Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИК КОМПЕНТЛИКНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК МАЗМУНИ ВА УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ'

ЭКОЛОГИК КОМПЕНТЛИКНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК МАЗМУНИ ВА УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
99
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
экология / экологик компетентлик / экологик билим / экологик маданият / экологик масъулият / экологик таълим / экологик ахлоқ. / ecology / ecological competence / ecological knowledge / ecological culture / ecological responsibility / ecological education / ecological ethics.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — N. Xodjibolaeva

Ушбу мақолада экологик компетенлик тушунчаси, унинг ижтимоий-педагогик мазмуни, компонентлари, шахс фаолиятида намоён бўлиш шакллари, бугунги э куннинг долзарб экологик муаммоларини баратарф этишдаги аҳамияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIO-PEDAGOGICAL CONTENT OF ECOLOGICAL COMPETENCE AND ITS COMPONENTS

This article reveals the concept of ecological competence, its socio-pedagogical content, components, forms of manifestation in the activities of the individual, its importance in baratarfing the current ecological problems of today's Day.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИК КОМПЕНТЛИКНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК МАЗМУНИ ВА УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ЭКОЛОГИК КОМПЕНТЛИКНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК МАЗМУНИ ВА

УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ Ходжиболаева Нозимахон Маъмуровна

Фаргона давлат университети мустакил тадкикотчиси https://doi. org/10.5281/zenodo.7184112

Аннотация. Ушбу мацолада экологик компетенлик тушунчаси, унинг ижтимоий-педагогик мазмуни, компонентлари, шахс фаолиятида намоён булиш шакллари, бугунги э куннинг долзарб экологик муаммоларини баратарф этишдаги а^амияти очиб берилган.

Калит сузлар: экология, экологик компетентлик, экологик билим, экологик маданият, экологик масъулият, экологик таълим, экологик ахлоц.

СОЦИАЛЬНО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ И ЕЕ КОМПОНЕНТЫ

Аннотация. В данной статье раскрывается понятие экологической компетентности, ее социально-педагогическое содержание, компоненты, формы проявления в деятельности личности, ее значение в решении актуальных экологических проблем современности.

Ключевые слова: экология, экологическая компетентность, экологические знания, экологическая культура, экологическая ответственность, экологическое образование, экологическая этика.

SOCIO-PEDAGOGICAL CONTENT OF ECOLOGICAL COMPETENCE AND ITS

COMPONENTS

Abstract. This article reveals the concept of ecological competence, its socio-pedagogical content, components, forms of manifestation in the activities of the individual, its importance in baratarfing the current ecological problems of today's Day.

Keywords: ecology, ecological competence, ecological knowledge, ecological culture, ecological responsibility, ecological education, ecological ethics.

КИРИШ

Жах,он илмий жамоатчилигининг глобал муаммолар ечимини топиш масаласида глобал экологик толерантлилик тамойилинингроли хдкидаги мукобил карашлари амалий х,аёт ва илмий мукаммалликдан йирок утопик-идеал характерга эга булса-да, улар келажакда инсоният олдида турган умуминсоний долзарб муаммоларни х,ал килишда, нисбатан универсал илмий назария ва методологияни ривожлантиришнинг ретроспектив асоси сифатида эътироф этилиши керак[1].

Кейинги йилларда ижтимоий х,одиса сифатида: "экологик муносабат", "экологик онг", "экологик маданият", "экологик сиёсат" каби тушунчаларни тах,лил этишга алох,ида эътибор берилмокда. Бу илмий тадкикотларнинг ахдмияти умумфалсафий, гносеологик, методологик, праксеологик масалаларни х,ал килишда мух,им ахдмиятга эга. Бу тушунчаларнинг мазмунидаги умумийлик экологик фаолиятни конкрет йуналишларида тах,лил килиш оркалигина, инсоннинг ижтимоий-сиёсий х,аёт мавкеини мустах,камлаш, фаоллиги ва масъулиятини ошириш мумкинлигини курсатишдан иборатдир[2]. Шунингдек, шахс экологик маданиятининг шаклланиши, хдмда бойиб боришига таъсир этувчи ижтимоий, иктисодий жараёнлар, маданий-маърифий омиллар хдмда компонентларни узаро алокадорликда, яхлитликда фундаментал тадкик этиш мух,им

