CC BY
69
гsing Kational pKinciplys of analogy (Qiyos) and pKyfyKyncy (Istyhsan) in solving jгкidical mattyKs which had иууn гsуd uy Pкophуt'sfollowyKs thкoгghoгt his lify timу.
Am Hanifa was thy fmst to pKovy thy oppoK^nity of гsing a cгstom noKm (rf as ony of iгкidical soгкcуs.
OthyK factoKs that pKomotyd a widy spKyad of thy idyas wyKy an yntmoKdinaKy pyKsonality of Imam, his styly of lify and pKinciplys hy followyd, also his sciyntific hyKitagy and thy school hy had ondyd which Kaisyd Plyiadys of talyntyd pyoply, who feKthyK dissyminatyd his idyas thкoгghoгt thy Khalifat. Most of his disciplys whosy mmuyK was moKy than 40 had lyft thy laKgy sciyntific hyKitagy, which was complytyd and systymatizyd ny Am Hanifa's thyological idyas.
Thy ways of spKyading thy doctKiny in Khomsan and MavyKannahK and its accyptancy as an official intyKpKytation in solving juridical pKonlyms aKy also considyKyd in thy aKticly.
A. Хасаноe
EAt3E XyCyCHOTXOH 3AEOHHH «CABO^y-^-At3AM»-H AEy^KOCHMH CAMAPKAHflH
Bowaxou Kanudu: Bowc, 3a6oH, Hacp, duH, Mct3xa6
Ehho 6a ax6opu MaHo6eu KyxaH, gap oro3H 3yxypu Ma3xa6u Hmomh At3aM HaKmu xypocoHueH gap rycTapumu ^hkxh xaHa^H Ba yMyMaH Bypygu oh 6a hh30mh MyanaHy H0gu6 6opu3 6ygaacT. XaHy3 gap acpu VIII Ba u6Tug0H KapHH IX gap XypocoH 6a 6yHegu MaKTa6e acoc ry3omTa myg, kh HH30MH эtтнкоgнн oh gap 3aMHHau TatgHMOTH ^hkxh A6yxaHH^a TaH3HM e^Ta, oh 6o yHBOHH "MaKTa6H xaHa^HH axgu cyHHaT Ba HaMoaT" umTHxop nango Kapg (Hur. 2, 303-304; 5, 389). flap gaBpoHH 6atgu, 6a xycyc axgu C0M0HHeH EyxopoBy CaMapKaHg 6a MyxuMTapuH KOHyHH phbohh MaKTa6u Ta3aKKype$Ta, kh Hamp Ba 3ogroxu HaxycTHHH oh, 6a 3aHHH KaBH, Humonyp Ba 6a BH^a MapB 6a myMop MeoMag, My6aggag rapgugaHg (Hur. 7, 269, 270).
