CC BY
25
Орифов Абдуллолон Орифович -
доктори илмпои иктисод1', профессор, ДД^БСТ Абдуллоева Адолатлон Толиблоновна —
унвонлуи кафедраи иктисоди лапонии ДД^БСТ
БУШРОНИ МОЛИЯВÏ ВА ТАЪСИРИ ОН БА МУ&ОЛИРАТИ MEftHATÏ
Борони молиявии .ашот ва таъсири он ба иктисодиёти кишваршои дунё, пеш аз шама ба кошиш ёфтани фаъолияти бахши вокеии иктисодиёт дар .ашон, таfйирёбии намоёни нархшо дар бозоршои молиявии .ашош, зиёд шудани сатши бекор'1, тагаирёбишои босуръати курб'1 ва дигар мушкилот оварда мерасонад. Он номуътадилишо боиси паст гардидани рушди иктисодиёт ва кадре заиф шудани фазои сармоягузор'1 дар аксари давлатшои дунё, бо таъсири бардавоми худ ба баланд гардидани сатши камбизоат'1 ва паст шудани дара.аи зиндагии мардуми кишваршои ру ба тараккинишода мусоидат менамояд.
Дар То.икистони сошибистиклоламон аз нимаи соли 2GG8 инлониб бушрони молиявии .ашот дар тарзи пайдоиши мушкилоти пардохтпазир1 дар низоми боню, ша.ми интиколшои пул1, талаби баргардонидани карзшои хорилии пеш аз мушлат ва кам шудани сармоягузоришои хори. таъсири худро расонида истодааст. Таъсири манфии бушрони молияв1 ба иктисодиёти кишваршои мушо.ирати мешнат1, бахусус дар Россия ва Казокистон низ, бо кошиш ёфтани суръати рушди иктисодиёт, ихтисори .ойшои кор1 дар сошашои сохтмон ва хо.агишои коммунат, ки дар он бештари мушо.ирон кор мекарданд, ба камшавии интиколшои пул мусоидат намуд.
Умуман, кадре кошиш ёфтани ша.ми интиколшои пул ба мушкилии пардохтпазир1 дар низоми боню, ноустувории молияв1, кам шудани талабот, даромаднокии ашол ва болоравии сатши камбизоат1 дар .умшур1 таъсири .идд1 расонида истодааст.
Бо максади пешгирии таъсири бушрони молиявии .ашош ва бештар намудани сифати хизматрасонишои бонк1 ба мушо.ирони мешнат1 аз .ониби низоми бонк1 тибки «Барномаи мушо.ирати мешнатии шашрвандони Лумшурии То.икистон ба хори.а барои солшои 2GG6-2G1G», ки аз тарафи йукумати Лумшурии То.икистон кабул шудааст, як катор чорашои мушаххас андешида шудаанд, ки чанд чорашои таштуззикр аз он .умлаанд:
-.алб намудани маблаfшои карз1 аз .ониби ташкилотшои молиявии байналмилал1 бо максади таъмини пардохтпазирии низоми боню;
- пешнишоди карзшои кутошмуддат бо максади таъмини саривакти сафари мушо.ирон барои пушонидани харо.оти рош бо маблагаои пул аз тарафи бонкшои ти.орат1;
- аз тарафи бонкшои ваташ нукташои тамоси боваринок ташкил карда шудаанд, ки дар шолати бо мушкилишо дучор гардидани мушо.ирон
лиаати интиколии пул аз кишвараои хорил! аамзамон метавонанд ба бонкаои ватан! занг зада тавсияаои мушаххас гиранд;
- аз лониби бонкаои лумаур! микдори нуктааои хизматрасонии интиколи пул! дар минтакаву ноаияаои дурдасти лумаур! зиёд карда шудааст, ки шаарвандони лумаур! бевосита дар мааалли истикоматии худ аз ингуна хизматрасониао истифода баранд;
- то аадди имкон кам намудани фоизи хизматрасониаои бонк! барои хизматгузории интиколи пул!;
- кадре паст гардидани боли гумрук! нисбати ворид намудани асъору накди хорил! аз лониби бонкао.
