Научная статья на тему 'Банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштириш усуллари'

Банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштириш усуллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
13
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтисодий хавфсизлик / легаллаштириш / жиноий схемалар / пул маблағларини ювиш / молиявий операциялар / интеграция / тақсимлаш / бўлиниш / қимматли қоғозлар. / economic security / legalization / criminal schemes / money laundering / financial transactions / integration / distribution / division / securities.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғаниев Адҳамжон Норбой ўғли

Мамлакатимизда жиноий йўл орқали олинган даромадларни легаллаштиришга қарши курашиш муаммоси иқтисодий хавфсизликни таъминлашнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Ушбу мақолада банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштириш усуллари тушунчасига бўлган назарий қарашларни тадқиқ этиш билан биргаликда, унинг мамлакатимиз ва, хусусан, ҳудудларни ривожлантиришдаги аҳамиятини ўрганиш ҳамда иқтисодий хавфсизликни ўз вақтида таъминлашнинг муҳимлиги бўйича хулосалар шакллантирилган. Мазкур мақсадга эришиш учун пул маблағларини ювиш бўйича уч фазали модель, яъни жиноий йўл билан банк векселлари операцияларидан фойдаланган ҳолда олинган нақд пул маблағлари, қимматли қоғозлар бозоридан олинган даромадлар ҳамда жисмоний шахс ҳисоб рақамлари ёрдамида олинган даромадларни легаллаштириш усуллари таҳлил этилди. Тадқиқот давомида банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштириш ва унинг иқтисодий хавфсизликка таъсирига оид турли услуб ва схемалар ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Methods of legalization of laundering of proceeds from crime through the banking system

The problem of combating money laundering in our country is an important component of ensuring the economic security. The article, along with theoretical views regarding the concept of money laundering methods through the banking system, is aimed to study its significance for the development of the country, in particular of the regions, and draw conclusions on the importance of timely economic security. To achieve this goal, a three-stage model of money laundering was used, i.e. money laundering using bank promissory note transactions, money laundering in the securities market, and methods of money laundering using separate accounts. Based on the results of the research, the author developed various methods and schemes of money laundering through the banking system in order to legalize criminal proceeds and their impact on economic security.

Текст научной работы на тему «Банк тизими орқали жиноий йўл билан олинган даромадларни легаллаштириш усуллари»

УУК: 65.9

БАНК ТИЗИМИ ОРКДЛИ ЖИНОИЙ ЙУЛ БИЛАН ОЛИНГАН ДАРОМАДЛАРНИ

ЛЕГАЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ

Ганиев Адх;амжон Норбой угли,

таянч докторант

Тошкент давлат и^тисодиёт университети

Аннотация. Мамлакатимизда жиноий йул орцали олинган даромадларни легаллаштиришга царши курашиш муаммоси ицтисодий хавфсизликни таъминлашнинг муцим таркибий цисми цисобланади. Ушбу мацолада банк тизими орцали жиноий йул билан олинган даромадларни легаллаштириш усуллари ту-шунчасига булган назарий царашларни тадциц этиш билан биргаликда, унинг мамлакатимиз ва, хусу-сан, цудудларни ривожлантиришдаги ацамиятини урганиш цамда ицтисодий хавфсизликни уз вацтида таъминлашнинг муцимлиги буйича хулосалар шакллантирилган. Мазкур мацсадга эришиш учун пул маблагларини ювиш буйича уч фазали модель, яъни жиноий йул билан банк векселлари операцияларидан фойдаланган цолда олинган нацд пул маблаглари, цимматли цогозлар бозоридан олинган даромадлар цамда жисмоний шахс цисоб рацамлари ёрдамида олинган даромадларни легаллаштириш усуллари тацлил этил-ди. Тадцицот давомида банк тизими орцали жиноий йул билан олинган даромадларни легаллаштириш ва унинг ицтисодий хавфсизликка таъсирига оид турли услуб ва схемалар урганилди.

