Белсенді оқытуды ұйымдастырудың тәсілі ретінде сыни ойлауды дамыту технологиясы Текст научной статьи по специальности «Прочие гуманитарные науки»

Ц

УДК 373.1.02:372.8 ГРНТИ 14.25.09

БЕЛСЕНД1 ОЦЫТУДЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУДЫЦ ТЭС1Л1 РЕТ1НДЕ СЫНИ ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Андатпа

Б^л мацалада цазац тiлi сабацтарында белсендi оцытуды ^йымдастырудын, тэсiлi сыни т^ргыдан дамыту технологиясы тандалып керсетшген. Б^л бiлiм беру технологиясынын, мацсаты-оцушылардын, тек оцуда гана емес, сонымен цатар царапайым емiрде де цажет болатын зияткерлiк дагдыларын дамыту (сал-мацты шешiмдер цабылдау, ацпаратпен ж^мыс штеу, ц^былыстардын, эртYрлi жацтарын талдау жэне т. б.). Сыни ойлауды дамыту технологиясы, онын, эдш-тершщ эртYрлiлiгi ацпаратты игерудщ осы ерекшель гiн ескеруге мYмкiндiк бередi.

Аннотация

В данной статье рассматривается такой способ организации активного обучения на уроках казахского языка, как использование технологии развития критического мышления. Целью данной образовательной технологии является развитие у учащихся интеллектуальных навыков, необходимых не только в учебе, но и в обычной жизни (принятие взвешенных решений, работа с информацией, анализ различных сторон явлений и др.). Технология развития критического мышления, многообразие её инструментов позволяют учитывать эту особенность усвоения информации.

Abstract

The article considers critical thinking development technology for organizing active learning at the Kazakh language lessons. The purpose of this educational technology is to develop students' intellectual skills, necessary not only for studying, but also for everyday life (making balanced decisions, working with information, analyzing various aspects of phenomena, etc.). The technology for developing critical thinking, the variety of its tools allows us to take into account this feature of the information assimilation.

Баянбаева К.И.,

Цостанай ауданы эшмд1г1 бшм ббл1мШц «Надеждин жалпы бшм беретт мектеб1» КММ цазац тш мен эдебиет пэш мугалгмг

Нег1зг1 свздер: оцушы, са-бац, сын тургысынан ойлауды дамыту технологиясы, мугалгм, цызыгушылыц.

Ключевые слова: ученик, урок, технология развития критического мышления, учитель, интерес.

Keywords: technology for critical thinking development, student, lesson, teacher, interest.

t* К

I

<c m о

ro

£ w

О *

S

L

0 §

1 X Ш t-

K *

s

рц

о

ш t-

и

X

<с т о

го £

РЧ

О *

1-4

о ч о

X X ш Е-

к ^

к

рц

о

ш Е-

Окытудыц белсендi эдютерьокушы-лардын, танымдык белсендiлiгiн ын-таландыратын эдютер, олар негiзiнен диалогка негiзделген, белгМ бiр мэсе-ленi шешу жолдары туралы еркiн пiкiр алмасуды карастырады, окушылардыц белсендтгшщ жогары децгешмен си-патталады. Зерттеулер керсеткендей, белсендi сабактарда - егер олар накты максаттарга жетуге багытталган болса жэне жаксы ^йымдастырылган болса -окушылар кебшесе материалды ездерi Yшiн толык жэне пайдалы игередi.

Кез-келген бiлiм беру мектебшщ тY-лепнщ негiзгi сипаттамалары онын, к^зыреттшЫ мен ^ткырлыгы болып табылады. Осыган байланысты оку пэн-дерiн окытудагы екпiн таным процесше ауысады, онын, тиiмдiлiгi толыгымен окушынын, танымдык белсендiлiгiне байланысты. Б^л максатка жетудiн сэт-тiлiгi тек шю (оку мазм^ны) гана емес, сонымен бiрге оны калай игеруге байланысты: жеке немесе ^жымдык, авто-ритарлык немесе гуманистiк жагдай-ларда, назар аударуга, кабылдауга, есте сактауга немесе адамнын жеке элеу-етше, репродуктивтi немесе белсендi окыту эдастерш колдана отырып жYзеге асыруга болады.