•Ho3hm 6a TatKHg acT, kh oroxuu mo ponet 6a rycTapumu Ma3xa6u xaHa^H Ba MaKTa6u axgu cyHHaT Ba naMoaTH XypocoH to gaBpau KygpaTe6uu C0M0HHeH HanaHgoH 3ueg acT. flap hh 3aMHHa 6apxe a3 na^yxumrapoH Ta3aKKyp gogaaHg, kh "6a mapo^ara h6thkopoth ^apxaHruu yMapou comohh, kh Ha TaHxo a3 Ma3xa6u xaHa^H nymTu6oHH MeHaMygaHg, 6agKH gap 6apo6apu 6y3yprgomTH ^aKexoH ohxopo 6a Tapxpe3HH 3ep6uHOH ugMHH hh Ma3xa6 MyKagga^ Kapga 6ygaHg, gacTOBapgxou MatHaBHH KaBMxou эpонн 6a Maray 6aTHH TaMaggyHH ucgoMH Bopug myg" (2, 306). Max3 gap hh gaBpa a3 hohh6h A6ygK0cuM Hcxok h6hh MyxaMMag h6hh HcMOug MygaKKa6 6a "XaKHMH CaMapKaHgu" 6o xugoaTH aMup HcMOugu Comohh (xyKM. cogxou 892907) Tatgu^ mygaHH pucogae MaBcyM 6a "CaB0gy-g-at3aM", kh gap arga6u capnamMaxo 603 TaxTH yHBOHH "Pucoga gap axKOMH ^hkxh xaHa^u" hom 6ypga mygaacT (Hur. 13, 277), xogucau Tacogy^H HecT. A3 hh xycyc gap oro3H pucogau Ta3aKKype$Ta OMagaacT, kh "aMupu ogug - HcMOug 6u^apMyg Map A6gyggox h6hh A6mat^appo Ba 6okh ^yKaxopo, kh: "EaeH KyHeg Ma3xa6u pocT Ba TapuKH cyHHaTy HaMoaT - oh kh nagapoHH mo 6ap oh 6ygaaHg". nac auMMa Ba y umopaT KapgaHg 6a Xona A6ygK0cuMH CaMapKaHgu Ba 0Hp0 ry^TaHg: "nango KyH Mopo poxu pocTH cyHHaTy HaMoaT, oh kh naHraM6ap, agaHxuccagoM, 6ap oh 6yg. Ba 6u^apMyg, to TacHH^ Kapg hh khto6po 6a T03H Ba 6a Ha3gHKH aMupu XypocoH OBapgy ap3a Kapg. XaMa nucaHgugaHgy ry^TaHg: "Poxh pocTH cyHHaTy HaMoaT hh acT". nac aMupu XypocoH 6u^apMyg, kh: "Hh khto6po 6a nopcu rapgoHeg, to HyHOH kh xocpo 6yBag, 0Mp0 HH3 6yBag Ba MaH^uaT KyHag Ba Ma3xa6po HeKy 6ug0HaHg Ba a3 xaBO Ba 6ugtaT gyp 6omaHg" (3, 19; 12,.93).
flap 6apxe ocopu TaxKHKH OMagaacT, kh: "CaB0gy-g-at3aM" gap axgu cagTaHaTH Hyx h6hh MaHcypu Comohh (xyKM. cogxou 976-997) 60 cynopumu aMupu H0M6ypga a3 hohh6h maxcu HOMatgyM 6a 3a6oHH nopcuu gapu TapnyMa rapgugaacT (Hur. 2, 306). Bage a3 aK ax6opu gap "CaB0gy-g-at3aM" 3HKpe$Ta MycaggaM Merapgag, kh TapnyMau nopcuu gapuu acap HH3 a3 Tapa^H xygu XaKHMH CaMapKaHgu cypaT rupH^Taacr: "nac MaH (XaKHMH CaMapKaHgu - A.X.) hh khto6po 6a nopcu naMt KapgaM, 3epo kh oh xoct aMupu XypocoH Hyx h6hh MaHcyp, paxMaTyggoxu aganxu, a3 nacu oh kh ygaMOH Kyggu MoBapoyHHaxppo naMt Kapg, to nango Kapga oag эmонpо poxu pocT Ba cupaTH pacyg, caggaggoxy agaftxu Ba caggaM, Ba epoHy xyga^OH pomuguH, pu3B0Hygg0XH agafixHM anMauH" (3, 20-21; 12,.95). HyHHH HKgoMH yMapou comohh, arap, a3 aK Tapa$, 6a aHgemau 0mH0 coxTaHH xap hh 6emTapu OMMau MapgyM 60 ygyMH maptHM ugoxu napaeH rupu^Ta 6omag, a3 hohh6h gurap, ohxo 60 nafipaBH 6a ^aTBOH A6yxaHH^a 6a hh Kop gacT 3agaaHg. MatgyM acT, kh Hmomh At3aM gap gaBpoHH 3HHgaruam "3a6oHH Mogapuu xyg - tohhkhpo xaMHyH 3a6oHH gyByMH u6ogaTH gHHH, ^atoguaTH ^apxaHru Ba hhthmoh hoh3 goHucTa, 6a xothph xu^3y HuraxgomTH oh acocxou maptupo TatHHH HaMyg" (1, 2;
6, 384). Номбурда дар "ал-Фикху-л-акбар"-и хеш истифода аз калимоти форсиро барои номидани сифати Худованд ба истиснои калимаи "даст" ичозат додааст. Дигар ин ки бо пеш гирифтани чунин икдом амирони сомони "мехостанд кудрати илмии хамватанони хешро дар шинохту тафсири каломуллох ва дигар улуми мутадовилаи исломи ба маърази намоиш гузошта, аз баробари ва бартарият дар мукобили инхисороти илмии Багдод ливои ифтихори худро барафрохта доранд" (21, 480).