Таянч тушунчалар: ицтисодий хавфсизлик, легаллаштириш, жиноий схемалар, пул маблагларини ювиш, молиявий операциялар, интеграция, тацсимлаш, булиниш, цимматли цогозлар.

МЕТОДЫ ЛЕГАЛИЗАЦИИ ОТМЫВАНИЯ ДОХОДОВ, ПОЛУЧЕННЫХ ПРЕСТУПНЫМ ПУТЕМ, ПОСРЕДСТВОМ БАНКОВСКОЙ СИСТЕМЫ

Ганиев Адхамжон Норбой угли,

докторант

Ташкентский государственный экономический университет

Аннотация. Проблема борьбы с отмыванием доходов в нашей стране является важной составляющей обеспечения экономической безопасности. В этой статье, наряду с изучением теоретических взглядов на концепцию методов легализации доходов через банковскую систему, автор стремится определить ее значение для развития нашей страны и, в частности, регионов, а также сделать выводы о важности своевременного обеспечения экономической безопасности страны. Для достижения этой цели использовалась трехэтапная модель отмывания доходов при помощи операций с банковскими векселями, сделок на рынке ценных бумаг и отдельных счетов. В результате исследования автором были изучены различные методы и схемы отмывания преступных доходов через банковскую систему с целью их легализации, их влияние на экономическую безопасность страны.

Ключевые слова: экономическая безопасность, легализация, криминальные схемы, отмывание денег, финансовые операции, интеграция, распространение, разделение, ценные бумаги.

METHODS OF LEGALIZATION OF LAUNDERING OF PROCEEDS FROM CRIME

THROUGH THE BANKING SYSTEM

Ganiev Adkhamjon Norboy ugli,

PhD student

Tashkent State University of Economics

Abstract: The problem of combating money laundering in our country is an important component of ensuring the economic security. The article, along with theoretical views regarding the concept of money laundering methods through the banking system, is aimed to study its significance for the development of the country, in particular of the regions, and draw conclusions on the importance of timely economic security. To achieve this goal, a three-stage model of money laundering was used, i.e. money laundering using bank promissory note transactions, money laundering in the securities market, and methods of money laundering using separate accounts. Based on the results of the research, the author developed various methods and schemes of money laundering through the banking system in order to legalize criminal proceeds and their impact on economic security.

Keywords: economic security, legalization, criminal schemes, money laundering, financial transactions, integration, distribution, division, securities.

Кириш

Глобаллашув ва трансчегаравий капитал о^имининг тезлашиши хал^аро ми^ёсда тобо-ра кучайиб бораётган уюшган жиноятчилик-нинг авж олишига шароит яратди. Но^онуний равишда жиноий гурудлар томонидан ^улга киритилган капитал ташкилотчиларни шах-сий бойитиш, шунингдек, улар фаолиятининг энг хавфли булган терроризм жамияти фаолиятининг турли йуналишларини таъминлаш учун ажратилган. Шу билан бирга, жадон дамжамиятининг жиноятчиларга ^арши ку-раш чоралари но^онуний даромадлардан фой-даланиш имкониятларини кескин чеклайди.

Ташкилотлар, корхоналар, муассасалар, уларнинг ду^у^ий шаклларидан ^атъи назар, банк муассасаларида шартнома асосида тегиш-ли дисоб вара^ларда уз буш пул маблагларини са^лайди. Агар жиноий даромадлар асосий жи-ноятни содир этиш натижасида (масалан, фи-рибгарлик) юридик шахснинг банкдаги дисоб варагида булса ёки ^онуний фаолиятдан олин-ган даромад ни^оби остида дисоб ра^амига кирган булса, пул навдсиз тулов билан расмий-лаштирилади. Бир ёки бир нечта банклар билан ^оби^ли компания номидан жиноий фао-лият жараёнида ^онун чи^арувчи банк дисоб вараги (дисоб-китоб, жорий, валюта, кредит), дисоб-китоб ва касса хизматлари шартнома-сини тузади. Компания Банк-Мижоз электрон тизими ор^али банк билан хизмат шартнома-сини тузиши мумкин. Бунинг учун электрон калит компанияга узатилиб, реал ва^т режи-мида компания дисоб ра^амларига узоедан ки-ришни таъминлайди.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили

Банк тизими ор^али жиноий йул билан олинган даромадларни легаллаштириш кате-горияси мазмунини етакчи олимлар ва соха

мутахассислари талщнида бир нечта гурудга бирлаштириш мумкин. Хусусан, А. Бекря-шев, «Хуфёна и^тисодиётнинг тузилишида ^уйидаги асосий йуналиш ёки блокларни аж-ратиш мумкин. Ялпи ички мадсулотни иш-лаб чи^аришга реал дисса ^ушадиган ишлаб чи^ариш сектори (но^онуний и^тисодиёт): а) но^онуний равишда, масалан, лицензиясиз ёки махсус рухсатномасиз амалга оширилган юридик фаолият; ду^у^ий и^тисодиётда яши-рин ишлаб чи^ариш; б) но^онуний иш билан таъминлаш; в) ^онун билан та^и^ланган и^тисодий фаолият. Хуфёна и^тисодиётнинг ^айта та^симланадиган секторига турли хил и^тисодий жиноятлар киради», деб ёзади [1]. Е.В. Золотарев, «Хозирги вавдда пул ювиш фаолияти жиноий схемаларнинг доимий ра-вишда мураккаблашиши, но^онуний опера-цияларнинг тезлашиши ва транзит банк дисоб вара^ларидан фойдаланиш зарурати билан тавсифланади», дея таърифлаган [2].

Узбекистан и^тисодиётида хуфёна и^тисодиётнинг ЯИМ улуши тутрисидаги маълумотлар турлича булишига ^арамай унинг даражаси и^тисодиёт ва саноат вазири Ботир Хужаев таъкидлаганидек, «бугунги кунда Узбекистоннинг хуфиёна и^тисодиёт даражаси тахминан 45-46 фоизни ташкил этмовда»

[3], деган фикрлари даци^атга мос келади. Чунки кейинги пайтларда республикамизда валюта сиёсатини либераллаштириш ва даромад солигидаги узгаришлар хуфёна и^тисодиёт да-ражасининг сезиларли пасайишига олиб кел-ди.

Узбекистонлик и^тисодчи олимлар-дан Дилором Орти^ованинг «И^тисодий хавфсизлик» номли у^ув ^улланмасида

[4] мамлакат и^тисодий хавфсизлиги масалалари, унга буладиган таддидлар, унинг

курсаткичлари, мезонлари ва ^уии чегаравии миедорлари тугрисида маълумот берилади.

Унда глобаллашув жараёнларининг мамлакатлар и^тисодий хавфсизлигига таъсири, и^тисодиётнинг ра^обатбардош-лигини ошириш, и^тисодий хавфсизликни таъминлашда регионал ташкилотларнинг урни ва роли, терроризм, хуфиёна и^тисодиёт, коррупция ва уларнинг и^тисодий хавфсиз-ликка таъсири масалаларига алодида урин берилган.

Лекин мамлакатимизда жиноий йул би-лан олинган даромадларни легаллаштиришга ^арши курашиш буйича алодида у^ув адаби-ётлар йу^. Бу йуналишда фа^ат айрим илмий ма^олаларнигина учратиш мумкин. Шу му-носабат билан ушбу ма^олада жиноий йул ор^али олинган даромадларни легаллашти-ришнинг турли усул ва услублари тад^и^ эти-либ, уларни легаллаштиришнинг турли схе-малари урганилди.

Тад^и^от методологияси Мазкур ма^оланинг методологиясини дедукция, абстракция, таснифлаш, умумлаш-тириш, ^иёсий, назарий тал^ин ва тадлилий услублар ташкил этиб, улар дан фойдала-ниш ва библиографик урганиш натижасида дудудларнинг ижтимоий-и^тисодий ривожла-нишида и^тисодий хавфсизлигини таъминлаш дамда уларга таъсир этувчи омиллар ва зарура-ти ани^ланган.

