CC BY
2УДК 711.01/.09(571)
BAM - KUANDA STANSÍYASI - BALBUXTA YOL AYRICI
9LÍYEV AGAX9LÍL 9L9SG9R OGLU
Fizika-riyaziyyat elmlari namizadi, ADPU, Baki, Azarbaycan
Annotasiya. Mdqalddd Baykal-Amur ddmiryolu magistralinin tikintisinin vaxtindan dvvdl ba§a gatdirilmasi, BAM-in ta§abbüsgü kollektivldrinin, xüsusild dd yol qura§diricilarinin fadakar amayi, magistralin bóyük siyasi vd xalq tasarrüfati ahamiyyati qeyd olunur. SSRÍ ólkasinin Siyasi rahbarliyinin tikintinin gedipna müstasna ónam vermasi agiqlanir. Kuanda stansiyasinda simvolik "qizil" halqanin qoyulmasi, Ust-Kutdan va Komsomolsk-na Amurdan gixan, qar§i-qar§iya galan iki qatarin Tinda §aharinda górü§masinin xalq tantanasi va yüksak saviyyada ta§kil olunan mitinqlar tasvir olunur.
Agar sozlsr: BAM, Kuanda stansiyasi, Balbuxtayol ayrici, 877-ci kilometr, "Qizil halqa", Tinda, "dsrin tiikntisi".
7 iyun 1984-cü ilda Sov.iKP MK Siyasi bürosunun üzvü, SSRÍ Nazirlar Soveti Sadrinin birinci müavini H.3.3liyevin sadrliyila SSRÍ Nazirlar Sovetinin Baykal-Amur damir yolu magistralinin tikintisi üzra komissiyasinin Tinda §aharinda ke9irilan safar iclasinda BAM-da gorülan i§larin gedi§i müzakira edilm§idir. Komissiya in§aat9ilarin yüksak amak ahvali-ruhiyyasini, bütovlükda tikintinin yüksak süratla getmasini, in§aat-qura§dirma i§larinin har il artiqlamasi ila yerina yetirilmasini, adamsiz tayqali yerlarda abad, dinamik inki§af edan qasabalarin yaradilmasini qeyd etmi§dir.
ÜLKGÍ-nin XVII qurultayi adina Ümumittifaq komsomol dastasinin komandiri, RSFSR Ali Soveti Rayasat heyatinin üzvü, Sosialist 9mayi qahramani V.Lakomov idi. Dasta galacak damiryolu magistralinin ü9 yerinda - Zvezdnaya, Tinda va §imanovskda eni§ etmi§dir.
indiki günlarda adi har yerda tani§ olan Aleksandr 9liyev Anqartikinti markazi avtobazasinin raisinin müavini i§layir.
Elm BAM-a. Onun ekoloji sipari
BAM rayonlarinin tabii siparinin asasini be§ ekoloji prinsiplar ta§kil edir:
1. Tabiat va onun ayri-ayri komplekslari mürakkab qar§iliqli alaqali sistemdir.
2. Tabiatda har bir element birinci daracalidir. Ozünü tamizlamada va land§aftin saxlanilmasinda onun rolu 9ox boyükdür.
3. insan ya§ayan mühitin pozulmasi land§aftin koklü pis tarafa yenidan qurulmasina gatirib 9ixarir. Meydana 9ixan vaziyyatdan avvalkina qaytarilma küllü miqdarda vasaitin sarfina sabab olur.
4. Har §ey hara isa getmalidir. Bu, ki9ik tullanti texnologiyasinin imkanlarinin mahdudlugudur.
5. 9halinin saglamligi va sosial rahatligi har §eydan iralidir.
Baykal-Amur damir yolu magistralinin tikintisi üzra Ba§ idaranin raisi Moxortov K. idi.
- Taksimo - bu metalar, qüdratli va §iltaq, Vitim 9ayinin enerjisi. Молодежное nadir asbest yatagi, in§aat materiallarinin istehsali ü9ün olan boyük xammal ehtiyatlaridir.
Transsibir damiryolu magistralinin zangin Canubi Yakutiya da§ komür yatagi ila birla§diran BAM-Tinda-Berkakit meridional damiryolu xatti tarixa Ki9ik BAM adi altinda daxil olmu§dur.