Таъсири манфии ин буарон ба рушди илтимоию иктисодии тамоми соаааое, ки иктисодиёти Толикистонро бо иктисоди лааон! марбут месозанд, эасос мегарданд. Умуман, чунин таъсирро махсусан аз нуктаи назари амал! арзёбии илм! намудан зарур мебошад. Самараи тадбираои зиддибуарон! то сатаи муайян аз асоснокии илмию методолог! вобаста аст.
Аз ин лиаат, нуктаи методолог! дар бораи он, ки аар як давлат ба тарзи худаш таъсири буарони лааонии молиявиро эасос мекунад, муаим мебошад. Ин гуна махсусият вобаста аз сатаи умумии иктисодии мамлакат, такмили сиёсати иктисод! ва сохтораои иктисод!, таносуби байни содирот ва воридоти амволию хизматрасон! ва сохтори онао, инчунин аз самараи фаъолияти соаааое, ки иктисоди мамлакатро бо иктисоди лааон! мепайванданд, вобастаю пайвастагихо доранд.
Дар натилаи кадре кам шудани интиколи маблагаои муаолирони меанат! ва ихтисори саами фонди захираао афзоиши фонди истеъмол! дар даромади истифодашудаи милл! ба амал омада, ба сифату тарзи зиндагии ахол! таъсир мерасонад. Мутобик ба Толикистон ин дар кам шудани воридоти маводи истеъмол! (ва ин дар шароити афзоиши саами истеъмолот) зоаир мешавад, ки соли 2010 аломатаои коаиши мутлаки андухт ва истеъмол ба назар расид.
Ба аамагон маълум аст, ки таъсири манфии буарони лааонии молияв! ба рушди илтимоию иктисодии лумаур! аз аама бештар ба тагйири динамикаи даромадаои муаолирони меанатии бурунмарз! вобаста аст. Ин бисёр масъалаи муаим аст ва ба бааодиаии воке! ниёз дорад. Умуман, маблагаои пул! аз муаолирон бо се самт ворид мешаванд - бонкаои расм!, ба воситаи механизми ба ном «аавола» ва тавассути худи онао, аксаран муаолирони меанат!, хешовандони онао ва дигар имкониятао.
Таалилао нишон медиаанд, ки факат соли 2002 муаолирони меанатии шаарвандони Толикистон аз тарики низоми бонк! барои оилааои худ маблаги баробар ба 78,4 млн.доллари ИМА интикол додаанд, соли 2005 чунин интиколи маблаг то ба 600 млн. доллар ва соли 2010 ба 2 млрд. 216 млн.доллари ИМА расид. Гарчанде дар соли 2010 афзоиши бештари интиколи маблагао ба назар расида бошад аам, ин афзоиш дар заминаи коаиши ботадрили суръат ва афзоиши он мушоаида мешавад. Агар ин гуна интиколро бо харолоти давлат! мукоиса намоем, пас он маблаги калонеро
ташкил менамояд. Оншо дар нисбати масрафи булаи давлат' дар соли 2GG2-4G,4%, дар соли 2GG5-136,5%, дар соли 2GG7-238,7%, дар соли 2GG8-159,3%, дар соли 2010-169,9%-ро ташкил додаанд. Ин микдор дар соли 2G11 афзоиш меёбад.
Умyман, интиколи маблашои мушочирон афзyн шyда истодааст. Агар маблаги расмии интиколи маблагшои мушолирони мешнатиро бо шалми мажм=и маьсyлоти доxила мyKоиса намоем, пас маълyмоти зеринро шосил кардан мумкин аст: соли 2GG6-41,7%, соли 2GG8- 43,3%, соли 2G1G- 48,7%. Башодишии коршиносон нишон медишад, ки интиколи маблагшои мушолирон факат тавассути рошшои гайрирасм1 4G%-ро ташкил медишад. Бо ба шисоб гирифтани башодишии пурраи таносуби маблагшои интиколи пули мушолирони мешнат! дар соли 2GG6-58,4%, дар соли 2GG8-6G,6%, дар соли 2G1G-64,2% ташкил дод. Далели ашамияти бузурги илтимо! доштани ин интиколшо он аст, ки оншо кариб 7G% фонди воситашои зиндагии ашолии лумшуриро ташкил медишанд.