Дар "Саводу-л-аъзам"-и Хакими Самарканди, ки вокеан дар инъикоси масоили "рохи рости суннату чамоат" аз муътабартарин маохиз ба шумор меояд, аз бузургони мазхаби Абуханифа ёдовари шуда, дар радифи шогирдони хуросонии дар Багдод будаи Имоми Аъзам боз чандин факехи дигари Хуросон, амсоли Абубакр Зарири Нишопури, Абухафси Кабир, Абухафси Сагир, Абуабдуллох Мухаммад ибни Аслам ибни Масламаи Азади, Абуалии Шоши, Абухафси Зучочи, Абулкосим Абдуллох ибни Ахмад ибни Махмуд ва даххо факехони бузурги ислом ва мухаддисону мударрисон ном бурда шудааст.
Рисолаи мазкур аз чумлаи кухантарин намунахои насри форсии илмии дини буда, дар он 61 масъалаи мухимтарин нукоти афкори исломи аз нигохи мазхаби ханафи тафсиру маънидод гардидааст. Азбаски тарчумаи рисола дар каламрави Мовароуннахр чараён гирифтааст, табиист, ки хини таълиф ё тарчумаи асар муаллиф ё мутарчим дар радифи вожаву иборахои забони адаби дар мавридхои алохида ба истифодаи аносири лугавии гуишии ин минтака рох додааст. Чанде аз чунин вожаву иборахо ба хамон гунаи кухан (ба гуфти касе - 12, 94; ба хости Худои таоло - 12, .95; ба Худо - 12, 113; ба кудрати Худо - 12, 134) ё бо тагйири чузъии шакли (агар Худой хохад - 12,12, 99; фуруд омадан - 12, 122, 125; буда бошад - 12, 104) ё ки бо яке аз маънохои кухани худ (феъли даромадан ба маънои "огоз шудан", "фаро расидан": шаб даромад - 12, 112) то имруз дар байни точикон мустаъмаланд. Чунончи, дар чумлаи зерин муаллиф калимаи "бадтар"-ро ба гунаи "батар" истифода кардааст: Ва хар ки гуяд: "На махлук гуям ва на номахлук" батар аз он бошад, ки махлук гуяд (12, 109). Пайдост, ки гунаи "бадтар" ибтидо шакли "баттар" ва баъдан сурати "батар"-ро пазируфтааст. Чунин тарзи тахаввули вожаи мазкурро бархе аз муаллифони фархангномахои асримиёнаги таъкид сохта, навишта буданд, ки "дар калимаи "бадтар" долро, ки харфи охири калимаи аввал аст, ба воситаи курби махрач ба то, ки харфи аввали калимаи охир аст, хазф карда, "батар"-и мухаффаф гуфтанд ё идгом намуда, "баттар"-и мушаддада хонданд" (20, ч.1, 55).
