CC BY
46
Орифов Абдуллолон Орифович -
доктори илмпои иктисодї, профессор, ДДЫБСТ Абдуллоева Адолатлон Толиблоновна —
унвонлуи кафедраи иктисоди лапонии ДД^БСТ
БУйРОНИ МОЛИЯВЇ ВА ТАЪСИРИ ОН БА МУйОЛИРАТИ МЕйНАТЇ
Бÿшрони молиявии лашот ва таъсири он ба иктисодиёти кишваршои дунё, пеш аз шама ба кошиш ёфтани фаъолияти бахши вокеии иктисодиёт дар лашон, тагйирёбии намоёни нархшо дар бозоршои молиявии лашот', зиёд шудани сатши бекорії', тагйирёбишои босуръати курб^’ ва дигар мушкилот оварда мерасонад. Он номÿътадилишо боиси паст гардидани рушди иктисодиёт ва кадре заиф шудани фазои сармоягyзорï дар аксари давлатшои дунё, бо таъсири бардавоми худ ба баланд гардидани сатши камбизоат ва паст шудани даралаи зиндагии мардуми кишваршои рÿ ба тараккинишода мусоидат менамояд.
Дар Толикистони сошибистиклоламон аз нимаи соли 2GG8 инлониб бÿшрони молиявии лашот дар тарзи пайдоиши мушкилоти пардохтпазирï дар низоми боню, шалми интиколшои пул'^ талаби баргардонидани карзшои хорилии пеш аз мÿшлат ва кам шудани сармоягузоришои хорилï таъсири худро расонида истодааст. Таъсири манфии бÿшрони молиявï ба иктисодиёти кишваршои мушолирати мешна^, бахусус дар Россия ва Казокистон низ, бо кошиш ёфтани суръати рушди иктисодиёт, ихтисори лойшои корï дар сошашои сохтмон ва холагишои коммунал'^ ки дар он бештари мушолирон кор мекарданд, ба камшавии интиколшои пул мусоидат намуд.
Умуман, кадре кошиш ёфтани шалми интиколшои пyлï ба мушкилии пардохтпазирï дар низоми боню, ноустувории молиявії', кам шудани талабот, даромаднокии ашолï ва болоравии сатши камбизоат дар лyмшyрï таъсири лиддï расонида истодааст.
Бо максади пешгирии таъсири бÿшрони молиявии лашот ва бештар намудани сифати хизматрасонишои боню.' ба мушолирони мешна^ аз лониби низоми боню тибки «Барномаи мушолирати мешнатии шашрвандони Думшурии Толикистон ба хорила барои солшои 2GG6-2G1G», ки аз тарафи йукумати Лумшурии Толикистон кабул шудааст, як катор чорашои мушаххас андешида шудаанд, ки чанд чорашои таштуззикр аз он лумлаанд:
-лалб намудани маблагшои Kарзï аз лониби ташкилотшои молиявии байналмилалï бо максади таъмини пардохтпазирии низоми боню;
- пешнишоди карзшои ^тошмуддат бо максади таъмини саривакти сафари мушолирон барои пÿшонидани харолоти рош бо маблагшои пyлï аз тарафи бонкшои тилоратї;
- аз тарафи бонкшои ваташ нукташои тамоси боваринок ташкил карда шудаанд, ки дар шолати бо мушкилишо дучор гардидани мушолирон
лишати интиколии пул аз кишваршои хорил! шамзамон метавонанд ба бонкшои ватан! занг зада тавсияшои мушаххас гиранд;
- аз лониби бонкшои лумшур! микдори нукташои хизматрасонии интиколи пул! дар минтакаву ношияшои дурдасти лумшур! зиёд карда шудааст, ки шашрвандони лумшур! бевосита дар машалли истикоматии худ аз ингуна хизматрасонишо истифода баранд;
- то шадди имкон кам намудани фоизи хизматрасонишои бонк! барои хизматгузории интиколи пул!;
- кадре паст гардидани боли гумрук! нисбати ворид намудани асъору накди хорил! аз лониби бонкшо.
