CC BY
22
УДК 82/820 ББК 83.3Т.
«БАДОЕЪ-УЛ-АФКОР»-И Юсуфов Умриддин, докторанти
КОШИФЙ ВА РУШДИ Пажууишгоуи забон ва адабиёти ба номи
НАЗАРИЁТИ АДАБЙ Рудакй, Академияи илмуои Чумуурии ДАР САДАИ XV Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе)
«БАДОЕЪ-УЛ-АФКОР» КОШИФИ Юсуфов Умриддин, докторант Института И РАЗВИТИЕ ТЕОРИИ ЛИТЕРА- языка и литературы имени А. Рудаки АН РТ ТУРЫ В XV ВЕКЕ (Таджикистан, Душанбе)
"BADOYE-UL-AFKOR" BY KOSHIFI Yusufov Umriddin , Doctoral student of the AND THE DEVELOPMENT OF THE Institute of language and literature named after THEORY AND LITERATURE IN THE Rudaki under Tajikistan Republic Academy of XV-TH CENTURY sciences (Tajikistan, Dushanbe) Е-МА1Ь:пы$Нт74@тай.т
Калидвожа^о: Хусайн Воизи Кошифй Бадоеъу-л-афкор, назмшиносй, санъатуои бадей, тарсеъ, сеури уалол, илми балогат
Мацола ба омузиш ва баррасии яке аз рисолауои асри 15 оид ба илми бадеъ (санъатуои бадей), ки "Бадоеъ-ул-афкор фй саноеъ-ил-ашъор" ном дошта, ба цалами Хусайн Воизи Кошифй тааллуц дорад, бахшида шудааст. Ба ошкор сохтани навовариуои рисолаи Хусайни Воизи Кошифй аз дигар рисолауои поэтикаи танзимии (нормативии) форсй-тоцикй диццати махсус дода шудааст. Аз цумла таъкид шудааст, ки Хусайн Воиз шаруи истилоуоти асосии низоми шеършиносиро бар хилофи муаллифони пешгузашта аз цисми охир ба цисми муцаддимавй интицол додааст. Сабт гардидааст, ки дар аксар маворид Кошифй намуна ва шоуидуои шеъриро барои орояуо аз "Хадоиц-ус-сеур"-и Ватвот (1080-1177), "ал-Муъцам"-и Кайси Розй (солуои таъ-лиф 1218-1233). "Эъзози Хусравй"-и Амир Хусрави Деулавй (асруои XIII-XIV) ахз кардааст Мулоуизаи мазкур дар мисоли санъати тарсеъ мудаллал гардидааст. Таулили сохтор ва муутавои рисола сурат гирифтааст, ауамияти назариявии муцаддимаи китоби Кошифй дар таърихи афкори адабии адабиёти тоцикию форсй махсус зикр шудааст.
Ключевые слова: Хусейн Воиз Кошифи, «Бадоеъ-ул-афкор», поэтика, красноречие, поэтические фигуры, тарси (полный ритмико-синтаксический параллелизм), сехри халол (дозволенная магия)
Изложено исследование «Бадоеъ-ул-афкор» Кошифи, одного из значительных памятников литературоведческой мысли, написанных на персидско-таджикском языке, где изложено учение о приёмах украшения художественной речи (илм-ул-бадиъ), которое является одной из трех составляющих классической науки о поэзии. Особое внимание уделено выявлению отличий трактата Хусейна Воиза Кошифи от других теоретических трактатов нормативного характера. В частности отмечается, что, в отличие от авторов предыдущих поэтологических трактатов, которые в конце работы при-
водили своеобразное приложение, содержащее объяснение наиболее общих терминов поэтической теории, Кошифи размещает его во введении к своей книге. Подчеркнуто, что в большинстве случаев Кошифи заимствует образцы и поэтические иллюстрации для литературных фигур и приёмов из «Хадоик-ус-сихре» Рашида Ватвата (1080-1177), «Аль-Му^джам» Кайса Рози (год сост. 1218-1233) и «Э^джози Хусрави» Амир Хусрава Дехлеви (XIII-XIV вв). Данный тезис проиллюстрирован на примере фигуры тарсе\ Проведен структурно-содержательный анализ трактата, выявлено теоретическое значение предисловия к книге Кошифи в истории персидско-таджикской литературной мысли.
Key words: Khuseyn Voiz Koshifi, "Badoye-ul-Afkor", poetics, eloquence, poetical figures, tarsi
(full rhythmic-syntactical parallelism), sehri khalol (allowed magics) The author of the article expounds the content of "Badoye-ul-Afkor" by Koshifi - one of the significant monuments of the idea of literary criticism written in the Persian-Tajik language dwelling on the tenet concerned with the devices of belles-lettre speech embellishment (ilm-ul-badi) being one of three constituents of classical sciences in reference to poetry. Special attention is paid to elicitation of distinctions of Khuseyn Voiz Koshifi's treatise from other theoretical ones bearing a normative character. In particular, it is underscored that in distinction to the authors of previous poetological treatises who adduced a peculiar supplement at the end of their works containing an explication of the most common terms of the poetical theory Koshifi places it in the introduction to his book. It is emphasized that in the majority of cases Koshifi borrows the patterns and poetical illustrations for tropes and devices from "Khadoik-us-sikhre" by Rashid Vatvat (1080-1177), "Al-Mu djam" by Kais Rozi (1218-1233) and "Edjozi Khusravi" by Amir Khusrav Dekhlavi (the Xlll-th - the XlV-th centuries). This thesis is illustrated by the example of tarse trope. The author has conducted a structural-content analysis of the treatise, elicited the theoretical importance of the introduction to Koshifi s book in the history of Persian-Tajik literary ideas.
Яке аз асардои дигаре, ки дар илми адабиётшиносии порсии точикй дар асри XV макоми вижа дорад, "Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор"-и Камолуддин Хусайн Воизи Кошифй мебошад. Аксари мудаккикон санаи истинсохи (894 д. мутасовй ба 1488-1489 м.) нусхаи захираи дастхатдои Институти Шаркшиносии АФ РСС Узбакистон (тадти раками 1/2519), ки профессор Р. Мусулмонкулов дар Маскав чопи факсимилии онро анчом дод, дамчун санаи таълифи "Бадоеъу-л-афкор" пазируфтаанд [9,574;1,66; 2,24].
Ин нуктаро як гуфтаи муаллиф низ таквият медидад. Мулло Хусайн Воизи Кошифй мехост барои "пайвастан ва бархурдор гардидан аз наволу навохт"-и Султон Хусайн Мирзо, ки бар авранги фармонравоии Х,ирот нишаста буд, китоби "Бадоеъу-л-афкор"-ро пешкаши амири тозаинтихоб намояд. Аммо У. Тоиров амир Саид Хусайнро "яке аз дакимони давр" гуфтааст, ки иштибод мебошад [17, 28]. Еиёсуддин Хондамир соли ба аморат нишастани Амир Саид Хусайнро 893 д./ 1487-88 м. гуфтааст [19,324 ]. Бинобар ин, соли таълифи "Бадоеъу-л-афкор"-ро дакик метавон 1488-1489 м. донист.