Имруз дар аглаби маворид калимаи мазкурро точикон дар гуфтугу ба шакли батар истифода мекунанд. Ба чунин вижагии забонии "Саводу-л-аъзам" таваччух зохир намуда, Абулхаййи Хабиби дар хусуси афъоли гуишии рисолаи мазкур навишта буд, ки "суратхои хоси афъоли мовароуннахри, ки то кунун хам осори он дар муховароти оммаи он чо боки аст ва латофати хосе дорад ва гохо дар ашъори мобаъд хам ба чо мондааст" (3,74).
Нуктаи дигари марбут ба ин масъала он аст, ки дар "Саводу-л-аъзам" на танхо вожахои мустакилмаъно, балки аносири ёвар: пешванд ва пешояндхо баробари ба гунаи меъёри корбаст гардиданашон инчунин ба шакли гуиши низ мавриди истифода карор гирифтаанд: ... вархон номаи кирдор туро басанда аст ба тани ту имруз бар ту гувох ва шумор кун (12, 123). ...нест аз шумо, ки дароянда бувад вар он оташ (12, 126). Эй пайгамбар! Басанда туро дар ду чахон Худой ва он касхо, ки пасрави кардаанд, туро ба фармон фобурдан аз гаравидагон (12, с. 131). Чун хохад, ки варгузорад коре, хамедун гуяд онро, ки : "Бибош". Бибувад (14, 161).
Маводи "Саводу-л-аъзам" ва гуишхои хозираи точики шохиди он аст, ки то хол ходисахои алохидаи сарфию нахви, вале нодири садаи Х дар шеваю лахчахои алохидаи точики побарчо мондаанд. Масалан, дар асри Х мавридхои кабл аз чузъхои номии феълхои таркибии номи омадани пешванди ме- мушохида мегардад: Ва ба Худои осмону замин, ки он хак аст, чунон ки шумо ме сухан гуед (14,173). Чунин вижагии корбурди пешванди ме- холо дар гуиши шимоли дар мавриди замима гардиданаш бо феъли хобрафтан ба мушохида мерасад: Вай понзда руз балнисса-ва мехорафтас (ме хоб рафтааст - А.Х.) (19, 208).
Аз вижагихои дигари "Саводу-л-аъзам" метавон вобаста ба шакли чамъи муайяншаванда ба хамин сурат истифода гардидани муайянкунандаро ном бурд. Чунончи: Чун мурдаро дар гур ниханд, ду фаришта наздики онхо оянд азракон ва асвадон - сиёхруёни сабзчашмон ва оташ аз дахони эшон мечахад (12, 1120. Аз гунаи корбурди иборахои таъкидшудаи чумлаи фавк истинбот мегардад, ки дар он гузаштаи дур як давраи басо кутох вобаста ба шакли чамъи муайяншавандахо корбурди муайянкунандахо низ ба гунаи чамъ густариш пайдо намуда, баъдан аз байн рафта будаанд. Чунин тарзи корбурди иборахо аз назари пажухишгарони худиву хоричи пинхон намондааст. Аз чумла, шаркшиноси фаронсави Жилбер Лазар таъкид карда буд, ки дар "ёдгорихои давраи аввали инкишофи забони порсии дари мавридхои истифодаи муайянкунанда дар шакли чамъ алокамандона ба гунаи чамъи муайяншаванда ба мушохида мерасад" (8,
197). Чунин вижагии мутуни куханро соири мухаккикон низ ба кайд овардаанд (ниг. 4, 77; 9, 748; 15, 52; 17, 112; 21, 287).
