Научная статья на тему 'БЎЗ ТУПРОҚЛАР МИНТАҚАСИ ТУПРОҚЛАРИ, УЛАРНИНГ МИКРОВА МАКРОАГРЕГАТЛИГИ'

БЎЗ ТУПРОҚЛАР МИНТАҚАСИ ТУПРОҚЛАРИ, УЛАРНИНГ МИКРОВА МАКРОАГРЕГАТЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
15
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Ўзбекистон Республикаси Ер фонди / бўз тупроқлар минтақаси / турли хил тупроқ типлари / микрова макроагрегатлик кўрсаткичлари.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Парпиев Ғофуржон Тохирович, Машарипов Норбек Кенжабаевич, Облоқулов Музаффар Раҳмонқул Ўғли, Сагдуллаев Одилжон Қодиржон Ўғли

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикаси Ер фондидаги бўз тупроқлар минтақ. асидаги тупроқлари, уларнинг генетик гуруҳлари тақсимотининг республикадаги жами ерларга нисбатан фоиз ва гектар бирлигидаги кўрсаткичлари ҳамда ушбу минтақа айрим тупроқ типлари мисолида уларнинг микрова макроагрегатлиги ҳолати қисқача баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Парпиев Ғофуржон Тохирович, Машарипов Норбек Кенжабаевич, Облоқулов Музаффар Раҳмонқул Ўғли, Сагдуллаев Одилжон Қодиржон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЎЗ ТУПРОҚЛАР МИНТАҚАСИ ТУПРОҚЛАРИ, УЛАРНИНГ МИКРОВА МАКРОАГРЕГАТЛИГИ»

УУТ: 631.6.:631.4; 631.452 БУЗ ТУПРОЦЛАР МИНТАЦАСИ ТУПРОЦЛАРИ, УЛАРНИНГ МИКРО- ВА

МАКРОАГРЕГАТЛИГИ 1Парпиев Гофуржон Тохирович, 2Машарипов Норбек Кенжабаевич, 3Облокулов

Музаффар Рах,монкул ^"ли, 4Сагдуллаев Одилжон Цодиржон ^ли ^'Уздаверлойиха" ДИЛИ бош директор уринбосари, б.ф.д., к.и.х, 2'3 Гулистон давлат университети укитувчилари, 4Узбекитсон Миллий университети 2-боскич таянч

докторанти. https://doi.org/10.5281/zenodo.10935762

Аннотация: Ушбу мацолада Узбекистон Республикаси Ер фондидаги буз тупроцлар минтац. асидаги тупроцлари, уларнинг генетик гуруулари тацсимотининг республикадаги жами ерларга нисбатан фоиз ва гектар бирлигидаги курсаткичлари уамда ушбу минтаца айрим тупроц типлари мисолида уларнинг микро- ва макроагрегатлиги уолати цисцача баён цилинган.

Калит сузлар: Узбекистон Республикаси Ер фонди, буз тупроцлар минтацаси, турли хил тупроц типлари, микро- ва макроагрегатлик курсаткичлари.

Аннотация. В данной статье кратко описываются почвы сероземного пояса на земельного фонда Республики Узбекистан, процент распределения их генетических групп по отношению к общей площади земель республики и в единицах гектаров, а также состояние их микро- и макроагрегации на примере определенных типов почв из этого пояса.

Ключевые слова: Земельный фонд Республики Узбекистан, почвы сероземного пояса, различные типы почв, показатели микро- и макроагрегации.

Abstract. This article briefly describes the soils of the serozem belt on the land fund of the Republic of Uzbekistan, the percentage of distribution of their genetic groups in relation to the total land area of the republic and in units of hectares, as well as the state of their micro- and macro-aggregation using the example of certain types of soils from this belt.

Keywords: Landfund of the Republic of Uzbekistan, soils of the serozem belt, various types of soils, indicators of micro- and macro-aggregation.

Кириш. Буз тупроклари минтакаси Узбекистоннинг Фаргона, Чирчик-Ангрен, Мирзачул, Зарафшон, Китоб-Шахрисабз ва Сурхон-Шеробод каби водий ва вохаларини ишгол этади.