Sov.iKP Amur vilayat komitasinin birinci katibi Avramenko S.S. "bu regionun cari va perspektiv masalalarinin hallinda 1984-cü ilin iyununda Sov.iKP MK Siyasi bürosunun üzvü, SSRi Nazirlar Soveti Sadrinin birinci müavini H.3.3liyevin rahbarliyi altinda ke9irilmi§ safar iclasinin mühüm ahamiyyati olmu§dur".
E.Samarinin gündaliyindan: "Yol qura§diricisi K.Qarayev, qazma9i E.Abdullayev - neca da Yakutiya komsomol9usu ila faxr etmayasan. Onlar Amur-Yakutiya magistralinda - Berkakita gedan yolda azmkarliq gostarirlar.
Sov.iKP MK Siyasi burosunun uzvu, SSRi Nazirlar Sovetinin Sadrinin birinci muavini 9liyev Н.Э. va Sov. iKP Xabarovsk Vilayat Komitasinin birinci katibi £erniy A.K. BAM-da - Urqalda 1984-cu ilin iyununda olmu§lar.
Sanad
Sov.iKP MK Siyasi burosu novbati iclasinda Baykal-Amur damiryolu magistralinin tikintisinin bazi masalalari uzra H.Э.Эliyev yolda§in malumatlarini dinlayarak, qeyd etmi§dir ki, butovlukda magistralin tikintisi yuksak suratla aparilir. Sart tabii-iqlim §araitinda xeyli korpu, tunel va digar tikililar in§a edilmi§dir. Эhalisi olmayan yerlarda yeni ya§ayi§ mantaqalari tikilir. Bam9ilarin Boyuk Oktyabrin 67-ci ildonumuna, asas yolun vaxtindan avval tamamlanmasina va muayyan edilmi§ muddatdan bir il avval butun magistral boyunca qatarlarin harakatinin a9ili§ina yonalan ta§abbuslarinin Sov.iKP MK tarafindan bayanilmasila alaqadar, tikintida yeni amak yuksali§i nazara alinmi§dir.
Bununla yana§i, bir sira 9ati§mamazliqlara diqqat yonaldilarak, muvafiq nazirliklarin va idaralarin rahbarlarina taklif edilmi§dir ki, BAM-in obyektlarinin vaxtinda i§a salinmasi u9un tadbirlar gorsunlar. Ham9inin magistral zonasinda tabii ehtiyatlarin manimsanilmasinin suratlandirilmasinin vacibliyi va burada istehsalatin yeni sahalarinin inki§af etdirilmasi qeyd olunmu§dur.
5 iyul 1984-cu il
BAM-in paytaxti Tinda §aharinda Ust-Kut va Komsomolsk-na Amurdan qar§i-qar§iya galan bayram qatarlari goru§du.
Butun Baykal-Amur magistrali boyunca birba§a harakatin a9ili§ina hasr olunmu§ Tinda §aharinda 1984-cu ilin 27 oktyabrindaki mitinqda Sov.iKP MK-nin Siyasi burosunun uzvu, Sov.iKP MK katibi V.i.Dolgixin nitqindan:
...Baykal-Amur magistralinin tikintisi - bu asl manada amak qahramanligidir...Tayqali cangalliklari, 9aylari va daglari daf edarak, in§aat9ilar magistral, tunellar 9akmi§, minlarla korpu salmi§, §aharlar va qasabalar ucaltmi§lar.
Ust-Kutdan Komsomolsk-na-Amuradak polad damir yolu xatti 9iyin-9iyina i§lami§ 70 millatin numayandalarinin amayini birla§dirmi§dir. ittifaq, muxtar respublika, diyar va vilayatlarin qirx ta§kilati Baykal-Amur magistralinin damir yolu stansiyalarinin tikintisina hamilik etmi§dir.
Sibir va Uzaq §arqda yuksak keyfiyyatli komurun, damir filizinin, rangli metallarin va digar mineral xammallarinin geni§ hidroenergetik va me§a sarvatlarinin an boyuk ehtiyatlari camla§mi§dir. Эtraf muhiti muhafizasi haqqinda da qaygi gostarilmalidir.
