масалаларидан бири эканлиги тугрисида фикр юритилган.

Калит сузлар: Янги Узбекистон, Учиничи Ренессанс, тарацциёт стратегияси, глобаллашув, хавфсизлик, миллий хавфсизлик, жамият ва шахс хавфсизлиги, хавфсизликка таудидлар, терроризм.

Mamayunusova M. senior lecturer department of history and social sciences

Polytechnic Institute Uzbekistan, Fergana

MODERN PROCESSES OF GLOBALIZATION AND SOME ISSUES OF DEVELOPMENT OF NEW UZBEKISTAN

Annotation:This article is devoted to the disclosure of the ongoing positive changes in recent years in New Uzbekistan, and it also pays special attention to security problems as one of the topical issues of our time.

Key words: New Uzbekistan, Third Renaissance, development strategy, globalization, security, national security, security of society and individuals, threats to security, terrorism.

Кейинги йиллар мобайнида Ш.М.Мирзиёев ташаббуси билан юртимиз тараккиётида руй бераётган кенг камровли ижобий узгаришлар ьарча юртдоларимизнинг диккат эътиборини тортмокда. Бу узгаришлар Биринчи Президентимиз И.Каримов томонидан бошланган ислохотларни янги давр талаблари ва эхтиёжларидан келиб чиккан холда давом эттиришнинг узига хос куриниши ва намунаси булмокда, дейилса мантикан туFри булади. Айникса, янги президентимиз томонидан Узбекистон тараккиётини таъминлашда Хдракатлар стратегиясининг ишлаб чикилиши ва унинг изчиллик билан амалга оширилаётганлиги давлат ва жамият бошкарувида хам, инсон хукуклари ва эркинликларининг химоя килинишида хам, иктисодий ислохотлар самарадорлигини

оширишда хам, ижтимоий сохадаги янгиланишларни жадаллаштиришда хам, узокни кузланган ташки сиёсатни амалга ошириш, халкимизни рози килиб яшаш учун барча имкониятларни яратиб бериш борасида хам узининг ижобий натижаларини бермокда. Уйлаймизки, буларнинг барчаси мамлакатимизнинг бугунги кундаги киёфаси, салохияти хамда нуфузига нисбатан "Янги Узбекистан" дея таъриф бериш учун тулик асос булиб хизмат килмокда. Эндиликда эса Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясини якин беш йил мобайнидаги вазифаларини аниклаб олиш саъй-харакатлари авж олдирилган хозирги даврда мамлакатимиз равнаки муаммолари хеч кимни бефарк колдирмаётганлиги бир томондан тушунарли хол булса, бошка томондан эса FOят кувонарли холдир.

Ушбу уринда шуни хам алохида таъкидлаш жоизки, бутун дунё давлатлари катори Янги Узбекистон хам жахон тараккиётининг хозирги боскичдаги глобаллашув жараёнларининг авж олиши шароитида жамият ва шахс хавфсизлиги хамда мамлакат баркарорлигини таъминлаш масалалари долзарб муаммога айланганлигини чукур хис этган холда тараккиёт силсиласида узига муносиб йул топишга уринмокда.

Айникса, кейинги ун йилликларда сайёрамизда глобаллашув жараёнларининг кучайиши натижасида авж олиб бораётган маънавий хуружлар, ёт FOя ва мафкуралар таъсирида инсон калби ва онгини забт этиш учун амалга оширилаётган астойдил уринишлар бутун инсониятда катта ташвиш уЙFOтмокда. Муаммонинг энг эътиборталаб жихати шундаки, куп холларда турлича геополитик максадлар устиворлигига эришишни максад килиб олган бу кучларнинг уринишлари терроризм иллатлари билан узвий боFликлик касб этмокда. Охирги ун йилликларда эса турли диний акидапарстлик кучларининг бу жараёнга фаол кушилишаётганликлари глобаллашув жараёнларига хос мураккаб муаммолар узига хос диний^оявий ва мафкуравий тахдид сифатида намоён булмокда.

Бошкача килиб айтганда, глобаллашув жараёнлари туфайли вужудга келаётган терроризм хавфи ва тахдидлари одамзотни хар качонгидан кура купрок уйлаш ва химояланишга ва айни пайтда у билан боFлик муаммоларни атрофлича тахлил килиш асосида олдини олишнинг илмий ечимлари туFрисида бош котиришга мажбур килмокда.