Сурати мазкури истифодаи иборахоро бархе пажухишгарон натичаи таъсири забони араби (ниг. 11, 174), иддаи дигар тахти таъсири меъёри давраи нави забони порси (ниг. 15, 64) ба шумор овардаанд. Шояд хамин тавр хам бошад, вале, ба пиндори ин чониб, ходисаи мазкур дар забонхои эрони собикаи тулони дошта, мерос аз давраи кадими инкишофи ин забонхо, ба хусус порси аст. Чунин тарзи ифодаи матлаб иртибот ба он дорад, ки дар даврони бостон забонхои эрони сохти таркиби (флективи) дошта, дар радифи категорияхои хиссахои номиву феълии дигари нутк онхо низ дорои категорияи шумора буданд: hada kamnaims ma^ya^is (бо каме мардон); hada visaims rngaims (бо бисёр Худоён); aniyahah иagaha (дигар худоён).
Ин гуна усули мувофикати муайянкунанда бо муайяншаванда дар матнхои порсии миёна низ дучор меояд: avesan gyagan гd Rastagan (дигар чойхо ва рустокхо); arn kradan-i sraanan (бо чупонхои курд).
Албатта,дар асари мавриди тахлил, ки ибтидо ба забони араби таълиф гардида, пасон ба порсии дари тарчума шудааст, осори тарчумазадаги эхсос мегардад, ки чумлахои зерин метавонанд далели чунин мулохизарони бошанд: Кавлуху таоло: "Ва анбиху ило раббикум ва аслиму лаху", яъне ва бозгардед суи Худои шумо ва гардан нихед уро (12, 107). Гуфт: "Он, ки аз наздики он буд илме аз китоб, ки ман биёрам ба ту онро, пеш аз он ки бозояд суи ту чашми ту" (14, 153). Ва зуд бувад, ки бидихад туро Худои ту, то хушнуд шави (14, 161).
Дар вазифахои гайримаъмули мавриди истифода карор гирифтани аносири ёвар низ аз хусусиятхои дигари "Саводу-л-аъзам" махсуб мегардад. Маълум аст, ки дар забони адабии хозираи точики калимаи "ки" танхо ба хайси пайвандаки тобеъкунанда маъмул аст. Вале дар рисолаи фавкуззикр вожаи мазкур ба чуз ин вазифа (кас надонист, ки он илм кадом аст) инчунин дар ичрои функсияхои дигар низ мустаъмал будааст: а) хамчун пайвандаки пайвасткунандаи хилофи: Ва Абдуллох ибни Аббос гуфт, разияллоху анху: "Каъбулахборро пурсидам, ки: "Чаро ба вакти расулуллох, саллаллоху алайхи ва саллам, мусалмон нашуди, ки (балки - А.Х.) ба вакти Умар мусалмон шуди?" (12, 121); б) Хамчун унсури туфайли омада, бо вожаи "яъне" хамвазифа гардидани он: Гуяд: "Бидонеду огох бошед, ки фалон ибни фалон некбахт шуд, ки (яъне - А.Х.) харгиз бадбахт нахохад шуд" (12, 126). Ва хар ки тарозуи он ба бади гарон ояд, Чабраил нидо кунад, ки: "Фалон ибни фалон бадбахте шуд, ки (яъне -А.Х.) харгиз некбахт нахохад шуд" (12, 126).
Аз ахбори дар фархангномахои бароямон дастрас тазаккурёфта бармеояд, ки калимаи мавриди тахлил дар вазифаи аввал дар соири осори садаи Х низ гардиш дошта (ниг. 11, 129), аммо функсияи дуюмаш дар даврони баъди густариш пайдо намудааст (ниг. 5,16557).