Bir muddat avval partiyanin MK-si Moskva va Leninqradin, Gurcustanin, Azarbaycanin va Moldaviyanin amak kollektivlarinin ya§ayi§ evlarinin, BAM-da sosial-mai§at va madani tayinatli obyektlarin §aharlarda va qasabalarda tikintisi uzra qabul etdiklari alava ohdaliklar ta§abbusunu bayanmi§dir.
BAM-Qarb [1]
1984-cu ilin 6 iyununda Sov.iKP MK Siyasi burosunun uzvu, SSRi Nazirlar Sovetinin sadrinin birinci muavini H^^liyev BAM-in Buryatsk hissasinda olmu§dur. O, Severobaykalskda olarkan, Severomuysk tunelinda i§larin gedi§ila tani§ olmu§, Taksimo-Vitim masafasinin tikintisi rayonuna safar etmi§, A.Bondarin yol qura§diricilar briqadasi, Bauntovsk rayonu rahbarlari va BAM bolmalarila goru§mu§dur.
Oktyabrin 6-da Azarbaycan tikinti-in§aat-qura§dirma idarasi BAM-in Buryatsk hissasinin altinci hamisi olmu§dur. Buna qadar o, Ulkan stansiyasini tikmi§, indi isa Anqoya stansiyasinin daimi qasabasini.
Oktyabrin 24-da BAM-in sifirinci kilometri olan Lena-§arq stansiyasi xeyli adamlarla bayram tantanasinda idi. Bura 42 diyar va vilayatlarin, 15 ittifaq respublika9inin numayandalari galmi§di. Onlarin kollektivlari BAM-in Qarb hissasinin tikintisinda i§tirak etmi§dilar. Birinci buraxili§ qatarinin faxri sarni§inlari idilar.
BAM-Markaz
1984-cü ilin 6 iyununda Baykal-Amur damir yolu üzra safarda olan Sov.ÍKP MK Siyasi bürosunun üzvü, SSRÍ Nazirlar Soveti sadrinin birinci müavini H^^liyev BAM-in paytaxti TIndaya galmi§dir. Onu SSRÍ naqliyyat tikintisi va yollar nazirlari, SSRÍ Nazirlar Soveti BAM-in tikintisi üzra komissiyasinin üzvlari mü§ayiat etmi§lar. Onlar §aharda tikintinin gediçi va Tindanin damir yolu qovçagi ila tani§ olmu§, Yakutiyanin çimalinda damir yolu xattinin tikintisinin davam etdirilmasi, Baykal-Amur magistralinin tikintisi illarinda toplanmiç inçaat potensialindan uzaq yerlarda istifada oluna bilmasi masalalarini mü§avirada müzakira etmiçlar.
íyunun 7-da H.Э.Эliyevin sadrliyila SSRÍ Nazirlar Sovetinin BAM üzra komissiyasinin iclasi keçirilmi§dir. Onun masalasi Ümumittifaq zarbaçi tikintisinin öz üzarina götürdüyü çox böyük içlarin yerina yetirilmasina kömak etmak, langima yerlarini müayyanla§dirmak, çatiçmamazliqlarin aradan qaldirilmasina yönalan konkret tadbirlarin görülmasi idi. Komissiyanin içini yekunlaçdiraraq H^^liyev BAM kollektivlarinin - ta§abbüslarinin böyük siyasi va xalq tasarrüfati ahamiyyatini qeyd etmakla, bütün magistral boyunca qatarlarin harakatinin vaxtindan avval açilmasini tamin edacak birinci növbali masalalarin hall edilmasinin zaruriliyi üzarinda dayanmiçdir.
BAM-Çarq
1984-cü ilin 23 oktyabrinda Komsomolsk-na Amurdan Tindaya xüsusi sarniçin qatari yolu dü§mü§dür. Bu BAM üzra birbaça harakatin baçlangici idi.
Balbuxta yol ayrici BAM-in tarixina qizil harflarla yazilmi§dir. 1984-cü il sentyabrin 27-da burada magistralin relslarinin birla§dirilmasi hayata keçirilmiçdir.
Oktyabrin 29-da Tindada birbaça harakatin açiliçi bayram edilmi§dir. Burada iki qatar - Ust-Kutdan va Komsomolsk-na-Amurdan galan görü§mü§dür.