Таъсири манфии ин бÿшрон ба рушди илтимоию иктисодии тамоми сошашое, ки иктисодиёти Толикистонро бо иктисоди лашон! марбут месозанд, эшсос мегарданд. Умуман, чунин таъсирро махсусан аз нуктаи назари амал! арзёбии илм! намудан зарур мебошад. Самараи тадбиршои зиддибушрон! то сатши муайян аз асоснокии илмию методолог! вобаста аст.
Аз ин лишат, нуктаи методолог! дар бораи он, ки шар як давлат ба тарзи худаш таъсири бÿшрони лашонии молиявиро эшсос мекунад, мушим мебошад. Ин гуна махсусият вобаста аз сатши умумии иктисодии мамлакат, такмили сиёсати иктисод! ва сохторшои иктисод!, таносуби байни содирот ва воридоти амволию хизматрасон! ва сохтори оншо, инчунин аз самараи фаъолияти сошашое, ки иктисоди мамлакатро бо иктисоди лашон! мепайванданд, вобастаю пайвастагихо доранд.
Дар натилаи кадре кам шудани интиколи маблагшои мушолирони мешнат! ва ихтисори сашми фонди захирашо афзоиши фонди истеъмол! дар даромади истифодашудаи милл! ба амал омада, ба сифату тарзи зиндагии ахол! таъсир мерасонад. Мутобик ба Толикистон ин дар кам шудани воридоти маводи истеъмол! (ва ин дар шароити афзоиши сашми истеъмолот) зошир мешавад, ки соли 2010 аломатшои кошиши мутлаки андухт ва истеъмол ба назар расид.
Ба шамагон маълум аст, ки таъсири манфии бушрони лашонии молияв! ба рушди илтимоию иктисодии лумшур! аз шама бештар ба тагйири динамикаи даромадшои мушолирони мешнатии бурунмарз! вобаста аст. Ин бисёр масъалаи мушим аст ва ба башодишии воке! ниёз дорад. Умуман, маблагшои пул! аз мушолирон бо се самт ворид мешаванд - бонкшои расм!, ба воситаи механизми ба ном «шавола» ва тавассути худи оншо, аксаран мушолирони мешнат!, хешовандони оншо ва дигар имкониятшо.
Ташлилшо нишон медишанд, ки факат соли 2002 мушолирони мешнатии шашрвандони Толикистон аз тарики низоми бонк! барои оилашои худ маблаги баробар ба 78,4 млн.доллари ИМА интикол додаанд, соли 2005 чунин интиколи маблаг то ба 600 млн. доллар ва соли 2010 ба 2 млрд. 216 млн.доллари ИМА расид. Гарчанде дар соли 2010 афзоиши бештари интиколи маблагшо ба назар расида бошад шам, ин афзоиш дар заминаи кошиши ботадрили суръат ва афзоиши он мушошида мешавад. Агар ин гуна интиколро бо харолоти давлат! мукоиса намоем, пас он маблаги калонеро
ташкил менамояд. Оншо дар нисбати масрафи булаи давлат дар соли 200240,4%, дар соли 2005-136,5%, дар соли 2007-238,7%, дар соли 2008-159,3%, дар соли 2010-169,9%-ро ташкил додаанд. Ин микдор дар соли 2011 афзоиш меёбад.
Умуман, интиколи маблашои мушочирон афзун шуда истодааст. Агар маблаги расмии интиколи маблагшои мушолирони мешнатиро бо шалми мажм=и маьсулоти дохила мукоиса намоем, пас маълумоти зеринро шосил кардан мумкин аст: соли 2006-41,7%, соли 2008- 43,3%, соли 2010- 48,7%. Башодишии коршиносон нишон медишад, ки интиколи маблагшои мушолирон факат тавассути рошшои гайрирасм! 40%-ро ташкил медишад. Бо ба шисоб гирифтани башодишии пурраи таносуби маблагшои интиколи пули мушолирони мешнат! дар соли 2006-58,4%, дар соли 2008-60,6%, дар соли 2010-64,2% ташкил дод. Далели ашамияти бузурги илтимо! доштани ин интиколшо он аст, ки оншо кариб 70% фонди воситашои зиндагии ашолии лумшуриро ташкил медишанд.
