Беларуская купаланіяна ў латвіі ў міжваенны час: агляд Текст научной статьи по специальности «История и археология»

»

ИСТОРИЯ

« «

УДК 94:398.3(474.3)

БЕЛАРУСКАЯ КУПАЛАН1ЯНА У ЛАТВ11 У М1ЖВАЕННЫ ЧАС:

АГЛЯД

The Belarusian Kupalaniana in Latvia during the interwar period

С. Пашзьнш (8. Рашгшк),

незалежны даследчык г. МЫск, Беларусь

Публикация представляет собой обзор основных событий в жизни белорусской диаспоры, которые отражают использование творческого наследия Янки Купалы в культурном пространстве межвоенной Латвии.

Ключевые слова: белорусы Латвии, Янка Купала, Двинская белорусская гимназия, 50-летие Янки Купалы, купаланиана.

The publication provides an overview of the main events in daily life of Belarusian diaspora, which reflect the use of the creative legacy of Yanka Kupala in a cultural space of the interwar Latvia.

Keywords: Belarusians in Latvia, Yanka Kupala, Dvinskaya Belarusian gymnasium, the 50th anniversary of Yanka Kupala, kupalaniana.

Развщцё нацыянальнай культуры сярод беларусау Латви заусёды праходзiла у сувязi з этшчнай радзiмай. У 1920-х гг. у Латвй пражывала каля 80 тысяч беларусау. Пэуную дапамогу у дзейнасцi беларускiх культурна-асветнiцкiх таварыствау аказвау вядомы латвiйскi пясняр Яню Райнiс. Ён падтрымлiвау сувязi з лiтаратарамi з Савецкай Беларуси сярод якiх значнае месца займау Янка Купала. У гэтым нарысе зроблены агляд асноуных падзей, яюя разам можна ахарактарызаваць

як "беларуская купалашяна". ***

П'еса Я. Купалы "Паулшка" у Люцынскай беларускай пмнази ставiлася некалькi разоу на працягу 1921-1924 гг., дзякуючы намаган-ням драматычнага гуртка, якiм апекавалася Надзея Мжалаева.

З Люцына Янiсу Райнюу быу перададзены фотаздымак Паулiнкi (Надзеi Мiкалаевай) з такiм надпiсам: "Яго мшасщ Высокапаважанаму Грамадзянiну дэпутату Я. Райнюу ад Люцынскай Беларускай пмнази на успамш. 28 сакавжа 1923 года". На адвароце картк - пячатка Бела-

рускага культурна-асветнага таварыства "Бацькаушчына" ***

Пастаноука "Паулшю" мела вялш поспех у снежнi 1922 г. на урачыстым адкрыццi Дзвшскай дзяржаунай беларускай гiмназii. Спектакль падрыхтавала выкладчыца Паулiна Вiкенцьеуна Мядзёлка, га-

лоуную ролю выканала яе вучанща Надзея Мiкалаева.

***

10 сакавжа 1924 г. тэатральная група Дзвiнскай беларускай пмна-зii была запрошана Я. Райнiсам для выступлення у Латышскiм на-цыянальным тэатры у Рыгу. На гэтай сцэне была паказана "Паулшка", а таксама выстушу хор. "У часе антракту i пасля канцэрта, - як згадвала П. Мядзёлка, - Я. Райню заходзiу на сцэну, каб пахвалщь i падзякаваць

за удалы спектакль i харавыя спевы". ***

Спявай, Пясняр! Хай зыкi тваiх спевау Здзяруць з братоу нядолi ланцугi, Й на нiвах бацькаусюх, мiж воражых пасевау Узмацуюць Прауды й Волi каласы! (Чэрвень 1925 г. Люцын)

Такiмi радкамi заканчвауся верш Валянцiны Казлоускай (псеуданiм Лясная Кветка), прысвечаны Янку Купалу i надрукаваны у газеце "Голас Беларуса" (№ 4 ад 10 лшеня 1925 г.).

24 сакавка 1926 г. Рыжск Беларусю народны тэатр (памочнiк рэжысёра мастак Мiхась Калiнiн) здзейсшу яшчэ адну пастаноуку ку-палаускай п'есы. На ролю Паулшю была запрошана Н. Юроуская.

Вясной таго ж года вучш Дзвiнскай беларускай гiмназii разам з дырэктарам Сяргеем Пятровiчам Сахаравым арганiзавалi паход-экс-курсiю у м. Пустынь (Робежнш). У Пустыньскай беларускай школе была паказана п'еса "Паулшка", а на друп дзень перад вучнямi вы-

стуту хор пмнази.

***

16 красавiка 1926 г. у Рунданах, а 17 красавка у Старой Слабадзе Люцынскага павета п'еса Я. Купалы "Паулшка" была пастаулена арты-

стамi Рыжскага Беларускага Народнага Тэатра.

***

Настаунща Люцынскай беларускай гiмназii Вольга Сахарава (жонка С. П. Сахарава) у 1927 г. паставша казачную феерыю "На По-лацкiм замчышчы" (паводле паэмы Я. Купалы "Сон на кургане").