Та^лил ва натижалар Жиноий йул ор^али олинган даромадларни легаллаштиришнинг усул ва услублари мунтазам такомиллашиб бормо^да. Уларнинг ду^у^ни мудофаза ^илувчи органлар томо-

нидан ани^ланиши тобора кучаймо^да. Од-дий схемалар урнини янада мураккабро^ куп погонали схемалар эгаллаб, ду^у^ни мудофаза ^илувчи органлар томонидан жиноий мо-лия о^имларини ани^лаш жуда мушкул булиб ^олмоеда. Бир ^атор экспертлар уларни ту-зиш буйича изчил ^адамлардан таркиб топган муайян умумий базавий тамойилларни ^айд этмо^да.

Пул маблагларини «ювиш» буйича жи-ноий схемалар ташкил этиладиган энг кенг тар^алган моделлардан бири уч фазали модель булиб, у 1-расмда келтирилган. Моделга кура, жиноий даромадларни легаллаштириш ^уйидаги учта фазалардан таркиб топган: та^симлаш (pkcement), булиниш (layering) ва интеграция (integrat^n). Схемага ^араб мазкур бос^ичлар комбинацияланиши, бир-бирининг устига ^уйилиши, дисперсиялани-ши мумкин.

Та^симлаш (р1асешеП:) - банк муассаса-лари ёки фонд бозори дастакларида наед пул-ларни учинчи шахс дисоб ра^амига жисмоний утказишни узида намоён этади. Мазкур фаза пул маблаглари навд шаклининг навдсиз шак-ли (навдсизланиши)га даракатланиши билан таснифланади. Навд пулларнинг келиб туша-диган дисоб ра^ам эгалари купинча талабалар, ижтимоий димояланган фу^аролар тоифаси дамда муайян турар жойга эга булмаган шахс-лар дисобланади.

Навд шаклдаги йирик пул маблагларини та^симлаш бос^ичи пул маблагларини «ювиш» жараёнида ду^у^ни мудофаза ^илувчи органлар учун энг шаффоф ва ани^лаш осон булган бос^ич дисобланади. Жиноий йул ор^али

1-расм. Пул маблагларини «ювиш» буйича уч фазали модель [1]

олинган пул маблаглари купинча айнан мана шу боскичда аникланади (1-расмга каранг).

Булиниш (layering) ноконуний йул би-лан олинган даромадларнинг келиб чикиш манбаларини яшириш максадида бир катор чалкаш молиявий транзакцияларни олиб бо-риш оркали ушбу даромадларни уларнинг манбаларидан ажратишни узида намоён эта-ди. Мазкур боскичда дукукбузарлар томони-дан купинча банк тулов дужжатлари ва бошка кимматли когозлар харид килинади. Агар дукукни мудофаза килувчи органлар томони-дан мазкур операциялар аникланмаган булса, унда жиноятчиларнинг кейинги боскичдаги кидируви ута мураккаб булади.

Интеграция (integration) - легаллашти-ришнинг якуний боскичи булиб, у жиноий шахслар уз хужалик фаолиятида фойдала-нишни режалаштирган жиноий йул оркали олинган сармояларга конуний маком беришга каратилган. Мазкур боскичда пул маблаглари, одатда, юкори рентабелли тадбиркорлик фа-олияти содаларига куйилади. Шундай килиб, пул маблагларини ювиш учинчи фазаси-дан кейин жиноий йул оркали олинган пул маблаглари гуё келиб чикиши конуний булган иктисодиётга кайта юборилади. Барча легал-

лаштириш боскичлари якунига кура, жино-ий схемалар элементлари ва итерацияларни аниклаш факатгина дукукни мудофаза килувчи органларида мавжуд булган жиноят доирасида норасмий хабар берувчилар тармоги ёрдами-дагина амалга оширилиши мумкин.