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ахдмият касб этади. Шу уринда, экологик компетентлик тушунчаси тах,лилининг фалсафий-методологик негизлари, мох,ияти, хусусиятларини таджик этишдан аввал экологик маданиятнинг таркибий кисмлари булган экологик онг, экологик дунёкараш ва экологик фаолият категорияларини таснифлаш ва тах,лил килиш лозим булади. Масаланинг мох,иятидан келиб чиксак, шахс ёки жамиятнинг экологик маданияти х,ам, уларнинг экологик дунёкараши х,ам ижтимоий борлик ва ижтимоий онг тизимларининг узаро алокадорлигида шаклланиши маълум булади. Шу масалада М.С.Коган: Маданият -ижтимоий борликнинг тизимлашган шакли булиб, бу тизимнинг мох,иятини англамай туриб, маданиятга оид таркибий тах,лиллар тугал булмайди. Факатгина маданият тушунчасини "табиат, жамият, инсон" каби тушунчалар каторига кушиш оркалигина амалга оширилаётган тах,лил тугал булади. "Табиат - жамият - инсон - маданият" хдкикатда х,ам узига хос тизим булиб, уларнинг асосий компонентларининг функцияларини ажратиб курсатувчи мезондир[3], - деб ёзган эди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Экологик компетентлик тушунчаси Шарк оламида 3000 йил илгари шаклланиб келинган. Юксак бебах,о асар "Авесто" табиатни х,имоя этиш ва асраб-авайлашга доир энг дастлабки хужжатдир. ^адимги Шарк олами вакилларидан Абу Наср Форобий, Абу Райх,он Беруний, Зах,ириддин Мухдммад Бобур каби етук мутафаккирлар асарларида х,ам табиат неъматлари ва уларни асраб-авайлашга доир куплаб курсатмалар мавжуд. Узбекистон Республикасида экология ва атроф-мух,ит мух,офазасининг назарий асосларини А.Тухтаев, Э.О.Турдикулов, Б.Зиёмухдммедов, Х,.Турсунов, А.Нигматов, Т.Эргашев, А.Эргашевлар, Ш.Т.Отабоев, Р.У.Бекназаров, Ю.Г.Мах,мудов, С.Х.Файзулина, Д.Ёрматоваларнинг экологик сохддаги хдракатлари тах,синга лойикдир. Олий таълимда талабаларнинг экологик саводхонлигини тулик мустахкамлаб, юксалтиришнинг долзарб эканлиги ва уларни тадбик этишнинг методик асосларини Узбекистон олимларидан Н.Бозорова, А.Маликова ишлаб чикканлар. Экологик таълимтарбия ва маданият масалалари, фанлараро интеграллаш каби тадкикотлар Э.О.Турдикулов, Ш.Авазов, Н.У.Нишонова, Л.Худойбердиев, М.Мирбобоев, М.Нишонбоева, А.ТДайитов М.КДошимова, БДултураев, И.Исматов, В.Н.Сатторов, М.М.Ибодуллаева, Ю.Каримов, М.А.Юлдашев, Г.Султонова, Н.Ашурова, М.Б.Рах,имкулова, Шанасирова.Л.Т, Н.М.Эгамбердиева, М.Рах,матуллаева, Х.Рах,матова, П.У.Берданова тадкикотларида акс этади.

