Научная статья на тему 'Балиқчилик маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш тизимини ташкил этишни такомиллаштириш'

Балиқчилик маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш тизимини ташкил этишни такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
818
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рыболовство / переработка / благоустройство / хранение / продукты питания / организация / кормовая база / производитель / рыбопродукты / fishing / processing / improvement / storage / food / organization / feed base / producer / fish products.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Беглаев У. Х.

В статье приводятся рекомендации по текущему состоянию рыбного хранилища, систем переработки и совершенствования отрасли, а также развития комбикормовых заводов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides recommendations on the current state of the fish storage, processing systems and improvement of the industry, as well as the development of feed mills

Текст научной работы на тему «Балиқчилик маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш тизимини ташкил этишни такомиллаштириш»

УДК: 631:639.2 Беглаев У.Х

БАЛЩЧИЛИК МА^СУЛОТЛАРИНИ САЦЛАШ, ЦАЙТА ИШЛАШ ТИЗИМИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Беглаев У.Х.- таянч докторант(ТДАУ)

В статье приводятся рекомендации по текущему состоянию рыбного хранилища, систем переработки и совершенствования отрасли, а также развития комбикормовых заводов.

Ключевые слова: рыболовство, переработка, благоустройство, хранение, продукты питания, организация, кормовая база, производитель, рыбопродукты.

The article provides recommendations on the current state of the fish storage, processing systems and improvement of the industry, as well as the development of feed mills.

Key words: fishing, processing, improvement, storage, food, organization, feed base, producer, fish products.

Табиий балик захираларини саклаб колиш ва баликкчилик саноатининг усишини таъминлаш учун хар бир мамлакат узида мавжуд имкониятлардан фойдаланган холда ривожлантиришга харакат килади.

Балик;чиликни ривожлантириш нафакат мамлакатимиз, балки бутун дунё микёсида долзарб масала булиб бормокда.

Бугунги кунда жахон иктисодиётини ташвишга солаётган биринчи уринда турган истеъмол бозорида ахолининг табиий озик-овкат махсулотларига, саноат корхоналарининг эса табиий кишлок хужалиги махсулотларига булган эхтиёжининг ортиб бораётганлиги бир нечта вазифаларни хал этишни кузда тутмокда. Жумладан баликчилик буйича:

^ баликчилик хужаликлари ишлаб чикаришни тубдан кайта ташкил этиш ва уларнинг самарадорлигини ошириш;

^ баликчилик хужаликлари махаллий иклим шароитига мос балик турларини яратиш;

^ хужаликлар бошкарув самарадорлигини ошириш йулларини излаб топиш;

^ ахолини сифатли балик махсулотлари билан таъминлашда кичик кайта ишлаш корхоналарини купайтириш ва булар оркали баликчилик хужаликларини ривожлантириш;

^ кайта ишлаш ва саклаш корхоналарни янгитдан ташкил этиш.

Ахолининг озик-овкат махсулотларига булган истеъмол талабини кондириш балик махсулотига булган талабнинг янада ортиши баликчилик хужалиги сохасида ислохотларни янада чукурлаштириш лозимлигини курсатади [ 1].

Мамлакатимиз иктисодиётини ривожлантиришда мустакилликнинг дастлабки йилларидаёк сохада катта ишлар амалга оширилди ва бу хозирги иктисодиётни модернизациялаш даврида хам давом этмокда. Факатгина кишлок хужалигини ривожлантириш учун хукукий асослар яратилганининг узи хам баликчилик хужаликларида даромадни ошириш манбаи булиб хизмат килмокда [2].

Бугунги кун талаби буйича факат махсулот етиштириш билан юкори даромад олиб булмаслиги кайта ишлаш, саклаш даромадни янада купайтириш имконини бериши хеч кимга сир эмас. Мамлакатимизда йилдан йилга бу жараённинг хам ривожлантирилаётганлиги хужалик иктисодиётини яхшилаш, даромадини ошириб бориш имконини бермокда (1-жадвал) .

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, балик махсулотларини кайта ишлаш ва саклаш йилдан йилга ошиб бораётгани, вилоятлар кесимида бу курсаткич яхшиланиб бориши юкори натижалар самараси хисобланади. 2019 йилда 7875 тонна балик махсулотлари кайта ишланган булса, бу 2017 йилга нисбатан 6015 тонна ёки 42,3 % куп махсулот саклангани кузатилди.

