Научная статья на тему 'БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ МАФҲУМ ВА ТАБИАТИ ҲУқУқИИ СУДҲОИ ҲАКАМӢ'

БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ МАФҲУМ ВА ТАБИАТИ ҲУқУқИИ СУДҲОИ ҲАКАМӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
51
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СУДИ ҲАКАМИ / СУДИ ДОИМОАМАЛКУНАНДА / МУРОФИА / БАҲСҲОИ ИЦТИСОДИ / БАҲСҲОИ ГРАЖДАНӢ / ШАКЛИ АЛТЕРНАТИВӢ / ҲАЛЛИ БАҲС

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шукуров Фарҳодҷон Манонович

Масъалаи муайян намудани мафҳум ва табиати ҳуцуции судҳои ҳакамӣ баррасӣ шудааст. Таъкид шудааст, ки солҳои охир дар адабиёти ҳуцуцӣ масъалаҳои мацоми ҳуцуции судҳои ҳакамӣ, доираи салоҳият ва оцибати царорҳои цабулшаванда беш аз пеш мавриди муҳокима ва мубоҳисаҳои тӯлонии илмӣ царор дода мешаванд. Дар асоси таҳлили мулоҳизаю ацидаҳои олимони ватанӣ ва хориҷӣ ба вижагиҳои танзими ҳуцуции фаъолияти судҳои ҳакамӣ равшанӣ андохта, низоми цонунгузории миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин соҳа муайян карда шудаанд ва роҳҳои такмили он пешниҳод гардидааст. Дар заминаҳои таҳлили цонунгузории амалкунанда доир ба табиати ҳуцуции судҳои ҳакамӣ хулосаҳо бароварда шудааст. Аз ҷумла, суди ҳакамӣ ҳамчун шакли алтернативии ҳалли баҳсҳои ицтисодӣ ва гражданӣ муайян карда шудааст, ки дар ду намуд таъсис дода мешавад: судҳои ҳакамии доимоамалкунанда; судҳои ҳакамии як борамалкунанда. Судҳои ҳакамӣ имкон медиҳанд, ки тарафҳо мустацилона, озодона ва дар ҳамбастагии якдигар баҳсҳои худро ҳаллу фасл намоянд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ISSUES CONCERNING THE NOTION OF ARBITRATION TRIBUNALS AND THEIR LEGAL NATURE

The article dwells on the issue dealing with a definition of the notion and nature of arbitration tribunals. It is noted that for the latest time such issues as problematics of legal status of arbitration tribunals, sphere of authorization of the latters for certain actions, aftermath of adoption of resolutions by the bodies in question have been a subject of scientific arguments. Analyzing the opinions of home and foreign scientists the author of the article elicits the specificities of legal regulation in reference to the activities of arbitration tribunals, he determines the system of Tajikistan Republic national legislation in the sphere under consideration and moves out the ways of its improvement. The analysis of national legislation affords to make a number of inferences. In particular, arbitration tribunals are defined as an alternative form of settlement as to civil-legal economic controversies and they may be presented in two variants: permanently functioning arbitration tribunals and those ones formed for a concrete single case. Arbitration tribunals enable litigant parties to settle emerging arguments self-sufficiently, in a free manner, and choose natural connection with each other or one another.

Текст научной работы на тему «БАЪЗЕ МАСЪАЛАҲОИ МАФҲУМ ВА ТАБИАТИ ҲУқУқИИ СУДҲОИ ҲАКАМӢ»

УДК 347.9 ББК 67.410.14

БАЪЗЕМАСЪАЛАХРИ Шукуров Фар^одцон Манонович, муаллими

МАФХУМВА ТАБИАТИ калони кафедраи ууцуци гражданй ва меунатии

ХУЦУЩИ СУДХОИ ХАКАМЙ ДДХБСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ О Шукуров Фарходджон Манонович, старший ПОНЯТИИ И ПРАВОВОЙ преподаватель кафедры гражданского и трудового ПРИРОДЕ ТРЕТЕЙСКИХ СУДОВ права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