Экологик таълимнинг назарий ва фундаментал кисми, моделлари, технологиялари, аксиологик жихдтлари буйича эса куплаб тадкикотчилар иш олиб боришган. Уларга И.Д. Зверев, А.Н. Захлебный, С.Н.Глазачев, Л.В. Моисеева, И.Н.Пономарева, Г.П.Сикорская, В.П. Соломин, О.Г.Роговая тадкикот ишларини мисол килиб олишимиз мумкин. Экологик психология ва педагогика сохдсида Россия тадкикотчилардан эса: С.Д. Дерябо, А.В. Гагарин, И.Д. Зверев, Л.В. Моисеева, В.И. Панов, В.А. Ясвин, Узбекистон тадкикотчиларидан А.С.Меджитова урганган.

Хорижий олимлардан Laleshwar Nand, Nina Roczen, Haywood Ian, Za'rour George экологик билимларни педагогик самарадорлиги ва дидактик мох,иятини очиб берган булса, Thomas E.Lovejoy, Eugene Pleasants Odum, F.Stuart Chapin каби эколог олимлар илмий изланишлари ва тадкикотлари дунё экологиясининг назарий ва амалий жихдтдан ривожланишига хизмат килди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Экологик билим - кишиларнинг атроф табиий мухитини мухофаза килиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, меъёри бузилган табиат комплексларини кайта тиклаш хакида хосил килган маълумотлари, яъни ушбу вокеликнинг инсон тафаккурида акс этганлик даражасидир.

Экологик компетентлик - бу табиат хакидаги билим, онг, идрок, саводхонлик, интеллектуал салохият ва уни амалда куллай билиш фаолияти, атроф-мухитга нисбатан фаолиятнинг юксак курсаткичи, онгли ва масъулиятли ёндашувдир. Унда табиат билан инсон уртасидаги узаро окилона масъулиятли муносабат таркиб топади.

Экологик компетентлик табиат ва жамият, инсон ва табиатнинг узаро таъсир шакллари ва тамойиллари, жамият ва биосферанинг муносабатлари, уйгунлик конуниятлари хакидаги муайян турдаги карашлар тизими сифатида жадал ривожланиб келмокда. Экологик компетентлик - бу бир максадга каратилган экологик таълим ва тарбия махсули булиб, у шахснинг зарур экологик тарбияланганлик даражасини билдиради[4]. У куйидагиларни уз таркибига олади: экологик фаолият мотивлари илмий экологик билимлар, илмий экологик тафаккури ижтимоий экологик фаоллик, экологик жихатдан узини узи бахолаш ва узини узи назорат килиш хисобланади[5].

Жамиятнинг бундай янги типида ижтимоий ички муносабатларни узгартириш эмас, балки инсон ва табиий мухитнинг узаро муносабатларини узгартиришга йуналтирилган холат устувор ахамият касб этади. Бу эса кишилар дунёкарашидаги: яхшилик, ижобийлик, прогрессивлик ва шу каби тасаввурларни хам тубдан узгартиришни таказо этади. Шу нуктаи назардан "экологик компетентлик - бошка барча ижтимоий тизим сингари диалектика конунлари асосида ривожланади, унда хам янги, прогрессив ва эски, регрессив ходисалар мавжуд булиб, улар уртасида доимий кураш кетади. Демак, экология янги ва эски, ижобий ва салбий, фойдали ва зарарли ходиса хамда вокеликларнинг мунтазам алмашиб туриш объектидир"[6].

Шу маънода экологик компетентлик ва шахс экологик дунёкарашидаги узаро нисбат, фарк хамда тафовутлар, бизнингча куйидагиларда кузга ташланади:

- экологик компетентлик экологик дунёкарашга нисбатан нисбий баркарорликка эга булиб, тасаввурлар, кадриятлар, урф - одат ва анъаналарнинг амалий узаро муштараклиги ва интеграцияга мойиллиги унинг мохиятини ташкил этади;