Замонавий адабиётларда баъзи мутахассислар глобаллашув жараёнларининг вужудга келиши муаммоларининг заминларини XV -XVII асрларда руй берган буюк географик кашфиётлар билан боFлашга уринишлар учрайди. Уларнинг фикрича, ХХ асрга келиб бу жараёнлар тобора кенгайиб борган ва дунё тараккиётини тезлаштириш учун сезиларли таъсир эта бошлаган. Ана шундай фикр тарафдорларидан бири проф. А.Очилдиевнинг гувохлик беришича:"... бугун узини ёркин намоён килаётган глобаллашув бир неча асрлик илдизларга эга. XV-XVII асрлардаги географик кашфиётлар куплаб мамлакатлар ва минтакаларнинг

халкаро савдо доирасига тортилишига, саноат революцияси эса умумий алокаларнинг янада кучаювчи, кенг камровли булишига иктисодий замин яратган эди. Кейинги даврларда бундай муносабатлар янада чукурлашиб борди. ХХ аср бошларига келиб янги сифатий характер касб этган ва ижтимоий хаётнинг барча сохаларини камраб олган мазкур жараён глобаллашув тушунчаси оркали ифодалана бошланди" [1;64].

Бизнингча, бугунги кунга келиб терроризм инсоният учун аллакачон янги ижтимоий ходиса булмай колди. Чунки оммавий ахборот воситалари хамда ижтимоий тармоклар оркали хар куни ва хар дакикада сайёрамизнинг гох у нуктасида, гох бу худудида содир этилаётган террористик ходисалар туFрисидаги "янгиликлар"нинг узи кишиларнинг ижтимоий онгида ушбу дахшатли жараёнларнинг оддий вокеа сифатидаги стереотипни шакллантириб куйди.

Аслида терроризм - мураккаб ва купжихатли ходисадир, унинг универсал таърифи мавжуд эмас. Баъзи муаллифлар фикрича, терроризм "бошка одамларни куркитишга, террорчилар тарафдорлари булган мафкура томонидан талаб этилаётган тартиб урнатиш максадида уз иродасига буйсундиришга каратилган шахс ёки шахслар гурухининг харакатлари" булиб, "бунда мазкур жамиятда кабул килинган чегаралардан ташкари булган усуллардан фойдаланилади, яъни биринчи навбатда аник, ажратилмайдиган характерга эга психологик, ахлокий ва жисмоний зуравонлик"[2;24]. Ушбу фикр эгасининг даъво килишича, одатда тасодифий одамлар терроризмнинг объекти ва курбонларига айланади.

Терроризмга таъриф беришга уринувчилар орасида унинг хеч нарса ихтиро килмаганлиги боис креатив ходиса эмаслигини, балки "шунчаки хаммасини хаддан ортик холатгача етказадиган", "муайян нарсаларнинг тартибини, зуравонлик ва иккиланиш мантотини кескинлаштиради" [3;136] ган ходиса сифатида тавсифлайдиганлар хам бор. Албатта, узининг максади, мохияти ва мазмунига кура терроризм тинчлик давридаги уруш булганлиги боис, терроризмга Ален де Бенуа томонидан берилган "...ахолини куркитиш ва тушкунликка солиш, сиёсий маъмуриятнинг кулларини боFлаб уни таслим булишга мажбурлаш учун кулланилаётган, айбсиз курбонларга мудхиш зарар келтириш, тасодифий инсонларни максадли улдириш усулидир"[4;95], деган таърифига кушилмаслик мумкин эмас.

Глобаллашув жараёнлари уз мохияти ва мазмунига кура, бир томондан, ижобий жараён эканлиги боис, терроризмни глобаллашув жараёнларининг махсули, деб тушуниш нотуFридир. Чунки айнан ушбу жараёнлар таъсирида халклар ва давлатлар тараккиётида хамкорликда ривожланиш FOялари устиворлик касб этмокда, интеграцион жараёнлар ижтимоий-иктисодий тараккиётнинг замини булиб хизмат килмокда, купгина муаммоларнинг окилона ечим туFрисида халклар ва давлатлар биргаликда бош котириш ва саъй-харакатларни амалга оширишга мажбур

булмокда. Пировард окибатда одамзот тараккиёт ва ривожланишда, алохида таъкидлаш мумкинки, мисли курилмаган ютук ва муваффакиятларни хам кулга киритмокда. Бу бевосита одазотнинг куз унгида руй бераётган ва инкор этишнинг имкони булмаган реал вокеиликдир. Ана шу таъкидлар эса, назаримизда, юкоридаги фикрни келтириш ва уктириш учун мантикий асос булади.