SOME ISSUES Shukurov Farhoddjhon Manonovich, senior lecturer

CONCERNING THE NOTION of the department of civil and labor law under

OF ARBITRATION TRIBUNALS TSUPBP (Tajikistan, Khujand)

AND THEIR LEGAL NATURE E-MAIL:shukurovfl975@mail.ru

Калидвожа^о: суди уакамй, суди доимоамалкунанда, мурофиа, баусуои ицтисодй, баусуои гражданй, шакли алтернативй, уалли баус

Масъалаи муайян намудани мафуум ва табиати ууцуции судуои уакамй баррасй шудааст. Таъкид шудааст, ки солуои охир дар адабиёти ууцуцй масъалауои мацами ууцуции судуои уакамй, доираи салоуият ва оцибати цароруои цабулшаванда беш аз пеш мавриди мууокима ва мубоуисауои тулонии илмй царор дода мешаванд. Дар асоси тащили мулоуизаю ацидауои олимони ватанй ва хорицй ба вижагщои танзими ууцуции фаъолияти судуои уакамй равшанй андохта, низоми цонунгузории миллии Цумуурии Тоцикистон дар ин соуа муайян карда шудаанд ва роууои такмили он пешниуод гардидааст. Дар заминауои таулили цонунгузории амалкунанда доир ба табиати ууцуции судуои уакамй хулосауо бароварда шудааст. Аз цумла, суди уакамй уамчун шакли алтернативии уалли баусуои ицтисодй ва гражданй муайян карда шудааст, ки дар ду намуд таъсис дода мешавад: судуои уакамии доимоамалкунанда; судуои уакамии як борамалкунанда. Судуои уакамй имкон медиуанд, ки тарафуо мустацилона, озодона ва дар уамбастагии якдигар баусуои худро уаллу фасл намоянд.

Ключевые слова: третейский суд, постоянно действующий суд, процесс, экономические споры, гражданские споры, альтернативная форма, разрешение споров

Рассматривается вопрос об определении понятия и правовой природы третейских судов. Отмечается, что в последнее время в научной литературе проблематика правового статуса третейских судов, сфера компетенции указанных субъектов, последствия принятия решения этими органами являются предметом научных дискуссий. Путём анализа мнений отечественных и зарубежных учёных выявлены особенности правового регулирования деятельности третейских судов, определена система национального законодательства Республики Таджикистан в указанной сфере, предложены пути его совершенствования. Анализ отечественного законодательства позволил сделать ряд выводов. В частности, третейские суды определены как альтернативная форма разрешения гражданско-правовых, экономических споров и могут быть образованы в двух формах: постоянно действующие третейские суды и третейские суды, образуемые единожды. Третейские суды дают возможность сторонам самостоятельно, свободно и во взаимосвязи с друг другом решать возникающие споры.

Key-words: arbitration tribunal, constantly functioning court, trial, controversies in regard to

economy, civil controversies, alternative form, settlement of arguments

The article dwells on the issue dealing with a definition of the notion and nature of arbitration tribunals. It is noted that for the latest time such issues as problematics of legal status of arbitration tribunals, sphere of authorization of the latters for certain actions, aftermath of adoption of resolutions by the bodies in question have been a subject of scientific arguments. Analyzing the opinions of home and foreign scientists the author of the article elicits the specificities of legal regulation in reference to the activities of arbitration tribunals, he determines the system of Tajikistan Republic national legislation in the sphere under consideration and moves out the ways of its improvement. The analysis of national legislation affords to make a number of inferences. In particular, arbitration tribunals are defined as an alternative form of settlement as to civil-legal economic controversies and they may be presented in two variants: permanently functioning arbitration tribunals and those ones formed for a concrete single case. Arbitration tribunals enable litigant parties to settle emerging arguments self-sufficiently, in a free manner, and choose natural connection with each other or one another.