- экологик дунёкараш муайян шахс амалий фаолияти, билими, тажрибаси, табиатга муносабати тарзида шаклланганлиги ва табиий -ижтимоий жараёнлардаги ходисалар билан хамоханг бойиб бориши боис экологик маданиятга нисбатан динамик узгарувчанлик характерига эга;

- экологик компетентлик мазмунига табиат ва жамият уртасидаги муносабатлар таъсирини тугри тушуниш, уни окилона йулга куйиш, экологик билим ва куникмага эга булиш, уз касби, салохияти доирасида ишлаб чикаришни табиатни мухофаза килишга хизмат килади[7]. Юкорида зикр этилган фикрни тадкикотчи В.О.Левинская куйидагича асослайди: "Экологик компетентлик - бу табиат неъматларини узлаштиришга окилона ижодий ёндашув булиб, ушбу жараёнда экологик кадриятларни ишлаб чикиш, таксимлаш ва ундан фойдаланишга масъулиятли ёндашув юзага келади"[8]. Умуман, экологик компетентлик ва шахс экологик дунёкарашидаги узаро нисбат, фарк ва тафовутларга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

карамай, бу икки тушунчани шакллантиришда кишилар рух,ияти ва жамиятда етилган ижтимоий-экологик эх,тиёж белгиловчи ахдмиятга эга. МУ^ОКАМА

Экологик компетентлик структураси куйидагича тузилишга эга:

1) табиатни мух,офаза этиш маданияти;

2) табиат бойликларидан фойдаланиш маданияти;

3) экологик тизимни узгартириш маданияти.

Экологик компетентлик эгаси булган шахс табиий мух,итдаги камчиликларни бартараф этиш - барча миллат ва халкларнинг иши эканлигини теран тушунади.

Экологик компетентлик нафакат умуминсоний кадриятларга, балки умумхдётий, яъни инсон ва табиат учун умумий булган кадриятларга таянади. Бу маданият инсон ва табиат уртасида уйгунлик, хдмжихдтлик муносабатларини таргиб килади. Экологик компетентлик узининг табиий илмий асосига эга, унга дунёни системали ва бир бутун хис этишни белгиловчи х,озирги замон илмий синергетика концепцияси киради.Экологик компетентлик -умумжах,он маданияти ривожланишининг асосий кисми ва этапи булиб, инсоният хдёти ва ривожланишида экологик муаммоларни х,ал этилиши мух,имлигини, долзарблигини чукур англашни характерлайди. Экологик компетентлик умумий маданиятнинг бир кисми сифатида тасаввур этилиб, у ижтимоий маданиятни алох,ида тури булиб, узининг мох,ияти ва функциясига эгадир. Экологик маданиятнинг максади табиатни саклаш булган очик тизимли кадриятлар сифатида, алох,ида кадриятлар курсаткичи деб аникланади. Экологик маданиятга берилган тарифлар турличадир. Масалан, экологик компетентлик - табиатни узлаштиришдаги ижодий фаолият булиб, бу жараёнда экологик кадриятлар бажарилади, таксимланади ва фойдаланилади. Х,озирги даврда экологик маданиятни ривожлантириш долзарб муаммолардан биридир. Экологик компетентлик - бу табиатга булган ижтимоий, моддий, амалий, рухий-назарий муносабатларнинг алох,ида сифатли даражасидир, бевосита хдётнинг кайта узлаштириш жараёнини уз ичига олади ва тасвирлайди. Экологик маданиятнинг моддий хдмда маданий йуналишлари мутаносиб ривожланиши зарур. Экологик маданиятни шакллантириш манфаатлардан келиб чиккан таълим-тарбия бошка сохддаги таълим тарбияни мужассамлантирувчи бош йуналишига айланмокда[9]. Экологик маданиятни шаклланишида экологик таълим-тарбия асос булади. Экологик муаммоларнинг оламшумул ахдмият касб этиши ва инсоният такдирини, кадриятини белгилаб туриши турли таълим - тарбия, сохдларининг муштарак манфаатлари асосида бирлашувини такозо этади. Бу эса умуминсоний методологияни ривожланишини талаб этади. Экологик мафкурани, кенгрок экологик маданиятни ривожлантириш Шаркда х,ам Гарбда х,ам турли типдаги маданиятларда булган табиатга окилона муносабатлар синтези зарурлигини кузлайди.