V.Besedin Komissar [1]
...Pançukov Í.A. Sov.ÍKP Ust-Kut §ahar komitasinin katibi, Sosialist Эmayi Qahramani.
BAM-in Qarb hissasi üzra safar edan Sov.ÍKP MK Siyasi bürosunun üzvü H^^liyevi i§çi görü§ünda m^ayiatçi Pançukov galacak rayon ^ün damir yolu kanari yolun neca vacib olmasini ona daniçirdi. Heydar Эliyev diqqatla qulaq asdiqdan sonra dedi: - Yol lazimlidir. Yaqin onun sahibi yoxdur. Beladir? - Eladir, deya Pançukov tasdiq etdi. - idaralararasi - budur, biza hala da güclü suratda mane olan, deyarak Heydar Эliyev darindan ah çakdi. Hatta burada - BAM-da o, kök atmiçdir. Halalik heç da hami irali baxmagi öyranmami§dir. Eybi yoxdur bu i§ düzalandir.
1991-ci ilin qiymatlarinda BAM tikintisinin dayari 17,7 milyard manat (rubl) ta§kil etmi§, bununla da SSRÍ tarixinda an bahali infrastruktur layihasi olmuçdur.
Baykal-Amur damir yolu magistrali Sovetlar ölkasinin 32-ci damir yolu olmuçdur. 3200 km damir yolu salinmiçdir. Onun 60%-dan çoxu abadi donuçluq rayonlarindan keçmiçdir. Ümumilikda 2230 körpü olmaqla, 150 iri körpü salinmi§, 30 km tunel yolu çakilmiçdir.
45000-dan çox ganc oglan va qiz komsomol yollayiçlari ila BAM-a galmi§, ölka müassisalarindaki 5000-dan artiq komsomol taçkilati öz mahsullarini tikintiya göndarmi§dir.
1975-ci ilin sentyabrinda qatarlar Sibirin nahang Lena va Amur çaylari üzarinda salinmi§ körpülardan keçmiçdir.
BAM-in paytaxtinda - Tinda çaharinda inçaat içlarini müvaffaqiyyatla yerina yetiran moskvalilar bela bir ta§abbüsla çixi§ etmiçlar: daha bir sira çox ahamiyyatli istehsalat va sosial-mai§at obyektlarini vaxtindan avval i§a salmaq. Onlara Azarbaycan nümayandalari da tarafdar olmuçlar [2].
1984-cü ilin 29 sentyabrinda Moskva vaxtila saat 10 10 daqiqada Baltuxta yolayricinda (877-ci km) A.Bondar va Í.Var§avskinin yol quraçdirici briqadalari görü§dü, Baykaldan Amuradak magistral xatti çakilib ba§a çatdirildi! BAM-in relslari birlaçdi.
1984-cu ilin oktyabrin 1-da Kuanda stansiyasinda asrin magistralinin asas yolunun salinmasinin ba§a gatdirilmasina hasr olunmu§ bayram mitinqi kegirildi. BAM in§aatgilarinin "9mak §arafi" abidasi a?ildi.
Vatanin tap§irigi yerina yetirildi! Plan vaxtindan bir il avval yerina yetirildi!
BAM-in Simvolik "qizil" halqasi qoyuldu.
Butun magistral boyunca qatarlarin birba§a harakati mumkun oldu. Oktyabrin 4-da Sov.iKP MK Siyasi burosu da amak ra§adatinin boyuk siyasi va xalq tasarrufati ahamiyyatini qeyd edarak, "asrin tikinti"sinin davam etdiyini elan etdi.
Yuksak partiya tal abkarligi ruhunda
H.9liyevin 1984-cu ilin 3-10 iyunda BAM-a safarinda zahmatke§larla goru§da diqqat markazinda §arqi Sibir va Uzaq §arqda naqliyyat alaqalarinin artmasinin perspektivlari, onlarin bu zonanin sosial-iqtisadi inki§afinda rolu, onun tabii sarvatlarinin kompleks manimsanilmasi olmu§dur.