К^уйида биз олиб борган тадкикотларимиз асосида жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш буйича намунавий схе-маларни ишлаб чикдик.

1-схема. Банк векселлари ёрдамида жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш (2-расмга мувофик). Ноконуний сармоя эгаси накд пул маблагларини воситачи-га бериб, оз микдорда комиссия куйиб, банк-лардан бирида оддий утказадиган банк век-селларини харид килади ва биринчи вексель сакловчига айланади.

Кейинчалик во ситачи улар га иккинчи вексел сакловчи учун индоссамент куяди. Уму-ман, вексель шу тарзда занжири буйича бир нечта воситачиларга утказиб берилиши, охир-окибатда, бирламчи эгасига кайтарилиши ва уни тулаб бериш учун банкка такдим этилиши мумкин. Олинган пул маблаглари кредит таш-килотлари кассасида накдланади ёки жино-ятчи учун зарур булган банк дисоб ракамига утказилади.

2-расм. Банк векселлари операцияларидан фойдаланган долда жиноий йул оркали олинган наод пул маблагларини легаллаштириш*

*Манба: муаллиф ишланмаси.

Мазкур схеманинг узига хос жидати век-селларни тулаб бериш учун тавдим этгунга Кадар унинг воситачилар буйича даракатланиш даври щс^алиги дамда мазкур даракатларнинг явдол и^тисодий мазмуни йу^лигидадир. Жи-ноий йул ор^али олинган даромадларни ле-галлаштиришнинг ушбу схемаси фа^атгина векселларни тулаб бериш учун тавдим этилган доллардагина банкнинг ички назорат хизмати томонидан ани^ланиши мумкин.

2-схема. К^имматли ^огозлар бозори-да жиноий йул ор^али олинган даромадларни легаллаштириш (3-расмга мувофи^). Но^онуний капитал эгаси брокерни ёллайди. Наед пул маблаглари (ми^дор, одатда, махсус ^онунларда белгиланган чегарадан ошмайди) кассага утказилади ва махсус брокерлик дисоб ра^амига ^уйилади, яъни наедлаш жараёни со-дир булади.

Эгаси ^имматли ^огозларни харид ^илиш учун брокерга топшири^ беради. Фонд бозо-рининг узгарувчан конъюнктурасини дисобга

олган долда брокер банкда акция ва облига-цияларни харид ^илиш ма^садида наед пул-ларни олиш билан богли^ куплаб операция-ларни амалга ошириш и^тисодий ма^садга мувофи^лиги да^ида шубда тугдирмайди.

Мазкур долатда но^онуний даракатларнинг узига хос жидатлари ^уйидагилар дисобланади: ^имматли ^огозлар билан богли^ операциядан максимал фойда олишда ми-жозларнинг манфаатдор эмаслиги дамда пул маблаглар айланмаси даврининг ^ис^алиги.

3-схема. Жисмоний шахс дисоб ра^амлари ёрдамида жиноий йул ор^али олинган даромадларни легаллаштириш (4-расмга мувофи^). Мамлакат банкларидан бирида жисмоний шахслар куплаб дисоб ра^амлар очиб, улар га хорижий банклар ор^али ^атор учинчи дав-латдан хорижий валютада пул маблаглари ^уйилган.

Сунг пул маблаглари йирик ми^дорда ечи-лади ёки турли давлатларга жисмоний ёки юри-дик шахс-норезидентлар дисоб ра^амларига

1) Мижоз томонидан конунийлаштирилган маблагларни чикдриш

Жиноий йул билан олинган даромадга эга булган шахс брокернинг мижози сифатида

2) Навд иуллар

3) Навд пулларни киритиш I

Банк

Махсус брокерлик дисоб раками

5) Кимматли когозлар бозорида мижозларнинг маблаглари банк утказмаси

4) Операция-лардан олинган даромад

3-расм. Кимматли цогозлар бозорида жиноий йул ор^али олинган даромадларни легаллаштириш*

*Манба: муаллиф ишланмаси.