Терроризмга берилаётган барча таърифлар билан якиндан танишиш уларнинг хаммасида бир гносеологик умумийлик мавжудлигини пайкаш имконини беради, яъни уларда терроризмда ижтимоий ходиса сифатида нафакат ижтимоий ва хукукий тартибнинг бузилиши таъкидланган, балки маълум даражада бутун инсониятни ташвишга солаётган глобал характердаги жахон ва махаллий муаммоларини хал этишнинг узига хос усули хам таъкидланган.

Албатта, терроризмнинг гносеологик вужудга келиш жихатлари билан бир вактда муайян онтологик асослари борлигини хам айрим мутахассислар алохида таъкидлашмокда. Ана шу тоифадаги ёндашувларда таъкидланишича, терроризмнинг амалга оширилиши инсон шахсига тегишли булган "Мен кимман?", "Нималарга кодирман?", "Сен кимсан?", "Биз киммиз?", "Сиз кимсиз?"[5;6], каби саволларга жавобларнинг мантоти билан хам бевосита боFлик. Тушунарлирок килиб айтганда, ушбу фикр тарафдори таъкидлашича, террористик харакатлар "инсоннинг узи томонидан танланган ва унга нисбат берилган холатлар, узи ва уз шахсий фазилатлар хакида тасаввурлар ва ишончлар бирлиги" [5;7], дан хам иборатдир.

Х,озирга келиб жамият уз тараккиётида ута саноатлашган даврга утиши натижасида замонавий ахборот жамиятига кадам босиши маданиятни хам янада мураккаблаштирди. Интернет даври туфайли ахборот майдони ва борлотининг ахамияти жуда фаоллашди ва бу, айтиш мумкинки, инсон шахсининг мураккаблашуви сабаблари орасида етакчи урин тутмокда. Бунинг учун таникли олим А.П.Краснопольскаянинг туFри таъкидлашича, хозирги пайтда "шахсиятни шакллантиришга жавоб берадиган асосий ижтимоий институтлар етарлича узгартирилиб борилади, хамда хаттоки парчаланиб кетади ва уз вазифаларини тулик равишда бажара олмайди" [6;110-111]. Бу эса уз навбатида замонавий ахборот жамиятида бузуклик, девиация, рухий зурикиш, ахлокий меъёрлардан четга чикиш, уз хатти-харакатлари учун шахсий жавобгарлик масъулиятини унутиш сингари хусусиятларни тез-тез учратиш мумкинлигига олиб келмокда. Ушбу хусусиятлар уз-узидан равшанки террористик хатти-харакатлар учун хам инкор этиб булмайдиган даражада омил булиб хизмат килмокда.

Шахснинг терроризмга мойиллиги ижтимоий вокеилик ва маърифатли дунёга оммавий равишда тахдид килмокда. Бунинг сабаби глобаллашув жараёнларининг жамият субъекти булган шахсларгаа

бузFунчи таъсиридан иборат. Чунки ушбу таъсир туфайли баркарор ижтимоий стереотипларда издан чикиш, умумий бузилиш ва кадриятлар тизимининг кадрсизланиши юзага келмокда. Катта таъсир кучига эга булган замонавий террористик ташкилотлар (мисол учун, ИШИД) каттик туриб ушбу глобал жараёнларда шахс хусусиятидаги ана шу заифликлардан унумли фойдаланиш учун харакат килишаётгани хам ана шунда. Ушбу таъсир натижасида амалда "тирик мурда"га айланиб колаётган террорчи шахс фанатларча бегунох инсонларнинг конини тукиш эвазига узига жаннатдан жой изламокда.

