CC BY
261
Журнал Алматинского государственного института усовершенствования врачей
53
Балалар ауыз куысы жэне ецешшщ химиялык; кYЙiктi жарацатыныц Yстемелi eMi мен асцынуларын алдын алу
Жумабеков Т. д., ТYрлекиева Ж.М. Алматы мемлекеттк дэрiгерлер бтшн жетiлдiру институты
Зерттеу такырыбыньщ езектшп
К^азфп кездегi медициналыщ эдебиет пен статистика кездершщ мэлiметтерi бойынша балалардыц, оныц iшiнде - сэби жасындагылардыц ауыз-жут^ынша^ жэне ецеш шырышты ^абы^тарыныц кYЙiгiмен жара^аттанган нау^астардыц саны азаяр емес. Кежнп кезде балалардагы химиялыщ ецеш кYЙiгi кYрт ест, ецеш ауруларыныц iшiнде бiрiншi орында тур (Э.Н.Ванцян, РА. Тощаков, 1971; Г.Л.Ратнер, 1982; Ю.Ф.Исаков жэне эрттес., 1996; Е.С. Бочарников жэне эрттес., 2000; 2002; Н.В.СИ^епБеп, 1994; Е Erdogan а1. 2003). Сэби жасындагылардыц арасында ауыз - жут^ынша^, ецеш ^шпнщ жиi кездесуi, психикалыщ жэне кент - кYЙi ерекшел^ерте байланысты, ягни олар шапшац, таныс емес заттыц дэмiн кергiсi келт ^ызыгушылыщ бiлдiруi басым болганды^тан.
0цеш кYЙiгiне ауыз - жут^ынша^ ктегей ^абатыныц жиi за^ымдалуынан жутыну бузылып, аузынан сiлекей кетедi, жогаргы тыныс жолдарыныц за^ымдалуынан екпе жетiспеушiлiгi дамып, екпе iсiнуiне экелуi мYмкiн. За^ымдалудыц ауырлыщ дэрежесi ^абылдаган кYЙдiргiш заттыц химиялыщ ^урамына, концентрациясына, келемiне, улану кезшдеп ас^азанныц кYЙiне, жалпы улану жэне шоктыц даму сатысы белплерше байланысты, соны-мен ^атар керсеттген алгаш^ы кемектщ дер кезiнде керсет^мен сыйпатталады (орталыщ ми жYЙесi ^ызметУц ^озу несеме тежелу, ^ан ^ысымыныц темендеуi, жYрек Yндерiнiц бэсецдеу^ жедел бYЙрек жэне бауыр ^ызметтщ жетюпеуштп).
Ал кемекей дыбыстыщ перделерi мен ке^рдек тыныс жолдары кYЙiгi болганда тыныс алу мYмкiндiгi ^иындап, дауысы шыщпай, стеноздыщ тыныс алу жетюпеуштИ ^алыптасады. Тек дер кезiнде уйымдастырылган кешендi емдiк шаралар мен жедел кемек аскынулардыц алдын алу мен бала емфшщ ^аутаздпн ^амтамасыз ете алады. Сондыктан балалардагы ауыз, ецеш жэне жогаргы тыныс жолдары ^йп болгандагы емдеу тэсiлдерiн жетiлдiре тYсу бYгiнгi кYнгi езектi мэселелердщ 6р болып табылады.
Материалдар мен эдютер
2002-2007жылдар аралыгында Алматы ^аласындагы №1 Калалыщ клиникалыщ балалар ауруханасына жогаргы тыныс жолдары мен ецеш! ^йген 2-3 айлы^тан 14 жас аралыгына дейiнгi 210 бала келiп тYстi. Соныц 1ш1нде 2-3 айлы^тан 3 жас аралыгында - 160 бала (76,1%), 4-тен 7 жас аралыгында - 21 бала (10 %), 8-ден 14 жас^а дейiн -19 бала (9 %); кыз бала - 60 (28,5%) ,ул бала- 150 (71,4%) болды.
173 бала (82,3%) ^шк алганнан кейiн бiрден келiп тYссе, 37(17,6%) бала жара^ат алганнан екi ай еткеннен кешн тYскен. Олар ецеш ар^ылы ас етпеуштк белгiлерiмен келген.