1-жадвал

Республикада 2017-2019 йиллар давомида балик махсулотларини кайта ишланган ва

музлатилган баликлар хажми [3].

2017 й. 2018 й. 2019 й.

Худудлар ^айта Музла- ^айта Музла- ^айта Музла-

ишлаш тилган ишлаш тилган ишлаш тилан

(тонна) (тонна) (тонна) (тонна) (тонна) (тонна)

^оралкалпогистон Республикаси 700 200 800 300 900 350

вилоятлар:

Андижон - 360 1200 600 1250 800

Бухоро - 90 200 500 400 600

Жиззах 50 100 400 400 350 350

^ашкадарё - 350 150 250 450 350

Навоий - 20 1000 300 1500 500

Наманган - 20 100 100 100 100

Самарканд - - 125 100 175 120

Сурхондарё - - 75 80 125 120

Сирдарё - - 1300 700 1450 800

Тошкент 1110 1120 300 200 - -

Фаргона - - 500 500 600 500

Хоразм - 100 - - 575 550

Жами 1860 2360 6150 4030 7875 5140

Музлатилган балик махсулотлари 2019 йилда 2017 йилга нисбатан 2780 тонна - 21,7% куп балик махсулотлари музлатилган. Бунда махсулотларни саклаш хужалик фаолияти учун ижобий натижа кайд этишини куриш мумкин, тайёр махсулотдан кура кайта ишланган махсулотлар иктисодий курсаткичарнинг сезиларли даражада ошишига олиб келади.

Шу билан бир каторда, балик махсулотларини саклаш ва кайта ишлаш йули билан бир вактни узида озука ишлаб чикарувчи корхоналарни ташкил этиш, уни йулга куйиш хам асосий масала хисобланди (2-жадвал).

Бугунги кунда мамлакатимизда омухта ем ишлаб чикарувчи корхоналар сони 97 тани ташкил этиб, умумий 657,7 тонна омухта ем ишлаб чикариш кувватига эга. Бу курсаткич мавжуд баликчилик хужаликларининг ушбу махсулотга булган талабини етарли даражада таъминлай олмаслигини, четдан киммат нархда озука сотиб олинаётганлигини англатади ва ушбу сохани янада ривожлантиришни такоза этади.

Шу уринда балик махсулотларини кайта ишлаш, саклаш, сохани тубдан модернизация килиш учун хар бир вилоят худудида йирик баликчилик кластерлари булиши юкорида келтириб утилган муаммоларни ижобий хал булишига имкон беради.

Баликчилик хужаликлари фаолияти самарадорлигини янада ошириш максадида, 20192021 йилларда баликчилик кластерларини ташкил этиш буйича мамлакатимизда керакли чоралар ишлаб чикилди. Бу эса тула циклли инкубацион цехлар фаолиятини, балик ва увулдирикларни етиштириш, балик учун оксилга бой озука ишлаб чикариш, баликни кайта ишлаш ва балик махсулотларини саклашнинг тулик жараёнини узаро боглаш имконини беради.

Баликчиликда кластерларни ташкил этиш хужаликда факат балик етиштириш билан эмас, балки саноатлашган тармокни йулга куйиш имконини беради. Баликчилик кластерларини ташкил этиш соха билан бир вактда саноат, наслчилик, ветеринария, кайта ишлаш ривожланиши кузда тутилади.

2-жадвал

Республика вилоятлари кесимида балик омухта еми ишлаб чикарувчи корхоналар сони ва ишлаб чикариш хажмлари буйича 2017 -2019 йиллар та^лилий маълумоти[3].

Худудлар 2017 йилда мавжуд ем корхоналари 2018 йилда мавжуд ем корхоналари 2019 йил охиригача янгидан ташкил этиладиган ем корхоналари

сони куввати (минг тн.) сони куввати (минг тн.) сони куввати (минг тн.)

^оралкалпогистон Республикаси 4 22,5 1 2,5 5 29,0

вилоятлар:

Андижон 2 3,0 4 22,0 3 5,5

Бухоро 1 5,0 1 7,0 2 7,0

Жиззах - - - - 2 11,0

^ашкадарё 1 10,0 1 2,0 3 23,8

Навоий 1 1,5 1 7,0 2 8,5

Наманган 1 7,0 3 7,0 7 48,3

Самарканд 4 45,0 - - 4 45,0

Сурхондарё 2 15,0 2 5,5 6 19,8

Сирдарё 1 10,0 1 2,5 1 35,0

Тошкент 4 45,0 1 7,0 5 55,0

Фаргона 2 15,0 - - 10 30,3

Хоразм 2 46,0 - - 7 52,0

Жами 25 225,0 15 62,5 57 370,2

Баликчилик кластерларини мамлакатимиз буйича татбик этиш ахолини сифатли балик махсулотлари билан таъминлаш имконини беради. Кластер жорий этишда мухит, имкониятлар, шарт- шароитлар урганиб чикилиши лозим.