Агар забони "Саводу-л-аъзам" дар радифи рисолахои дигари дар ин карн тадвинёфта як навъ инъикоскунандаи рохи пурпечухами шакли меъёри пазируфтани вожаву ифодахои худиву иктибоси ба шумор оварда шавад, иштибох нахохад шуд. Ба хайси шохид метавон ба гунахои "масгит" ва "масчид" истифода гардидани вожаи мавриди тахлилро ёдовар шуд: ... ток аст аз ханбозу зану фарзанд он Худое, ки бандаи хешро - Мухаммад ба як шаб аз масгити хонаи Макка - аз хонаи Ум(м) Хони бад-он масгит, ки он дуртар аз Макка, он-к баракат кардастем гирд бар гирди он (12, 121-122). Эшон гуянд: "...Хак таоло фармояд, масчидхоро киштии эшон гардонад. Пас ахли масчид ва махаллате чамъ шаванд аз ахли марду зан, Хак таоло фармояд, то ахли он масчидхоро дар он масчидхо нишонанд. Хак таоло ба росту чапи масчидхо пархо бируёнад ва он масчидхо чунон фарох гардонад, ки хама дар он бигунчанд. Чун халк чумла дароянд, он масчидхо бипаранд (11, 127).
Фархангнигори немис М.Фасмер сарчашмаи калимаи фавкро masgid-и араби дониста, дар забони русии кадим (асрхои Х1У-ХУ) ба гунаи мезгить мавриди истифода карор доштани онро таъкид намудааст (ниг.6, 6134), вале Мухаммад Муин мансуб ба забони ороми будани асли вожаи тазаккурёфтаро ишора кардааст (ниг. 10,4062). Тахлил, мукоиса ва мукобалаи гузаштаи дури масгит, маскит ё масчид баёнгари он аст, ки ин унсури лугави мутааллик ба забони ороми буда, баъдан шакли муарраб пазируфтааст ва дар даврони баъдии инкишофи забони точики-форси гунаи ёдшуда чун шакли меъёри густариш пайдо кардааст.
Аз назари тахлил гузаронидани забони "Саводу-л-аъзам" касро ба ин андеша водор месозад, ки хадафи муаллиф ё мутарчими он танхо баёни хушку холи ва якнавохти матлаб набуда, балки у дар чараёни мулохизарони матлаби диниро бо забони рангин ва шево арзёби намуда, хаддалимкон аз такрори вожаву ифодахои якхела канорачуи кардааст. Бо калимаву иборахои фармон ёфтан (Бигуй: "Сураи "Ихлос" се руз бемор буд ва ин соат фармон ёфт" - 12, 110), мурдан , халок шудан (пас халифа мегуяд махлук аст, пас хар ки махлук аст, бимирад ва халок шавад - 12, 111), чон додан (дархол кулли Куръон шуду бар дили он фаромуш шуд ва забонаш хушк шуду чон бидод - 12, 111), даргузаштан (дар хабар аст, ки чун Фотимаи
Захро, разияллоху анхумо, даргузашта шуд, чанозаи онро шаб берун оварданд, то чашми номахрам бар вай наяфтад - 12, 112) ва монанди инхо ифода гардидани мафхуми "мурдан" метавонад далел бар чунин мулохизаронихо бошад.
Ба ин тарик, хонанда хини мутолиаи рисолаи мавриди тахлил метавонад бо калимасозихои нодир (холманд: чанде баромад, холманд гашт ва девона - 14, 155; некчамол: дар хикоят овардаанд, ки андар рузгори мози амире буд кофир ва онро духтар буди некчамол - 14, 155; кушон: ва бар синаи он хур навишта: "Хар ки хохад, ки чун мане онро бошад, кушон бошад" - 12, 129; миёнгин: ва чойхои покиза андар бихишти миёнгин - 12, 135), дар мувозихои гуногун истифода шудани аносири лугавии мустакилмаъно (...рузи киёмат некихош бистонанд ва ба хасмони он диханд ба андозаи хусумат - 14, 167; .