Хадафи таълифи худро Мавлоно Кошифй дар огози китоб чунин тавзед додааст: "Чун чаноби муалло ва сиддаи аъло, дазрати аморатмаоби адолатинтисоб, нувайини комгор, кадрамони сипедриктидор... Амир Сайид Хусайн... марчаи чамодири афозил
ва максади машодири амсол аст; ва дар як аз асдоби фазл ва арбоби дунар, ба ачноси васоит ва анвоъи равобит худро дар силки мукимони утбаи алайд ва муътакифони сиддаи сания, ки дамвора мавриди амну амон ва пайваста масдари адлу эдсон бод, мунтазам ва мунхарат мегардонад; ва нукуди дониш ва сармояи биниши худро дар дорулиёр имтидон бар мадаки хотири наккод ва мизони табъи ваккоди он дазрат арза медоранд, ин факири дакир, ал-муътасиму биалтофи-л-малики-л-вафй Хусайн ибн Алй ал-Воъиз, ал-муштадир би-л-Кошифй... бо вучуди киллати бизоат ва кусури боъ дар дар синоат, доъияи он шуд, ки дар зумраи соири худдом ва мулозимони остони саодатфарчоми интизом бояд; ва бар муктазои "вабтагу илайди-л-васила" идзори он шарафи бетамдиди зариъа ва тартиби васила муносиб намедид; ва тудфаи дар фиркае фарохури адволе ва хидмати дар тоифае лоик атвои эшон тавонад буд... ва чун ин факири камтар аз накир муддате хушачини хирмани авориф ва муктабиси ашиъаи маорифи фузалои комил ва уламои фозил буда; ва ба кудрати тоъат ва иститоат, аз самароти мавоиди авоид ва фавозили фазоили эшон, анвои фавоиди иктитоф ва ичтино намуда. Бад-ин сабаб, муддате дар макоми тадайюр ва тараддуд мебуд, ки он сармоя аз кадом фан аз фунуни улум тавон сохт; ва ба кадом зариъа аз зароеъи дунар мутавассил тавон шуд. То дар ин вакт, ки хотири шариф ва табъи латифи оличанобе иморатмаобе нишоти музокараи улум ва музовалаи фунун мефармуд; ва аз аксоми адабиёт ба мутолааи саноеи калом ва мудассаноти шеърй майле зиёдат менамуд" [5, 1б, 26].
Чунонки аз мудтавои "Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор"-и Мулло Хусайн Воизи Кошифй дида мешавад, он дар бораи "дониши шеър" бадс мекунад. Дар ин хусус, муаллиф чунин менависад: "Бинобар ин, маънии касри ин аврок иттифок уфтод ва мухтасаре дар илми шеър муштамил бар баъзе аз он чй тааллук ба аворизи шеърй дорад. Чун маърифати аксом ва анвои шеър; ва тарфе аз он чи мутааллик ба модияти шеър аст, чун илми кавофй ва даракоти он, аз кутуби булаго ва расоили фусадо илтикот намуда; дар даййизи такриру тадрир овард"[5, 26].
Равиши таълиф
Мавлоно Кошифй дар навиштани китоби "Бадоеъу-л-афкор" аз суннати бадеънигорони пеш аз худ пайравй карда, аммо аз сарчашмадое, ки суд чуста, номи ондоро ёдовар нашудааст.
"Хамин тарик, - менависад М. Л. Райснер, - дар поэтикаи шаклгирифтаи порсй дар садаи XIII, силсилаи идроки макуладои жанр ва шакл, ба таври кофй, ки дар «ал-Муъчам» пешнидод шуда буд, дануз такомули сохтории нидоии худро ба даст наёварда буд, зеро дануз интихоби меъёрдои ягонаи категориядо ва мутаносибан усули чойгузинии ондо вучуд надошт. Бо вучуди ин, тамоюл ба бунбасти ин бахши дастгоди мафдумии поэтикаи танзимии (нормативии) порсй дар бахши чудогонаи назариёти Шамси Кдйс ба мушодида мерасад.
Хусайн Воизи Кошифй дар рисолаи «Бадоеъу-л-афкор» на тандо ин тамоюлро меписандад, балки онро дар консепсияи чомеъ ташаккул дода, дар асоси он таснифоти расмй ва мудтавоии категорияи шеъри худро месозад. Дар тасвири анвоъ ва гунадои мухталифи ачноси шеър дар тадкикоти Хусайн Воиз куллан макоми нав чудо шудааст: муаллиф шарди мусталадоти марбутро аз кисми охири рисола ба кисми мукаддимавй интикол дода, ондоро дар шумори мафдумдои асосии низоми шеършиносй чойгузин месозад [11, 261-262].
HyHOHHH, a3 ^06a^0H khto6h "Eagoety-.i-a$Kop" guga MemaBag, 6emTap y 6a puco^axoH «X,agoHKy-c-cex,p gaKouKH-m-metp»-H Pamugu BaTBOT (1080-1177 m.), «a.i-Myt^aM»-H (c. TaM. 615-630 x,./ 1218-1233 m) fflaMcu K^hch Po3h Ba <^t^o3H XycpaBH»-H (c. TaM. 719 x,. /1319 m) Amhp XycpaBH fle^^aBH TaKa KapgaacT. 3a6ex,y.raox, Ca$o ohpo «Ta^gugu Tat.m$e a3 MaB3ytoTH «a.i-Myt^aM»-H fflaMcu ^anc 6a ^y3 hjmh apy3» goHucTaacT [16, 257].
MHp^a.ro.iyggHHH Ka33o3H 6a hh capnamMax,o «,3,aKoHKy-m-metp»-H To^ a^-X,&iobh Ba «X,agoHKy-.tf-x,agoHK"-H fflapa^ygguHH PoMupo (Ba$. 795 x,./ 1393 m) raoBa Kapga, aKHga gopag, kh KomH^H a3 ohx,o "SemTap gap oBapgaHH HaMyHax,o Ba ryBox,x,ou metpH 6apou opoax,o" 6ax,pa ^ycTaacT. [4,58]. Y. ToupoB puco^axoH "Metepy-.i-amtop"-h (c. Tat^. 649 /1251 m.) HacupagguHH TycH (597-678/ 1201-1280) Ba "^aMtu MyxTacap"-H Baxugu Ta6pe3upo 6a hh $ex,pucT a$3ygaacT [17, 28].
Eapou napx,e3 a3 gapo3HH cyxaH TaHx,o caHtaTH "Tapcet"-po, kh Komu^H a3 To^-a^-X,a.roBH 6ax,pa ^ycraacT, MyKouca MeHaMoeM:
Komn^Hi
Tapcet gap ^yraT opocraHH to^ Ba KaMap Ba maMmep Somag 6a amou ^aBoxup; ro^o^y To^yH MypaccatyH Ba can^yH MypaccatyH. Ba gap hcth^ox, u6opaT a3 oh kh MyTaKa^HM gap cue^aTH TaKpup cyxaHpo KapuHa-KapuHa rapgoHag Ba h3oh x,ap Ka^HMa Ka^HMaepo opag, kh 6a Ba3H Ba x,ypy$H xaBoTHM MyTacoBH Ba MyTTa^HK, 6omag. Ba hh caHtaTpo Tapcet 6a ^Hx,aTH oh ry^TaaHg, kh HyHoHHH to^ e maMmep 6a TaKa.ray$H ^aBoxup opoum Mee6ag, KaaoMH MaH3yM Ba MaHcyp hh3 6ag-HH caHtaT MaT6yt Ba My3aHAH rapgag Ba a^x,aK arna^u caHoet acT. Muco^:
Ca^ou ca^BaTH pyaT 6upexT o6h 6ax,op,
X,aBou ^aHHaTH KyaT 6u6exT MymKH TaTop [5,116].