Тахлильои оморц нишон медиьанд, ки ыариб 60% ашолии Толикистон дар як руз 1,4 доллар барои рузгузарониаш истифода мебарад ва маблагшои аз мушолирон омада, ба одамон барои зиндаг! кардан кумак мерасонанд. Лекин таьлильо нишон медишанд, ки соли 2010 интиколи маблагшо ба жумьурц кариб дар шалми 30% назар ба соли 2008 кам шудааст. Маблагшои воридшуда механизми асос!, доим! ва мусташками дастгирикунандаи табакаи камбизоати ашол! мебошанд. Ин маблагшо барои руйпуш намудани харолотшои зарурии оила равона мешаванд. Агар ба касе муяссар шавад, ки пасандоз намояд, пас ин шукуш шисобида шуда, ин маблагшо барои хизматрасонии тибб! ва ба ташсили илм кор фармуда мешавад.
Умуман, вакти он расидааст, ки воридоти маблагшои мушолирони мешнат'1 дар микёси шашру ношияшои ватанамон мавриди ташлил карор гирад ва бо шамин тарз мо сатшу сифати зиндагии ашолиро пурра муайян карда метавонем. Ба шамагон маълум аст, ки мо аз лишати зичии ашол! ва микдори мушолирони мешнат'1 дар байни давлатшои собик Иттишоди Шурав! лои намоёнро ишгол менамоем. Аз ин лишоз, конеъ гардонидани талаботи рузафзуни ашол! вазифаи басо мушими давлат! бояд машсуб шавад.
Умуман, ба проблемаи шугли ашол! аз нуктаи назари имкониятшои макроиктисодии ашол! агар диккати махсус дишем, пас лумшуриамон имконият дорад сатши зиндагии ашолиро беш аз пеш бештар намояд. Барои расидан ба ин шадаф тамоми имкониятшо мавлуданд.
Бо максади таъмин намудани пардохти саривактии музди мешнат Вазорати мешнат ва шифзи илтимоии ашол! «Дастурамал оид ба пардохти маблаги иловаг! ба кормандон шангоми бо айби корфармо ба таъхир афтодани пардохти музди мешнат»-ро ташия намуд, ки он шоло амал намуда истодааст. Бо баробари ин, вакти он расидааст, ки тамоми амалиёти
молиявии хешро шатман ба руйдодшои иктисодии лашон! шамошанг намоем. Машз он имконият медишад, ки Толикистон шарч! аз бушрон камтар зарар бинад.
Нисбати бо кор таъмин намудани мушолирони мешнат' мавкеъ ва роли давлати Россия, ки шамчун шарики стратег' ба Толикистон доимо ва дар шар маршила дастгирии шамалониба менамояд, калон аст. Моро мебояд, ки конуни мушолирати мешнатиро шатман танзим намоем, то шарч' бештар мушолирони ватанамон дар Россия ва дигар кишваршои хорил' кор ёбанду сатши даромади хешро баландтар бардоранд. Бо баробари ин ба максад мутобик мебуд, ки филиалшои омÿзишгошшои такмили ихтисоси Россияро дар Толикистон ташкил намоем ва тахассусшои шам барои дохили кишвар ва шам барои кишваршои кабулкунанда лозимиро таълим дишем. Он яке аз тадбиршои мушими зиддибÿшронï ба шисоб меравад.
Ташлилшои омор' нишон медишад, ки иктидори иктисодии Россия барои кабули мушолирони мешнат' сол аз сол меафзояд, ки шоло дар он аз 5G давлатшои лашон мушолирони мешнат' кор мекунанд. Аз рÿи ахбори омории Россия ашолии он аз соли 2GG9 то соли 2G25 ба микдори 11 млн нафар кам шуда, шумораи ашолии кобили мешнат бошад, шар сол ба микдори 1 млн. нафар кам хохад шуд. Ин шолат ба холагии халки он Россия таъсири лидд' мерасонад ва Россия шатман бояд сиёсати лалб намудани шумораи бисёри мушолирони хорилиро давом дишад. Аз ин лишоз ба мутахассисони кордону чолок ва забондон эштиёл дорад.