Албатта, ана шундай мураккаб шароитда мавжуд муаммонинг ечимини излаш биринчи навбатда тарбияга бориб такалади. Ушбу уринда назарда тутилаётган тарбия деганда иктисод эмас, балки болалар боFчасидан бошланиши лозим булган педагогика назарда тутилмокда. Зеро, бола канча ёш булса ёши катталарга кура янги нарсаларни тезрок англайди. Шундай экан болага ниманидир ургатиш биз катталарнинг вазифамиз экан, барча нарсани эмас, балки керак нарсани ургатишни узимизнинг асосий бурчимиз деб билишимиз даркор.

Маълумки, терроризм мафкурасида куп холларда ёшлардан террорчилик актларини амалга оширишда восита сифатида фойдаланиш амалиёти кенг таркалган. Бунда террорчилар ёшлар онгига таъсир этиш механизми сифатида замонавий ахборот технологияларини кенг куллашади. Натижада террорчилар томонидан таъсир этиш кучини ошириш максадида уйлаб топилган жозибадор "юксак FOялар" муайян тоифадаги ёшлар вакилларининг эътиборини тортмасдан колмайди.

Террорчилар ихтиёридаги бундай усул ва воситалар инсон онгига замонавий технологиялар ёрдамида самарали таъсири этиш имкониятларига асосланган булиб, таъбир жоиз булса, "заифга нисбатан кучли одамнинг сиёсати" сифатида содир булади. Бу усул алохида хусусиятга эга булиб, асосан, ёшлар учун мулжалланган булиб, хали аклий ва маънавий жихатдан етилмаган, катъий хаётий позицияси шаклланиб улгурмаган, мафкуравий иммунитети суст булган ёшлар радикал, миллий, ижтимоий ёки диний FOялар тузоFига жуда тез "илинадилар". Буни мамлакатимиз тараккиётининг 90-йиллари яккол тасдиклайди. Айнан уша даврларда купинча диний ёки FOявий мазхаб ва секталар оркали Узбекистон ёшларининг ваххобийлик, хизбут-тахрир, акромийлар, "нурчи"лар каби окимларга кириб кетиши, уларнинг эрки ва рухияти "йулбошчи", "муаллимлар" билан бошкариладиган нукталарда амалга оширилиши кузатилди.

Террорчилик харакатларини амалга ошириш учун аксарият холларда ёшларни жалб этиш ва бунда асосан диний хис -туЙFулардан фойдаланиш тажрибаси кул келганлиги жуда эътиборли жихатларидандир. Зеро, террорчилар террорчилар янги ахборот технологиялардан, авваламбор, Интернет тармоFининг имкониятларидан фойдаланган холда, гуёки, туб

ислом таълимотини тарFиб килишади, ёшларни исломга даъват киладилар ва уларнинг "халоскори"га айланадилар. Улар уз "халоскорлик роли"дан халкаро микёсда хам кенг фойдаланган холда, террорни '^айридинларга" карши тотал уруш олиб бориш усули сифатида хам ташвикот килишмокда. Бу эса халкаро майдондаги вазиятни бекарорлаштириш, зиддият ва келишмовчиликларнинг авж олиши, турли халклар ва давлатлар уртасидаги дустона муносабатларга рахна солиш учун хизмат килмокда. Вазиятнинг бундай мураккаблашувига интернетдан фойдаланишнинг осон ва кулайлиги, ахборот микдорининг FOят куплиги ва хилма-хиллиги, жозибадорлиги ва кизикарлилиги, замон ва макон чегараларининг деярли мавжуд эмаслиги сингари жихатлар эса узига хос туртки буляпти. Буларнинг барчаси асосан ёшларни терроризм технологияларининг хакикий ва мумкин булган курбонларига айлантирмокда.

Уз-узидан куриниб турибдики, терроризм бугунги кунда замонамизнинг долзарб, аммо ханузгача енгиб булмайдиган муаммоларидан бири булиб колмокда. Шундай экан, максад ва мохиятига кура ута мураккаб ходиса булган терроризм куп киёфали, унинг муаммолари методологик, тизимли, изчил ва узаро узвий булган сохалараро урганишни такозо этади.