Солхои охир дар адабиёти ху^у^й масьалахои мацоми ху^у^ии судхои хакамй, доираи салохият ва о^ибати ^арорхои ^абулшаванда беш аз пеш мавриди мухокима ва мубохисахои тулонии илмй ^арор дода мешаванд [4, с. 127-133]. Сабаби чунин холат ноанщ будани муносибати ^онунгузор, инчунин таьлимоти ху^у^ии кишвар нисбати ин падидаи ху^у^й ба шумор меравад. Аз ин ру, бо назардошти мубрамияти пажухиши илмии масъала, дар ма^олаи мазкур кушиш ба харч медихем, то мафхум ва табиати ху^у^ии судхои хакамиро ба риштаи тахлил кашем.

В.В. Прохоренко таьрихи ба вучуд омадани судхои хакамиро мавриди тах^и^ ^арор дода, ишора менамояд, ки таьрихи баррасии хакамии бахсхо яке аз шаклхои ^адимтарини химояи ху^у^хои гражданй ба хисоб меравад. Он зина ба зина шакли дигари ^адимаи химояи ху^у^ - ваколати худсарона амалкуниро иваз намудааст. Ва^те, ки ^арзхох ба хонаи ^арздор хозир мегардид, бар ивази маблаги ^арз амволи вайро ба тасарруфи худ медаровард ва бо ин ваколати худсарона амалкуниро татби^ менамуд. Чунин намуди химояи ху^у^ ба худсарона амал кардан (самоуправство) хеле наздик мебошад. Аз ин ру дар натича махз шакли баррасии хакамии халли бахсхо хамчун шакли ба талаботи муомилоти молумулкй мувофи^ инкишоф ёфт [7].

Тавре ки Зариф Ализода ^айд намудааст, эьмори чомеаи шахрвандй ва давлати демократии ху^у^бунёд та^озо менамояд, ки шахрвандон, созмону ташкилотхои онхо хар чй бештар бахсхои худро муста^илона дар хамбастагии якдигар ва бо истифода аз воситахои гайридавлатии (алтернативии) халли чунин бахсхо дида бароянд [ 1, с.8-10].

Дар чомеаи мутамаддини чахони муосир намудхои гуногуни чунин воситахои гайридавлатии халли бахсхо ба таври васеь истифода бурда мешаванд. Миёнаравй (медиатсия), воситаи оштишавй, гуфтушунидхо; бахои пешакии чониби бетараф, судхои хакамй (бо ^арори хатмй ва гайрихатмй) аз забили онхо мебошанд.

Яке аз воситаи мухимми халли чунин бахсхо судхои хакамй мебошанд, ки онхо имкон медиханд тарафхо муста^илона, озодона ва дар хамбастагии якдигар бахсхои худро халлу фасл намоянд. Тарафхо метавонанд барои халли бахсхои худ судхои хакамии як якбор амалкунанда (барои халли бахси бавучудомадаи мушаххас) созмон диханд ё ба судхои хакамии доимоамалкунанда мурочиат намоянд.

TaBpe kh C.ffl. EonTyeB Hmopa MeHaMoag, «^a^aT a3 conn 2008, 6atgu ^a6yn mygaHH KpHyHH H,yMxypHH To^hkhctoh «flap 6opau cygxou xaKaMH» Metepxou xy^y^HH TaH3HMKyHaHgau ^atonuaTH Ma^OMOTH aManKyHaHgau aKe a3 maKnxou MyxHMMH xuMoau xy^y^H rpa^gaHH gap 3aM0HH Myocup - cygxou xaKaMH xycycuaTH ^OHyHH naHgo Kapg. To hh Ba^T Mactanau TamKHn Ba ^atonuaTH ohxo gap MyHocu6aTxou xy^y^H-rpa^gaHHH maxpBaHgoH 6o Hu30MH0Mae 6a TaH3HM gapoBapga Memyg, kh 6a KogeKcu Mypo^uau rpa^gaHH 3aMHMa ramTa 6yg» [2, c.143-144].