Буз тупроклар минтакаси дарёлар юкори террасалари, тоголди текисликлари, тоглар орасидаги аккумулятив текисликларида асосан буз тупроклар шаклланган. Ушбу тупроклар географик нуктаи назардан, шимолий кенглик ва шаркий узокликлари буйича, шунингдек, тоглар тизимидаги жойлашиш урнига кура денгиз сатхидан турлича баландликда жойлашганлиги билан бир-биридан кескин факланади [6; 307-б., 8; 250-b.].

Масалан, ^ашкадарё вилоятида буз тупрокларининг пастки куйи чегараси денгиз сатхидан 300-350, Зарафшон водийсида 350-400, Сурхон-Шеробод водийсида 460-500 метр баландликдан, юкори чегараси Андижон вилоятида тахминан 1000 метр, Сурхондарё вилоятида эса 1700 метрдан утади [4; 212-б.]. Мирзачул вохасида эса денгиз сатхидан 200 метр баландликда хам учрайди [6; 307-б., 8; 250-b.].

Узбекистон Республикаси ер фонди маълумотларига кура [2; 352-б.], тупроклар генетик гурухларининг таксимланиши буйича республика худудидаги жами ерларнинг

16,7 фоизи (7 472,8 минг га) ни буз тупроклар минтакасидаги тупроклар ишгол этади. Тог зонасида 1,3% (578,5 минг га) оч кунгир утлоки дашт тупроклари ташкил этиб, улар амалда сугоришга тортилмаган. Жигарранг тог тупроклари эса 3,8% (1712,8 минг га)ни ташкил этиб, шундан 7,3 минг гектари (0,13%и) сугорилади.

Юкорида зикр этилганидек, 16,7% (7 472,8 минг га) майдонни ишгол этган буз тупроклар минтакасида: тук тусли буз тупроклар - 2,7% (1 208,8 минг га), типик буз - 6,4% (2 880,1 минг га), оч тусли буз - 4,9% (2 191,9 минг га), буз-утлоки ва утлоки-буз тупроклар эса 2,7% (1192,0 минг га)ни ташкил этади. Шунга мос равишда сугориладиган майдони буйича таксимланишига кура, тук тусли буз тупроклар - 0,6% (34,1 минг га), типик буз -13,7% (757,9 минг га), оч тусли буз - 8,1 (446,3 минг га), буз-утлоки ва утлоки-буз тупроклар эса 20,3% (1 118,9 минг га)ни ташкил этади.

Ушбу курсаткичларни Тошкент, Сирдарё, Жиззах, Самарканд ва Сурхондарё вилоятларидаги, 1855,9 минг гектарни ишгол этган типик буз тупроклардан амалда 511,1 минг гектаридан (9,3%) фойдаланилади. Шундан Зарафшон ва Чирчик-Ангрен водийлари худудида 428,8 (243,9 ва 184,9) минг гектари амалда сугорилса, Сурхон-Шеробод водийсида 41,9 минг гектари, Мирзачул вохасида (Жиззах вилояти худудида) эса 40,4 минг гектари сугорилади.

Умуман олганда, даврий сугоришлар натижасида Чирчик-Ангрен водийсида оч тусли буз тупроклар колмаган, аксинча, хозирги кунда улар урнида хам гидроморф ва яримгидроморф режимга мансуб булган тупроклар тулик шаклланган. Мирзачул вохаси худудидаги оч тусли буз тупроклар майдони буйича Жиззах вилоятида 14,4, Сирдарё вилоятида эса атиги 2,8 минг гектарни ташкил этади.

Тошкент, Сирдарё, Жиззах, Самарканд ва Сурхондарё вилоятлари буйича республика майдонига нисбатан, сугориладиган буз-утлоки ва утлоки-буз тупроклар 823,0 минг га (14,9%)ни ташкил этиб, шундан водийларга нисбатан Мирзачул вохасида (Сирдарё ва Жиззах вилояти) энг куп майдонни (273,4 + 293,9 = 567,3 минг га) ишгол этганлиги билан ажралиб туради. Сабаби, ушбу региондаги паст текисликдан иборат булган сугориладиган майдонларнинг асосий кисми ХХ-асрнинг урталарига келиб тулик узлаштирилган ва фойдаланишга киритилган.