To^-a^-^a^OBH i
"Tapcet opocTaHH to^ 6omag Ba maMmep Ba KaMap Ba ranpu oh, 6a amou ^aBoxup; roKo^y To^yH MypaccatyH Ba can^yH MypaccatyH. Ba ac6o6u cuHoaT Ba ap6o6u 6a^oraT a^$o3e, kh gap 6apo6apu [x,aM-Y.ro.], 6a Ba3Hy x,ypy$H xaBoTHM MyTacoBH 6omaHg, Tapcet ryaHg. X,aMnyHoH kh To^y maMmep 6a TaKa.ray$H ^aBoxup opoum Mee6ag Ba ^aTH^y nyp6ax,o MemaBag, Ka^oMH MaH3yMy MaHcyp hh3 6ag-HH cu^aT MaT6yt Ba My3anaH Merapgag Ba arna^u caHoet acT Ba gacra$3opH 6ucep 6oag a3 a^$o3 Ba MatoHHH gu^na3up, to MyTaKa-raugu hh caHtaT TaBoH myg... [18, 4] Cafiou cafieamu pynm 6upexm o6u 6ayop, Xaeou ^HHamu Kynm 6u6exm Mywrn mamop.
Hh 6aHTH Maraatu Kacugau Mamxypu Ca^MoHH CoBa^H Me6omag, kh gap acpu XV 6emTap MaBpugu TaBa^yxu ax,.m Ka^aM Kapop rupu^TaacT. Hh Kacuga gopou 160 6aHT 6yga, arap a3 ^ap gy -ce 6aHT k&^hmoth umopamyga, ucTHxpo^ rapgag, 6aHT^ou HaB 6o aB3oHH gurap nagug MeoaHg. A3 Kacugau Ma3Kyp 6a hh Bacu^a 59 6aHTH ryHoryH nango MemaBag, kh 6a ma^ogaTH A. A$cax,3og, 120 caHtaTH 6ageuu omKop Ba 281 caHtaTH metpuH hhx,ohh gopag [1,119].
Ammo gy xycycuaTH gurappo 6a Tapcet Bopug KapgaacT, kh gap puco^a^ou 6agetHHropoHH nemHH guga HaMemaBag: " Ba MyKappap acT, kh to 6aHTe Mypaccat Ha6omag, TaMoM Mypaccat Ha6yBag, hh TacoBHH x,ypy^u xaBoTHM mapT acT. nac arap nyHoHHH gy gap Ba3H MyTacoBH 6omaHg Ba gap x,ypy$H aBoxup MyTaxo^H^ oHpo "MyKopaHa" xoHaHg Ba "MyBo3aHa" hh3 ryaHg. Ba oh a3 khcmh Myca^^atoT acT [5,11 6-12
а]. Бадеънигорони баъдй дар асоси ин навиштаи ^шифй «тарсеъро навъе аз сачъи мyтавозй» донистаанд [21,15; 22,40; 15, 19].
Шеваи нигориши Kошифй дар "Бадоеъу-л-афкор", ба шадодати Забедyллод Сафо, агар "зери таъсири матне дигар, тарчума ё накли матолиб аз забони арабй набошад, содавy равон ва дар шумори мyншаоти ху6и карни нудум ва огози карни дадум" аст. [16, 221].
Сохтор Ba мухтявои рисоля
Рисолаи Kошифй довии мукаддима, ду боб ва хотима аст. Ба андешаи Р. Мусулмонкулов мукаддимаи рисола "кимати калони илмию амалиро" содиб мебошад [5, 7]. Вале ба назари мо, дар таърихи афкори адабии порсии точикй адамияти назариявии он бештар аст. Мукаддима бо таърифи суннатй аз шеър огоз шуда, аз чадор фасл ва ду ишора-тавзех, ки мувофи;ан «нукта» ва «фоида» номгузорй шудаанд, иборат аст.
Аз ин дидгод, содиби "Бадоеъу-л-афкор" фасли нахустро "Дар таърифи шеър" ихтисос медидад. Фасли дуюм "Дар баёни анвоъ"-и шеър ном дошта, муаллиф ондоро дар гуруди категориядои ягонаи тартибй, тадти унвони умумии «анвои шеър» муттадид месозад.
Фасли севумро "Дар баёни аксоми шеър" номида, барои чудо кардани «аксоми шеър» мухакдик; меъёри ягонаи омилхоеро пешнидод месозад, ки ба сохтмони таърифдои якхела мансуб буда, тартиби ;офия ва андозаи шеърро дамчун ду нишондихандаи калидии тафри;аандози шакл чудо менамоянд, пешкаш месозад.
Дар фасли чадорум рочеъ ба баъзе мусталадоти мустаъмал ва мутадовил издори андеша менамояд. Дар бахши "фоида" низ дар хусуси маъмултарин истилодоти адабии замони худ, аз кабили тавдид, наът, манкабат, мавъиза, асрор, мадд, дачв, чид, дазл, мутояба, марсия, мунозира, хамриёт ва касамиёт гузориши муфид медидад.
Азбаски Р. Мусулмонкулов падлудои гуногуни мукаддимаи рисолаи ^шифиро бо рисоладои бадеънигорони пешин ба силки тадкик кашидааст [5,3-16], ки моро аз гузориши бештари масъала бениёз мегардонад.
Тандо гуфтани ин нукта кофист, ки истилоди "фард" дамчун навъи адабй бори нахуст аз чониби ^шифй мавриди истифода карор гирифтааст.
К^исми аъзами рисолаи Kошифиро боби аввал, ки "Дар саноеи шеърй" ном дорад, ташкил мекунад. Дарчанд ^шифй дар ин боби рисолаи худ саноеи навро аз кутуби бадеи арабй ахз менамояд, тагйиру дигаргунидои илми бадеи арабиро то андозае нодида мегирад ва, мутаассифона, дар нигориш ба равиши бадеънигорони порсй пайравй мекунад. Дол он ки дар карни XV бадеъ дамчун фанни алодида ва мустакили балогати арабй арзи дастй карда, меъёр, дудуд, табакабандй ва доираи масъалагузоридои санъатдо на тандо муайян, балки вусъат ёфта буданд. Ин яке аз нуксондои асосии бадеи порсй, аз чумла Kошифй мебошад, ки долати умумии яксон дошта, сабаби истой ва инчимоди он гаштааст.
Р. Мусулмонкулов муайян кардааст, ки дар рисоладои илми бадеъ, ки дар куруни XI-XV таълиф гардидаанд, 274 санъати бадей тадлил карда мешавад [5, 24]. Аз чумла, ин мудаккик акида дорад, ки ^шифй дар "Бадоеъу-л-афкор" 211 санъати бадеиро мавриди тадлил карор додааст [5,24].
М. ^ззозй низ дар шумораи санъатдои бадеии рисолаи ^шифй игрок карда, гуфтааст, ки дар он 300 орояи сухан баррасй шудааст [4,58]. Саид Эдсон Содик онро 108 санъат баршумурдааст [14,137], ки он низ иштибод мебошад.
Ea xhco6h mo, gap puco^au Komh^h 99 caHtaTH 6ageH OMaga, 60KHM0Hga 6a aHBOH caHoeu 6ageH gax^ gopag.
Arap 6a coxTopu yMyMHH caHtaTxou 6ageuu puco^au "Eagoety-.i-a$Kop" Hurox KyHeM, ohpo MeTaBOH 6a gy 6axmu Ky.mH ^ygo HaMyg:
а) CaHtaTxou KagiiMf. Hh Saxmpo mo mapTaH nyHHH H0Mry30pH KapgeM, 6a hh MaSHH, kh 6hhoh acocuu 6o6h aBBa^H puco^au Komh^h gap 3aMHHau pacou.™ nemHHH 6ageu nopcH HaBHmTa mygaacT.