Arap 6apou MyaHaH HaMygaHH Ma^xyMH «cygu xaKaMH» 6a KpHyHH HyMxypuu To^hkhctoh «flap 6opau cygxou xaKaMH»1 pyH opeM, nac cygu xaKaMH maKnu anTepHaTHBHH xannu 6axcxou H^TucogH Ba rpa^gaHH Me6omag, kh gap acocu xoxum Ba nemHHxogu Tapa^xou 6axc Tatcuc e^Ta (hhthxo6 myga), xannu 6axcu mh£hh oHxopo xonucoHa, ogunoHa Ba th6^h ^OHyH xanny $acn MeHaMoag. KpHyH My^appap HaMygaacT, kh cygxou xaKaMH gy HaMyg gopaHg: 1) cygxou xaKaMHH gouMoaManKyHaHga; 2) cygxou xaKaMHH aK6opaManKyHaHga [6].

nac, ^aHg KapgaH 6a MaBpug Me6omag, kh MyaHaHc03HH Ma^xyMH cygu xaKaMH 6eB0cuTa 6o xanaTH aK xaKaM e xaHara xaKaMoH oug 6a 6appacuu 6axcu Mymaxxac ano^aMaHg Me6omag. T.B. HeTyTa gap ^apaeHH 0My3umu Mactanau Ta6uara xy^y^uu cygxou xaKaMH caBonu 3epuHpo Mery3opag: «Oe cygu xaKaMupo 6a xaKaM Ba e Konneruau ap6mpoH (xaKaMoH) aHHHaT gogaH HMK0Hna3up acT? Hh caBon caBonu pHTopuKH acT[4, c.79]. Eapou MyTaxaccuccoHH coxau xy^y^H rpa^gaHH HyKTaxou 3epuH Bo3exy paBmaH Me6omaHg Ba 6a xanny $acn эxтнe^ HagopaHg:

ABBanaH, myMopau xaHaTH xaKaMoH 6a Ta6uara xy^y^HH ^apopu ^a6ynmaBaHgau cygu xaKaMH Tatcup HaMepacoHag. X^aM gap MaBpugu umTupoKH aK xaKaM Ba xaM gap MaBpugu umTupoKH aKnaHg xaKaM ^apop a3 homh cygu xaKaMH, Ha a3 homh aK maxcu anoxuga (xaTTo xaKaM) 6apoBapga MemaBag;

CoHuaH, 6a Bocmau umopa 6a xaKaM e xaHara xaKaMOH MyaHaH KapgaHH cygu xaKaMH MatHO Hagopag Ba hh xonaT gap My^ouca 6o gurap nagugaxou xy^y^H BO3exy paBmaH Merapgag. MacanaH, xaHroMH MyaHaH HaMygaHH Ma^xyMH «cyg» capnamMaxou xy^y^H TaHxo 6o umopa HaMygaH 6a aK cyga Ba e rypyxu cygaxo Maxgyg HaMerapgaHg. Cyg xaMHyH Ma^OMH gaBnaTHH 6aaMan6apopaHgau agonaTH cygH «gap maKnu 6appacH Ba xannu xaMa ryHa KaTeropuaxoH napBaHgaxo 6o TapTu6u Mypo^uaBHH My^appap HaMygaHH ^OHyH» MyaHaH Kapga MemaBag [4, c.78].

^aMHH TaBp, TaBcu^H nagugau xy^y^H TaHxo 6o HOM6ap HaMygaHH cy6teKTxou 6a MaB^yguaTH oh 6eB0cma ano^aMaHgH gomTa Maxgyg myga HaMeTaBOHag.