Буз-воха тупрок типи сугориладиган тупроклар таснифига кура, сугориладиган тук тусли буз, типик буз, оч тусли буз, утлоки-буз, утлоки-буз-воха тупрокларини хам уз ичига олади [3; 138-б.].

Буз-воха тупроклари ривожланган жойларда ер ости сувлари сатхи чукуррок булиб, тупрок хосил килиш жараёнига жиддий таъсир курсатмайди. Паст тоглар, тогости ва тоголди худудларидаги баландлик минтакаси тупроклари сугориладиган барча ерларининг 43,0 фоизини ташкил этади, шундан буз-воха тупроклар 10,3; тук тусли буз тупроклар - 0,6; типик буз тупроклар - 12,5; оч тусли буз тупроклар 13,0; буз-утлоки, утлоки ва боткок-утлоки тупроклар - 4,8 хамда утлоки-воха тупроклар 1,8 фоизни ташкил килади [4; 212-б.].

Ушбу минтаканинг куйи кисмида эса кучсиз ишкорийликни намоён этувчи лалми жигарранг тупроклар (Жиззах вилоятида - 208,4, Зарафшон водийсида - 218,8 ва Сурхон-Шеробод водийсида - 370,7 минг гектар) дехкончиликга тортилган. Чирчик-Ангрен водийсида эса тог жигарранг тупроклари 428,4 минг гектарни ташкил этиб, шундан 5,1 минг гектари сугоришларга жалб килинган.

Юкорида кайд килинганлар буз тупроклар минтакасидаги тупрокларнинг микдорий курсаткичларига оид маълумотлар эди.

^уйида келтирилган маълумотларда эса мамлакатимизнинг айрим тупрок типлари мисолида сифат таркиби, хусусан уларнинг микро- ва макроагрегатлик курсаткичлари ва уларнинг холати кискача баён килинган.

Узбекистонда сугориладиган тупрокларнинг структуралилик холати Европада жойлашган тупроклардан кескин фарк килишини курсатади. Тупрок каттик фазаси хар хил катта-кичикликдаги узига хос таркиб ва хусусиятга эга булган механик унсурлар (элементлар) мажмуасидан иборат. Бу унсурлар табиий шароитда якка холда хамда узаро бир-бирларига таъсир этади ёки муносабатда булади. Шунинг учун хам юза тортилиш кучи хамда бир катор ички ва ташки кучлар таъсирида икки ёки ундан ортик механик унсурлар жипслашиб тупрок агрегатларини вужудга келтиради. Уз навбатида бу агрегатлар биологик ва гидротермик омиллар таъсирида тупрокдаги сув ва хаво харакатига ёки унда кетадиган жараёнларнинг хаммасига таъсир курсатади. Тупрокдаги агрегатлар - шундай таянч нуктаки, ундаги микдор узгаришлари унинг сифат узгаришига олиб келади [5; 120-б.].

Л.Турсунов ва бошкалар [7; 123-б.] эътирофига кура, сугориладиган буз-утлоки тупрокларда сугориш муддатининг ошиши туфайли тупрок вертикал кесмасида механик заррачалар хамда карбонатлар микдорининг мукобиллашганлиги генетик катламларда микроагрегатлар микдори узига хос конуниятларга буйсунади, яъни гумусли хайдалма катламда бошка остки катламларга караганда купрок сувга чидамли агрегатларни саклайди, факат айрим холларда хайдалма ости катламида ил заррачасининг купайиши хисобига булса керак, микроагрегатлар микдори бир оз ошади. Бундан ташкари, шуни таъкидлаш лозимки, кишлок хужалиги экин турлари хам тупрокда сувга чидамли агрегатлар микдорининг ошишига катта сабаб булиши мумкин.