б) A^ygaxo. Ea Tat6upu gurap, "a$3ygaxo" gap HaB6aTH xyg 6a ce khcm ^ygo MemaBaHg:
a) caHtaTxou HaBH 6ageH;
6) caHtaTxoe, kh gap KyTy6u nemHHH 6ageu nopcH By^yg gomTaHg Ba Komh^h 6a ohxo HaBtxou HaB Bopug KapgaacT.
b) caHtaTxoe, kh fflaMcu K^aHc cap^H Ha3ap Kapga, a3 3HKpu ohxo xyggopH HaMygaaHg, aMMO Komh^h 6a ohxo "6o3ramTH gy6opa" gogaacT.
a) CaHtaTxoH HaBii 6agef
CaHtaTxou HaBH 6ageH, kh Komh^h gap puco^au xem OBapgaacT, gap HaB6aTH xyg 603 6a gy khcm ^ygo HaMygaH 3apypaT gopag:
1. CaHtaTxou HaB. Komh^h ohxopo gap puco^au xyg 6a ryHau "caHoeu My^aggaga" 3HKp MeKyHag. Hh ryHa caHtaTxo HaTaHxo gap pacou^u nemHHH 6agetu nopcH, xarro «^ag0HKy-^-^ag0HK" Ba "flaKOHKy-m-metp", kh 6o "Eagoety-^-a$Kop" aHKapu6 x,aM3aM0H Me6omaHg, guga HaMemaBaHg. Ea hh gacra MeTaBOH caHtaTxou cexpu ^a^o^, Ta^cra, TaBcu^, MaBKy$, H3M0py-^-^ypy$, Tatpu6, H^pog, Taxa^H, иттирод, TapBH^, 3yMHc0HaHH, 6apoaTH Hcrex-ro^, K&^6y-.i-KaB0$H, H^pog, h^^ok Ba r.-po momhj Kapg, kh gap Ma^Myt 25 caHtaTpo gap6ap Merupag. Ba hh HyKTapo 6oag TatKHg Kapg, kh Komh^h gap ca6KH Huropumu caHtaTxou HaB hh3 6a fflaMcu ^anc nanpaBH HaMygaacT, 3epo gap ca6KH ry3opum Ba Tapxu HaBHmTaHH Tatpu^H caHtaTxo gap hh gy puco^a ma60^aTx,0H 3ueg guga MemaBag.
2. CaHtaTxoe, kh a3 MyxTapeoTH amhp XycpaBH flexmBH 6yga, komh^h ohxopo a3 '^t^03H XycpaBH" 6aprupH^TaacT. Komh^h 6a hh ryHa caHtaTxo MyHocu6aTH gyroHa gopag: a) nem a3 oh kh 6a Tatpu^H hh caHtaTxo mypyt HaMoag, 6a MyxTapeu ohxo umopa MeKyHag Ba e ohpo a3 MaB3yt0TH Amhp XycpaB MegoHag; 6) naHg caHtaTH gurappo a3 '^t^03H XycpaBH" ax3 Kapga, Ba^e a3 3HKpu homh MyxTapetu caHtaT Ba Map^atu ohxo cap^u Ha3ap MeKyHag.
flap "Eagoety-^-a$Kop" ce caHtaT a3 MyxTapeoTH Amhp XycpaBH flex^aBH 6a myMy^H Mycaxxa^H 3y^^ucoHaHH, xomh^h MaBKy$ Ba MycTa3ogu MaBKy$ eg myga.
CaHtaTH 3y^HCOHatiH gap 30th xyg 6a myMy^H "caHoeu My^aggaga"-H puco^au Komu^H goxH^ MemaBag. Mya.raH$ ohpo 6atg a3 gax caHtaTH gurap 6atg a3 Mycaxxa^H 3y^^ucoHaHH ^oh gogaacT, kh hmth6ox Me6omag. Eoag y ohpo nac a3 Mycaxxa^H 3y^^ucoHaHH OBapga, xaMcoHH Ba Ta^OByra ohxopo a3 ^hxo3h MaB3yH hhmoh Megog. TatKHg KapgaH 3apyp acT, kh caHtaTH 3y^^ucoHaKH hh3 a3 MyxTapeoTH Amhp XycpaB (1253-1325 m.) 6yga, Mya.raH$ a3 3HKpu B03etu oh xyggopH KapgaacT.
Th6kh ^apMygau Komu^H caHtaTH 3y^^ucoHaKH nyHOH 6yBag, kh moupu KogupcyxaH 6anTe ryag, a3 hk Ba^x, cypaTH xo^H, 6a apa6H noK Ba 3e60^aM0^ HaMoag; Ba a3 ^HxaTe gurap MaKO^e 6a ^opcH MypTa6uT Ba Map6yT gap 6aeH oag; Ba arap gap KHTo6aTH oh 6anT a3 apa6H to ^opcH, aHgaK Ta^OByTe 6omag, e gap xapaKaT aHgaK Tarnupe nagug oag, My^H6u TatHy Kagx HecT. HyHOHKH Amhp XycpaB ryag:
Бауое хона дорй, бо бауо кун, Хаводориву нодонй рауо кун.
Маънии форсй худ зодир аст, аммо арабии "Бадо" номи шахсе бошад ва "ё"-и нисбат, яъне "бадои ман". "Бобидо кун" - бар дари он сарой бош, "давй дорй" -фуруд омад дар сарои ман. "Хон дорй" - хиёнат кард дар сарои ман. "Но донй" -нидо кард маро, "Ky^' - бибош. Дар китобати лафзи "хон" ва "давй" аз арабй то форсй тафовуте даст ва дар даракат деч тагйире нест" [б, 153].
Аммо тасхиф дар лугат "хондану навиштани садифа бошад ба хато" ва дар истилод, тибки навиштаи Kошифй он аст, ки алфозе истеъмол кунад, ки чун сувари он алфозро нигод доранд ва нукоту даракотро тагйир кунанд, сано ва офарин ба дичо ва нафрин мубаддал шавад ва инчо фарк зодир мегардад; миёни тасдифу тачниси хат чи тачниси хаттиро дарду руй дар чониби мадд бошад. Ва тасдиф аз чидате мадд бувад; аз чидате дигар ба мазаммат адо кунад; ва дар истихрочи он ба тафаккури тамом эдтиёч нагардад"
Амир Хусрав баъд аз санъати зуллисонайн ба ибдоъи санъати мусаддафи зуллисонайн пардохта, ки тандо шоири кодирсухан метавонад дар ин санъат шеър эчод намояд.
Санъати мусаддафи зуллисонайн, бинобар шадодати Kошифй, чунон бувад, ки "як байтро ба арабй тавон хонд ва маъонии калимоти вай дама дурусту рост бошад ва мусаддафи y ба порсй байте тамом бошад, бо сиддати лафзу маънй" Чунонки Амир Хусрав гуяд:
i ^^ i
Тасдифи он ба порсй чунин бувад:
Ту оре, марди некй, бахт дорй,
Ва обат бардидам хониву шодй.
Ба андешаи инчониб, санъати мазбурро метавон ба гуруди санъатдои тафаннунй ва намоиши иктидори дунари шоирй шомил кард.
Азбаски мустазод ба анвои шеър тааллук дорад, аз шарди мустазодди мавкуф, ки онро Kошифй дамчун чузви саноеи бадей овардааст, худдорй менамоем.