Kазiргi мYFалiмдер мен психологтар-дын енбектерiне сэйкес сыни т^ргыдан ойлау "акылга конымды, рефлексивтГ' ойлау репнде аныкталады (Дж.А. Бра-ус, Д.Вуд), б^л объективтi ойлауга, жалпы ойга сэйкес кисынды эрекет ету-ге мYмкiндiк бередi, заттарга эртYрлi кезкарастардан карауга жэне ез кезка-растарынан бас тартуга, проблемалар-ды шешудщ жана мYмкiндiктерiне кол жеткiзуге мYмкiндiк бередi. Фактiлердi, зандарды, тарихи ^ндер мен окига-ларды бшудщ мацыздылыгы кYмэн ту-дырмайды, бiрак акпаратпен магыналы ж^мыс ютеу, ондагы непзп идеяларды

белiп керсету, олардын арасындагы байланысты керу, кажеттi акпаратты тандау жэне д^рыс емес акпаратты ка-былдамау, ягни оны талдау жэне бага-лау мYмкiндiгi манызды болып табылады. Тек осындай тэсш окушыларды тез езгеретiн элемдегi болашак практика-лык кызметiне дайындай алады. "Оку жэне жазу аркылы сыни ойлауды да-мыту" багдарламасыньщ американдык тэрбиешiсi жэне ерiктiсi Д. Клустер сыни ойлауды сипаттаудагы бес непз-п ойды аныктайды: "Бiрiншiден, сыни ойлау-б^л тэуелсiз ойлау... сыни ойлау тек жеке болган кезде гана болуы мYм-кiн. Екiншiден, акпарат сыни ойлаудын соцгы нYктесi емес, бастау болып табылады. Yшiншiден, сыни т^ргыдан ойлау с^рактар коюдан жэне шешшетш мэсе-лелердi тYсiнуден басталады. Тертшшь ден, сыни т^ргыдан ойлау сенiмдi дэлел-ге ^мтылады...жэне бесшшщен, сыни т^ргыдан ойлау-б^л элеуметтiк ойлау. Кез-келген ой баскалармен белiскенде сыналады жэне к¥рметтелед^.." [1].

Сыни ойлауды дамыту технология-сынын негiзгi ережелерг

• Сыни т^ргыдан ойлау-казiргi за-мангы маманнын кажеттi сипаттамасы.

• Сыни т^ргыдан ойлау-бiлiм беру Yдерiсiнде максатты тYрде калыптасты-руга болады.

• Сыни т^ргыдан ойлау акпараттагы карама-кайшылыктарды, кемштк-тердi, олкылыктарды байкап кана кой-май, сонымен катар эртYрлi дереккез-дердi м^кият талдауга, ез ^станымын тYсiнуге, акпаратпен ж^мыс ютеудщ жэне проблемалык жагдайларды шешудщ эртYрлi стратегияларын иеленуге мYмкiндiк бередi.

• Психологиялык денгейде сыни ойлау белсенд^ бiрлескен максат кою, материалды белсенд^ сыни кабылдау, рефлексияны актуализациялау кезiнде

дамиды.

• Оцытушынын кезцарасы бойын-ша сын т^ргысынан ойлау ж^мыстьщ тYрлi эдiстерiн пайдаланудын магына-лылыгын талап етедi.

Сын т^ргысынан ойлауды дамыту технологиясынын мацсаты - оцушы-лардын тек оцуда гана емес, царапайым емiрде де цажеттi ойлау дагдыларын дамыту (салмацты шешiмдер цабылдау, ацпаратпен ж^мыс iстеу, ц^былыстар-дын эртYрлi жацтарын талдау жэне т.б.), ягни ез бетiнше бiлiм алу цабiлетiн да-мыту.

Б^л технологиянын негiзi "шацыру — магынаны iске асыру — рефлексия" Yш кезенiнiн непзп моделi болып табы-лады, ол оцушыларга оцу мацсаттарын ездерi аныцтауга, ацпаратпен нэтижелi ж^мыс iстеуге жэне бiлгендерi туралы ойлауга кемектеседi.

Осы модель аясындагы ж^мыс бары-сында оцушылар:

• ацпаратты бiрiктiрудiн тYрлi тэсш-дерiн мецгередц

• эр тYрлi тэжiрибенi, идеялар мен тYсiнiктердi тYсiну негiзiнде ез пiкiрiнiздi цалыптастыруга Yйренiнiз;

• т^жырымдар мен дэлелдердщ ло-гикалыц тiзбегiн ц^руды YЙренщiз;

• ез ойларын басцаларга цатысты аныц, сенiмдi жэне д$рыс бiлдiру.

Бiрiншi кезен (фаза) - шацыру (evocation), онда мiндет цойылады сол гана жандандыру, цызыцтыру оцушы-нын, мотивировать онын аргы ж^-мысца, бiрац "шацыруга" цазiрдiн езш-де бар бМм, не цауымдастыц ц^ру осы мэселе бойынша, б^л езi елеулi жан-дандырушы жэне ынталандырушы фактор Yшiн одан эрi ж^мыс. Б^л кезецнщ манызды функциялары:

- Ацпараттыц. Тацырып бойынша оцушылардын бiлiмi мен тэжiрибесiн шацыру. Кебшесе оцушылардын зертте-

летiн мэселе бойынша бастапцы бiлiмге ие болмайды, содан кешн шацыру ке-зенiнде жана материалды зерттемес б^рын с^рацтар цою эдiстерi "ж^мыс iстейдi", цауымдастыцтар мен бол-жамдардын кемегiмен "бiлiмдi шацыру" н^сцасы мYмкiн.