MaB^yg Ha6ygaHH Tatpu^H gap ^OHyH 3HKpmygau Ma^xyMH cygu xaKaMH, kh Ta6uara Mogguro xy^y^HH ohpo HHtHKoc MeKyHag, 6ohch Ha^axMHgaHH MoxuaTH nagugau xy^y^HH MaBpugu Tax^H^ Merapgag. A3 aK Tapa$, «cygu xaKaMH 6a HH3OMH Ma^OMOTH 6a aMan6apopuu agonaTH cygH MaHcy6 HaMe6omag». MyTaHocu6aH ohpo cuBunucTHKa a3 MaB^eu umTupoKH gaBnaT gap MyHocu6aTxou rpa^gaHH-xy^y^H, hh TaBpe kh hh xonaT gap MaBpugu Ma^OMH cygxoH gaBnaTH ^oh gopag, 6appacH Kapga HaMeTaBOHag.

A3 Tapa^H gurap, gap 6appacuu napBaHgaxo a3 ^ohh6h cygxou xaKaMH xaMau

1 flap MaTHH Ma^ona MHH6atg ^OHyHH ^yMxypuu To^hkhctoh «flap 6opau cygxou xaKaMH» 60 KanuMau «KOHyH» H^oga MemaBag.

стандартной баррасии парванда аз чониби судхои давлатй риоя мегардад. Кафолатхои халли бахс дар судхои хакамй бояд ба кафолатхои адолати судй шабех бошанд» [4, с. 78]. Пас, ба эътибор нагирифтани чанбахои оммавй - ху^у^ии падидаи мазкур имкон намедихад, ки хусусияти судхои хакамй муайян карда шаванд.

С.Г. Забегайло дар пажухишхои илмии худ масъалаи гайриимкон будани мансуб донистани судхои хакамй ба субъектони "давлатй" ё ба субъектони "хусусй"-и муносибатхои гражданй-ху^у^иро матлаби тахлил ^арор дода, ба ахамиятнок будани мавзуи мазкурро ишора намудааст[3].

Инкишофи муносибатхои ицтисодй ва молию пулй ва дигар омилхои инкишофи муносибатхои хусусй та^озо менамоянд, ки судхои хакамй низ дар сохахои алохидаи ин муносибатхо фаъолият намоянд, яъне ба тари^и махсусгардонидашуда фаъолият баранд. Зеро сохахои хаёти чомеа бисёрчанба, мухталиф ва мураккаб буда, дониши зиёди махсус ва мутахассисони босалохияти ин сохахоро та^озо менамояд, то ки онхо бахсхои бамиёномадаро хамачониба, во^еъбинона ва бегаразона халлу фасл намоянд. Аз ин чо, судхои хакамй дар сохаи кишоварзй, ^арздихй, сохтмон ва сохахои дигарро кишвархои мутарравдй таъсис ёфта метавонанд.

Махсусгардонии судхои хакамй хамчунон барои дар ва^ти кутох ва дар сатхи баланди касбй хал намудани бахсхои тарафхо низ хеле муфиду зарур мебошад.

Суди хакамй яке аз шакли мухим ва ташаккулёфтаи алтернативии халли бахсхои ицтисодй ва гражданй ба шумор меравад. Дар амалияи давлатхои чахони муосир онхо зарурату ахамияти худро собит намуданд ва пайваста мукаммалу инкишоф ёфта истодаанд.

Хдмон тавре, ки пештар ^айд гардид, яке аз хусусиятхои хама гуна низоъхо, аз чумла бахсхои ицтисодй ва гражданй аз он иборат мебошанд, ки онхо ба кумаки чониби сеюм (шахси сеюм) эхтиёч доранд, зеро ду тараф, ки миёни онхо ихтилоф ба вучуд омадааст, наметавонанд (аз чумла аз лихози психологй) ба хам биёянд, бахсхои мавчудаи худро халлу фасл намоянд. Ч,ониби сеюм (ё шахси сеюм) бояд мав^еъи онхоро ба хам наздик созад, бурду бохти тарафхоро оид ба бахс ба онхо фахмонад, то ки онхоро ба созиш биёрад ё дар асоси ^онун одилона ва холисона бахси онхоро халлу фасл намояд [1, с.22].