рузи киёмат некихояш бистонанд ва ба хасмони у диханд- 14, 168;) ва ёридиханда (он аст, ки хеч касро аз ахли кибла кофир махонед ба гунох, зеро ки мазхаби суннату чамоат он аст, ки агар муъмине сад хазор муъминро бикушад ё сад хазор бор зино кунад ё солхо хамр хурад, аз мусалмони берун наравад, то кофир нашавад - 12, 102-103; он аст, ки намоз аз паси хар неку бад хак бинад, зерок расул гуфт, саллаллоху алайхи ва саллам - 12, 102; чун эшонро ин каромат буд, он авлитар, ки ин умматро бошад, зерон ки ин уммат бехтарини умматон аст - 14, 154), усулхои хоссаи замимаи пешвандхои ме- ва на- ба феълхо (ё агар бошад, ки он чо хаст, менабинад бартару фурутар шавад, то бинад ё шунавад -14, 172), тарзхои вижаи ифодаи замони гузаштаи хикояги (агар хостаме, мо бидодеме хар танеро рохи рост - 12, 107) ва соири вижагихои забонии "Саводу-л-аъзам" дучор ояд. Чумлахои мураккаби он низ бо хасоиси худ на танхо аз осори даврони баъди, балки хатто таълифоти хамзамонони Хакими Самарканди низ тафовут доранд. Дар рисолаи ёдшуда хонанда бо чунин чумлахои мураккаби пайваст ва тобее дучор меояд, ки яке аз чумлахои содаи таркиби онхо точики ва дигаре арабист: Пас Хак таоло донои баркамол аст ва хува бикулли шайъин алим (14, 159). Ва уламо чунин гуфтаанд дар маънии ин оят, ки сонийа иснайни из хумо фи-л-гори, ки Абубакр дуюм расул буд, алайхиссалоту вассалом (12, 132).
Хамин тавр, Абулкосими Самарканди дар радифи дигар диншиносони ахди сомони дар вусъати ахкоми дини ислом хидмати босазоеро анчом дода, сабабгори аз махдудаи тафаккур ва ифтихороти махалли ва кавмию ватани берун рафтани забони порсии дари ва ба як забони мукаддас ва байналхалки табдил ёфтани он гардидааст. Ашхосе чун Хакими Самарканди бо чунин амали хеш дар баёни мафохими дини бидъат шуморидани истифодаи забони дигар, ба хусус точикиро ба маротиб заиф гардонида, боиси густариши доираи амалкарди ин забон дар таълифу тахкики осори динию мазхаби шудаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Эмомали Рахмон. Имоми Аъзам ва хувияти милли // Чумхурият, №133 (21490). 13.Х1. 2008.
2. Абдуллоев С. Фарханги Сомониён. -М.: Шуъбаи чахоруми нашриёти харби, 2001, 599с.
3. Абулкосими Самарканди. Саводу-л-аъзам. Ба эхтимоми Абулхаййи Хабиби. -Техрон: Бунёди фархангии Эрон, 1348, 241с.
4. Бахор, Мухаммадтаки. Сабкшиноси ё таърихи татаввури насри форси. Чилди 2. -Техрон, 1337, 432с.
5. Деххудо, Алиакбар. Лугатнома. Чилди 11. -Техрон, 1373, 17034с.
6. Доирату-л-маорифи бузурги исломи. Чилди 5. -Техрон, 1372, -С.379-409.
7. Донишномаи Сомониён. Чилди якум. А-М. -Хучанд: Нури маърифат, 2008, -С.266-276; 363-364.
8. Lazaкd Y. La langгу dуs р1ге апиуш топгтуП^ dу 1а pкosу Рук^апу. -Paкis: Liикaiку С. Kуinckiуck, 1963, 535р.
9. Махдии Мухаккик. Тарчумаи "Тафсири Табари" // Ёдномаи Табари. -Техрон, 1369, -С.735-753.
10. Муин, Мухаммад. Фарханги форси. Чилди 3. -Техрон, 1375, 4240с.
11. Нуров А. Фарханги ашъори Рудаки. -Душанбе: Маориф, 1990, 368с.
12. Салимов Н. Мероси Оли Сомон. -Хучанд: Нури маърифат, 2002, 552с.
13. Салимов Н. Мархилахои услуби ва тахаввули анвои наср дар адабиёти форсу точик (асрхои 1Х-Х111). -Хучанд, 2002, 396с.