- Мотивациялыц. "Эз тэжiрибемiздi" ^сына отырып, бiз онын расталуы мен кенеюiн кYтемiз, "ез с^рацтарымызды" цоя отырып, бiз оларга жауап алгымыз келедi, "ез с^рацтарымыз" оцушыга эрцашан цызыцты болады.

- Мацсат цою. Сын т^ргысынан ойлауды дамыту технологиясы-б^л ездь гiнен мацсат цою декларациясынан осы дагдыларды Yйренуге кешуге кемекте-сетш жалгыз технология. Оцылатынга ез с^рацтарын (с^рауларын) айта отырып, шацыру сатысында бiлiмiн жYЙе-лей отырып, оцушы тацырыпты зерттеу багыттарын тандайды, ез мацсаттарын айцындайды.

- ЖYЙелiлiк. Б^л функция шацыру кезенiнде м¥Fалiм оцушыларга материалды зерттемес б^рын бМмдерш жуйелеуге кемектесе орындалады.

Сонымен, шацыру кезещнде бастапцы бiлiм пайда болады: тэжiрибе жанар-тылып, оцушы жауап алгысы келетiн с^рацтар т^жырымдалады - ягни тек-серу, толыцтыру, зерттеу цажет ацпарат [2].

Екiншi саты (фаза) - ^гыну сатысы -магынаны iске асыру (realization) - б^л сатыда ацпаратпен (мэтшмен, бейне-фильммен, мYFалiмнiн дэрiсiмен жэне т.б.) тшелей ж^мыс жYргiзiледi. Сонымен цатар, сыни т^ргыдан ойлау эдю-терi оцушынын белсендiлiгiн сацтауга, оцуды немесе тындауды магыналы етуге мYмкiндiк бередi. Б^л ж^мыс барысын-да тацырыпца деген цызыгушылыцты сацтауды, ацпаратты цабылдаудын бел-сендi эдютерш, "жана" бiлiмдi "ескiге"

s

х

<С m о

го

£ W

О *

S

U

О §

х X ш Е-

S *

s

рц

О ш Е-

■

сэйкестендiрудi, салыстыруды камтиды.

Осылайша, семантикалык кезеннщ Heri3ri функциялары калады:

- акпараттык (жаца бiлiм алу);

- мотивациялык, сонымен катар, такы-рыпка деген кызыгушылыкты сактау, окушыныц алга койган максаттары мен мэселелерi туралы "^мытпау" мацызды;

- максат кою.

Yшiншi кезец (фаза) - рефлексия ке-зещ, б^л кезенде акпарат талданады, тYсiндiрiледi, шыгармашылык тYрде ец-делед^ Б^л кезенде м¥Fалiмге окушы-ныц бiлiмi шакыру кезещнен рефлексия сатысына калай езгергенiн багалай жэне керсете алатындай етiп талкылау-ды ^йымдастыру мацызды. Эзiнiн "ой-лау жолын", окушыныц iс-эрекетiн, ко-мандадагы ж^мысын багалауды, еткендi тYсiнудi, болашакта окушыга кемекте-сетiн, оны м¥Fалiмнщ кемегiнсiз окуга Yйрететiн к¥рал репнде аныктайтын барлык нэрсенi бiлу мацызды болып отыр[3].

Осылайша, рефлексия кезещ келесi негiзгi мiндеттермен сипатталады:

• алынган акпаратты т^тас тYсiну, иемдену жэне жалпылау;

• зерттелетiн материалга ез кезкара-сын дамыту, элi белгiсiз (жаца сынак) аныктау;

• сабак барысында ез ойлау жолын жэне ез ю-эрекеттерш талдау;

• жалпы бiлiм беру процесiн талдау.

Технология-б^л мэтiнмен ж^мыс

iстеу дагдыларын калыптастыратын т^тас жYЙе. Осы технология режимiнде к¥рылган ж^мыс жеке такырыптарды зерделеу кезiнде де, жалпы бМм беру мэселесiн шешу Yшiн де ез багытын та-буга мYмкiндiк бередi. Осылайша, езш-езi тану жэне одан эрi езiн-езi тэрбие-леу мэселесi шешiледi.

ЭДЕБИЕТ:

1.Муштавинская И.В. Технология развития критического мышления на уроке и в системе подготовки учителя. -СПб.: КАРО, 2009.

2.sch1400z.mskobr.ru (дата обращения: 29.09.2021г.)

З.Чтение и письмо для развития критического мышления / Под ред. Казаковой Е.И. Программа семинаров. - СПб.: Международный университет семьи и ребенка им. Р. Валленберга, 1999. -С.22.

s

X

<с m о

го £

W

О *

S

1-4

о

4 о

X X ш Е-

5 *

S

рц

о

ш Е-