Биз томондан урганилган утлоки-воха тупроклар куйи катламларида (100-150 см) кайд этилган хакикий микроагрегатлар йигиндисининг жуда кам микдорлари шимолий-шаркий регионда - 5,8-11,0%; марказий регионда (Мирзачул вохасида) - 7,2-14,5%; Зафаршонда - 3,2-11,4%, ва жанубий регионда 2,8-8,6% оралигида кайд этилса-да, аммо, мазкур тупрокларда куйилган барча кесмалар кундаланг кесими буйича шархлайдиган булсак, уларнинг энг юкори микдордаги курсаткичлари мос равишда: шимолий-шаркий регионда - 15,8-31,7%; марказий регионда (Мирзачул вохасида) - 21,1-52,3-%; Зафаршонда - 12,9-20,9%, ва жанубий регионда 11,0-39,3% оралигида кузатилиб, ушбу тупрокларда хозирги кунга кадар даврий сугоришлар ва ишлов беришлар туфайли 0-50 см дан 0-100 см гача, хаттоки айрим жойларда 0-200 см гача асосан енгил ва урта кумокли ёки аралаш катламли механик таркибидан иборат булган агроирригацион ёткизиклардан иборат булган унумдор катлам шаклланганлигини курсатади.

Мазкур тупроклар асосан, 0,1-0,05 ва 0,005-0,01 мм гача заррачалардан ташкил топган булиб, яъни микроструктурали хисобланади, одатда, бу тупрокга яхши капилляр говаклик, юкори микдорда нам билан таъминловчи юкори нам сигимли ва озика моддаларни харакатчанлигини ифодалаб, бу тупрокларнинг юкори унумдорлигини белгилайди.

Урганилган тупрокларининг микроагрегат таркиби 70 дан 90% гача тебранади, шундан 0,25-0,05 мм катталикдаги агрегатлар хиссасига 60-80% тугри келади. Илмий манбаларга асосланиб шуни айтиш жоизки, узок муддат сугоришлар таъсиридаги мазкур тупроклар юкори катламида тупрок механик таркиби майда чанг ва жойларда ил заррачаларини ошиши хамда кум заррачаларини тупрок хайдов катламида камайиши хисобига бир мунча узгарганлиги кузатилади.

CyFopumnap gaBpHHnHrHHHHr omuG Gopumu GunaH TynpoKnapga cyBra nugaMnu GynraH arperaTnapHHHr (>0,25 mm) Gup MyHna KynaHraHnurH aKKon Ky3ra TamnaHagu.

H.A.KanHHCKHH [1; 318-c.] GyHuna arapga Kg (gucnepcnuK кoэ$$нцнeнтн) cohh (eHunraHnHru) KaHna KaTTa Gynca, TynpoKga cyBra nugaMnu arperaTnap MHKgopu myHna KaM Gynagu, Ba aKCHHna.

EyHga, Kg cohh K;opa TynpoKga 15-20, Y3GeKHCTOHHHHr Gy3 TynpoKnapuga 30-45, TaKupnu Ba Ta;up TynpoKnapga - 75-90% rana eTagu [5; 120-G.].

YMyMHH Taxnunnapra Kypa, ypraHunraH Tynpo;nap KecMacu GyMnaG KapanraHga acocun xonaTnapga ««yga axma» (<15%), «axmu» (15-25%) Ba «KoHHKapnu» (25-40%) MHKpocTpyKTypara MaHcyG экaнnнгн aHHKnaHgu.

Bapna peruoHnap yTnoKH-Boxa xaMga MapKa3HH Ba «aHyGuH peruoHnap Gy3-yTnoKH-Boxa Tynpo;napuga ynpanguraH «KoHH;apcu3» (40-60%) Ba ««yga eMoH» (>60%) MHKpocTpyKTypaHHHr MaB^ygnuruHH KyMu ;yMnu Ba ;yMno;nu ;aTnaMnap (100-200 CM)ra GunaH GeBocuTa Gornu; geG H3oxnam ypuHnu.

EyHra Mucon ;unuG yTnoKH-Boxa Tynpo;nap xanganMa KaTnaMuga энг KaM eMunraHnHK KaTTanuK KypcaTKunnapu muMonuM-mapKHH peruoHga - 8,0%; MapKa3HH peruoHga (Mup3anyn Boxacuga) - 11,4%; 3apa$moHga - 16,7%, Ba «aHyGuM peruoHga 3,7% hh, Ba aKcuHna, энг Kyn enunraHnHK KypcaTKunnapu, acocaH, Ma3Kyp Tynpo;napHHHr KyMnu ;aTnaMnapuga ypTana 4077% opanuFuga ;aMg KunuHraHnuruHH KenTupum MyMKHH.