14. Салимов Н. Шукухи наср дар ахди Сомониён. Чилди 1. -Хучанд: Нури маърифат, 2008, 397с.
15. Сируси Шамисо. Сабкшиносии наср. -Техрон, 1377, 379с.
16. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. -М.: Прогресс, 1986, 671с.
17. Хонлари, Парвиз Нотил. Дастури таърихии забони форси. -Техрон, 1372, 279с.
18. Хасанов А. "Галат"-и хазорсола // Номаи донишгох (илмхои чомеашиноси). -Хучанд, 2002, №4, -С.109-120.
19. Хасанов А. Унсурхои лугави ва сарфию нахвии осори садахои Х-Х111 дар гуиши шимоли (бахши Фаргонаи гарби). -Хучанд: Нури маърифат, 2003, 253с.
20. Хусайни Инчу. Фарханги Чахонгири. Чилдхои 1-2.-Машхад, 1351.
21. Шамсиддин Нуриддин. Забони форси ва мукаддасоти исломи дар ахди Сомониён // Сомониён ва эхёи тамаддуни форси-точики. -Душанбе, 1988, -С.470-492.
22. Шариат, Мухаммад Чавод. Дастури забони форси. Чопи панчум. -Техрон, 1371, 459с.
Somу lingгistic pуcгliaкitiуs of Amlkosim SamaKkandi 's "Savod^l-A 'zam " A.Hasanov
Kyy woKds: woKds, langeagy, pKosy, Kyligion, гsу.
Thy aKticly dyals with somy lynical, woKd-ueilding, moKphological and syntactical pyceliaKitiys of ony of Kyligioes pKosy spycimyns of thy Samanids' pyKiod "Savod^l-A'zam" and its common and diffyKyncial fyateKys in compaKsion with othyK woKks of A. SamaKkandi's contympoKaKiys.
Analyzing its lynical chaKactyKistics, thy aethoK comys to thy conclesion that "Savod^l-A 'zam" contains a nemuyK of woKds which aKy still in esy in Tajik dialycts with no changy in foKm and myaning ok with somy changy in foKm.
Somy of sech woKds wyKy esyd in "Savod-el-A'zam" with a nemuyK of myanings, and nowadays ony of thosy myanings is uying esyd in modyrn Tajik. ConcKyty ynamplys of sech woKds aKy qeotyd in thy aKticly and thyy aKy compaKyd with thy samy woKds in thy dialycts of pKysynt day Tajik.
PKocyyding fKom thy analysis of "Savod^l-A'zam", thy aethoK also comys to tny conclesion that its langeagy is not pooK and uoKing, and A.SamaKkandi did his uyst to ynpKyss his thoeghts uy esing diffyKynt woKds to dynoty ony and thy samy notion.
Analyzing thy langeagy of "Savod^l-A 'zam" thy aethoK of thy aKticly concledys that thy woKk compKisys a nemuyK of dyKivyd and compoend woKds which wyKy oet of esy not only in thy woKks of his followyKs uet also in thy woKks of Auelkosim SamaKkandi's contympoKaKiys.
rncommon esy of somy moKphological ylymynts, aeniliaKy woKds, syntactical constKections uy thy aethoK of "Savod^l-A 'zam" is also of gKyat intyKyst, as thyy wyKy not almost esyd in thy woKks of thy aethoKs of thy Middly Agys.
Sech phynomyna aKy ousyKvyd in thy split of thy vyKual pKyfm "шу-" fKom thy stym of thy vyKu, in thy esy of thy woKd "ки-" in thy fenction of a cooKdinativy consyssivy conjenction ok as a paKynthytical enit, in thy agKyymynt of a modifying woKd with its kyxnyl in nemuyK, in thy esy of sypaKaty Tajik and AKauic simply syntyncys as claesys of a composity syntyncy.