Албатта, интихоби тарзу воситахои халли бахсхо аз иродаи тарафхо вобаста аст. Онхо муста^илона бо дарназардошти манфиатхои худ ин воситахоро интихоб менамоянд ва ба ин амал ху^у^и комил доранд. Аз дигар тараф, тачрибаю амалияи фаъолияти судхои хакамй дар давлатхое, ки ин ма^ом дар онхо соби^аи зиёд дорад, нишон медихад, ки дар баррасй ва халлу фасли бахсхои ицтисодй бештар судхои хакамии доимоамалкунанда муфидтар ва самараноктар мебошанд, зеро онхо хам аз нигохи ташкилй ва хам аз нигохи ихтисоснокию тачрибаи фаъолияти хакамхои ин судхо ба ин кор хубтар омода мебошанд.

Дар сохаи муносибатхои тичоратии байналмилалй бештар арбитражхои байналмилалии тичоратй амал мекунанд, ки онхо яке аз намудхои судхои хакамии доимоамалкунанда мебошанд. Ин ма^омот дар назди палатахои савдою саноат таъсис дода мешаванд, зеро ин палатахо бевосита ба ташкили муносибатхои савдои хоричй ва бо субъектхои хоричии хусусй бештар сарукор доранд.

Судхои хакамй хамчун механизми алтернативии халли бахсхои ицтисодй ва гражданй дар асоси принсипхои хоси худ таъсис меёбанд ва фаъолият мекунанд. Ин принсипхо аз мохияти демократй, бегаразона, холисона ва муста^илияти судхои хакамй бармеоянд.

Ба ин принсипхо дохил мешаванд:

1) ба таври ихтиёрй, дар асоси хохиши тарафхо ташкил шудани судхои хакамй;

2) интихобй будани судяхои судхои хакамй;

3) ба ^онунгузории мурофиавии гражданй ва мурофиаи судии ицтисодй вобаста набудани судхои хакамй;

4) ба таври пушида гузаронидани мухокимаи хакамй;

5) ба таври ихтиёрй ичро намудани ^арори суди хакамй;

6) дастгирии давлатии фаъолияти судхои хакамй [5, с.127-133].

Яке аз принсипи асосии ташкилшавии судхои ицтисодй ин дар асоси розоияти тарафхо ташкил шудани суди номбурда мебошад. Тарафхо ризоияти худро метавонанд дар шартномахои гражданй- ху^у^ии худ дар шакли тавзехоти хакамй ва ё дар шакли созишномаи хакамй барои дар суди хакамй баррасй хал намудани бахси бавучудомада ифода намоянд. Тиб^и ризоияти тарафхо онхо метавонанд аз судхои хакамии доимоамалкунанда ва ё як карата истифода баранд.

Ба таври ихтиёрй ва дар асоси ризоияти тарафхо ташкил шудани судхои хакамй муайянкунандаи дигар принсипхо ва чанбахои фаъолияти судхои хакамй мебошад. Мохияти судхои хакамй хам аз хамин принсип бармеояд.

Аз чониби тарафхо интихоб шудани судяхои судхои хакамй низ ба мохияти демократии судхои хакамй иртиботи бевосита дорад. Тарафхои бахс хангоми мурочиат ба судхои хакамии доимоамалкунанда судяхоро бо хохиши худ муста^илона интихоб менамоянд. Судяхо аз чониби тарафхо бояд дар асоси ихтисосмандй, кордонй, тачрибадорй ва бегаразии онхо интихоб карда шаванд. Агар манфиатдории судя нисбат ба бахси баррасишаванда маълум гардад, худи судя ё тарафе нисбати он бояд изхори рад намояд.