Санъатдои иктибос, икд, тарвич, таркиб, мавкуф, тасгир ва таърибро низ ^шифй аз "Эъчози Хусравй" баргирифта, вале ба марчаъи ондо ишора накардааст. Инчунин, мухтареоти дигари Амир Хусравро, ба мисли дуру, калбу-л-лисонайн, арбааи адраф, муъчизату-с-сана ва-ш-шифо, тарчумату-л-лафз, мудтамилу-л-маонй, мавкуфу-л-охир канор гузоштааст [10, 439-441].
б) Анвои нави саньатхо
Ба ин даста метавон санъатдои тачнис, такрир, маклуб, акс, сачъ, тазмин, радду-л-ачуз ила-с-садр, ташбед, идом, муболага, сиёкату-л-аъдод, эътирозу-л-калом, тавшедот, ирсоли масал, муталаввин, муаммо, иктифо, чамъу тафрику таксим, лаффу нашр, тасдиф, тазмин, тадвир, мафкуф, мусалсал, ифрод, илдок ва музайяро шомил кард.
Р. Мусулмонкулов дар тадкики пурдоманаи худ навъдои нави ин саноеъро дамчун санъати алодида дисоб кардааст, ки иштибод мебошад [8,24]. Албатта, ин навъдои ворида меъёр ва дудуди санъатдоро вусъат дода, гуногуннавъй, тозагй ва дар мачмуъ рушду тадаввули афкори назарии адабиёти порсии точикиро дар садаи XV мелодй ифода месозанд.
flap phcoh^h PogyeHH Ba BaTBOT caHtaTH TaKpop MyHca^HM Ba hkmxt 6yga, fflaMcu ^anc OHpo gap goxum caHtaTH Ta^Huc mapx gogaacT [13,356]. Ammo hh caHtaT gap Ha3apueTH Komu^H 6a 7 HaBt (MyraaK, MycaHHO, Myma66ax, MycratHa^, Mata-^-Bocura, MyaKKag Ba TaKpopu xamB) ^ygo MemaBag, kh axaMHHTH Ka.rohh Ha3apH gopag [5,156-17a].
Eopu aBBa^ Pamugu BaTBOT caHtaTH paggy-^-a^y3 raa-c-cagppo 6a 6ageu nopcH Bopug Kapg Ba 6 HaBtH OHpo TaB3ex gog [3, 230], fflaMcu K^anc OHpo gap TapKH6u caHtaTH Ta^Huc OBapgaacT [13, 353], Ba^e Komu^H Meryag, kh hh caHtaT "6ap 8 HaBt acT" (Mycaggapu MyraaK, MyTaxaraum MyraaK, Mycaggapu My^aHHac, MyTaxa.raa.m My^aHHac, Mycaggapu MyKTa3a6, MyTaxa.raa.m MyKTa3a6, Mycaggapu MymTaK, MyTaxa^^a^H MymTaK) [5,196-206].
^Ke a3 caHtaTxoH MyTagoBHm 6ageu nopcH Tam6ex Me6omag. flap "Tap^yMOHy-^-6&rora" 6 HaBtH Tam6ex (MyKaHHO, Map^yty aHxy, MampyT, MatKyc, My3gaBa^) [12, 4454] TaB3ex myga 6omag, gap "X,agouKy-c-cexp" hh3 6 HaBt (MyraaK, MampyT, khhoht, TacBHT, H3Mop Ba Ta$3H^) [3,230], gap "a^-Myt^aM" 7 HaBt, fflaMcu K^anc 6a oh HaBtH Tam6exH capexpo a$3yga [22,360], aMMO gap "Eagoety-^-a$Kop" 9 HaBtH Tam6ex mapx goga mygaacr, kh TaHxo Tam6exu Myro^aTa HaB Me6omag [5, 246-26a]. Hh HyKTa 6aeHrapu oh acT, kh aKcapu hh puco^axo MaBpugu ucra^ogau Mya.rah$ Kapop rupu^Ta, Komu^H gap 30th xyg xaMau ohxopo hk HaBt ^aMt6acr KapgaacT.
EapoH muHocoH 6o paBHmu TaxKHK Ba Kuecu ^uxaTxou ca6KH puco^au Komu^H 6aeHH caHtaTH Ta^Hucpo gap puco^axou 6agetHuropoHH M0Ka6^u y h^momh a3 Ha3ap ry3apoHHgaH MyMKHH acT.
Mya^^H^H "Tap^yM0Hy-^-6a^0ra" xapnaHg 6acoMagu Ta^Hucpo caHtaTH Tapcet MegoHag, Ba^e Tatpu^u Ta^Hucpo gap $ac.m Ta^Hucu MyraaK MeoBapag. "My^OHuc, -MeHaBucag MyxaMMag YMapu PogyeHH, - a3 a^$03 HOMe 6yBag, rapgaHga MueHH hh3xoh MyxTa^H^ 6a MatHH. HyH 6anTe 6yBag, 6ag-y aHgap gy e ce ^a$3H 6a xypy$ Ba эtpo6y HyKaT hkcoh rapgaHg, xap ^a$3e a3 oh ^a$3xo 6a MueHH hh3xoh MyxTa^H^ 6a MatHH, oh 6anTpo My^OHuc xoHaHg Ba 6at3e nopcuryeH MyTamo6ex" [12, 11].
Coxh6h "^agoHKy-c-cexp gaKOHKH-m-metp" hh caHtaTH 6ageupo Huc6aTaH My^acca^ mapx goga, "Ka^HMOTe 6omag MOHaHgu HKgurap 6a ry^TaH Ba Ha6umTaH gap Hacp e gap Ha3M" [3, 230] , kh gap Kuec 6a Tatpu^H PogyeHH Myt^a3 Ba Mymaxxac Me6omag.
fflaMcu ^anc Ta^Hucpo "a^$03H 6a HKgurap MOHaHga ucTetMO^ KapgaH" Tatpu^ Kapga, oh gap Ha3My Hacp paBHaKH cyxaH 6uH$30Hg. OHpo, 6a aHgemau coxh6h "a^-Myt^aM" ryBOXH HKTHgopu Mapg myMopaHg [13, 352].
Po^et 6a caHtaTH 6ageuu Ma36yp Ha3apueTH XycanH Boh3h Komu^H gap Huc6aTH aHgemaxoH 6agetHHropoHH nemHH MyKaMMa^ Me6omag. Ta^Huc, gap ^yraT, th6kh ^apMygau Komh^h, ryHa-ryHa rapgoHHgaH 6yga, gap hcth^ox, u6opaT acT a3 ucTetMO^H a^$03H MyTamo6ex Ba Ka^HMOTH MyTa^OHuca. ^tHe moup TapKu6e KyHag a3 gy 6o 3uegaT, kh gap Ta^a$$y3 e KHTo6aT a3 ^hhch HKgurap 6omaHg; Ba aKcoMH Ta^HucoT 6uycpuxo gap Metepu Ka^OM HeK MytTa6ap acT; Ba gap Ma^opuu Ha3My Hacp 6aroHT MycTaxcaH. Ba y3y6aTH cyxaH Ba paBHaKH TapKu6 6a эpogн xap hk a3 aKcoM MyTa30ug maBag" [5, 12a].
CaHtaTH Ta^Hucpo PogyeHH 6a 3 HaBt (MyraaK, Mypaggag, 30ug) [12,11-13], Pamugu BaTBOT 7 HaBt (tom, hokhc, 30ug, MypaKKa6, MyKappap, MyTappa^, xaT) [3,230], fflaMcu
^айс ба б навъ (том, нокис, зоид, мураккаб, муздавач, мутарраф) ва санъатдои радду-л-ачуз ила-с-садр, радду-с-садр ила ачуз ва такрирро низ дамчун чузви тачнис муаррифй кардааст [13, 352-358]. Дар ин хусус Kошифй менависад, ки "он чи аз чинси тачнисот дар каломи порсй пеши арбоби ин синоат раками эътибор ёфта, дувоздад кисм аст [5, 12а].