Экологик билим ва экологик компетенликнинг таянч фазилатлари сифатида "Ахлокий-экологик онглилик", "Экологик масъулиятлилик", "Экологик иродавийлик", "Экологик кадриятларни хурмат килиш"ни белгилаб олиш лозим. Экологик компетенликни шакллантириш х,озирги вактда шаклланаётган янги фан -ижтимоийэкология конунларини камраб олган илмий ижтимоий тараккиёт назариясига таянади. Ижтимоий экология ижтимоий тараккиётнинг турли - туман курсаткичларини, ишлатилаётган техника ва технологияларни экологик талаблар нуктаи назаридан тахлил

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

килади[10]. Агар табиий жараёнларни урганишга йуналган анъанавий фанлар табиатни "буйсундириш" максадида жамиятнинг табиатга таъсирини кенгайтириш эхтиёжлари асосида пайдо булган булса, ижтимоий экология эса, одамлар хаётининг табиий шароитларини мухофаза этиш ва яхшилаш учун жамиятнинг табиат билан узаро таъсирини уйгунлаштириш зарурати туфайли юзага келади.

Экологик компетентлик тушунчаси нисбатан янги тушунча булишига карамасдан, хозирги фалсафий адабиётларда бу тугрисида куплаб карашлар ва таърифлар берилган. Хусусан, Н.Ш.Бозорова, "Экологик компетентлик - бу табиатни мухофаза килиш, табиат бойликларидан окилона фойдаланиш, экологик хис туйгуларни шаклланиши, фаол хаётий нуктаи-назарда туриш, экологик билимга эга булишдан иборатдир"[11], - деб талкин этса, У.Г.Саидова мазкур тушунчага "экологик компетентлик - бу табиат хакидаги билим, онг, идрок, саводхонлик, интеллектуал салохият ва уни амалда куллай билиш фаолияти, атроф-мухитга нисбатан инсон фаолиятининг юксак курсаткичи, онгли ва масъулиятли ёндашувидир"[12],- деб изох беради.

Тадкикотчилар Э.Ж.Икромов, А.А.Хотамовларнинг асарлари айнан экологик компетенликни шакллантириш масалаларига каратилган. Улар бу муаммоларни "шахс экологик компетенлиги барча тарбиявий ишларнинг махсулидир",[13]- деган концептуал ёндашувни тадкик этиш оркали ёритиб беришга харакат килганлар. Айни пайтда, экологик маданиятнинг шахс экологик дунёкарашини бойитишдаги функциялари хам катор тахлил ва хулосалар оркали асослаб берилган.

Экологик тафаккур кишининг билими, маданияти, тарбияси даражасини белгилайди. Экологик маданияти юксак хар бир одам узининг касбий ва унга дахлдор булмаган фаолиятларида хам инсоннинг янада камол топиши, унинг сихат-саломатлигини мухофаза килиш хамда мустахкамлаш борасида рухий-хиссий, ижтимоий мухитнинг энг яхши шарт-шароитларини ташкил этиш ва яратиш максадига катъий амал килиб яшайди. Инсон онгида янги экологик фикрлаш тарзини шакллантириш нихоятда мураккаб ишдир. Бундан бир неча йил мукаддам кишилар "табиатни буйсундириш""табиат устидан галаба килиш" шиорлари остида худбиона ишлари билан табиатга зугм утказдилар. Табиат устидан хеч ким хеч качон галаба кила олмаслиги хакида уйлаб хам курилмади. Эндиликда бизга шундай таълим-тарбия зарурки, барча келажак авлодларимиз экологик ахлокийлик фалсафасини тамомила узлаштириб амалиётга биоэкология билимларини куллай ола билишсин.

