CC BY
229BALET RAQS SAN'ATINING O'RNI VA TARIXIY TARAQQIYOTI
Gulsanem Tursunova
O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining Farg'ona mintaqaviy filiali
Annotatsiya: Ushbu maqolada balet raqs san'atining o'rni va tarixiy taraqqiyoti haqida hikoya qilinadi.
Kalit so'zlar: Raqs, musiqa, adabiyot, teatr, balet, vals, opera.
THE PLACE AND HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE ART OF
BALLET DANCE
Gulsanem Tursunova
Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: This article discusses the role and historical development of the art of ballet.
Keywords: Dance, music, literature, theater, ballet, waltz, opera.
Raqs san'ati talabalarda faqat harakat malakalarini egallash uchungina emas, balki ularning ijodiy topshiriqlarini mustaqil bajarish ko'nikmasi shakllanadi. Raqs mazmuni ularni o'ylashga, fikrlashga va ongida paydo bo'lgan fikrlarni og'zaki bayon etishga undaydi. Talabalarning fikrlash doirasi kengayadi. Harakatlarni bajarish orqali esa musiqani eshitish va harakatlami yodlash uchun ziyrakligini oshirish, diqqatini jamlash, jismoniy mehnat qilish shakllanadi. Natijada talabalarning aktyorlik va ijrochilik mahoratini oshishga erishiladi. Ularning ongida voqealikka munosabat, estetik qarashlar va rang-barang tuyg'u-kechinma muhrlanadi. Xo'sh, «Balet san'ati qachon va qanday paydo bo'ldi?», degan savol tug'iladi. Balet Italiyada uyg'onish davrida yuzaga keldi. Unga an'anaviy madaniyat, antik raqs va pantomimalar asos bo'ldi. XVI asrdan boshlab raqsning balet janri gurkirab rivojlanadi. Musiqa, adabiyot, rassomchilik va arxitekturaning olg'a qadamlar bilan rivojlanishi san'at va musiqa daholarini paydo qildi. Motsart, Mikelandjelo, Leonardo da Vinchi, Myuler, Pyorsell, Bax, Gaydn, Vivaldi, Rembrandt - shular jumlasidandir. Venetsiya va Fransiyada raqsga bag'ishlangan maxsus kitoblar chop etila boshladi. Saroy raqs sahnalashtiruvchilarining «Raqsga tushish san'ati va xorlarni olib borish» (XIV asr), «Raqs haqida risola» (1463-yil), «Raqsga tushish san'ati haqida kitob» (1465-yil), «Raqqos» (1581-yil), «Sevgi saxovatlari» (1602- yil) kabi ilmiy ishlari chop etilgan. XVI asr oxiri va XVII asr boshlarida italyan kompozitorlari va tansmeysterlari Fransiyaga ishga taklif etiladilar. Fransiyada shakllangan yangi balet butun Yevropaga
I ibiSi^^Bl http://oac.dsmi-qf.uz
tarqaldi. Vestris, Mariya Talyoni, Andjolini, Pallerini kabi yetakchi baletmeysterlarning ijodi gurkirab yashnadi. Italiyaning ko'zga ko'ringan Rim, Milan, Neapol, Florensiya, Venetsiya kabi shaharlarida opera teatrlari ochildi. Milanda «La -Skala» teatri qoshida raqs maktabi ochildi. Enriko Cheketti tomonidan bu maktab yanada jonlandi. E.Chekettidan yetakchi rus balet artistlaridan A.Pavlova, V.Nijinskiy, T.Krasavinalar ta'lim oigan. 1928-yilda esa Rimning opera teatri qoshida balet maktabi tuzildi. 1960-yilda «Milliy raqs akademiyasi» E.Vorosenko tomonidan boshqarila boshlandi. Alohida salina asarlari uchun jamoalar o'z faoliyatini boshladilar. Nervida xalqaro balet festivali, «Florensiya musiqali may» festivali, Venetsiyada «Zamonaviy musiqa» festivali, Spoleta va Verona festivallari bo'lib o'tdi. Fransiya raqs akademiyasida yangi sahnaviy san'at janri - «Komediya-balet»ga asos solindi. Komediya-baletni asoschisi fransuz dramaturgi Jan Batist Mol'er (1622-1673) bo'lgan. J.B.Mo'ler nafaqat yirik dramaturg, balki dramatik asarlarda mohir aktyor va raqqos vazifasini o'tagan. Spektakllarga shu davrning eng yirik kompozitori Jan Batista Lyulli(l 632-1687) musiqa bastalagan. Rossiyada XVII asrda balet saroy teatri sifatida shakllana boshlandi. Saroyda raqs tomoshalari maxsus tayyorgarlik ko'rgan musiqachilar orkestri bilan ijro etila boshlagan. Uyg'onish davrida saroylarda ijro etiladigan raqslar - sarabanda, pavana, menuet shular jumlasidandir.