Бояд кайд кард, ки кисми асосии бекорон ва ашолии камбизоат дар дешот зиндагї менамоянд. Сектори аграрии лумшур' дар шароити шозира дар маршилаи азнавсоз' карор дорад. йамзамон он наметавонад хамаи ашолии кобили мешнатро бо лои кор таъмин кунад ва сабаби асосии пyрзÿршавии раванди мушолирати мешнатии ашолии дешот мешавад.
Умуман, дар раванди кабули чорашои зиддибÿшронï шатман танзими давлатии мушолирати мешнат' шамчун омили асосии воридоти асъори хорил' ба кишвар, таъмини амнияти озукавор', машдуд намудани воридоти машсулоте, ки имконияти истешсоли он дар дохили кишвар мавлуд аст, бояд ба инобат гирифта шавад ва мутобики он ба ташлили амалии сиёсати нави хазинадории мамлакат ашамияти махсус дод, ки шалли оншо бечунучаро башри такмили иктисодиёти милл' ва бештар намудани сатши зиндагии ашол' таъсири муфид доранд.
Калидвожашо: муьожирати меьнатц, б=ьрони молиявц, низоми бонкц, ыурби асъор, камбизоатц, сиёсати фискалц, чораьои зиддиб=ьронц.
Ключевые слова: трудовая миграция, финансовый кризис, банковская система, валютные курсы, бедность, фискальная политика, антикризисные меры.
Key words: labor migration, financial crisis, currency, poverty, fiscal policy, anti-crisis measure.
Пайнавишт:
1. Орифов А., Орифов Р. Ислошоти фискал' омили устувории иктисод'. -Хуланд, 2G1G.
2. Права человека «права беженцев и лиц без гражданства, права трудящихся мигрантов». Отв.ред. Диноршоев А.М. - Душанбе, 2G1G.
3. Доступ к информации и информированность трудовых мигрантов о своих правах. ( отчеты по результатом исследований). - Душанбе, 2010.
4. Статистический ежегодник Республики Таджикистан.- Душанбе, 2010.
Орифов Абдуллоджон Орифович -
доктор экономических наук, профессор ТГУПБП Абдуллоева Адолатжон Толибжоновна -
соискатель кафедры мировой экономики ТГУПБП
Финансовый кризис и его влияние на трудовую миграцию
Мировой финансовый кризис негативно повлиял на уровень развития национальной экономики государств мира и привел, прежде всего, к ослаблению темпов экономического роста, пассивному функционированию в различных странах банковской системы, изменению динамики цен на международных рынках,
увеличению уровня безработицы и другим последствиям. Именно эти явления стали причиной снижения развития экономики и слабого инвестиционного климата в большинстве государств мира, и в частности в Таджикистане, и, тем самым, появления более острых проблем, таких как понижение уровня бедности и качества жизни населения. Растущий уровень безработицы создаёт предпосылки для социальной напряженности в государстве. Объём переводимых денег из Российской Федерации в республику в условиях кризиса резко сократился. Кризисные процессы остро повлияли в основном на тех мигрантов, которые были привлечены неорганизованно, и не был обеспечен их правовой статус. С целью улучшения деятельности мигрантов в условиях экономического кризиса, государство разработало специальные антикризисные меры, которые в дальнейшем будут способствовать ускорению экономических реформ и обеспечению устойчивого социально -экономического развития страны.
Orifov A.O., Abdulloeva A.T.
Financial crisis and its influence to labor migration
Global financial crisis negatively influenced to the level of national economy development of the countries and caused first of all weakening of the economic growth, passive function of bank systems of different countries, change the dynamics of the prices in international markets, growth of the unemployment, and other consequences. These phenomena became reason of economic development lowering, weak investment environment in most countries of the world, including Tajikistan, with appearance of more serious problems such as poverty, low condition ofpopulation’s life. Growing level of the poverty causes social tension in the country. Volume of exchanging money from Russian Federation decreased rapidly in crisis condition. Crisis also had a strong influence particularly to those migrants, who were convinced unorganized and their right status was not provided.
With purposes of improving the activity of the migrants in conditions of economic crisis, the government elaborated special anti - crises measure which will assist to the fast economic reforms and providing stable social and economic development of the country.