Экологик компетентлик унсурлари хисобланган: экологик билимлар, куникма ва малакалар, эътикод ва карашлар, хар бир шахснинг табиий мухитдаги фаолиятини бошкариб турувчи экологик онг ва дунёкарашини бойитишда, энг аввало, махаллий даражада миллий кадриятларга таяниши зарурлиги, уларнинг умуминсоний кадриятга оид хусусиятлари устуворлашувини таъкидлаш жоиз. Чунки экологик компетентлик - атроф-мухит ва табиатга амалий муносабати, кишиларнинг экология сохасидаги фаолияти ва хулк-атвори, муайян даража ва йуналишда шаклланган онги хам демакдир.

"Экологик компетенлик" тушунчасига И.Т.Суравегина куйидагича таъриф беради: "Экологик компетенлик" - одамнинг экологик билимлари, унинг бу билимларга ижобий муносабатининг усиб борувчи бирлигидан иборатдир[14]. Айнан, ушбу таъриф шахс ва жамиятнинг маънавий компонентларига экологик билимни урни бекиёслиги аник таъкидланган,бирок экологик амалиётига етарли даражада эътибор каратилмаган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

А.А.Мелкумова ва Г.И.Любкарскийларнинг таъкидлашларича, экологик компетентлик бир канча таркибий кисмлардан: эътиккод, билим, куникма ва малака, фаолият ва хулк-атвор меъёрлари хдмда х,ис-туйгулардан иборат. Яъни, "экологик маданият" тушунчасининг асосий негизлари бу - экологик билимлар, экологик онг, табиатни мух,офаза килиш буйича амалий куникма ва малакалардир,[15]- деган окилона хулосага келишади.

ХУЛОСА

Ахлокий-экологик онглилик шахснинг мух,им экомаданиятлилик сифати булиб, унинг атроф-мух,итни миссий билиш жараёни: атроф мух,итдаги объектлар ва х,одисаларни сезиши, идрок этиши, тасаввур килиши, атроф-мух,ит объект ва х,одисаларини киёслай олиши, зийраклик ва теранлик асосида табиат мух,офазаси буйича амалий куникмаларга эга булиши лозимлигини назарда тутади.

Экологик масъулиятлилик шахсда "муносабат" ва "масъуллик"ни тарбиялашда намоён булади. Бундай муносабат шахснинг билиб-билмай, узокни уйламай табиатга курсатган салбий таъсири окибатларини англаш ва бундай таъсирни бартараф этиш истаги натижасидагина шаклланади. Экологик масъулиятлилик она-табиатга мех,р-мух,аббат, шахсий масъулият, виждонлилик, бурчга садокат, эх,тиёткорлик каби фазилатларни уз ичига камраб олади.

Экологик иродавийлик шахснинг узи ва узгаларнинг атроф-мух,итдаги хатти-хдракатларини бах,олаши ва назорат килиши, шахсдаги катъиятлилик, тежамкорлик, озодалик ва покизалик билан боглик.

REFERENCES

1. Саманова Ш.Б. Экологик толерантликнинг ижтимоий-фалсафий асослари. Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (phd) диссертацияси автореферати. Тошкент: УзМУ, 2019.-Б. 13.

2. Мамашокиров С. Экологик фаоллик ва масъулиятни шакллантиришда ижтимоий-сиёсий омилларнинг роли. Фалсафа фанлари доктори илмий даражасини олиш учун диссертация. Тошкент: 1997, -Б. 32.

3. Когон М.С. Культура как объект философского исследования // Роль духовной культуры в развитии личности. Сб. науч. трудов Гос. института культуры им. Н.К. Крупской. 1979, -С.12.

4. Залесская, Ю.И. Управление процессом формирования экологической культуры личности / Ю.И. Залесская // Юраванне у адукацьп. - 2008. - №4. -С. 12-16.