Raqs texnikasi-bosh harakatlari, gavda holatlari, qo'l va oyoq harakatlarini ongli ravishda boshqara olishdir. Bosh harakatlariga kiruvchi yonga burilish, to'g'ri tutish, oldinga va orqaga sal egilish gavdaning rasmiy va turli holatlari, qo'lning asosiy harakatlari va ularning turlari, oyoq holatlari va ularning boshqa omillari bilan chambarchas bog'langan. Raqs boshqa san'at turlariga nisbatan o'ziga xosdir. Uni o'rganishda raqs san'atining asosi hisoblangan "mumtoz ekzersistan"ning elementlari, holat va harakatlarini o'rnini tushunish hamda bajarish muhim. Tanani boshqarish bosh, qo'l, oyoqlarni raqsga mos harakatlantirishdir. Bunda avvalo "Trenaj, razminka", ya'ni tanani qizdirishga qaratilgan mashqlar bajariladi.
Ijrochi sahnada raqs harakatidan erkin foydalanishi uchun o'z tanasi, qo'llari, bosh va oyoqlarining asosiy holatlari va ularning turli ko'rinishlarini egallashlari lozim. Buning uchun ritmik qobiliyatni o'stirishga qaratilgan mashqlar ustida ishlash ko'zda tutilgan. Masalan, "Sekin vals", "Polsha polonezi", XVIII asr Braziliya "Samba"si, Argentina "Tango"si, "Djayf, zamonaviy ritmik raqslar shular jumlasidandir. Saroyda raqs tomoshalari maxsus tayyorgarlik ko'rgan musiqachilar orkestri bilan ijro etila boshlagan. Uyg'onish davrida saroylarda ijro etiladigan raqslar - sarabanda, pavana, menuet shular jumlasidandir. XVIII asrda balet postanovkalari va balet aktyoriari ta'lim ola hoshladi. Ma'rifat davrida «Balet» teatr sahnasida mustaqil san'at janri silnlida joy oldi. Nafaqat balet, balki san'atning barchaturi: haykaltamslilik, rassomchilik, arxitektura, adabiyot, musiqaga o'z ta'sirini o'tkazmay qolmadi. Romantizm davrining daholari: Shuman, Sluibert, Mendelson, Chaykovskiy,
I [ccñ^^BI 103 http://oac.dsmi-qf.uz
Skryabin, Shopen ulkan ijodiy ishlami amalga oshirdi. Romantizm - yetakchi oqim hisoblanadi, Komantizm obrazlarini yanada yorqinroq ko'rsatish uchun balerinti raqossalar maxsus (oyoqqa kiyadigan ) puanlilarga ko'tarildilar. XIX asming ikkinchi yarmi rus baleti tarixida Marius Ivanovich Petipa (1822-1900) davri hisoblanadi. U Peterburg teatrida ko'p yillik ijodiy faoliyati davomida rus kompozitorlari va rassomlari bilan hamkorlikda baletlar sahnalashtirdi. 1860-yilning oxirlarida Minkus musiqasiga «Don Kixot» baletini sahnalashtirdi. 1862-yilda sahnalashtirgan «Fir'avn qizi» baleti uning yirik baletidir. M.I.Petipa ijodining ikkinchi davri XIX asming 80-yillariga to'g'ri keladi. Jahon balet san'atining gurkirab rivojlanishi buyuk rus kompozitori P.I.Chavkovskiyning ijodi bilan chambarchas bog'langan. P.I.Chaykovskjyning baletmeyster M.I.Petipa sahnalashtirgan buyuk «Uyqudagi go'zal» baleti ms klassik baletining tantanasiga aylandi. Bundan tashqari «Oqqushlar ko'li», «Shelkunchik» kabi baletlari ham katta muvaffaqiyat qozondi hamda jahon musiqa madaniyati tarixida muhim