Минг афсуски, бу кучларнинг асл киёфаси, максад-муддаолари ва имкониятларини тула ва аник-равшан тасаввур килиш осон эмас. Чунки улар купинча турли никоблар, жозибали шиор ва FOялар пардаси остида иш куришади. Бундай кучларнинг ихтиёрида жуда катта моддий, молиявий ресурслар ва имкониятлар мавжуд булиб, уларнинг пухта уйланган, узок ва давомли ёвуз максадлари акс эттирилган режа ва дастурларига хизмат килишини хам эътибордан сокит килиб булмайди. Бинобарин, дунё микёсида, тинчлик ва баркарорликка рахна солишга интилаётган терроризм тахдидларини уз вактида англаш, улардан доимо огох булиш, мазкур харакатларни уз вактида бартараф этиш Учинчи Ренессанс пойдеворига замин куйилаётган бугунги куннинг долзарб вазифаси эканлигини хар биримиз чукур англашимиз лозим.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Tuhtarov I. et al. Kant's pedagogy and contemporaneity //Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. - 2021. - Т. 32. - №. 2. - С. 1633-1636.

2. Эргашов У. О., Мамасиддиков А. А. ОТНОШЕНИЕ ЦАРСКОЙ РОССИИ К ШКОЛАМ ДЖАДИДОВ //Современная наука: актуальные проблемы, достижения и инновации. - 2020. - С. 122-130.

3. Maxmudova A. N. ALOUDDIN ATOMALIK JUVAYNIYNING "TARIXI JAHONGUSHOY" ASARI XORAZMSHOHLAR DAVLATI TARIXIGA OID MUHIM MANBA //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 11. - С. 322-329.

4. Олтмишева Насибахон Гуламжоновна, Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна Особенности формирования личности // Проблемы Науки.

2020. №1 (146). URL: https://cyberlenmka.ru/article/n/osobennosti-formirovaniya-Hchnosti (дата обращения: 06.01.2022).

5. Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна, Олтмишева Насибахон Гуламжановна Место экологического воспитания в семье // Вестник науки и образования. 2019. №20-3 (74). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mesto-ekologicheskogo-vospitaniya-v-semie (дата обращения: 06.01.2022).

6. Эргашев Улугбек Адхамович, Уринбаева Мафтуна Садиковна, Умурзаков Ахмаджон Махамадович Рынок и нравственность // Проблемы Науки. 2019. №10 (143). URL: https://cyberleninka.ru/article/n7rynok-i-nravstvennost (дата обращения: 06.01.2022).

7. Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. - 2021. - №. 4-2. - С. 507-510.

8. corners Tojiboev U. U. et al. PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF RECREATIONAL TOURISM IN THE FERGANA VALLEY //Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - Т. 2. - №. 1. - С. 169-172.

9. Санжарбек Султонбекович Хошимов "ВАН ЯН МИН ФАЛСАФИЙ ТАЪЛИМОТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ ВА ГНОСЕОЛОГИК КДРРАЛАРИ" // Academic research in educational sciences. 2020. №3.

10. Abdukhamidov I., Tojiboyev U. OBJECTIVE REASONS OF THE MIGRATION PROCESS IN THE FERGHANA ECONOMIC REGION. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues ISSN: 2321-6247. Volume: 8. Issue: 5. December 2020, 16-19.

11. Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION MIGRATION IN FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE. "THE HISTORY OF THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES". Section 4. 2021, 310.

12. Тожибоев У. У. Процесс формирования туризма в Ферганской долине в годы Советского Союза //Актуальная наука. - 2019. - №. 9. - С. 57-59.

13. Тожибоев У. У., Рахимов И. А. ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА //Актуальная наука. - 2019. - №. 11. - С. 137-140.

14. Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. - 2021. - №. 4-2. - С. 507-510.

15. Ergashev U. A. Relationship with religion in Uzbekistan //Экономика и социум. - 2020. - №. 5-1. - С. 37-39.

16. Эргашов У. О., Нуриддинов М. А. ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ ЭЛЕКТРОННОГО ПРАВИТЕЛЬСТВА //Современная наука: актуальные проблемы, достижения и инновации. - 2020. - С. 212-215.

23 Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна, Олтмишева Насибахон Гуламжановна Место экологического воспитания в семье // Вестник науки и образования. 2019. №20-3 (74). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mesto-ekologicheskogo-vospitaniya-v-semie (дата обращения: 06.01.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.