Таxлильои оморц нишон медиьанд, ки ыариб 6G% ашолии Толикистон дар як руз 1,4 доллар барои рУзгyзарониаш истифода мебарад ва маблагшои аз мушолирон омада, ба одамон барои зиндаг! кардан кумак мерасонанд. Лекин таьлильо нишон медишанд, ки соли 2G1G интиколи маблагшо ба жумьурц кариб дар шалми 3G% назар ба соли 2GG8 кам шудааст. Маблагшои воридшуда меxанизми асос!, доим! ва мусташками дастгирикунандаи табакаи камбизоати ашол! мебошанд. Ин маблагшо барои руйпуш намудани xаролотшои зарурии оила равона мешаванд. Агар ба касе муяссар шавад, ки пасандоз намояд, пас ин шукуш шисобида шуда, ин маблагшо барои xизматрасонии тибб! ва ба ташсили илм кор фармуда мешавад.
Умуман, вакти он расидааст, ки воридоти маблагшои мушолирони мешнат! дар микёси шашру ношияшои ватанамон мавриди ташлил карор гирад ва бо шамин тарз мо сатшу сифати зиндагии ашолиро пурра муайян карда метавонем. Ба шамагон маълум аст, ки мо аз лишати зичии ашол! ва микдори мушолирони мешнат! дар байни давлатшои собик Иттишоди Шурав! лои намоёнро ишгол менамоем. Аз ин лишоз, конеъ гардонидани талаботи рузафзуни ашол! вазифаи басо мушими давлат! бояд машсуб шавад.
Умуман, ба проблемаи шугли ашол! аз нуктаи назари имкониятшои макроиктисодии ашол! агар диккати маxсyс дишем, пас лумшуриамон имконият дорад сатши зиндагии ашолиро беш аз пеш бештар намояд. Барои расидан ба ин шадаф тамоми имкониятшо мавлуданд.
Бо максади таъмин намудани пардоxти саривактии музди мешнат Вазорати мешнат ва шифзи илтимоии ашол! «Дастурамал оид ба пардоxти маблаги иловаг! ба кормандон шангоми бо айби корфармо ба таъxир афтодани пардоxти музди мешнат»-ро ташия намуд, ки он шоло амал намуда истодааст. Бо баробари ин, вакти он расидааст, ки тамоми амалиёти молиявии xешро шатман ба руйдодшои иктисодии лашон! шамошанг намоем. Машз он имконият медишад, ки Толикистон шарч! аз бушрон камтар зарар бинад.
Нисбати бо кор таъмин намудани мушолирони мешнат! мавкеъ ва роли давлати Россия, ки шамчун шарики стратег! ба Толикистон доимо ва дар шар маршила дастгирии шамалониба менамояд, калон аст. Моро мебояд, ки конуни мушолирати мешнатиро шатман танзим намоем, то шарч! бештар мушолирони ватанамон дар Россия ва дигар кишваршои хорил! кор ёбанду сатши даромади хешро баландтар бардоранд. Бо баробари ин ба максад мутобик мебуд, ки филиалшои омузишгошшои такмили ихтисоси Россияро дар Толикистон ташкил намоем ва тахассусшои шам барои дохили кишвар ва шам барои кишваршои кабулкунанда лозимиро таълим дишем. Он яке аз тадбиршои мушими зиддибушрон! ба шисоб меравад.
Ташлилшои омор! нишон медишад, ки иктидори иктисодии Россия барои кабули мушолирони мешнат! сол аз сол меафзояд, ки шоло дар он аз 50 давлатшои лашон мушолирони мешнат! кор мекунанд. Аз руи ахбори омории Россия ашолии он аз соли 2009 то соли 2025 ба микдори 11 млн нафар кам шуда, шумораи ашолии кобили мешнат бошад, шар сол ба микдори 1 млн. нафар кам хохад шуд. Ин шолат ба холагии халки он Россия таъсири лидд! мерасонад ва Россия шатман бояд сиёсати лалб намудани шумораи бисёри мушолирони хорилиро давом дишад. Аз ин лишоз ба мутахассисони кордону чолок ва забондон эштиёл дорад.