Биржа ва биржадан таищари кимматли когозлар бозори (мижоз топшириги билан брокер томонидан кимматли когозларни харид килиш ва кейинчалик уни сотиш)

4-расм. Жисмоний шахс дисоб ра^амлари ёрдамида жиноий йул оркали олинган

даромадларни легаллаштириш*

Манба: муаллиф ишланмаси.

утказилади. Купинча пул маблаFлари Европа давлатларидан бирига битта контрагентга утказилади.

Жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштиришдан далолат берадиган бел-гилар:

- хориждан утказилган йирик ми;-дордаги маблаFларни жисмоний шахс-норезидентлар дисоб ракамига утказиш;

- жисмоний шахсларнинг дисоб ракамларидан хорижда утказмалар учун транзит дисоб ра;амлари сифатида фойдаланиш;

- турли жисмоний шахслар томонидан хорижий банкда битта жисмоний шахс дисоб ракамига утказмаларни амалга ошириш;

- жисмоний шахс дисоб ракамларидан йирик микдордаги хорижий валютани ечиш.

4-схема. Хизматлар импортидан фойда-ланган долда жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш усули 5-расмда энг мураккаб схемалардан бири сифатида кел-тирилган.

Но;онуний кисмини яшириш ма;садида импорт килувчи фирманинг дисоб ракамидаги пул маблаFлари турли манбалардан тупланиши мумкин: назорат остидаги бир кунлик ком-паниядан ёки даттоки жиноий схемага жалб

килинганлигини гумонсирамаётган инсофли фирмадан карз олиш; банкда векселларни со-тишдан тушган тушум; банкдаги кредит ли-нияси. Шуни таъкидлаш керакки, банк креди-ти хизматлар импортини тулаш учун хорижга йуналтириладиган жиноий йул оркали олинган пул маблаFларини кушимча тарзда яши-ришга имкон беради. Кредитлар, векселларни сотиш ва бошка фаолиятдан тушган киримлар-ни аралаштириш дукукни мудофаза килувчи органлар ишини мураккаблаштиради. Нати-жада жиноий йул оркали олинган маблаFлар оффшор компаниялар билан узаро сохта дисоб-китоблардан кейин оффшор банкдан утказилиб, унда ташкилотчи жиноий схемаси оркали ушбу пулларни ечиб олади.

Шунингдек, мамлакатимизда бу усул кулланилмаса-да, йул чеклари оркали давлат маблаFларини легаллаштириш кушни мам-лакатларда кенг таркалган схемалардан бири дисобланади. Республикамизда йул чеклари-ни куллаш имконияти мавжуд эмас. Россия-да бу схема аксарият долларда учраб туради. Биз куйида йул чеклари ёрдамида бюджет маблаFларини талон-торож килишдан тушган даромадларни легаллаштириш (6-расмга мувофик) схемасини келтирамиз.

Хизматларни

импорт килувчи фирма (жиноий фирма)

5) Хизматлар сохта импорти учун тулов

6) Хизматлар импорти учун шартнома

л

3) Кдез,

вексель,

узаро

хисоб-

китоби

л

4) Кдез, векселни харид килиш

Карз берувчи фирма (к;онуний фирма)

Хориждан маблагларни олувчи жисмоний ва юридик шахс (схема ташкилотчиси )

Хизматларни экспорт килувчи оффшор компания (жиноий компания)

9) Учинчи шахс учун хизматлар импортини тулаш

10) Маб-лагларнинг «кучиб утишив»

Оффшор банки (жиноий банк)

11) Хориждан маблагларни кайтариш

5-расм. Хизматлар импортидан фойдаланган долда жиноий йул орцали олинган

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

даромадларни легаллаштириш*

*Манба: муаллиф ишланмаси.

Транспорт тизимини ^уриш билан шугулланувчи ^андайдир «А» йирик ^урилиш компанияси давлатнинг коррупцион мансаб-дор шахси билан шахсий танишлиги туфайли автомобиль тармоги ^уриш учун давлат тен-дерини ютган ва кейинчалик давлат бюджет маблаглари дисобига молиялаштирилаётган лойидани амалга ошириш учун пудрат ишла-рини олган.