Иктисодиётни модериизациялаш шароитида бозорнинг узига хос жихатлари, хусусан, ишлаб чикарувчилар ва истеъмолчиларнинг куп сонлилиги, баликчиликнинг табиий ресурсларга узвий богликлиги, махсулотнииг тез бузилувчанлиги, уни саклаш ва ташиш кийинлиги каби холатларни келтириб чикаради. Ушбу хусусиятлар баликчилик кластерларини ташкил этишда уз таъсирини курсатади.

Баликчилик хужаликларининг куйи кластерининг барча катнашчилари бир-бирлари билан ташкилий-иктисодий механизмлар ёрдамида муносабатда булиб, фаолиятини хам камраб оладиган умумий характерини хисобга олган холда ижтимоий-иктисодий инфратузилмасини шакллантиради.

Янги замонавий технологиялар асосида юкори даражада махсулотларни саклаш ва кайта ишлаш сохасини ривожлантириш ва дунё бозорларида харидоргир экспортбоп балик махсулотлари ишлаб чикариш хажмларини ошириш, даромад олиш буйича замонавий технология ва тажрибаларни таргибот килиш хамда таркатиш, балик ва балик махсулотларини кайта ишлаш, махсулотларни саклаш тартибини куллаган холда, узок муддатга кишлок хужалиги экинларини жойлаштиришни режалаштириш, кишлок хужалигини модернизациялашнинг асосий йуналишлари этиб белгиланган. Бу чора-тадбирлар эса иктисодиётни эркинлаштириш шароитида ахолини балик махсулотлари билан таъминлаш, хужаликлар даромади ва моддий фаровонлигини ошириш имконини берадиган асосий омил сифатида эътироф этилади.

3-жадвал

Баликчилик хужаликларининг куйи кластер тузилиши (Манба муаллиф томонидан

тузилган)

Ишлаб чикариш инфратузилмаси субъектлари Балик махсулотлари етиштириш субъектлари Бозор инфратузилмаси субъектлари Истеъмолчилар

Техника воситалари таъминоти ташкилотлари Агрофермалар Банклар Ахоли

Сувдан фойдаланиш Фермер хужаликлар Ахборот таъминоти ва консалтинг шахобчаси "Озик- овкатхолдинг"

Уруглик Дехкон хужаликлари Ички бозорга махсулот етказиб берувчи агрофирмалар "Балик консерва" ташкилотлари

Транспорт хизмати курсатиш шахобчаси МЧЖ лар Улгуржи ва чакана савдо тизими (Дала-дукон, ярмарка) Умумий овкатланиш шахобчалари

^айта ишлаш ва кадок-лаш Экспортчи Хориж истеъмолчилари

Талаб ва таклиф мутаносиблиги

^ашкадарё вилоятида баликчилик хужаликларининг таркибий тузилишига кура узига хос хусусиятларга эга булган моддий техника базаси билан таъминлаш вилоят иктисодиётини ривожлантиришда энг мухим устувор йуналишлардан бири хисобланади.

^ашкадарё вилоятида балик махсулотларини кайта ишлайдиган кичик корхоналар вилоятнинг турли худудларига тугри келади. Ушбу корхоналарнинг афзаллик томони шундаки, барчаси ахоли яшайдиган манзилгохларга якин ва шуни хисобга олиб, махсулотни реализация килиш билан боглик муаммолар деярли кузатилмаган. Сабаби, шахардаги 90 % савдо мажмуалари, супермаркетлар, минимаркетлар, бозор расталари терминаллар билан таъминланган ва ахоли учун сифатли хизмат курсатмокда. Ушбу савдо марказлари уз вактида баликчилик хужаликлари етиштирган махсулотлари билан биргаликда уларнинг кайта ишланган махсулотлари билан таъминланмокда.