0цеш ^шпнщ еебе61 болып, эр TYрлi кYЙдiргiш суйы^ъщ заттар- сiрке су эссенциясы, калий перманганаты, хлорамин ^осылган суйы^ты^тар, бас^а да кYнделiктi турмыс^а ^ажетп химиялык заттар. Булардыц Ынде - 102(48,6%)) балада ецеш ^шпмен ^атар, жогаргы тыныс жолдары да ^йген. ТYскен кезде нау^астардыц жагдайы ете ауыр, тыныс жетюпеуштИнщ 1-2 дэрежеандеп жедел тыныс жетiспеушiлiгi аны^талган.
КYЙген баланыц кепшiлiгi -63% е1рке су эссенциясы мен
перманганат калийдi бай^аусызда iшiп койса, олардыц шЫдеп Yшеуi (4,7%) эдейi iшкен.
Ауруханага TYCKeHHeH кейiн балаларга бiрден параклиникалы^ зерттеулер (жалпы ^ан жэне зэр анализдер^ кьшкьл-негiздiк ара^атынасы, коагулограмма, гематокрит, гемоглобин) жYргiзiле отьрьп, кYЙiк дэрежес анькталганнан кейiн, кешендi ем непзп Yстемелi ем принциптерi бойынша жYргiзiлдi.
Шок^а ^арсы емге: жалпы аурусыздандыру, нейровегетативтiк тежеу тэсiлдерi жут^ызылды. Егер тыныс жетюпеуштИнщ II дэрежесi болса (байлама-сты ке^стктщ ¡c¡нiп тарылу нэтижесiнде ларинго-стеноз болганда) онда кецфдекке тYтiкше-интубация жасап, бала аппарату алынды, ягни газалмасуыныц тура^тандырылуы камтамасыз етiлдi, айналымдагы ^ан квлемiн ( ОЦК) толы^тыру ма^сатында коллоидты-кристаллоид ертндтерт ара^атынасы 1:3,1:4 мвлшерiнде ^уйып, шеткерi ^антамырларыныц жYрiсiн жа^сарту Yшiн эсерлi дэрi - дэрмектер (дофамин, мвлшерi Змкг/кг/ мин, пентоксифиллин, глюкоза- новокаин ^оспасы тагы бас^алар) ^олданылды.
©цештщ тырты^танып тарылуын алдын алу ма^сатында, кYЙiктi жара^атты емдеу Yшiн анестезин майы, «Кызыл май», антибиотик пен 2,5% новокаин ергг^а ^олданылды. ^шктщ екiншi - Yшiншi тэулпнде сал^ындатылган суйыщ тама^ берiледi.
Апгаш^ы ауыр жагдайы бэсецси бастаганда ^шктщ орналас^ан жерi мен квлемiн, ^шк дэрежесiн аны^тау Yшiн барлыщ балаларга эзофагоскопиялыщ тексеру жасал-ды. Содан кешн ем хирургпен бiрлесе отырып жYргiзiлдi. КYЙiктiн I-II дэрежесi балалардыц 67% (116) -iнде аныктал-са, III дэрежеа-32,9% (56) - нда аны^талды.
КYЙiктен кейiнгi жиi болатын ас^ынулар эндобронхит балалардыц 24,4%-нда, токсикалыщ миокардит 16%, эзофагит 72% - нда аны^талды. 210 баланыц Ынен 2 бала (0,9%о) 5-6 тэулктен кейiн квптеген агзалардыц жетiспеушiлiгiнен ^айтыс болды.
КYЙiктен кейiнгi ец жш болатын ас^ынуларга вкештiк эр жерЫде тарылып, тырты^ты ^абынган взгерулер болуы мYмкiн. Осындай ас^ынулар бiздiк материалымыздагы 11- балада кездестi. Олар ^шк жара^атынан кейiн, екi айдан аса уа^ыттан соц клиникага келiп тYстi. 0кештiк тарылган жерлерiнде тама^ турып, балалар жиi ^а^алып - шашалып тYседi, мундай кезде бiрден квмек керсеттд^ эзофагоскопиялы^ тексерулер жасалды. Тама^тану бузылганнан соц, нау^астар ары^тай бастайды.Тамада жиi ^а^алып- шашалган кезде тама^ тыныс жолдарына тYсуi мYмкiн, соныц нэтижесiнде вкпе мен бронхтардыц созыл-малы ^абынуы дамиды. Оларга консерватив^ ем - вцештi буждап, уза^ уа^ыт^а тYтiкше ^ойылды.Консервативтi ем нэтижеаз болган жагдайда нау^ас балаларга мЫдетп тYPде оталы^ ем жасалынды.