Ч,олиби диккат аст, ки Kошифй суннати бадеънигорони пешинро идома дода, санъати тачнисро аз ду зовия шард бастааст: а) аз нуктаи назари раддабандй ва чойгузинии аносири он ва б) аз чидати дусну кубд низ ба гуруддо чудо намуда, барои дар кадом намуна ё намунадои шеърй шодид овардааст. Масалан, тачниси зоид дар дамаи рисоладои бадеъ дида мешавад. Барои киёси дидгоддои бадеъшиносон онро мавриди тадлил карор медидем:
Муаллифи "Тарчумону-л-балога" аз дамон огози бадеи порсии точикй дуруст ба мушодида гирифтааст, ки "ду лафз ба як маънй биёранд ва ба охири лафзи охирин як дарф зиёдат кунанд", таърифи тачниси зоид ба дусул ояд [12,11]. Таърифи Рашиди Ватвот такрибан бо таърифи Родуёнй яксон аст: "Дар ду калимаи мутачонис ба дуруфи даракот муттафик бошанд, аммо дар охири калима дарфе зиёдат бувад"[3,232]. Рашиди Ватвот тачниси зоидро "музайял" низ номидааст [3,232].
Нигорандаи "ал-Муъчам" низ айни гуфтаи Рашиди Ватвотро бо каме тагйир оварда: "калимаи мутачонис, аз дигаре ба дарфе зиёдат бошад" [13,352].
Аз руи тартиб, тачниси зоид дар таърифи ^шифй дар макоми дафтум омада, нисбат ба назариёти пешиниён муфассалтар аст: Ин санъат, ба шадодати содиби "Бадоеъу-л-афкор" чунон бувад, ки яке аз мутачонисин ба дарфе зиёдат бошад, аз они дигар. Нуктаи фарккунандаи таърифи ^шифй аз он иборат аст, ки: "ин кисм тачнис бар ду навъ аст: яке [аввал-У.Ю.] он ки зоид дар охири калимот бувад, чун "наво" ва "навол" ва "бод"-у "бода". Инро тачниси музайял хонанд. Музайял, тибки фармудаи муаллиф, дар лугат "дароздоман" аст. Инчо низ доман як калима дарозтар уфтода. Дувум, он ки зоид дар аввали калимот бошад, чун "губор" ва "бор", "диёр" ва "ёр" ва инро тачниси мазид хонанд, яъне зиёдкардашуда ба эътибори зиёдати дарфи аввал" [5,57б].
А. Сатторзода "тачниси музайял" ва "тачниси мазид"-ро муродифномдои тачниси зоид донистааст. [15, 23]. Ин нуктаро низ месазад ёддошт кард, ки охарин санъати расолаи ^шифй бо номи "музайял" дамчун санъати мустакил зикр гардида, дар навбати худ боз ба ду навъ таксим мешавад.
Чунонки ба мушодида мерасад, бадеънигорони пешин навъдои нави тачнисро бо дарназардошти тадаввули афкори бадеии порсии точикй ба рисоили хеш афзудаанд. Дар "Бадоеъу-л-афкор" анвои тачниси мафрук, марфу, мушобед ва лодик нав мебошанд.
Аз чумла,тачниси лодик, бинобар таснифи Kошифй, чунон аст, ки дар ду мутачонис дар дама дуруф муттафик бошанд, илло дар дарфе аз дуруфи васат" [5, 14б]. У санъати лодикро бар "ду навъ" донистааст [5, 14б]. Аввал, он ки дарду дарф садед бошанд, ё яке садед бошаду яке дарфи иллат ва онро лодики мусаддад гуянд. Мисол: Навбати шодист гулро з-он сабаб бар бомдод, Навбати шоуй занад мурги сауар бар боми гул.
Дувумро "лодики муаллал" гуянд, ба сабаби вучуди дарфи иллат дар калима; ва табдили дар яке ба дигаре [5,14б]. ^шифй аз руи хусусиятдои ботинй онро боз ба се навъи дигар чудо кардааст: Аввал, он ки мухолифат бошад миёни алифу вов, чун
"Hyp"-y "Hop" Ba "^op"-y "^yp". flyByM, oh kh hxthao^ 6yBag MueHH "a.m$" Ba "e", HyH "xop"-y "xanp" Ba "cup"-y "cop". CeByM, oh kh Ta6oHH (raBO^yT-Y.ro.) 6omag MueHH "bob" Ba "e", HyH "Typ"-H "rap" Ba "gyp"-y "gep".
H^OBa 6ap hh, 6agetHHropoHH nemHH arap hk HaBtu Ta^Hucu Mypaggag Ba MyTappa^po 6aeH Kapga 6omaHg, Komu^H ohxopo gap gy HaBt Tampex gogaacT.
X,aMau hh Tarnupy moBaxopo goHHmMaHgu to^hk P. Mycy^MOHKy^OB 6a HHo6aT rupu^Ta, 6a HyHHH xy^oca Mepacag, kh Komu^H "110 caHtaTH HaB"-po Kam$ Kapgaacr [8, 24].
Puco^au Komu^H a3 ce cy xoh3h axaMHHT acT, a3 hk cy, Mya.rah$ KymugaacT 6o a$3ygaHH aHBOtu HaB gap TapKu6u caHtaTxo moxhhth ohxopo paBmaH HaMOHg, a3 cyu gurap, xycycueTH Ha3apuu caHoetu upgo$, TaKMHA, Tacrup, TaBcuM Ba ranpapo, kh gap 6ageu nopcH oh Kagap Matpy$ HecTaHg, 6aeH HaMygaacT Ba, a3 Tapa^u ceroM, 6a 6at3e gugroxxoH ca6KH Ba э^ogнн myapou nemHH Ba xaM3aM0HH xyg umopaxo Kapgaacr.
b) 6o3ramth gy6opau cahtatxo
HyHOHKH egoBap mygeM "a^-Myt^aM"-H fflaMcu K^anc HKe a3 capnamMaxou acocuu puco^au XycanH Boh3h Komu^H Me6omag. fflaMcu Kanc hh3 a3 "X,agouKy-c-cexp" cyg ^ycra, Ba^e a3 3HKpu 24 caHtaTH MaBpugu Kop6ypgu Pamugu BaTBOT napxe3 KapgaacT. A3 ^yM^a, 6a hh gacra MeTaBOH caHtaTxou "aT-Tapcet Maa Ta^Huc", "a^-ac^ot", "a^-MaK^y6", "Ta3MHHy-^-My3gaBa^", "a^-MyxTaMH^y-3-3HgganH", "Ta^oxy.™ opu$", "Mycaxxa^", "Tap^yMa", "u6got", "MyTa3a^3H^" Ba ranpapo momhj Kapg. Ea hh xothp fflaMcu Kanc hh caHtaTxopo $ypy ry3omTaacT? Ea aHgemau mo, acocu my6xau coxh6h "a^-Myt^aM" gap puco^au Pamugu BaTBOT Hyxy^TaacT. A3 ^yM^a, 3hmhh 6aeHH caHtaTH u6got Pamugu BaTBOT ry^Taacr: "ap6o6u 6aeH u6gotpo a3 ^yM^au caHoet goHucTaaHg, Ba^e oh a3 ^yM^au caHtaT Hecr" [3,318-319]. A3 xaMHH ahxo3, 6agetHHropoHH Myocup "u6got"-po gap ^y3BH hcthaoxoth metpH 3HKp KapgaaHg (Mac. H. XyMoH Ba A. CaTTop3oga). Ea hh Ma6HH, fflaMcu Kanc xap Ky^o my6xa Kapga, hh ryHa caHtaTxopo gap puco^au xem HaeBapgaacr.