Ба ^онунгузории мурофиавии гражданй ва мурофиаи судии ицтисодй вобаста набудани судхои хакамй. Маълум аст, ки мурофиаи гражданй ва мурофиаи судии ицтисодй тиб^и кодексхои ин сохахо дар судхои давлатй сурат мегирад ва ^оидахои мурофиавии онхо хеле мураккаб мебошанд. Дар судхои хакамй, ки тарафхо бо хохиши худ, муста^илона онхоро ташкил медиханд ва дар асоси розигии онхо мухокимаи хакамй огоз мегардад, зарурат ба чунин ^оидахои мураккаби мурофиавй намемонад. Мурофиа дар судхои хакамй ба таври сода мегузарад. Ин мурофиа дар асоси ^оидахои (регламент ё низомномаи) судхои хакамии доимоамалкунанда ё дар асоси созишномаи хакамй, ки барои таъсиси судхои хакамии як карата баста мешавад, сурат мегирад.

Ба таври пушида гузаронидани мухокимаи хакамй. Мачлисхои судхои хакамй маъмулан пушида гузаронида мешавад. Пушида гузаронидани ин мачлисхо ба он вобаста аст, ки масъалахои дар ин судхо баррасишаванда мохияти хусусй дошта, ба манфиати тарафхои бахс дахл доранд ва ташкилшавию фаъолияти судхои хакамй низ бо ташаббуси тарафхои бахс вобаста аст. Аз ин чо, принсипи "дархои кушода", ки дар судхои давлатй амал менамояд, барои судхои хакамй хатмй нест. Шахсоне, ки иштирокчии мухокимаи хакамй нестанд, метавонанд танхо бо розигии тарафхои бахскунанда дар мачлиси судй иштирок намоянд.

Ба таври ихтиёрй ичро намудани к;арори судхои хакамй. Ин принсип аз он бар меояд, ки суди хакамй, ки дар асоси ихтиёрй ва бо майлу хохиши тарафхо ташкил карда мешавад, ичроиши ^арори он низ бояд ба таври ихтиёрй ичро карда шавад. Крбили зикр аст, ки судхои хакамй бояд тамоми чорахоро бинанд, то ки тарафхои бахс ба созиш биёянд. Дар асл хам хамин тавр хаст. Дар бисёр холатхо бахс дар судхои хакамй бо созиши тарафхо анчом меёбад.

Албатта, дар баъзе мавридхо тарафхо мумкин аст ба созиш наоянд. Дар ин холат суди

хакамй карори нихоии худро кабул менамояд. Барои ба таври ихтиёрй ичро намудани карорхои судхои хакамй, тарафхо пеш аз огози мухокимаи хакамй дар созишномаи хакамй дар ин бора кайд менамоянд.

Агар, карори суди хакамй аз чониби тарафи дахлдор ба тарики ихтиёрй ичро карда нашавад, дар ин маврид тарафи хукукдор мувофики Кодекси мурофиавии граждании Чумхурии Точикистон ба судхои нохиявй(шахрй) барои ба тарики мачбурй ичро кардани карори суди хакамй мурочиат менамояд. Суди нохиявй (шахрй) барои ба тарики мачбурй ичро кардани карори суди хакамй варакаи ичро медихад ва тибки он ичрочиёни суд карори суди хакамиро ба ичро мерасонанд [1, с. 32].

Дастгирии давлатии судхои хакамй. Хамон тавре, ки дар боло ишора гардид яке аз асосхои барпо намудани чомеаи шахрвандй ва давлати хукукбунёд ривочу равнак додани муносибатхои хусусй, тахкими ин муносибатхо ва аз тарафи худи субъектхои муносибатхои мазкур халлу фасл намудани бахсхое мебошад, ки вобаста ба онхо пайдо мешаванд. Дар чунин чомеахо давлат, макомот ва шахсони мансабдори он ба ин масъалахо машгул намешаванд ва ба онхо дахолат намекунанд. Ба ибораи дигар масъалахои номбурда сохаи манфиатхои хусусй мебошад. Чунин механизмхо давлатро аз ин масъалахо озод менамояд ва ба он имкон медихад, ки ба вазифахои "чонии" худ машгул шавад.

Холатхои номбаршуда давлатро хавасманд менамоянд, ки механизми алтернативии халли ин бахсхоро хамачониба дастгирй намояд.