5. Asafova, Elena V.The Development of Ecological Culture of Students in theDesign and Creative Activity. Procedia - Social and Behavioral Sciences 191 ( 2015 ) 2329-2333

6. Махмудова Ш.Л. Экологическая культура как фактор гуманизации отношения обшества к природе. Диссерт. на соискании учен.степ.канд. филос.наук. Ташкент: 1994, -С.65

7. Кистаубаев С.У. Шахс экологик дунёкарашини шакллантиришда миллий кадриятларнинг урни// Фалсафа фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертацияси. -Тошкент: УзМУ, 2019. -Б, 64-65.

8. Левинская В.О. Понятие, структура и функции экологической культури. Дисс. уч. степ. канд. филос. наук. Ташкент: 2000. -С.11

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9. Залесская Ю.И. Управление процессом формирования экологической культуры личности / Ю.И. Залесская // Юраванне у адукацьп. - 2008. - №4. -С.12-16.

10. Саломова Х,.Ю. Ижтимоий экология асослари.Тошкент:"Фан ваТехнология" - 2004.-Б. 3

11. Бозорова Н.Ш. Талабаларда экологик маданиятни шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари. Пед. фан. ном.илм.дараж.учун Диссерт-я. ^арши, 2006. -Б.41.

12. СаидоваУ.Г. Экологик компетентлик тарихи ва унинг ривожланиш боскичлари. Фал.фан. ном. дис. автореферати. Тошкент: 2008. -Б. 26.

13. Икромов Э.Ж., Хатамов А.А. Шахснинг экологик маданияти. Тошкент: ИбнСино, 2001. -Б.15-16.

14. Суравегин И.Т. Экономика. Экология. Москва: 1998. - С. 63.

15. Мелкумова А.А. Любкарский П.И. Основии экологии. Москва: 1975. -С.47.

16. Bakhromovich, S. I. (2021). Development Trends And Transformation Processes In Academic Mobility In Higher Education In Uzbekistan And The World.

17. Bakhromovich, Siddikov Ilyosjon, And Maxamadaliev Lutfillo. "Development Of Ecological Culture In Students In The Process Of Education Of History Of Uzbekistan. European Journal of Humanities and Educational Advancements 2 (5), 103-107

18. Siddikov, I. (2021). Traditions Of Philosophy, Fiqh And Philosophy In The Theological Views Of The Middle East. Interconf.

19. Bakhromovich, S. I. (2021). Factors Of Introduction Of Principles Of Institutional Autonomy To The Management Process Of Higher Educational Institutions. Berlin Studies Transnational Journal Of Science And Humanities, 1(1.5 Pedagogical Sciences).

20. Siddikov, I. (2021). Epistemological Significance Of Medieval Culture Of Islamic Intellectual Activity. Interconf.

21. Bakhromovich, S. I. (2021). Views On The Role Of Science In Human And Society Life In Islamic Teaching. International Journal Of Philosophical Studies And Social Sciences, 1(3), 79-86.

22. Bakhromovich, S. I. (2018). Social And Philisophical Performance Of Making Youth's Intellectual Culture. European Science Review, (7-8).

23. Siddikov, I. (2021). Epistemological Significance Of Medieval Culture Of Islamic Intellectual Activity. Interconf.

24. Siddiqov, I. (2022). Dialectical And Synergetic Features Of The Development Of Theological And Epistemological Views In Medieval Eastern Islam.

25. Siddiqov, I. B. (2022). Mutual Synthesis Of Medieval Islam Gnoseology And Theology.

26. Siddiqov, I. B. (2018). Social And Philisophical Performance Of Making Youth's Intellectual Culture. European Science Review, (7-8), 296-298.

27. Bakhromovich, S. I. Social And Physical Performance Of Making Youth's Intellectual Culture. July-August, 289.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.