©цештщ тырты^талып тарылуында жасалатын операция кврсеткiшep¡ болып: 1) вцеш куысыныц толы^ тарылуы; 2) вцеш ар^ылы бiрнеше рет буж втпегенде; 3) бiрнеше буждаудан кейiн тырты^талып тарылганда; 4) вцештен кецiрдекке немесе бронх^а жыланквз ашылганда; 5) буждау кезЫде вцеш кайталанып тесiлгенде.
Тама^танудыц бузылу салдарынан дамитын ауыр
54
Вестник АГИУВ №2, 2010
белокты-энергетикалык жетюпеушткт алдын алу мен операцияга дайындау Yшiн нау^ас балаларга гастростома ^ойылды. Ол оперативтi емдеудщ бiрiншi этапы болып табылады. Операция жасар алдында баланыц жалпы жагдайына, жасына, вцештщ тарылу орны мен кeлемi ескерiлуi тиiс. Нау^астыц квпшiлiгiне бiр этапты операция жасалды. Оперативтi емнщ негiзгi эдiсi болып, жасанды вцеш жасау -колоноэзофагопластика тэсiлi тацдалды. Ол балалар Yшiн ауыр жэне уза^ жасалатын операция болып табылады.
Бiздщ клиникада 4 пен 13 жас аралыгындагы бес балага бiрнеше рет ^айталанып жасалган консервативтi ем (бiрнеше апта бойы вцешт буждау) нэтижесiз болганды^тан колоноэзофагопластика операциясы жасалынды. Бул балалар Республиканыц эр аймакта-рынан келген, ягни ауыз ^уысы мен ецеш! кYЙген кезде консервативтi емнщ талап^а сай жYргiзiлмегендiгiнен аурудыц ас^ынган тYрiмен келiп тYскендер. Операцияга дейiн дайындьщ 7-10 кYн аралыгында реанимация жэне Yстемелi ем бвлiмшесiнде жYргiзiлдi. Айналымдагы ^ан квлемi, белоктыщ, электролиттiк алмасуды толы^тыру мен метаболикалыщ бузылысты ^алпына келтiрiп, 1шек деконтаминациясыныц жYргiзiлуi тию.
Операциядан кейiнгi уакытта жYргiзiлетiн инфузионды емнщ программасы мен ауырсыздандыруга аса квцт ауда-рылады. Балалар 1-2 тэулк аралыгында интенсивтi емдiк аппарат ар^ылы жасанды тыныстандыру жагдайында бол-ды. Операциядан кейiнгi балаларды ауырсыздандырудыц 71% - нда наркотикалыщ аналгетиктермен,
ал 28,5% - нда эпидуральды анестизия (2% лидокаин ертiндiсi) ^олдана отырып жYргiзiлдi. ЖYргiзiлген регионар-лы анестезиядан кейiн нау^астар вздерiн жа^сы сезiнiп, аз шагымданды. Yстемелi емдеу комплешне, операциядан кейiнгi ас^ынуларды алдын алу Yшiн антибактериалды ем, иммунды жYЙенi ^алпына келтiретiн ем, сонымен ^атар микро^анайналысы жумысын жа^сартатын пре-параттар (гепарин, домафин, ксантин топтары) енгiзiлдi. Операция жасаганнан кейiн нау^ас балалар вздерiн жа^сы сезiнсе, 7-9 тэулкте реанимациядан профильдi бвлiмшеге ауыстырылды.
Сонды^тан да, балалардагы вцештщ химиялыщ кYЙiгiн жалпы организмнщ ауыр жара^аттанып улануы деп ^араган жвн, вйткен патологиялыщ YPДiс квкiрек ^уысында, вкпеде, жYрек пен ас^азан-шек жолдарында eтедi жэне эндотоксикозбен метаболикалыщ бузылыстар врбидк Жара^аттанганнан кейiн дер кезiнде мамандандырылган медициналыщ квмек кврсетiлсе (шокка ^арсы ем, вцешт бiрнеше рет буждау) жа^сы нэтижелер бередi, жазылып кету кврсеткш вседi.