У 1932 г. разам са сваiмi навучэнцамi у Беларускай пмнази у Дзвш-ску яна ажыцявша пастаноуку свайго новага твора - п'есы "Птушка на

волi", якая паводле сюжэту нагадвала "Паулшку" Я. Купалы. ***

Беларускi Народны Тэатр быу адкрыты 24 сакавiка 1928 г. у Рызе на Чырвонай Дзвiне (Саркандаугава, вул. Сiманю, 14/16). На пастаноуку п'есы "Паулшка" быу запрошаны артыст Латвiйскага нацыяна-льнага тэатра Ян Шабэрт (вучань Станюлаускага). Ролю Паулшю вы-конвала Надзея Мкалаева, ролю Пранцыся - Мкола Трубецкi, Альж-беты - Параскева Раманоуская.

П'есы Я. Купалы ставiy у Беларускiм Народным Тэарты акцёр i рэжысёр Язэп Камаржынсю. Артысткай гэтага тэатра была Анастаая Крэйц. Ролю Паулшю выконвала пад прозвшчам сваёй мамы - Ваш-

кевiч. Актыуна iграла у спектаклях i яе сястра Варвара Крэйц-Вашкевiч.

***

26 красавiка 1932 г. у Латвш быу запрошаны вядомы беларускi гра-мадска-палiтычны i культурны дзеяч Антон Луцкевiч, якi выстуту у Дзвiнску з дакладам "Янка Купала - прарок Беларускага адраджэння".

Гэты ж даклад быу iм прачытаны i у Рызе. ***

У 1932 г. беларускiя аргашзацьи Латвii шырока адзначалi 50-годдзе Янк Купалы i Якуба Коласа.

У часотсе "Беларуская школа у Латви" (№2, лiпень 1932 г.) быу змешчаны артыкул К. Езавiтава "Вялжага беларускага паэту i бараць-бгга за лепшую долю працоуных, грамадзянша Янку Купалу, вiтаемо з 50-тымi угодкамi!"

Восенню 1932 г. Таварыства беларускiх настаунiкау у Рыжскай вячэрняй беларускай прыватнай гiмназii на вул. Вялжай Маскоускай, 173 зладзiла святочную вечарыну. З прамовай выступiу дырэктар пм-назii Аляксандр Родзька. Пасля даклада Канстанщна Езавiтава "Янка Купала i Якуб Колас у беларусюм адраджэннi" навучэнцы гiмназii i хор выканалi песнi на словы паэтау, прачыталi iх вершы.

Культурна-асветнае таварыства "Беларуская хата" сумесна з Рыжскай беларускай вячэрняй школай для дарослых 30 кастрычшка 1932 г. зладзша сваё мерапрыемства. Старшыня таварыства Мжола

I | ' с; ' ^ ^ т/* т—1 * с; ^ * с;

Дзямiдау выступiу з прамовай, пасля якой К. Езавгау зрабiу даклад "Аб значэннi Я. Купалы i Я. Коласа у нацыянальна-сацыяльным руху беларускiх працоуных масау".

20 лiстапада 1932 г. 50-годдзе беларускага песняра адзначылi у Дзвшскай беларускай гiмназii. З уступным словам выстуту намеснiк дырэктара У. Раткш. Рэферат прачытала вучанiца IV кл. Л. Чаркоуская. Гiмназiсты выканалi сцэшчны абразок "На папасе" паводле драматыч-най паэмы Я. Купалы, прачытам на канцэрце 12 яго вершау.

У Шушкоускай беларускай школе Люцынскага павета у адзна-чэннi юбшею актыуны удзел бралi сябры "Таварыства беларускай мо-ладзi у Латви", якое узначальвау Пятро Масальскi. 27 снежня 1932 г.

яны паставш п'есу "Раскiданае гняздо".

***

Вялiзную працу на тэму Купаланiяны здзейснш латышскiя тсь-меннiкi. Янiс Шедрэ, празаiк, актыуны грамадскi дзеяч успамшау, што упершыню iмя Янкi Купалы пачуу ад Райнiса. 31 снежня 1928 г. твор-чая моладзь сустракала Новы год разам з Райнюам. Да маладых лгга-ратарау ён звярнууся з такiмi словами "Добра, што вы цiкавiцеся са-вецкай лiтаратурай. Але, акрамя русюх, ёсць у СССР i шшыя тсьмен-нiкi, якiмi таксама варта было б защкавщца, - i сярод iх вядомы бела-рус Янка Купала". Першым у Латви пачау перакладаць вершы Янкi Купалы Давщс Волтс. Захавалiся пераклады Янiса Чаварса, надрукаваныя у часошсе "Рыжская народная вышэйшая школа" (1932) у часопiсе "Прафсаюзнiк" (1934).

Таюм чынам, нягледзячы на дзяржауныя межы, творы Янкi Купалы быт вядомыя сярод беларусау Латвii i займалi пачэснае месца у iх культурным жыццi.