Ba^e Komu^H gap puco^au xem 6a ohxo "yMpu gy6opa" e "6o3ramra gy6opa" 6axmugaacT. Hh ga^e^ co6ht Meco3ag, kh hh caHtaTxo 6a a^Kopu Ha3apuu MapgyMH to^hk gap acpu XV 3apypaT gomTaaHg. Komu^H 6o6h gyByMH puco^au xygpo"flap 6aeHH yro6u Ha3M" HOMHgaacr. Oh 6a HKe a3 y^yMH aga6H, kh 6a KaBAH Mya.raH$ "oHpo himh HaKg xoHaHg" Taxcuc e^Taacr.
Mya.rah$ gap 6opau uraaTxoH a^30H metp, 6a mhc^h Myco^aTa, cam, Macx, hamom, MyH0Ka3a, ygy^, ry^yBBH $oxum, raro, Ta^aMMyt, caM0xaTy-A-H6rag0, HHxupo^, caMOxaTy-A-HHTHxo, Myxo^H^aTH Hacu6 Ba Tam6u6, paK0KaTy-T-Taxa.myc, u6poMy-c-cyoA Ba TaKa^^y^ Mat^yMOT Meguxag.
Coxh6h "Eagoety-^-a^Kop" gap hh hh3 a3 "a^-Myt^aM" nanpaBH Kapga, Ba^e gap Kuec 60 gugroxxou hamh Ba aga6uu fflaMcu Kanc, ycy^H Hurapum, paBHmu TaxKHK Ba meBau ap3umry3opuxoHm Huc6aTaH coga Ba caTxH Me6omag.
XoTHMau puco^au Komu^H "gap 6aeHH MatHHH ko^hh, agagu xypy^y xapaKOT Ba aBco^y a^Ko6u oh Ba 3HKpu Matou6, kh Taa^^yK 6ag-y Ba pagu$ gopag", 6axc Kapga, MymTaMHA 6ap xa^T ^ac^H xypg acT. Mya.rah$ gap hh 6axm hh3 Ta^om Bap3uga, to gap 6opau MatHHH ko^hh, xypy$ Ba xapaKOTH oh, aHBOtu ko^hh, aBco^u oh, ko^hhh ac^H Ba MatMyA, ko^hhh monroH, yro6u KaBO^H Ba pagu$ Mat^yMOTH My^ug guxag.
my^0xh30th iioehf
P. Mycy^MOHKy^OB paBHmu ^ycanH Boh3h Komu^upo gap Macta^au mapxy Ta^cupu caHtaTxoH 6ageH 60 paBHHH acocuu metpmHHocoHH nemHH - HyH MyxaMMag
Умари Родуёнй, Рашиди Ватвот, Шамси ^айс, Шарафуддини Ромй, Хусрави Дедлавй, Точ ал-Даловй ба силки тадкик кашида, ба хулоса мерасад, ки ондо аз якдигар фарк мекунанд. Мо ондоро ба хотири равшан шудани модияти масъала бо каме ихтисор иктибос менамоем:
1. У, ба мисли дигар муаллифон, маънидои лугавию истилодии санъатдоро баён карда, шарду эзод медидад ва фикри худро бо мисолдо пуркувват менамояд; факат год-годе оид ба ин ё он масъала акидаи муаллифони пешин, аз кабили Рашиди Ватвот, Шамси ^айс, Насируддини Тусиро кайд мекунад;
2. Бо максади исботи фикр ^шифй мисолдое меорад, ки ондо аксаран аз чидати гояву мазмуну мавзуъ умумй ва ишкиянд (тагаззулй-У.Ю.) ва бар равияи маъмулии дигар муаллифон монанд аст, аммо аксари кулли далелдои шеърии "Бадоеъу-с-саноеъ" дар мавзуъдои даётиву замонавй буда, мазмундои шикоят, танкиди замон, панду насидат ва амсоли индоро дарбар мегиранд;
3. Аксари шеърдои "Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор" ба мисли асардои дигар шеършиносон номаълуммуаллифанд [9, 62].
Илова бар ин, ба андешаи мо, чунин мушаххасадоро низ ба рисолаи ^шифй марбут донист:
1. "Бадоеъу-л-афкор", аз як су, дар омузиши падлудои гуногуни афкори адабй-зебошинохтии муаллиф мусоидат намояд ва, аз суи дигар, дар баёни модияти назариёти садаи XV, ки расоили зиёди балогй таълиф шудаанд, адамияти калони назариявй дорад.
2. Тадкики сайри таърихии афкори гузаштагон яке аз проблемадои илми шаркшиносии муосири кишвари мо Точикистон аст. Дар ин самт кордои назарраси илмй, аз чониби донишмандони точик, аз чумла Х. Шариф, Т. Зеднй, Р. Додизода, Р. Мусулмонкулов, А. Сатторзода, М. Нарзикул ва дигарон анчом ёфта, абъоди мухта-лифи ин самти мудими адабиётшиносй тадкик шуданд. Аммо то имруз дар масъалаи таъсир, мукоиса ва мукобалаи илми балогат, аз чумла санъатдои бадеии арабу ачам тадкикоти вижа ба вучуд наёмадааст. Дар мутолаа ва омузиши ин самти мудим низ рисолаи "Бадоеъу-л-афкор" накши бориз дорад.
3. Омузиши воситадои тасвири бадей яке аз мабонии илми накд дар замони муосир мебошад. Усули нигариши чадид ва шеваи арзишгузоридои муосири илмй, бидуни омухтани осору афкори адабй-зебошинохтии гузаштагон муяссар намешавад. Зеро дар осори зиёди назарии бокимонда накду баррасй ва доваридои нозуки дунармандона мавчуданд, ки бешак натандо барои рушди муосири накди адабй, балки ба тадаввули адабиёти бадей такони чиддй мебахшад.
4. Рисолаи "Бадоеъу-л-афкор" аз лидози омузиши сабкшиносй, тарзу ифодаи баён ва намунаи насри садаи XV низ чолиби диккат мебошад.
5. Kошифй дар "Бадоеъу-л-афкор" бештар ба модияти назарии афкори зебои-шиносии порсй адамият додааст. Ба ин далел, ки аксари шаводиди рисолаи у аз наму-надои ашъори шоирони порсигуй иборат буда, аз мисолдои арабй пардез кардааст.
Пайнавишт:
1. Афсаузод А. Адабиёти форсу тоцик дар нимаи дувуми асри XV. -Душанбе: Дониш, 19S7. - 264 с.
2. Аумадов М. Хаёт ва мероси илмию адабии Хусайн Воизи Кошифй. //Чанд мулоуизаи адабй//Мацмуаи илмй. -Душанбе. 1973. -40 с.
3. Ватвот Рашидуддин. Хадоицу-с-сеур фи дацоици-ш-шеър. Перевод с персидского, исследование и комментарий Н. Ю. Чалисовой. -Москва:Наука, 1985. -324 с.
4. Каззозй М. Дебоча. Камолуддин Хусайн Воизи Сабзаворй. Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор. Вироста ва гузоридаи Мирцалолуддини Каззозй.-Теурон: Нашри марказ. 1369. Сс. 1-64.