Кврнекi мысал ретшде, №1 К^алалыщ клиникалыщ балалар ауруханасына 21 кYндiк бала аркесу эссенциясына ула-
нып кпиникага кепт TYCTi. Нэрестеге укроп суыныц орнына, абайсызда сiркесу эссенциясын берiп ^ойган. ТYCкен кезде бапаныц жагдайы ете ауыр деп санапды, вйткенi бапада тыныс жетюпеуштИнщ III дэрежесi, жYрек - ^антамыр ^ызмет жетюпеуштИнщ II дэрежеа, есi сопорозды-коматозды, макрогематурия болды. Медицинапы^ тексерiстер нэтижесiнде бапада арке эссенциясымен жедеп улану мен ауыз, кемекей, ецеш, ас^азан ктегей беттерЫщ химияпыщ жара^аттануы-^шп, экзотоксикапыщ, жара^аттьщ шок бар деген диагноз аны^тапды. Бапага интубация жасапып, бiрден аппарату ^осыпды, ортапыщ кYре кек тамырына катетер ^ойыпды. Тама^тандыру мен емдк дэрiпердi енгiзу Yшiн, ас^азанына TYтiкше ^ойыпды. Агзадан сiркесу эссенциясыныц упыпыгын кетiру Yшiн, бапага ею этапты форсирпенген (YCтемепенген) диурез, есеппен сапмагына 120 мп жYргiзiпдi. Кешендi емге: гормондар, нейровегетативтiк тежеу, наркотикапыщ анапьгетиктермен ауырсыздандыру, микроциркупяцияны жа^сартатын пре-параттар енгiзiпдi. Терт сагаттан кешн жYргiзiпген Yстемепi емнщ ар^асында, бапаныц жагдайы бiр ^апып^а TYсiп, гемодинамикасы тура^тандырыпып, зэрi ^аннан тазарды. Содан кешн жагдайын ^апыптастыратын ем жYргiзiпдi.
Жергiпiктi емге ауыз ^уысын тазартып, Кызыл май мен новокаиннщ 2,5% ерiтiндiсiн 5-10мп - ден беру, сонымен катар аэрозопьФ ТАНФЛЕКС препараты ^опданыпды. Танфпекс- ^урамында ^абынуга ^арсы, ауырсызданды-ратын жэне жергiпiктi жараны тазапап, iciнудi басатын эеер1 6ap (ABDI IBRAHIM фирмасы жасап шыгарган) 3-4 мепшерiн тэупiгiне 6 сагат сайын 4 рет себетiн препарат. ТYCкенiне екiншi тэупiк бопганда, осы жYргiзiпген емнщ нэтижесiнде тыныс жетюпеуштпнщ бепгiперi азайганнан сок, емдiк -диагностикапык бронхоскопия жасапып, бапа аппараттан апынды. Ап Yшiншi тэупiкте эзофагоскопия жасапынды: ецештщ еткiзгiзтiгi еркiн, кiпегей ^абаты ющю, узына бойы iрiкдi жiбшелерi керiнедi. Кардия ^уысы топыщ жабыпады, кiпегей ^абаты ^ызарган, iсiнген, фибринмен жабыпган. Ас^азанныц кiпегей ^абаты ^ызарап, iciнiп, эр жерiнде кiшiнYктепi ^ан кетупер керiнедi.
ЖYргiзiпген консервативтi емнщ нэтижеанде бапаныц жагдайы жа^сарып, бесiншi тэупiкте бапа реанимациядан ауыстырылды.
^ортынды
Ат^арыпган ютердщ нэтижеперiне суйене отырып айтар болса^, жогарыда айтыпган кешендi емдiк шарапар мен жедеп кемект дурыс уйымдастыру нэтижесiнде ауыз-жут^ынша^ пен ецеш ^ыстарыныц кYЙiгiмен келт TYCкен бапапарда жара^аттыц тез ^айтуына ыщпап жасапынып, хирургияпыщ ас^ынупар азаяды. Осы айтыпгандардыц барпыгы бiз ^опданган емнщ тиiмдiпiгiн керсетедi деп TYсiндiруге бопады.