Компания томонидан миллионлаб бу-юртмалар сифатли ва уз вацтида бажариб келинмоеда, биро^ сметаларда курсатилган амалга оширилган харажатлар суммаси ва ба-жарилган ишлар дажми гуё даддан таш^ари куп.

Курилиш-монтаж ишлари нархларини ошириш ва бажарилган ишлар дажмини ^ушиб ёзиш натижасида «А» компаниянинг талон-тарожга оид фаолиятидан тушадиган жиноий йул ор^али олинган даромади шаклланиб бор-ган. Ушбу маблагларнинг бир ^исми мансаб-дор шахсларга пора сифатида йуналтирилган. Иккинчи ^исмини эса «А» компания радбари ривожланган Европа давлатларидан бирида легаллаштиришга ^арор ^илган.

Шу ма^садларда «А» компания жиноий йул ор^али олинган пул маблагларини хусу-сий уйларни ^уриш учун инвестиция ^илиш нияти билан Европа давлатларидан биридаги

6-расм. Йул чеклари ёрдамида бюджет маблагларини талон-торож ^илишдан тушган

даромадларни легаллаштириш*

Манба: муаллиф ишланмаси.

банкда дисоб разами очади. Накдсиз утказма хорижий давлат дудудида дакикий фаолияти йуклиги ва мадаллий ваколатли органлари на-зарига тушиш хатари юкори булганлиги ту-файли жуда мураккаб жараёндир. Шу боис «А» компания радбарлари талон-торож килинган пул маблагларини йул чекларига утказади, сунг уларни чегара ташкарисига олиб чикади, у ерда эса бу пулларни яна накдлайди. Кейин пул маблаглари банк дисоб ракамларига утказилади (пул маблагларини утказиш саба-бининг исботи сифатида - Россияда «А» ком-паниянинг реал фаолияти пул маблагларининг келиб чикишини тушунтириш учун етарли асос булади, деган фараз ётади). Кейинчалик мазкур пул маблаглари Европада мол-мулкка инвестиция килинади. Шу билан мазкур

маблагларнинг келиб чикиш манбалари янада чигаллашади.

Мазкур долатда жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш мумкинли-гидан далолат берувчи белгилар куйидагилар дисобланади:

- дисоб ракамига утказиладиган пул чекларини сотишдан тушадиган катта микдордаги пул маблаглари;

- дисоб ракамига айнан йул чекларидан пул маблаглари келиб тушишининг доимийли-

ги.

Жиноий йул оркали олинган даромад-ларни легаллаштиришнинг кенг таркалган усулларидан бири кредит схемаси оркали ле-галлаштиришдир. Кредит схемалари ёрдамида жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш 7-расмда келтирилган. Жиноят-

1) Жиноий мол-мулкни гаровга куйиш

«А» бир кунлик компания

2) Кредитни олиш

Узбекистон банки

3) Кредит маблагларини оффшор зонасига утказиш

Узбекистон чегараси

Узбекистан банки

7-расм. Кредит схемалари ёрдамида жиноий йул оркали олинган даромадларни

легаллаштириш*

*Манба: муаллиф ишланмаси.

чилар «А» компанияни руйхатдан утказади ва банкларнинг биридан уз мол-мулки, масалан, жиноий йул оркали олинган кучмас мулкни гаров таъминоти остига куйган долда ушбу бизнесни ривожлантириш учун кредит олади. Шундан сунг мазкур шахслар берилган кредит маблагларини кандайдир оффшор банки-даги уз дисоб раками (ёки сохта хизматларни тулаш сифатида бир кунлик фирмалар дисоб ракамлари)га утказади дамда узининг «А» компаниясини банкрот деб эълон килиб, уни тугатади. Уз навбатида, карздорнинг мажбури-ятларини тулаш дисобига ушбу компаниянинг кучмас мулки мазкур сохта компанияга кредит берган банкка утади. Натижада жиноий йул оркали олинган даромад расмий кредитга ал-машинади, яъни расмий келиб чикиш манба-сига эга булгандек гуё. Бу эса фирибгарларга кейинчалик ушбу маблагларни уз максадлари йулида эркин фойдаланишга имкон беради.