voqeaga aylandi. XX asr boshlariga kelib, Yevropa balet san'ati inqirozga uchrab kelmoqda edi. Lekin Yevropa baletiga qaraganda ko'proq rivojlangan yosh baleti jahon balet san'atiga o'z ta'sirini ko'rsata boshladi. Peterburg va Moskva balet maktablarida taiim olgan buyuk raqqos va raqqosalari jahon balet sahnasini egalladilar. Bular, Vatslav Fomich Nijinskiy (1890-1950), Mixail Mixaylovich Fokin (1880-1942) va lining turmush o'rtog'i Vera Petrovna Fokina (Antonova), Anna Matveevna Pavlova (1881-1931), Tamara Platonovna Karsavina, Marius Ivanovich Petipalar boidilar. Rus baletining jahon miqyosida muvaffaqiyat qozonishida rus metsenati Sergey Pavlovich Dyagilev (1872-1929) tomonidan 1907-1929-yillarda uyushtirilgan va Parijda o'tkazilgan «Rus sezonlari» diqqatga sazovordir. Baletmeyster M.Fokin tomonidan sahnalashtirilgan «Shopeniana», «Petrushka» «Jar ptitsa», «Oiayotgan oq qush» baletlari Parijda katta muvaffaqiyat va olqishlarga sazovor boidi. Hozirgi kunlarda ham «Oqqush ko'li», «O'layotgan oq qush» baleti jahon balet teatrlarining sahnasidan tushmay kelyapti. A.Gorskiy, V.Tixomirov, E. Gelser, Lopuxov, L.Leontev, A.Vaganova kabi balet arboblari balet maktabini saqlab, uni rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar. Galina Ulanova ijodida dramatik tuyg'ular yorqin ifodalandi. Rus baletida raqqoslar I.Chebukiani, T.Vecheslova, N.Dudinskaya, K.Sergeev, V.Vasilev, O.Lepeshinskaya, E.Maksimova, Y.Solovev N.Bessmertnova kabi yangi nomlar paydo boidi. Ular klassik an'analarga sodiq qolib ijodiy parvoz qildilar. 1968-yilda sahnalashtirilgan «Spartak» baletining madaniy hodisaga aylangani va 1975-yilda sahnalashtirilgan «Ivan Grozniy» baletining simfoniya darajasiga koiarilgani buning isbotidir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Karimova R. O'zbek raqslari. T. 2003-y.
2. Hamidova X., Sayfullayeva D., Zokirova S. Merosiy raqs durdonalari.T. 2003y.
3. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. - 2019. - №. 3.
4. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - T. 10. - №. 4. - C. 559-567.
5. EomaSoeBa Y. HyTK caHtaruHHHr y3ura xoc xycycu^raapu: MyaMMO Ba enuMnap //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. I (2).
6. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. - 2019. - №. 1.
7. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. - C. 125.
8. YCMOHOB m. CAXHA^A TAmKH KHEOATA AKTEPHHHT MYHOCAEATH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. II.
9. Ycmohob m. Hhm gaproxura Sup Ha3ap //Oriental Art and Culture. - 2019. -№. IV (1).
10. YMapoBa X,., Ycmohob m. CaHtarra SarurnnaHraH yMp //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
11. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - T. 10. - №. 3. - C. 91-95.
12. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. - 2020. - T. 5. - №. Conference. - C. 4-4.