Ey3-Boxa Tynpo;napu KecMacu GyMnaG KapanraHga xangoB Ba xangoB octkh KaTnaMnapuga enunraHnHK oMunu KypcaTKunnapu peruoHnap GyHuna KyHugaruna:

- muMonuH-mapKHH peruoHga 19,0-21,9% hh TamKun этнG, «axma» MHKpocTpyKTypara (15-25%) MaHcyGnuru, ;yHH 80-210 cm nuK ;aTnaMnapuga 25,5 gaH 34,1% rana ;aMg KunuHuG, «KoHHKapnu MHKpocTpyKTypanu» (25-40%) экaнnнгн;

- MapKa3HH peruoH (Mup3anyn Boxacu)ga 11,6-12,9% hh TamKun этнG, «^yga axmu» MHKpocTpyKTypara (<15%) MaHcyGnuru, ;yHH 180 cm rana GynraH ;aTnaMuga 16,0-25,0% opanuFuga ;aMg KunuHuG, «axma» MHKpocTpyKTypanu (15-25%) экaнnнгн;

- MapKa3HH peruoH (3apa$moH BoguHcu)ga 35,3-47,8% hh TamKun этнG, «KoHHKapnu» Ba «KoHHKapcH3» (25-40 Ba 40-60%) MHKpocTpyKTypara MaHcyGnuru, KyMu 83-170 cm rana GynraH KaTnaMuga (55-F-KecMa) 20,4-21,5% opanuFuga Kang KunuHuG, «axmu MHKpocTpyKTypa»gaH uGopaT экaнnнгн;

- ^aHyGuH peruoH (CypxoH-fflepoGog BoguHcu)ga «axma» (15-25%) Ba «KoHHKapnu» MHKpocTpyKTypagaH (25-40%) (1-F-KecMa) eKH «^yga axma» (<15% rana), «axmu» (15-25%) Ba «KoHHKapnu» MHKpocTpyKTypagaH (25-40%) (5-F-KecMa) uGopaT экaнnнгн aHHKnaHgu.

ArpoHoMHK ^uxaTgaH KHMMaTnu GynraH arperaTnapHHHr MHKgopu GyHuna (cTpyKTypa guaMeTpu 0,25 mm gaH 10 mm rana) TynpoKnapHH Gaxonam gapa^acura Kypa, ypraHunraH Gapna Gy3-Boxa, Gy3-yTnoKH-Boxa Ba yTnoKH-Boxa TynpoKnapgaru cyBra nugaMnu MaKpoarperaTnap moc paBumga 46,69-70,50; 36,21-71,86 Ba 39,01-72,15% aTpo^uga Ky3aTunuG, aгpoнppнгaцнoн KaTnaMnap maKnnaHumu ^apaeHuga «^yga roKopu» (>30%) cTpyKTypanu TynpoKnap xocun GynraHnuru aHHKnaHgu.

H.A.KanuHcKHH [1; 318-c.] кnaccн^нкaцнacн ypraHunraH TynpoKnapgaru >0,25 mm MaKpoarperaTnap MHKgopu ^aMnaMacu 40-75 aTpo^uga Ky3aTunuG, acocaH «axmu» (40-60) Ba «roKopu» (60-75) cyBra nugaMnu arperaTnap rypyxnapura MaHcyG экaнnнгн aHHKnaHgu.

Айнан юкоридаги кайд килинган холатлар биз томондан олиб борилган нафакат Мирзачул вохаси (Сирдарё ва Жиззах вилоятлари) типик буз, буз, сугориладиган утлоки-буз, буз-утлоки ва утлоки тупрокларида, балки ^ашкадарё вилояти курик типик буз, лалми типик буз ва сугориладиган типик буз тупрокларида хам у ёки бу микдорий курсаткичлардаги агрономик жихатдан кимматли булган агрегатларнинг хосил булиши жараёни муттасил кечмокда.

Бу жараёнда албатта, ушбу урганилган ва урганилаётган тупрокларнинг куйи катламларининг хам ер жониворлари (чувалчанглар, турли хашаротлар) томонидан кайта ишланганлиги яккол кузга ташланади. Бу холатни ер жониворларининг излари ва инларининг мавжудлиги хамда уларнинг экскриментлари исботлайди.