Шундай килиб, «даромадларни легаллаш-тириш» (ювиш) атамасининг келиб чикиш тарихи буйича олиб борилган тадкикотлар мазкур додисанинг иктисодий ва юридик модияти тугрисида назарий-амалий тасавву-рини чукурлаштириш дамда тадкикотнинг ту-

шунчалар аппаратини шакллантириш ва чега-раларни куйишга имкон берган.

Бундан ташкари, жиноий схемаларни шакллантиришнинг функционал моделларини урганиш мавжуд алокаларни даромадларни ле-галлаштириш (ювиш) билан боглик иктисодий муносабатларнинг йигиндиси сифатида мавдумлаштиришга имкон беради.

Хулоса

Келтирилган жараёнларнинг модиятини тушунишга асосланган жиноий схемалар-нинг тадлили кредит ташкилотларнинг дар бири ушбу схемаларни амалга оширишда мудим амалий ролини белгилаб беради. Куриб чикилаётган жараённинг ажралмас субъек-ти сифатида намоён булган банкка асосланган умумтаркибий базис ва жиноий-кидирув алокаларни тузиш борасидаги ухшаш мантиги дам жиноий йул оркали олинган даромадларни легаллаштириш (ювиш) ва терроризмни молиялаштиришга карши курашиш тизимини, дам ПЮ/ТМ^К максадларида кредит ташки-лотларини алодида назорат килиш механизм-ларини такомиллаштириш усулларини ишлаб чикишга имкон беради.

Шу билан бирга, ушбу усулларни ишлаб чикиш жараёнида шуни эътиборга олиш ке-

ракки, жиноий схемалар дам тобора мурак-каблашиб бормоеда. Конунга зид фаолият билан шугулланувчи субъект инсон эканли-гини дисобга олиб, биринчи навбатда, жино-

ятчилар фаолиятини белгилаб берувчи мотив ва омилларнинг и^тисодий модиятини тад^и^ этиш асосида чора-тадбирлар куриш ма^садга мувофивдир.

Манба ва адабиётлар

1. Бекряшев А. Теневая экономика и экономическая перступность [Электронный ресурс] / А.К. Бекряшев, И.П. Белозеров, Н.С.Бекряшева. - Режим доступа: http://newasp.omskreg.ru/ bekryash/.

2. Золотарев Е.В. Совершенствование системы противодействия легализации преступных доходов и механизмов контроля в кредитных организациях. Автореф. дисс.... к.э.н. - Москва, 2014.

3. Узбекистоннинг хуфиёна и^тисодиёт даражаси ошкор этилди. kun.uz

4. Орти^ова Д. И^тисодий хавфсизлик. - Т.: 2010. У^ув ^улланма.

5. Узбекистон Республикасининг «Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш, терроризмни молиялаштириш ва оммавий ^иргин ^уролини тар^атишни молиялаштиришга ^арши ку-рашиш тугрисида»ги ^онуни. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 15 январдаги УРК-516-сонли ^онуни тадририда — ^онун дужжатлари маълумотлари миллий базаси, 16.01.2019 й., 03/19/516/2484-сон.

6. Тижорат банкларида жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш ва терроризм-ни молиялаштиришга ^арши курашиш буйича ички назорат ^оидалари // «Узбекистон Республикаси ^онун дужжатлари туплами». - 2017 й. 29 май. - 21-сон. - 401-модда.

Тацризчи:

Исроилов Б. И., и^тисодиёт фанлари доктори, профессор, «Ижтимоий фанлар ва психология,

юридик этика» кафедраси мудири, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ^ошидаги

юристлар малакасини ошириш маркази.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.