13. A6gyHa3apoB 3. MHT-THH YHHH.TAPHMH3 HfflTHPOKH^A Em AKTEP.TAPHH TACABBYPH BA ^HKKATHHH ^APX^Am //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. III.
14. A6gyHa3apoB 3. THMCO.T.TAP CHHMOCHHH ^PATHm //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. III.
15. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. - 2020. - №. 1. - C. 148-152.
16. ro^garneBa C. KHTo6-KyHrun nuporu //Oriental Art and Culture. - 2020. -№. I (2).
17. rongarneBa C. KHTO6 MyTonaacuHH maKunnaHTHpumga KyTy6xoHaHHnuK ^aonutfra //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
I icclT^^^^H 105 http://oac.dsmi-qf.uz
18. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. - 2020. - №. 1. - С. 121-124.
19. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.
20. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.
21. Ахмедов Р. Миллий мусикий ижрочилик санъатига бир назар //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. I (2).
22. Юлдашев К., Эгамбердиев Х. Режиссура: кеча ва бугун //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
23. Талабоев А. Маком санъатида сузнинг урни //Oriental Art and Culture. -2019. - №. IV (1).
24. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O'QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
25. Акбаров Т. ФОЛЬКЛОР ВА АНЪАНАВИЙ МУСИКА МАСАЛАЛАРИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV
26. Омоновна Д. С. ТАРИХИЙ КУЛЁЗМА МАНБАЛАРНИ КОНСЕРВАТЦИЯ-РЕСТАВРАЦИЯ КДЛИШ ЖАРАЁНЛАРИ ХУСУСИДА //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
27. Угли X. И. Т. ТИЛШУНОСЛИКДА СОЛИК-БОЖХОНА ТЕРМИНОЛОГИЯСИНИНГ ТАДКИКИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
28. Угли X. И. Т. УЗБЕК СОЛИК ТЕРМИНЛАРИНИНГ АФФИКСАЦИЯ УСУЛИ БИЛАН ЯСАЛИШИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
29. Мирзаева Н., Аскарова М. ЧУЛПОН ИЖОДИДА МИЛЛИЙ УЙЕОНИШ ХАРАКАТИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
30. Турсунов Б. ЧОЛЕУ ИЖРОЧИЛИГИ ТАРИХИГА БИР НАЗАР //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
31. Shermatova X. MUSIQA NAZARIYASINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
32. Еофурова Б. АКТЁРНИНГ НУЩИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АДАМИЯТИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
33. Пулатов Р. «МИРЗО УЛУЕБЕК» ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЯРАТИЛИШИ ТАРИХИ //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
34. Qurbonova M. CHET EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
35. MauaTKynoB E. TEATP^A CA^HA-ftAmTHPYB^H PACCOMHHHT KACE CHP^APH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
36. Ismoilova M. CHOLG'U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
37. O'Taganov R. J. TA'LIM USLUBINING ASOSIY AFZALLIKLARI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
38. Mamatov J. BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA ERTAKLARNING AHAMIVATI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
39. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O'QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
40. AK6apoB T. OO-HEKHOP BA AHEAHABHH MYCHKA MACA^A^APH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
41. Ac^apoBa M. Y3EEK A^AEHH TAH^H^H TAPAKKHETH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
42. Turgunbaev R., Takada H. Co-WEB: A Peer-to-Peer Based, Partially Decentralized Framework for Collaborative Web-Content Publishing //2009 First International Conference on Advances in Future Internet. - IEEE, 2009. - C. 67-72.
References
1. Karimova R. O'zbek raqslari. T. 2003-y.
2. Hamidova X., Sayfullayeva D., Zokirova S. Merosiy raqs durdonalari.T. 2003y.
3. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. - 2019. - №. 3.
4. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - T. 10. - №. 4. - C. 559-567.
5. Eoma6oeBa Y. HyTK caHtaraHHHr y3ura xoc xycycH^raapn: MyaMMO Ba enHMnap //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. I (2).
6. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. - 2019. - №. 1.
7. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. - C. 125.