Бояд кайд кард, ки кисми асосии бекорон ва ашолии камбизоат дар дешот зиндаг! менамоянд. Сектори аграрии лумшур! дар шароити шозира дар маршилаи азнавсоз! карор дорад. йамзамон он наметавонад хамаи ашолии кобили мешнатро бо лои кор таъмин кунад ва сабаби асосии пурзуршавии раванди мушолирати мешнатии ашолии дешот мешавад.
Умуман, дар раванди кабули чорашои зиддибушрон! шатман танзими давлатии мушолирати мешнат! шамчун омили асосии воридоти асъори хорил! ба кишвар, таъмини амнияти озукавор!, машдуд намудани воридоти машсулоте, ки имконияти истешсоли он дар дохили кишвар мавлуд аст, бояд ба инобат гирифта шавад ва мутобики он ба ташлили амалии сиёсати нави хазинадории мамлакат ашамияти махсус дод, ки шалли оншо бечунучаро башри такмили иктисодиёти милл! ва бештар намудани сатши зиндагии ашол! таъсири муфид доранд.
Калидвожашо: муьожирати меьнатц, б=ьрони молиявц, низоми бонкц, ыурби асъор, камбизоатц, сиёсати фискалц, чораьои зиддиб=ьронц.
Ключевые слова: трудовая миграция, финансовый кризис, банковская система, валютные курсы, бедность, фискальная политика, антикризисные меры.
Key words: labor migration, financial crisis, currency, poverty, fiscal policy, anti-crisis measure.
Пайнавишт:
1. Орифов А., Орифов Р. Ислошоти фискал! омили устувории иктисод!. -Хуланд, 2010.
2. Права человека «права беженцев и лиц без гражданства, права трудящихся мигрантов». Отв.ред. Диноршоев А.М. - Душанбе, 2010.
3. Доступ к информации и информированность трудовых мигрантов о своих правах. ( отчеты по результатом исследований). - Душанбе, 2010.
4. Статистический ежегодник Республики Таджикистан.- Душанбе, 2010.
Орифов Абдуллоджон Орифович -
доктор экономических наук, профессор ТГУПБП Абдуллоева Адолатжон Толибжоновна -
соискатель кафедры мировой экономики ТГУПБП
Финансовый кризис и его влияние на трудовую миграцию
Мировой финансовый кризис негативно повлиял на уровень развития национальной экономики государств мира и привел, прежде всего, к ослаблению темпов экономического роста, пассивному функционированию в различных странах банковской системы, изменению динамики цен на международных рынках, увеличению уровня безработицы и другим последствиям. Именно эти явления стали причиной снижения развития экономики и слабого инвестиционного климата в большинстве государств мира, и в частности в Таджикистане, и, тем самым, появления более острых проблем, таких как понижение уровня бедности и качества жизни населения. Растущий уровень безработицы создаёт предпосылки для социальной напряженности в государстве. Объём переводимых денег из Российской Федерации в республику в условиях кризиса резко сократился. Кризисные процессы остро повлияли в основном на тех мигрантов, которые были привлечены неорганизованно, и не был обеспечен их правовой статус. С целью улучшения деятельности мигрантов в условиях экономического кризиса, государство разработало специальные антикризисные меры, которые в дальнейшем будут способствовать ускорению экономических реформ и обеспечению устойчивого социально -экономического развития страны.
Orifov A.O., Abdulloeva A.T.
Financial crisis and its influence to labor migration
Global financial crisis negatively influenced to the level of national economy development of the countries and caused first of all weakening of the economic growth, passive function of bank systems of different countries, change the dynamics of the prices in international markets, growth of the unemployment, and other consequences. These phenomena became reason of economic development lowering, weak investment environment in most countries of the world, including Tajikistan, with appearance of more serious problems such as poverty, low condition ofpopulation's life. Growing level of the poverty causes social tension in the country. Volume of exchanging money from Russian Federation decreased rapidly in crisis condition. Crisis also had a strong influence particularly to those migrants, who were convinced unorganized and their right status was not provided.
With purposes of improving the activity of the migrants in conditions of economic crisis, the government elaborated special anti - crises measure which will assist to the fast economic reforms and providing stable social and economic development of the country.