Шу сабабли, биз тахлиллар оркали баликчилик хужаликларининг хам манфаатларини кондириш учун кайта ишлаш корхоналарини купайтиришимиз махсулотларни ички бозорга эмас, балки чет мамлакатларга экспорт килиш имконини яратишимиз хамда хужалик рахбарларининг соха буйича иктисодий саводхонлигини оширишимиз керак.

Ушбу вазифаларни хал этиш учун куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофик: ^ баликчилик хужаликларини хукукий, иктисодий ва маркетинг ахборотлари билан таъминлайдиган, уларни хужалик юритишнинг замонавий коида ва усулларига ургатадиган махсус хизматлар ташкил этиш;

^ илгор агротехнология ва кишлок хужалиги иктисоди масалалари буйича баликчилик хужаликлари бошликларининг малакасини ошириш ва касбга укитиш буйича доимий фаолият курсатувчи тизимлар ишини янада жонлантириш;

^ баликчилик хужаликлари манфаатини кондириш максадида уларда етиштирилган махсулотларни сотиш учун кулайликлар яратиш ва баликчиликда замонавий савдо ускуналари ва омборхоналар, терминаллар билан жихозлаш ишларини жадаллаштириш; ^ баликчиликда иктисодий курсаткичларни оширишга эришиш;

^ баликчилик хужалигини ривожлантиришнинг хам интенсив, хам экстенсив ривожлантириш йулларини излаб топиш;

> шунингдек, кайта ишлаб чикаришни баликчилик хужалиги негизида ташкил этиш;

^ баликчилик хужаликларини ривожлантириш ва даромадини оширишга каратилган ички ва чет эл инвестицияларини киритиш;

^ баликчилик хужаликлари таркибида инфратузилмани ривожлантириш; ^ баликчилик хужаликларини ривожлантириш учун микрокредитлар беришни купайтириш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР

1. Шох,имардонов Д. Баликчиликда янги йуналишлар. - //Ж. O'zbekiston qishloq xo'jaligi. -Т.: 2005. №8. Б.25.

2. Элмуродова Б.Балик мах,сулотлари ишлаб чикаришнинг куп боскичли жараёнларини моделлаштириш. //Ж. O'zbekiston qishloq xo'jaligi. -Т.: 2016. №8 Б.42.

3. Узбаликсаноат уюшмаси маълумотлари, 2019 йил.

УДК 330.322 Амиркулов Ш.О.

ИНСОН КАПИТАЛИ: ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ

Амиркулов Ш.О. - мустакил тадкикотчи (КдрМИИ).

В статье описываются теоретические основы формирования и развития человеческого капитала и дается обзор его оценки человеческого капитала, стоимости мирового человеческого капитала, вклада государств в глобальный человеческий капитал, индекса человеческого развития в регионах и теоретических аспектов развития человеческого капитала в стране.

Ключевые слова: Всемирный банк, человеческий капитал, генетика, обучение, знания, навыки,способности, здоровье, инвестиции, социальное развитие.

The article describes the theoretical foundations of the formation and development of human capital and provides an overview of the assessment of human capital, the value of world human capital, the contribution of states to global human capital, the human development index in the regions and the theoretical aspects of the development of human capital in the country.

Keywords; World Bank, human capital,genetic, training, knowledge, skills, qualification, ability, health, investment, social development.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Халкаро ташкилотлар ва хдмжамият инсон капиталини ривожлантириш масалаларига устувор ахдмият каратмокда. Хусусан, Жах,он банки Узбекистонда инсон капиталини ривожлантириш максадида умумий киймати 3,4 млрд. А^Ш долларига якин булган 19 та лойихдни амалга ошириш тугрисида карор кабул килди.

2018 йил 21 сентябрда Узбекистон Республикаси Президентининг "2019 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5544-сонли Фармонида "Мамлакатнинг халкаро майдондаги ракобатбардошлиги даражасини ва инновацион жихдтдан тараккий этганини белгиловчи асосий омил сифатида инсон капиталини ривожлантириш — стратегиянинг бош максадидир" [1] деб белгиланди.

Шу билан бирга, 2019 йил 28 май куни илм-фан ва олий таълим сохдсини ривожлантириш буйича белгиланган вазифалар ижросига багишланган йигилишда Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев мазкур сохдга оид давлат дастурларини шакллантириш ва марказлашган тартибда молиялаштириш оркали илм-фанни тубдан ривожлантириш, юксак натижадорликка йуналтирилган ихтисосликлар буйича миллий лабораториялар тизимини яратиш, илмий ишланмаларни тижоратлаштириш, халкаро

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.