Аз чониби дигар, давлат заминахои хукукии ташкил ва фаъолияти судро ба воситаи кабули конунхо ва дигар санадхои дахлдори хукукй мухайё месозад. Инчунин ичрои мачбурии карорхои судхои хакамиро аз тарики судхои давлатй таъмин мекунад.

Ин принсипхо ва дигар хусусиятхои судхои хакамй бартариии онхоро нишон медиханд. Ба ин бартарихо мансубанд:

- сарфаи маблагхои тарафхои бахс, зеро пардохтхо ва дигар харочот дар судхои хакамй назар ба судхои давлатй хеле кам мебошад;

- тарафхои бахс хакамони суди хакамиро вобаста ба эътикоди ботинии худ мустакилона интихоб менамоянд;

- дар муддати кутох барраси шудани бахс дар судхои хакамй;

- ба тарики сода барраси шудани бахс дар судхои хакамй, зеро судхои хакамй ба меъёрхои конунгузории мурофиавии гражданй ва ё иктисодй вобаста нестанд;

- кушиши хаматарафаи судхои хакамй барои ба созиши оштй овардани тарафхои бахс;

- ба тарики ихтиёрй ичро намудани аксарияти кулли карорхои судхои хакамй.

Храмин тавр бояд кайд намуд, ки судхои хакамй яке аз шакли мухим ва ташаккулёфтаи

алтернативии халли бахсхои иктисодй ва гражданй дониста шуда, дар Чумхурии Точикистон асоси хукукии фаъолияти онхо, яъне Крнуни ^умхурии Точикистон «Дар бораи судхои хакамй» кабул гардидааст.

Пайнавишт:

1. Ализода Зариф ва диг. Тафсири Цонуни Цум^урии Тоцикистон «Судхои щкамй». -

Душанбе: 2011. - 164 с.

2. Болтуев С.Ш. Мурофиаи гражданй. Цисми умуми. - Хуцанд: Ношир, 2019. - 384с.

3. Забегайло С.Г. Взаимодействие третейских судов и судов общей юрисдикции // Вестник

Омского университета. Серия «Право». - 2010. №2 (23). - С.122-133.

4. Летута Т.В. Понятие, правовая природа третейского суда // Вестник университета имени О.Е. Кутафина (МГЮА). - 2016. №10. - С.76-83.

5. Каса И.Р. К вопросу о компетенции третейского суда // Образование и право. Юридические науки. - 2017. № 12. - С.127-133.

6. Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи судуои уакамй» // Ахбори Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон, с. 2008, №1, ц. 2, мод. 10, Цонуни ЧТаз 03.07.12, №862.

7. Прохоренко В.В. Третейские суды в России // http://www.auditirium.ru/boors. (санаи муроциат: 12 майи соли 2021).

Reference Literature:

1. Alizoda Zarif et alia. Commentaries to Tajikistan Republic Law "Arbitration Tribunals". -Dushanbe: 2011. - 164 pp.

2. Boltuev S.Sh. Civil Trial. General part. - Khujand: Publisher, 2019. - 384 pp.

3. Zabegailo S.G. Interaction between Arbitration Tribunals and Common Jurisdiction // Bulletin of Omsk University. Series "Law ". - 2010. № 2 (23). - pp. 122 - 133.

4. Letuta T.V. Concept, Legal Nature of Arbitration Tribunals // Bulletin of Moscow State Law Academy named after O.E. Kutafin. - 2016, № 10. - pp. 76 - 83.

5. Kasa I.R. To the Issue of Authorization of Arbitration Tribunals for certain Actions // Education and Law. Juridical Sciences. - 2017, № 12. - pp. 127 - 133.

6. Tajikistan Republic Law "On Arbitration Tribunals " //Bulletin of Tajikistan Republic Majlis Oli (Supreme Council), 2008, No. 1, Part 2, article 10, TRLaw from 03.07.12, № 862.

7. Prokhorenko V.V. Arbitration Tribunals in Russia // http://www.auditirium.ru/boors. (Date of appeal: 12.05.2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.