8. YCMOHOB m. CAXHA^A TAffiKH KHEOATA AKTEPHHHT MYHOCAEATH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. II.
I icclT^^^^H http://oac.dsmi-qf.uz
9. Ycmohob m. Hhm gaproxura 6up Ha3ap //Oriental Art and Culture. - 2019. -№. IV (1).
10. YMapoBa X., Ycmohob m. CaHtarra 6arumnaHraH yMp //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
11. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - T. 10. - №. 3. - C. 91-95.
12. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. - 2020. - T. 5. - №2. Conference. - C. 4-4.
13. A6gyHa3apoB 3. MHT-THH YHHH.TAPHMH3 HfflTHPOKH^A Em AKTEP-HAPHH TACABBYPH BA ^HKKATHHH ^APX^Am //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. III.
14. A6gyHa3apoB 3. THMCO.T.TAP CHHMOCHHH ^PATHm //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. III.
15. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. - 2020. - №. 1. - C. 148-152.
16. ro^garneBa C. KuTo6-KyHrun nuporu //Oriental Art and Culture. - 2020. -№. I (2).
17. ro^garneBa C. KHTO6 MyTonaacuHH maKunnaHTupumga KyTy6xoHaHunuK ^aonuaTH //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
18. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. - 2020. - №. 1. - C. 121-124.
19. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.
20. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.
21. AxMegoB P. Munnun MycuKun H^ponunuK caHtarura 6up Ha3ap //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. I (2).
22. ro^garneB K., 3raM6epgueB X. Pe^uccypa: Kena Ba 6yryH //Oriental Art and Culture. - 2019. - №. IV (1).
23. Tana6oeB A. Ma^OM caHtaruga cy3Hum ypHu //Oriental Art and Culture. -2019. - №. IV (1).
24. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O'QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
I icclT^^^^H 108 http://oac.dsmi-qf.uz
25. AKÖapoB T. OOHEKHOP BA AHEAHABHH MYCHKA MACAHAHAPH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV
26. OMOHOBHa X. C. TAPHXHH K^-^MA MAHEAHAPHH KOHCEPBATЦH£-PECTABPAЦH£ KH-HHm ^APAEH^APH XYCYCH^A //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
27. YFHH X. H. T. THnmYHOCnHK^A CO^H^-EO^XOHA TEPMHHO-nOTH£CHHHHT TA^K^KH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
28. YFHH X. H. T. Y3EEK COHHK TEPMHHnAPHHHHT AOOHKCAЦH£ YCYHH EHHAH ^CAHHmH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
29. Mnp3aeBa H., Ac^apoBa M. W-nOH H^O^H^A MKn-HH YHFOHHm XAPAKATH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
30. TypcyHOB E. TOHFY H^PO^H—HTH TAPHXHrA EHP HA3AP //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
31. Shermatova X. MUSIQA NAZARIYASINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
32. Fo^ypoBa E. AKTEPHHHT HYTKHHH TAKOMH^^AmTHPHm^A HHHOBAЦHOH TEXHO^OTH^^APHHHT AXAMH^TH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
33. nynaroB P. «MHP3O YHYFEEK» TPATE^HHCHHHHT ^PATHHHmH TAPHXH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
34. Qurbonova M. CHET EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
35. MaMar^ynoB E. TEATP^A CAXHAHAmTHPYB^H PACCOMHHHT KACE CHPHAPH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
36. Ismoilova M. CHOLG'U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
37. O'Taganov R. J. TA'LIM USLUBINING ASOSIY AFZALLIKLARI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
38. Mamatov J. BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA ERTAKLARNING AHAMIVATI //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
39. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O'QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
40. AKÖapoB T. OOHEKHOP BA AHLAHABHH MYCHKA MACAHAHAPH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. IV.
41. Ac^apoBa M. Y3EEK A^AEHH TAH^H^H TAPAKKHETH //Oriental Art and Culture. - 2020. - №. V.
42. Turgunbaev R., Takada H. Co-WEB: A Peer-to-Peer Based, Partially Decentralized Framework for Collaborative Web-Content Publishing //2009 First International Conference on Advances in Future Internet. - IEEE, 2009. - C. 67-72.