H.9liyev BAM yolu uzra Lena stansiyasindan Komsomolsk-na-Amuradak getmi§, asas damir yolunun son kilometrlari salinan zarbagi Taksimo-Vitim masafasinda olmu§, magistral boyunca boyumu§ ganc qasaba va §aharlara baxmi§, Severomuysk tunelinin tikintisi uzra i§larin gedi§ila tani§ olmu§dur. Qazma va lagim yerlarinda qazmagilarla sohbat etmi§, onlarin amak §araiti va mai§atila maraqlanmi§dir. Fahla va mutaxassislarla goru§ zamani asas diqqat BAM kollektivlarinin masul ohdaliklarinin sozsuz yerina yetirilmasi ugun in§aat i§larinin suratlandirilmasi masalalarina yonaldilmi§dir - vaxtindan avval, Boyuk Oktyabrin 67-ci illiyina, butun magistral boyunca qatarlarin harakatini agmaq. H.Oliyev hamginin naqliyyat konveyerinin digar hissasindaki i§larin vaziyyatila tani§ olmu§dur: Lena gayinda Osetrova limanlarinda, §arqda Vrangel buxtasinda, Vladivostokun ticarat limaninda olmu§dur.
Komsomolsk-na-Amurda Bratsk HES-da, Lenin komsomolu adina gamiqayirma zavodunda, Y. Qaqarin adina aviasiya zavodunda, regionun digar muassisalarinda oldugu zaman, o, elmi-texniki taraqqinin istehsalata tatbiqi, amak kollektivlarinin sosial inki§afi proqramlari ila maraqlanmi§dir.
H. 9liyev Qirmizi bayraqli Sakit okean donanmasinin danizgilari goru§mu§, „Petropavlovsk" boyuk qayiqaleyhina gamisinda olmu§dur. Sakit okean danizgilari amin etmi§lar ki, Sovet dovlatinin daniz hududlarini etibarli suratda qoruyacaq, sulhun ke§iyinda sayiq dayanacaqlar.
Xabarovsk va Primorsk partiya-tasarrufat faallari ila goru§ zamani ictimai istehsalatin effektliyinin yuksaldilmasi, Sov. iKP MK fevral va aprel 1984-cu il Plenumlarinin qararlarinin, K. £ernenko yolda§in gixi§lari ruhunda ideya-tarbiya i§larinin guclandirilmasi masalalari nazardan kegirilmi§dir.
H. 9liyevla safar zamani irkutsk vilayati uzra partiyanin vilayat komitasinin birinci katibi, Buryatsk MSSR uzra partiya-vilayat komitasinin birinci katibi, Buryatsk MSSR uzra partiya-vilayat komitasinin birinci katibi va muxtar respublikanin Nazirlar Sovetinin sadri, £ita vilayati uzra partiyanin vilayat komitasinin birinci katibi, Xabarovsk olkasi uzra partiyanin olka komitasinin birinci katibi va olka icraiyya komitasinin sadri, Primorsk olkasi uzra partiyanin olka komitasinin birinci katibi va olka icraiyya komitasinin sadrinin birinci muavinlari, hamginin Qirmizi bayraqli Uzaq §arq harbi dairasi qo§unlarinin komandani, Qirmizi bayraqli sakit okean donanmasinin komandanin birinci muavini olmu§lar.
SiTA
Baykal-Amur damir yolu magistrali, bu, milyon yarim kvadrat kilometr arazidaki zangin damir filizi, da§ komur, mis, rangli va nadir metallar, oduncaq sarvatlari demakdir!
9D9BiYYAT
1. БАМ. Панорама всенародной стройки. в. 11-1984. Х.1985.
2. Из газеты «Правда», 2 октября 1984 г.
3. БАМ. Панорама всенародной стройки. Х. 1984. Сост.Николашина А.В., Яхнин Ю.Л.
4. БАМ-стройка века. В.8., М., 1984. Сост.Шугаев В.М.
5. öliyev А.Э. XI Между.науч.-практ.конф. Science and Techn. 25 мая 2024. Алматы, Казахстан.
6. Алексеев А.И. Хождение от Байкала до Амура М., 1976.
7. Богатко С.А. Второй путь к океану. М., 1975.
8. Казьмин Ю.А. Себе и потомкам. М. 1975.