5. Кошифй Камолуддин Хусайн Воиз. Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор. Бо муцаддима ва саъй ва феуристуои Р. Мусулмощулов. -Москва: Наука. 1977. -236 с.
6. Кошифй. Камолуддин Хусайн Воизи Сабзаворй. Бадоеъу-л-афкор фй саноеъи-л-ашъор. Вироста ва гузордаи Мирцалолуддини Каззозй.-Теурон: Нашри марказ. 1369.387 с.
7. Мусулмонцулов Р. Персидско-таджикская классическая поэтика X-XV. -М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1989. -240 с.
8. Мусулмонкулов Р. Атауллах-и Махмуд-и Хусайни и вопросы таджикско-персидской классической поэтики. АДД. -Душанбе, 1980, - 40 с.
9. Мусулмонцулов Р. Дар бораи сохт ва мундарицаи "Бадоеъ-ул-афкор фй саноеъ-ил-ашъор"-и Кошифй. Ахбороти АИ Тоц. ССР. Шуъбаи умумии цамъиятшиносй. №3 (73), 1973. 56-63 сс.
10.Нуъмонй Шиблй, Шеъру-л-ацам. Тарцумаи форсии Саидмууаммад Тации Фахр Доии Гелонй. Тауияи А. Набавй. -Душанбе: ДДОТ. 2016. Цилди 1 ва 2. -544 с.
11.Райснер М. Л. Восточная поэтика: Тексты. Исследования. Комментарии. -М.: Издательская фирма "Восточнаялитература"РАН, 1996. -342 с. [с. 258-290]
12.Родуёнй Мууаммад Умар. Тарцумону-л-балога. Ба тасуеу ва эутимоми А. Оташ. -Теурон: Асотир. -290 с.
13. Розй, Шамси Кайс. Ал-Муъцам фй маъойири-л-ашъори-л-ацам. Ба тасуеуи аллома Мууаммад ибни Абдулваууоби Казвинй, Мударрис Разавй ва Сирус Шамисо. -Теурон: Илм, 1388. -640 с.
14. Саид Эусон Содиц. Улуму-л-балога инда-л-араб ва-л-фурс. -Димашц: ал-Мусташорияту-с-сацофия ал-ирония фй Димашц. 1421 у./2000 м. -365.
15. Сатторзода А. Такмилаи бадеъи форсии тоцикй (дар заминаи навиштауои пешиниён ва имрузиён). -Душанбе:Адиб, 2011. -380 с.
16. Сафо Забеууллоу. Таърихи адабиёти Эрон. ц. 3. -Теурон:Фирдавс, 1379, -с. 256.
17. Тоиров У. Сарсухан. Хусайн Воизи Кошифй. Бадоеъ-ул-афкор. -Душанбе: Хумо. С 3-40
18. Тоц-ал-Халовй Алй ибни Мууаммад. Ба тасуеу ва бо уавошй ва ёддоштуои Саидмууаммад Козим Имом. -Теурон, 1341. -136 с.
19. Хондамир Гиёсиддин. Хабибу-с-сияр.-Теурон: Хайём. 1362. Ц. 3. -716 с.
20. Хидоят Ризоцулихон. Мадорицу-л-балога.-Теурон: Фаруангистони забон ва адаби порсй. 1383. -186 с.
21. Хусайнй Атоуллоу Маумуд. Бадоеъ-ус-саноеъ. -Душанбе: Ирфон, 1974. -224 с.
22. Шамисо Сирус. Нигоуе тоза ба бадеъ. -Теурон: Митро. Вирости 3. 1383. -208 с.
Reference Literature:
1. Afsahzod A. Tajik-Russian literature in the second Half of the XV-th Century. - Dushanbe: Knowledge, 1987. - 264pp.
2. Ahmadov M. Life and Heritage of Khusayn Voiz Koshifi // Some critical Remarks// Scientific Researches. - Dushanbe, 1973. - 40 pp.
3. Vatvat Rashiduddin. Gardens of Magics in Subtleties of Poetry. Translation from Persian, exploration and commentaries by N. Yu. Chalisova. - M: Science, 1985. - 324 pp.
4. Kazzazi M. Preface. Kashif Kamoluddin Khuseyn Voiz Sabzavazi. New Thoughts about Poetic Art. Footnotes and indicators by M. Kazzazi. - Tehran: Issue of the Centre. 1369hijra. - pp. 1 - 64.
5. Kashif Kamoluddin Khuseyn Voiz. New Thoughts about Poetic Art. Footnotes and indicators by R. Musulmankulov. - Moscow: Science. 1977.-236pp.
6. Kashif Kamal ad din Khuseyn Voiz. New Thoughts about Poetic Art. Footnotes and indicators by M. Kazzazi. - Tehran, 1369hijra. - 387pp.
7. Musulmonkulov R. Persian-Tajik Classical Poetics of the X-th - the XV-th Centuries. - M: Science, 1989. - 240 pp.
8. Musulmonkulov R. Ataullah Mahmud Khusayni and Issues of Tajik-Persian Classical Poetics.
Synopsis of doctoral dissertation in philology. - Dushanbe, 1980. - 240 pp.
9. Musulmonkulov R. On Structure and Contents of the Treatise "New Thoughts about Poetic Art". Tiding of the Tajik SSR Academy of Sciences. Section of social sciences. 1973. №3 (73).-pp. 56-63.
10. Nugmani Shibli. Poetry of Adjam. Translation by Fahr Dai Ghilani. Transposition by A.Nabavi. - Dushanbe: Tajik State Pedagogical University, 2016. - VV. 1-2. - 544pp.
11. Raisner M.L. Oriental Poetics: Texts, Researches. Commentaries. - M: Oriental Literature Publishing firm. RAS, 1996. - 342 pp. (pp.258-290)
12. Raduyani Mukhamad ibn Umaz. Interpreter of Rhetoric. Footnotes and indicators by A. Otash. - Tehran: Asotir (Legends, Myths, Tables). - 290 pp.
13. Razi, Shamsiddin Mukhammad ibn Kais. The Code of Persian Poetics Rules. Commentaries by Mukhammad ibn Abdalvahhab Kazvini, Mudazzis Razavi and Sirus Shamiso. - Tehran: Science, 1388hijza. - 640 pp.
14. Said Ehsan Sadik. The Science of Rhetoric among Arabs and Persians. - Damascus: Iranian cultural centre. 1421hijra. - 365 pp.
15. Sattar-zade A. Supplement to Tajik-Russian Poetics. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2011. - 380pp.
16. Safo Zabehullah. The History of Persian Literature. - V.3. Tehran: Firdaws, 2011. - 256pp.
17. Toirov.U. Introduction. Kashf Kamoluddin Khusayn Vaiz Sabzavazi. New Thoughts about Art. - Dushanbe: Humo, - pp. 3 - 40.
18. Tadge al-Halovi Ali ibni Mukhammad. Subtleties of Poetry. Footnotes and indicators by Saidmukhammad Kozim Imon. - Tehran, 1341hijra. - 136pp.
19. Hondemir Ghiyosiddin. The Friend of Life Descriptions.- Tehran: Khayam. 1362hijra. V.3. -716 pp.
20. Hidayat Riza Kuli Han. Degrees of Poetics. -Tehran: Academy of Persian Language and Literature. 1386 hijra. - 186pp.
21. Khusayn Ataullah Mukhammad. Mastership of Poetry. -Dushanbe: Cognition, 1974. - 224pp.
22. Shamisa Sirus. Ne w Outlook in Reference to Poetry. Tehran: Mitro, Virosti 3. 1383hijra. -208 pp.