Бундан ташкари, узлаштирилиб, сугорма дехкончиликда фойдаланилаётган тупрокларда кулланилаётган замонавий техника ва технологияларнинг роли катта эканлиги курсатади, асосий кишлок хужалиги экинлари етиштирилаётган майдонларда зоофауна иштирокининг фаоллиги биоэкологик жихатдан хам соф тупроклар шаклланаётганлигидан далолат беради.

Хулосалар

1) Узбекистон Республикаси Ер фонди буз тупроклар минтакасидаги тупроклари, уларнинг генетик гурухлари таксимоти буйича республика худудидаги жами ерларнинг 16,7 фоизи (7 472,8 минг гектар)ни ташкил этади. Ушбу холатлар мазкур минтака тупрокларини хам аник илмий асосланган чора-тадбирлар асосида мухофазалаш, унумдорлигини ошириш ва келгуси авлодлар учун экологик соф холатда етказишга ундайди.

2) Тупроклар агрофизикавий нуктаи назаридан, буз тупроклар минтакасидаги тупрокларнинг микро- ва макроагегатлик хусусиятлари хам кишлок хужалиги ишлаб чикариш нуктаи назаридан мухим ахамият касб этади. Бу борада, агрономик жихатдан кимматли булган агрегатларнинг микдори буйича тупрокларни бахолаш даражасига кура, мамлакатимизнинг турли регионларидаги урганилган барча буз-воха, буз-утлоки-воха ва утлоки-воха тупроклардаги сувга чидамли макроагрегатлар мос равишда 46,69-70,50; 36,2171,86 ва 39,01-72,15% атрофида кузатилиб, агроирригацион катламлар шаклланиши жараёнида «жуда юкори» (>30%) структурали тупроклар хосил булган.

3) Табиий ва антропоген таъсирлар туфайли, хусусан сугорма дехкончилик шароитлари ва даврийлигига боглик холда нафакат Мирзачул вохаси (Сирдарё ва Жиззах вилоятлари) типик буз, буз, сугориладиган утлоки-буз, буз-утлоки ва утлоки тупрокларида, балки ^ашкадарё вилояти сугориладиган типик буз тупрокларида хам у ёки бу микдорий курсаткичлардаги агрономик жихатдан кимматли булган агрегатларнинг хосил булиши жараёни муттасил кечмокда (табиий шароитдаги курик типик буз ва лалми типик буз каби тупрокларда жараён нисбатан кам кузатилади). Уз навбатида, сугорма дехкончиликда фойдаланилаётган хамда турли техника ва технологиялар ёрдамида ишлов берилаётган тупрокларда микро- ва макроагрегатлиги хусусияти ижобий томонга узгариши аник сезилади.

REFERENCES

1. Качинский Н А. Физика почв. - М.: Изд-во АНССР, ч.1. 1965.- 318 с.

2. Кузиев Р.К., Сектименко В.Е. Почвы Узбекистана. - Ташкент: Изд-во «EXTREMUM PRESS», 2009. - 352 c. _

3. ^узиев РД. Буз-воха тупроклари, уларнинг тадрижий ривожланиши ва унумдорлиги / УзФА Тупрокшунослик институти. - Тошкент, 1991. - 138 б.

4. ^узиев РД., Абдрахмонов Н.Ю. Сугориладиган тупрокларнинг эволюцияси ва унумдорлиги. - Тошкент: «Navro'z» нашриёти, 2015. - 212 б.

5. ^урвантаев Р., Мусурмонов А. Тупрок физикаси фанидан укув-услубий мажмуа (I-кисм). - Гулистон, 2011. - 120 б.

6. Парпиев Е.Т. Буз-воха тупрокларининг регионал хусусиятлари ва уларнинг тупрок унумдорлиги шаклланишидаги роли: Б.ф.д. (DSc)... диссертация. - Тошкент: ТАИТИ, 2021. - 307 б.

7. Турсунов Л., Бобоноров Р., Вакилов А., Юсупов С. ^ашкадарё вохаси худуди тупроклари. - Тошкент: «Турон-Икбол» нашриёти, 2008. - 248 б.

8. Parpiyev G'.T. Bo'z-voha tuproqlari / Monografiya. - Toshkent: «Lesson Press» MCHJ nashriyoti, 2023. - 250 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.